Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə Tulunilər dövləti məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Tulunoğulları və ya Tulunoğulları dövləti (ərəb. المملكة العربية السعودية - el-Tuluniyun) — 868 (və ya 875) və 905-ci illər arasındsa hökm sürmüş, müsəlman türklərinin qurduğu ilk müstəqil dövlətdir.
| Tarixi dövlət | |
| Tulunoğulları | |
|---|---|
 | |
| | |
| Rəsmi dilləri | Türk,Ərəb |
| Ərazisi | 1.500.000 km2 |
| İdarəetmə forması | monarxiya |
| Şahlar | |
| • 868-884 | |
| • 884-896 | |
| • 896 | |
| • 896-905 | |
| • 905 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaranma tarixi
Tulunoğulları Misirdə 875-ci ildə, 9-cu əsrin son rübündə, Abbasilərin siyasi və ictimai cəhətdən zəiflədiyi zaman quruldu və tez bir zamanda iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli olan Suriya, Fələstin və Tarsus kimi bölgə və şəhərləri öz ərazisinə daxil edərək, sərhədlərini Kirenaikadan Fərat çayına qədər genişləndirmişdir. Tulunoğulları dövlətinin qurucusu Əhməd bin Tulunun atası Buxaralı Tulun adlı bir türkdür. 815 və 816-cı illərdə Samani Buxara əmiri tərəfindən Abbasilərə bağışlanmış və 818-ci ildə tərkibi türklərdən ibarət olan xilafətin qurduğu orduya qoşuldu. Orduda rütbəsi sürətlə yüksəlmiş və ən qısa zamanda önəmli komandirlərdən biri olmuşdur. Tulunoğulları dövlətinin yaradıcısı Əhməd İbn Tulun isə 20 sentyabr 838-ci ildə Bağdadda doğulmuşdur. O da, atası kimi xilafət ordusunda xidmət etmişdir. Əhməd ibn Tulunun ögey atası Bayık bəy Abbasi xəlifəsini sui-qəsddən xilas etdiyinə görə Misir valiliyinə layiq görüldü. 868-ci ildə isə bu vəzifə Əhməd İbn Tuluna verildi. Bəzi mənbələr məhz bu ili Tulunoğulları dövlətinin yaranması kimi göstərir. Digər bir məlumata görə, Əhməd bin Tulun Fərqanədən olan qulam olmuşdur. Xilafət dövründə xəlifə Mütəmidlə əlaqəni kəsdi və 875-ci ildə Misir boyunca öz hakimiyyətini quraraq müstəqilliyini elan etdi. Bununla da Tulunoğulları dövlətini qurdu.
Dövlətin yüksəlişi
878-ci ildə etdiyi səfərdə Şam bölgəsində Remble, Hüms, Həma və Hələbi tutduqdan sonra Əhməd bin Tulun Antakya, Kınnesir və əl-Avasımı ələ keçirdi. Və beləliklə sərhədlərini və Tripolitaniyadan Fərat çayına qədər genişləndirmişdir. Abbasilər dövləti daxili qarışıqlıq üzündən Şam şəhərinə hücum edən Bizansla döyüşə girə bilmədiyinə görə, İslamiyyət adına Tulunoğulları dövləti Bizansa qarşı döyüşərək qalib gəlmişdir. Bu qələbədən sonra Şam, Cəzirə, Avasım və Sugur bölgələri Tulunoğullarının hakimiyyəti altına gəldi. Beləliklə Bizans İmperiyası Tulunoğullarının gücünü qəbul edərək, 879-cu ildə ələ keçirdiyi əsirləri azad etdi və bir sıra dəyərli Quran yazılarını təqdim etdi. Ancaq bu xoşniyyət nümayişlərinə əhəmiyyət vermədi və Tarsusu işğal edərək Bizans İmperiyası və Abbasilərlə mübarizəsini davam etdirdi.Bu müddətdə Xilafəti Misirə aparmağa çalışdı, amma buna müvəffəq olmadı.
Dövlətin dağılması
Əhməd bin Tulun ölümündən sonra onun yerinə gələn oğulları və nəvələri Abbasilər və Qərəmətlik ilə mübarizəni davam etdirdilər.Bu mübarizələr dövləti zəiflətdi və daxili qarşıdurmalar başlayaraq dövlətin sonunu hazırladı.905-ci ildə, Tulunoğulları dövləti, Abbasi türklərinin komandiri Məhəmməd bin Süleyman tərəfindən süquta uğradıldı.
İqtisadiyyat, mədəniyyət və incəsənət
Tulunoğulları dövründə, xüsusən də Misir xalqı iqtisadi tərəqqiyə çatdı, bunun göstəricisi olaraq Dinar-ı Tüluni (Tulun Dinar) kimi tanınan mis sikkələr çap edildi.Əhməd bin Tulun, Tuluniyə məscidi, xəstəxanalar, su kanalları, körpülər, hökumət sarayı və sonradan inşa edilən bəzi qiymətli əsərlər Tulunoğullarının Misirə buraxdığı əhəmiyyətli mədəniyyət sərvətləri idi.İbn Tulun məscidi Misirdə inşa edilən bir Türk məscididir və minarə ənənəsinin ilk nümunəsidir. Misirdəki fironlardan sonra ilk dəfə olaraq Tulunoğulları müstəqil bir dövlət qurdular və öz xalqlarını rifah içində yaşadan bir dövlət oldular.
Tulunoğulları dövlətinin hökmdarları
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Tuluniler dovleti meqalesine cox yaxindir ve her ikisinin eyni basliq altinda birlesdirilmesi mumkundur Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Tulunogullari ve ya Tulunogullari dovleti ereb المملكة العربية السعودية el Tuluniyun 868 ve ya 875 ve 905 ci iller arasindsa hokm surmus muselman turklerinin qurdugu ilk musteqil dovletdir Tarixi dovletTulunogullari868 905Resmi dilleri Turk ErebErazisi 1 500 000 km2Idareetme formasi monarxiyaSahlar 868 884 884 896 896 896 905 905 Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranma tarixiTulunogullari Misirde 875 ci ilde 9 cu esrin son rubunde Abbasilerin siyasi ve ictimai cehetden zeiflediyi zaman quruldu ve tez bir zamanda iqtisadi baximdan ehemiyyetli olan Suriya Felestin ve Tarsus kimi bolge ve seherleri oz erazisine daxil ederek serhedlerini Kirenaikadan Ferat cayina qeder genislendirmisdir Tulunogullari dovletinin qurucusu Ehmed bin Tulunun atasi Buxarali Tulun adli bir turkdur 815 ve 816 ci illerde Samani Buxara emiri terefinden Abbasilere bagislanmis ve 818 ci ilde terkibi turklerden ibaret olan xilafetin qurdugu orduya qosuldu Orduda rutbesi suretle yukselmis ve en qisa zamanda onemli komandirlerden biri olmusdur Tulunogullari dovletinin yaradicisi Ehmed Ibn Tulun ise 20 sentyabr 838 ci ilde Bagdadda dogulmusdur O da atasi kimi xilafet ordusunda xidmet etmisdir Ehmed ibn Tulunun ogey atasi Bayik bey Abbasi xelifesini sui qesdden xilas etdiyine gore Misir valiliyine layiq goruldu 868 ci ilde ise bu vezife Ehmed Ibn Tuluna verildi Bezi menbeler mehz bu ili Tulunogullari dovletinin yaranmasi kimi gosterir Diger bir melumata gore Ehmed bin Tulun Ferqaneden olan qulam olmusdur Xilafet dovrunde xelife Mutemidle elaqeni kesdi ve 875 ci ilde Misir boyunca oz hakimiyyetini quraraq musteqilliyini elan etdi Bununla da Tulunogullari dovletini qurdu Dovletin yukselisi878 ci ilde etdiyi seferde Sam bolgesinde Remble Hums Hema ve Helebi tutduqdan sonra Ehmed bin Tulun Antakya Kinnesir ve el Avasimi ele kecirdi Ve belelikle serhedlerini ve Tripolitaniyadan Ferat cayina qeder genislendirmisdir Abbasiler dovleti daxili qarisiqliq uzunden Sam seherine hucum eden Bizansla doyuse gire bilmediyine gore Islamiyyet adina Tulunogullari dovleti Bizansa qarsi doyuserek qalib gelmisdir Bu qelebeden sonra Sam Cezire Avasim ve Sugur bolgeleri Tulunogullarinin hakimiyyeti altina geldi Belelikle Bizans Imperiyasi Tulunogullarinin gucunu qebul ederek 879 cu ilde ele kecirdiyi esirleri azad etdi ve bir sira deyerli Quran yazilarini teqdim etdi Ancaq bu xosniyyet numayislerine ehemiyyet vermedi ve Tarsusu isgal ederek Bizans Imperiyasi ve Abbasilerle mubarizesini davam etdirdi Bu muddetde Xilafeti Misire aparmaga calisdi amma buna muveffeq olmadi Dovletin dagilmasi800 538px Ehmed bin Tulun olumunden sonra onun yerine gelen ogullari ve neveleri Abbasiler ve Qeremetlik ile mubarizeni davam etdirdiler Bu mubarizeler dovleti zeifletdi ve daxili qarsidurmalar baslayaraq dovletin sonunu hazirladi 905 ci ilde Tulunogullari dovleti Abbasi turklerinin komandiri Mehemmed bin Suleyman terefinden suquta ugradildi Iqtisadiyyat medeniyyet ve incesenetTulunogullari dovrunde xususen de Misir xalqi iqtisadi tereqqiye catdi bunun gostericisi olaraq Dinar i Tuluni Tulun Dinar kimi taninan mis sikkeler cap edildi Ehmed bin Tulun Tuluniye mescidi xestexanalar su kanallari korpuler hokumet sarayi ve sonradan insa edilen bezi qiymetli eserler Tulunogullarinin Misire buraxdigi ehemiyyetli medeniyyet servetleri idi Ibn Tulun mescidi Misirde insa edilen bir Turk mescididir ve minare enenesinin ilk numunesidir Misirdeki fironlardan sonra ilk defe olaraq Tulunogullari musteqil bir dovlet qurdular ve oz xalqlarini rifah icinde yasadan bir dovlet oldular Tulunogullari dovletinin hokmdarlariEhmed Ibn Tulun 868 884 Xumaraveyh 884 896 Ceys Ibn Xumaraveyh 896 Harun Ibn Xumaraveyh 896 905 Saban Ibn Xumaraveyh 905