Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Terrorizm (lat. terror – qorxu, vahimə) və ya Tədhiş (ərəb. تدهيش – dəhşətə salma, çaşdırma) — haqqında birmənalı tərif mövcud olmasa da, mütəxəssislərin əksəriyyətinin qənaətinə görə siyasi, dini, ideoloji və iqtisadi məqsədlərə çatmaq üçün qeyri-qanuni əməllərin, zorakılığın, gücün, hədənin tətbiq olunması.
Sovet ədəbiyyatlarında qeyd edildiyi kimi, terrorizmi yalnız dövlət xadimlərinə edilmiş hərəkət kimi qiymətləndirilə bilməz. Ona görə ki, real həyatda terror aktlarından daha çox günahsız kütlə, sivil şəxslər ziyan çəkir; həmçinin təkcə siyasi deyil, etnik, dini, kriminal, separatist və s. zorakılıq da terrorizmin bir növüdür.
Terrorizm ekstremizmin təzahürlərindən biri olmasına baxmayaraq, ekstremizmin digər formalarından onunla fərqlənir ki, bir qayda olaraq terrorizmin bütün təzahürləri qanunaziddir.
Göründüyü kimi, terrorçuluq cinayətkarlığın ən təhlükəli formalarından biridir. Sözügedən təhlükə transsərhəd formalardan törədilən terrorçuluğa da aiddir.
Tarixi
Müasir terrorizmin tarixi eramızın I əsrindən indiki İsrail ərazisində Roma işğalçılarına qarşı yəhudi dini sektası olan "Zealotos"ların keçirdiyi terror aktlarında başlayır. XIX əsrin ikinci yarısından bəri terrorizm ictimai həyatın daimi faktoruna çevrilmişdir.
"Terrorçu" və "terrorizm" terminləri 18-ci əsrin sonlarında Böyük Fransa inqilabı zamanı yaranıb. Lakin 1970-ci illərdə Şimali İrlandiya konflikti, Bask münaqişəsi və zamanı bütün dünyada diqqəti cəlb edib, beynəlxalq səviyyədə geniş istifadə olunub.
Yaranma səbəbləri
Qədim dövrlərdən başlamış ictimai formasiyaların dəyişməsi ilə paralel olaraq baş verən münaqişələr nəticəsində dövrün qüdrətli dövlətlərinin adı tarixdən silinmiş və yerinə yeni dövlətlər yaranmışdı. Bu proses XX əsrdə özünün kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Dünyanın yenidən bölüşdürülməsi uğrunda böyük dövlətlər arasında mübarizə qızışmış və bəşəriyyətin həyatında ən ağır hadisələrə yol açmışdı: I və II Dünya Müharibələri başlamışdı; on milyonlarla insan həyatını itirmişdi, yüz milyonlarla dollar maddi ziyan dəymiş, dünya iqtisadiyyatı iflic vəziyyətə düşmüşdü.
Dünya bu vəziyyətdən çıxmaq üçün sülhə qədəm qoymuşdu. Fəqət gözlənilənin tam əksi baş vermişdi. Dünya iki qlobal problem qarşısında qalmışdı:
- 1.Soyuq müharibə
- 2. Terrorizm
Soyuq müharibə bəşəriyyəti daim nüvə təhlükəsi altında saxlayırdı. Digər qlobal problem sayılan Terrorizm isə mülki əhalinin ziyan çəkdiyi əsas faktor idi. Terror təşkilatları tərəfindən törədilən saysız terror aktları günahsız əhalinin ölümünə səbəb olur, insanlara maddi həsar vurur və digər ağır nəticələrə səbəb olur.
Onun təmsilçiləri rus xalqları, İrlandiya, Makedoniya, Serbiyada radikal millətçilər, Fransada anarxistlər, həmçinin İtaliya, İspaniya və ABŞ kimi ölkələrdə analoji hərəkatlar olmuşdur.
Terror aktı
"Terrorizmə qarşı mübarizə" haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununun 1-ci maddəsinə əsasən terrorizm dedikdə, ictimai təhlükəsizliyi pozmaq, əhali arasında vahimə yaratmaq və ya dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən terrorçuların maraqlarına cavab verən qərarların qəbul edilməsinə nail olmaq məqsədilə insanların kütləvi şəkildə qırılmasına, onlara bədən xəsarəti yetirməsinə, yaxud səhhətinə başqa cür zərər vurulmasına, habelə başqa ağır nəticələrə səbəb olan əməllərin törədilməsi və ya bu cür əməllərin törədilməsinə yönələn hədə başa düşülür.
Əvvəllər Müttəfiq Respublikaların (Söhbət SSRİ-yə daxil olan Müttəfiq respublikalardan gedir) Cinayət Məcəllələrində "Dövləti cinayətlər" fəslinə daxil olan "Terror aktı" və "Təxribat" adlı tərkiblər vardı. Bu cinayətlərin yalnız sovet dövlətini sarsıtmaq və ya zəiflətmək məqsədilə edilməsinə görə məsuliyyət nəzərdə tutulurdu.
Sovet ədəbiyyatlarında Terror aktına bu cür anlayış verilirdi: Terror aktı – dövlət və ya ictimai xadimlərin həyatına qəsd, yaxud onlara digər formada zorakılıq şəklində siyasi məqsədlərlə edilir. Qeyd edilən bu anlayışla razılaşmaq olmaz. Müasir baxımdan da bu anlayışı düzgün təsnif hesab etmək yanlış olardı. Belə ki, real həyatda terrorizmdən daha çox mülki, sivil şəxslər ziyan çəkir.
Terrorizmlə mübarizənin əsas prinsiplərinin aşağıda sadalanan prinsiplər təşkil edir:1
- a) Qanunçuluq;
- b) Terror fəaliyyətilə məşğul olmanın mütləq cəzalandırılması;
- c) Terrorçulara minimal güzəştlər;
- d) Anti-terror əməliyyatlarının taktiki üsulları və həyata keçirilməsi, heyət barədə minimal məlumatların verilməsi və s.
Subyekt aşağıda sadalanan hallarda cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilər:
- a) Ancaq terror aktının hazırlanmasında iştirak etmişdirsə;
- b) Terror aktı icra edilənədək hakimiyyət orqanlarını bu barədə xəbərdar etmişdirsə;
- c) Terror aktının aradan qaldırılmasında kömək etmiş istənilən hərəkət etmişdirsə;
- d) Əgər şəxsin əməlində başqa cinayət tərkibi yoxdursa.
Dünyada terror təşkilatların siyahısı
- PKK – Partiya Karkaren Kürdistan Kürdistan Fəhlə Partiyası
- Əl-Qaidə
- Hizbullah
- Kolumbiyanın İnqilabçı Silahlı Qüvvələri
- Əbu Səyyaf
- Taliban
- Tamil İlamin Azadlıq Pələngləri
- İnqilabçı Xalq Azadlıq Partiyası Cəbhəsi
- Tupak Amaru İnqilab Hərəkatı
- ASALA.
Terror aktlarının siyahısı
2001-ci il, ABŞ. Ölüm, xəsarət və maddi ziyana görə Nyu-Yorkdakı 11 sentyabr hadisələri terror aktları arasında şəriksiz liderdir. Yaxın tarixdə baş vermiş bu hadisədən çox danışıldığı üçün uzun-uzadı söhbət açmaq yersiz olardı. Sadəcə onu demək kifayətdir ki, terror aktları nəticəsində 2976 nəfər həlak olub, 6000 nəfər xəsarət alıb. Maddi ziyan isə 100 milyonlarla dollarla ölçülür. Dünya Ticarət Mərkəzinin təqribən 2 milyon tonluq uçqunlarının yaratdığı toz qatı 3 ay çəkilməyib. Ərimiş metal kütləsi binanın zirzəmisini doldurub. Ərazini təmizləmək üçün minlərlə insan 8 ay fasiləsiz işləyib.
23 oktyabr 1983, Livan."Mercedes Unimog" markalı su daşıyan avtomobil səhər saat 6 radələrində Beyrut aeroportu yaxınlığında yerləşmiş Amerika bazasına tərəf irəliləyir. Avtomobili tanıyan əsgərlər qapını açırlar. Avtomobil heç bir maneə olmadan 3 nəzarət buraxılış məntəqəsini keçir və qadağan olunmuş əraziyə — tikanlı məftillərlə əhatə olunmuş kazarmaya tərəf yönəlir. Əsgərlər atəş açsa da artıq gec idi. Sürücü avtomobili 400 amerikan əsgərinin yatdığı kazarmaya çırpır. Təqribən 20 saniyə sonra fransız sülhməramlılarına qarşı da eyni tip hücum təşkil edilir. Aksiya nəticəsində 241 amerikan və 60-dan çox fransız əsgər məhv olur — ümumilikdə 309 nəfər. Hadisə zamanı 75 nəfər də yaralanır. Bu hadisə amerikan vətəndaşlarına qarşı ölkədən kənarda baş verən ən böyük hücumdur. Fransada həmin gün matəm elan olunur, hadisə geniş əks səda doğurur. Hücumu İranın təhriki ilə Hizbullah və Pasdaranın (Sepahe pasdarane enqelabe islami — İslam inqilabı keşikçiləri Korpusu) birgə təşkil etdiyi iddia edilir. Xilasetmə işlərinə cəlb olunan əsgərlər də Hizbullah snayperlərinə tuş gəlirlər. Bununla da qurbanlarının sayı artır.
Cənub qonşumuz İran özü də terrordan əziyyət çəkmişlər sırasındadır. Bu ölkədə ən böyük terror aktı 19 avqust 1978-ci ildə törədilib.
Şah rejimi ölkədə vəziyyətin böhran həddinə çatdığını görərək 1979-cu ilin iyulunda tam demokratik seçkilər keçirəcəyinə söz verib kütləni bir qədər sakitləşdirir. Lakin bu vəziyyət bir il sonra İranda hakimiyyətə gələcək mollalara sərf etmirdi. Hər nə yolla olsa xalqı şahdan narazı salmaq lazım idi. Nəhayət islam pərdəsi altında gizlənənlərin köməyinə terror çatır. Mollalar niyyət vasitəyə bəraət qazandırır prinsipi ilə hərəkət edərək Abadan şəhərindəki Reks kinoteatrını hədəf alırlar. Film nümayişi zamanı qapılar çöldən möhkəm bağlanır və binaya əvvəlcədən yerləşdirilmiş kerosin çəlləklərinə od vurulur. Hadisə zamanı heç kəs çölə çıxa bilmir. Əksəri qadın və uşaq olan 477 tamaşaçı yanaraq və ya boğularaq həyatını itirir. Yanğınsöndürənlər hadisə yerinə gəldikdə artıq gec idi.
"nouvelobs.com"un xəbərinə görə, hadisədən bir-neçə saat sonra İmam Xomeyni belə bir bəyanat yayır: "İnsanlığa və islama zidd olan bu davranışın şahın rəqibləri ilə heç bir aidiyyəti yoxdur".
Şahın zamanında başlanan istintaq qrupu hadisədə İmam Xomeyninin təşkil etməsi versiyasını irəli sürür. Xomeyni o zaman İraqda mühacirətdə idi. Hökumət onu gətirsə belə Ayətullah titulu olduğu üçün onu heç bir məsuliyyətə cəlb etmək mümkün olmayacaqdı. Digər tərəfdən imamın bu cinayətdə adının hallanması şah rejiminin süqutunu sürətləndirə bilərdi. Bu səbəbdən də Xomeyni versiyası arxivə qoyuldu. İstintaqa ifadə verənlərdən biri isə hadisə zamanı mollalardan birinin qapıları çöldən bağlamasını, digər 2 nəfərin isə içəridə kerosin bidonlarına od vurduğunu bildirdi. Bu üç nəfərdən isə yalnız biri güclü yanıq xəsarəti ilə qurtula bilib.
İslam inqilabının qələbəsindən sonra bu cinayət yenidən gündəmə gəlir. Bu dəfə də islam məhkəməsi bütün günahı Hüseyn Təkbəlizadə adlı fəhlənin üzərinə qoyur. Məhkəmə "tamaşa"sında o, bu terroru Savakın (şahın siyasi polisi, Gestapo ilə müqayisə edilə bilər) göstərişi ilə törətdiyini bildirdi. Prosesdən sonra Təkbəlizadə dərhal edam olunur və iş bağlanır. Artıq inqilabçılar istəklərinə çatmışdı.
Fransada mühacir həyatı yaşayan Cavad Bişetab isə hadisənin ideya müəllifi kimi İmam Camini göstərir. Bişetaba görə Abadan şəhərinin imamı olan Cami kerosin bidonlarının teatra gətirilməsini də təşkil edib.
Bəs bu sözdə islam keşikçilərini qeyri islami davranışa vadar edən nə idi? Bişetab qoyduğu sualın cavabını belə verir: "Neft sənayesi işçilərini tətilə təhrik edərək şah rejimini çökdürmək".
Mühacir sosioloq Ramin Kamranın təbirincə, mollalar bu yanğınla "İranda Reyxstaqın yandırılması" planını gerçəkləşdirdilər. Bundan sonrası isə əksər azərbaycanlıya və Azərbaycan vətəndaşına məlumdur. Lakin heç bir sosioloq bu işdə inqilab rəhbərinin əli olduğunu istisna etmir.
"iran-resist.org"-un xəbərinə görə, hadisələri qəlyan çəkən bir molla kurasiya edib. Fələstin Azadlıq Təşkilatının üzvlərindən biri bu şəxsin indiki ali dini lider Xamneyi olduğunu iddia edir.
2001-ci il 10 avqust, Anqola. Fransa beynəlxalq radiosunun (RFİ) xəbərinə görə, UNİTA silahlı qruplaşmasının sərnişin qatarını atəşə tutması nəticəsində 259 nəfər həlak olur, 160 nəfər yaralanır. 1975-də müstəqillik əldə edən Anqolanın tarixində bu ən qanlı hadisə kimi düşür. Bir neçə həftəyə danışıqlara başlamağı qərara alan hökumət və UNİTA bu hadisədən öz məqsədləri üçün istifadəyə çalışır. Din xadimləri araya girərək həm dövləti, həm də hərbi qruplaşmanı danışığa təhrik etsə də artıq gec idi. 1975-dən bəri ölkədə davam edən çəkişmələr nəticəsində neft və almazla zəngin olan bu ölkənin 1 milyon vətəndaşı həyatını itirib, yüz minlərlə insan isə tərki vətən olub.
22 iyun 1985, Kanada. Vankuver hava limanında Sinqh adlı bir nəfər baqajını "Canadian Pacific Airlines"-ın (CP) Tornto reysi üçün qeydiyyata saldırır və xahiş edir ki baqaj Toronto-Bombey reysinə transfer edilsin. Özü isə təyyarəyə minmir. Təyyarə Torontoya enərkən Sinqhin verdiyi baqajda partlayış olur. Nəticədə 2 işçi həlak olur, 4 nəfər yaralanır.
Saat 20.37-də göyərtəsində Avstraliya imperatriçəsi olan təyyarə havaya qalxır. Sinqh isə 38-ci yerə bilet alsa da sərnişinlərin arasında yox idi. 07.15-də "Air İndia"ya ya məxsus təyyarə İrlandiyanın radarlarından itir və partlayış səsi gəlir. Təyyarənin qalıqları İrlandiya sahillərindən 250 km aralıda 2000 metr dərinlikdə aşkar edilir. Terror aktı nəticəsində 307 sərnişin və 19 heyət üzvü həlak olur. Bu hadisə Kanada vətəndaşlarına qarşı törədilən ən böyük hücum idi. Həlak olanların 280-i kanadalı olub. Hadisəni törədən hind mənşəli Kanada vətəndaşı Talwinder Singh Parmar isə 2005-ci ildə Pencabda polislə atışma zamanı öldürülür. Məhkəmə prosesi davam edir.
21 dekabr 1988, Lokerbi hücumu. London Nyu-York reysi ilə uçan təyyarə havaya qalxdıqdan 30 dəqiqə sonra Lokerbi qəsəbəsi üzərində partlayır. Hadisə zamanı 270 nəfər, o cümlədən 11 qəsəbə sakini həlak olur. Hadisədə əvvəl İran təqsirləndirilsə də, sonradan Liviya məsuliyyəti üzərinə götürür. Hadisədə təqsirləndirilən Liviya vətəndaşlarından biri – Abdelbaset Ali Mohmed Al Megrahi sərbəst buraxılır, Al Amin Khalifa Fhimah isə ömürlük həbsə məhkum edilir. 2009-da o səhhəti ilə əlaqədar olaraq azad edilir və vətənində qəhrəman kimi qarşılanır. Liviya isə hadisə qurbanlarının hər birinin ailəsinə 100.000 dollar yardım edir. BMT isə Qəddafi rejiminə tətbiq etdiyi sanksiyaları ləğv edir.
14 avqust 2007, İraq. Ölkənin şimalındakı Qahtaniyyə və Cəzirə şəhərlərində baş verən seriya hücumlar nəticəsində, amerikan mənbələrinə görə 796 nəfər həlak olub. İraq Qırmızı Xaçı isə 1500-dən çox insanın öldüyünü bildirib. Bu hadisə böyüklüyünə görə yalnız 11 sentyabr faciəsindən geri qalır. Kürdləri hədəf alan bu terrora səbəb kimi 1 həftə əvvəl islamı qəbul etmiş 17 yaşlı qızın (Doaa Khalil Assouad) öz əşirəti tərəfindən daşqalaq edilməsi olub. İraq polisi isə bu hadisədən xəbər tutsa da sözdə "namus cinayəti"nə baş qoşmayıb. Qız alçaldılmaq üçün it cəsədi ilə birlikdə basdırılıb.
26–29 noyabr 2008, Hindistan. "France-Presse"in xəbərinə görə, Bombeydə ard-arda baş verən terror hücumları zamanı 173 nəfər həlak olub, 312 nəfər yaralanıb. Hadisəni törədən terrorçuların əksəriyyəti öldürülüb, cəmi 1 nəfər sağ ələ keçib. Terrorun sifarişçisi kimi tutulan 10 nəfərdən doqquzu Pakistanda yaxalanıb. Digər bir nəfərin isə məhkəməsi Dehlidə davam edir.
1 sentyabr 2004, Rusiya. Şimali Osetiyanın Beslan şəhər 1 saylı orta məktəbinin şagirdləri yeni dərs ilində həyatlarının faciəli şəkildə itirəcəklərini düşünmürdülər. Nə valideynlər, nə də şagirdlər və pedaqoji kollektiv Qafqazın qan içində olduğunu unudaraq dərs sevinci yaşayırdılar. Lakin… saat 9.30-da 30 nəfər terrorçu məktəbi mühasirəyə alır. Müqavimət göstərmək istəyən 5 polis isə hadisənin ilk qurbanı olur. Beləcə məktəbin içində 1500 nəfər əsir alınır. Onlardan yalnız 30-u qarışıqlıqdan istifadə edərək aradan çıxa bilir… Hadisənin 3-cü günü içəridə baş verən partlayışdan sonra xüsusi təyinatlı qüvvələr hücuma keçir. Şahidlərin dediyinə görə, rus snayper belində şəhid kəməri olan terrorçuya atəş açıb və bu səbəbdən də partlayış baş verib. Bundan sonra hərbi texnikanın iştirakı ilə baş verən döyüşdə 31 (32) terrorçu, 331 mülki şəxs, 8 polis və 11 əsgər həlak olur. Hadisədə ümumilikdə 334 nəfər həlak olur, 800-dən çox insan yaralanır. 6 sentyabrda prezident Putin matəm elan edir.
17 may 2005-ci ildə isə yeganə sağ qalan terrorçu Nurpaşa Kulayev hakim qarşısına çıxarılır. Heç bir vəkil onu müdafiə etmək istəmir. Yerli əhali isə onun linç edilməsini tələb edir. Məhkəmənin hökmü ilə Kulayevə güllələnmə cəzası kəsilsə də, Rusiyada həmin il ölüm hökmünə moratorium qoyulduğu üçün cəza ömürlük həbslə əvəz edilir. Bu hadisə həm də rus xüsusi təyinatlı qüvvələrinin qeyri-peşəkar davranışını nümayiş etdirdi — halbuki Rusiya rəhbərliyi bu faktı etiraf etmək istəmir.
1999-cu il 4–16 sentyabr Rusiya. Bu seriya terror aktları tarixə "Rusiyada yaşayış binalarında partlayış" kimi keçib. Buynaksk, Volqodonsk və Moskvada yaşayış evlərinin zirzəmilərində törədilən partlayışlar nəticəsində 307 mülki şəxs həlak olub, 1700-dən çoxu yaralanıb. Hadisədə Əmir Xattabın qruplaşması və əl-Qaidə ilə əlaqəsi olan dağıstanlı silahlılar təqsirli bilinib. Həbs edilən şəxslər isə 3 ildən 24 ilədək azadlıqdan məhrum edilib.
Metrolarda terror aktları
8 yanvar 1977-cil Moskva. SSRİ. Moskva metrosunun İzmaylova və Pervomayskaya stansiyaları arasında hərəkət edən qatarda əldəqayırma partlayıcı qurğunun işə düşməsi nəticəsində 7 nəfər ölüb 32 nəfər yaralanıb. Hadisəni törətməklə təqsirli bilinən 3 erməni terrorçu Akop Stepanyan Stepan Zatikyan və Zaven Baqdasaryan SSRİ Ali Məhkəmənin hökmü ilə güllələnib
15–21 dekabr 1994-cü il Amerika Birləşmiş Ştatları. Nyu-York metrosunda törədilən partlayışda heç kəs xəsarət almamışdır. İkinci partlayışda 50 nəfər yaralanıb.
28 fevral 1993-cü il Böyük Britaniya. London metrosunun Bridge stansiyasında baş verən partlayışda 29 nəfər yaralanmışdır. Terror aktına görə məsuliyyəri İrlandiya Respublika Ordusu qruplaşması öz üzərinə götürmüşdür.
19 mart 1994-cü il Bakı Azərbaycan. 20 yanvar stansiyasında törədilən terror aktı nəticəsində 14 nəfər həlak olub 49 nəfər müxtəlif dərəcədə bədən xəsarəti almışdır. İstintaq tədbirləri zamanı müəyyən edilib ki terror aksiyası Ermənistan xüsusi xidmət orqanları tapşırığı ilə separatçı Sadval Ləzgi Xalq Hərəkatı təşkilatının üzvləri tərəfindən həyata keçirilib.
Ədəbiyyat
- Anar Həsənov. Beynəlxalq Terrorizm
- A. Abdullayev, A. Rəfiyev. Beynəlxalq Terrorizmin Xronologiyası və Kriminoloji aspekti B.2006
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.azleks.az/online-dictionary/t%C9%99dhi%C5%9F Azərbaycan Dilinin sinonimlərr lüğəti
- DÜNYƏVİ DÖVLƏT YÜKÜ [ölü keçid]
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Terror deqiqlesdirme Terrorist bura istiqametlendirir Diger menalar ucun sehifesine baxin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Terrorizm lat terror qorxu vahime ve ya Tedhis ereb تدهيش dehsete salma casdirma haqqinda birmenali terif movcud olmasa da mutexessislerin ekseriyyetinin qenaetine gore siyasi dini ideoloji ve iqtisadi meqsedlere catmaq ucun qeyri qanuni emellerin zorakiligin gucun hedenin tetbiq olunmasi Sovet edebiyyatlarinda qeyd edildiyi kimi terrorizmi yalniz dovlet xadimlerine edilmis hereket kimi qiymetlendirile bilmez Ona gore ki real heyatda terror aktlarindan daha cox gunahsiz kutle sivil sexsler ziyan cekir hemcinin tekce siyasi deyil etnik dini kriminal separatist ve s zorakiliq da terrorizmin bir novudur Terrorizm ekstremizmin tezahurlerinden biri olmasina baxmayaraq ekstremizmin diger formalarindan onunla ferqlenir ki bir qayda olaraq terrorizmin butun tezahurleri qanunaziddir Gorunduyu kimi terrorculuq cinayetkarligin en tehlukeli formalarindan biridir Sozugeden tehluke transserhed formalardan toredilen terrorculuga da aiddir TarixiMuasir terrorizmin tarixi eramizin I esrinden indiki Israil erazisinde Roma isgalcilarina qarsi yehudi dini sektasi olan Zealotos larin kecirdiyi terror aktlarinda baslayir XIX esrin ikinci yarisindan beri terrorizm ictimai heyatin daimi faktoruna cevrilmisdir Terrorcu ve terrorizm terminleri 18 ci esrin sonlarinda Boyuk Fransa inqilabi zamani yaranib Lakin 1970 ci illerde Simali Irlandiya konflikti Bask munaqisesi ve zamani butun dunyada diqqeti celb edib beynelxalq seviyyede genis istifade olunub Yaranma sebebleriQedim dovrlerden baslamis ictimai formasiyalarin deyismesi ile paralel olaraq bas veren munaqiseler neticesinde dovrun qudretli dovletlerinin adi tarixden silinmis ve yerine yeni dovletler yaranmisdi Bu proses XX esrde ozunun kulminasiya noqtesine catdi Dunyanin yeniden bolusdurulmesi ugrunda boyuk dovletler arasinda mubarize qizismis ve beseriyyetin heyatinda en agir hadiselere yol acmisdi I ve II Dunya Muharibeleri baslamisdi on milyonlarla insan heyatini itirmisdi yuz milyonlarla dollar maddi ziyan deymis dunya iqtisadiyyati iflic veziyyete dusmusdu Dunya bu veziyyetden cixmaq ucun sulhe qedem qoymusdu Feqet gozlenilenin tam eksi bas vermisdi Dunya iki qlobal problem qarsisinda qalmisdi 1 Soyuq muharibe 2 Terrorizm Soyuq muharibe beseriyyeti daim nuve tehlukesi altinda saxlayirdi Diger qlobal problem sayilan Terrorizm ise mulki ehalinin ziyan cekdiyi esas faktor idi Terror teskilatlari terefinden toredilen saysiz terror aktlari gunahsiz ehalinin olumune sebeb olur insanlara maddi hesar vurur ve diger agir neticelere sebeb olur Onun temsilcileri rus xalqlari Irlandiya Makedoniya Serbiyada radikal milletciler Fransada anarxistler hemcinin Italiya Ispaniya ve ABS kimi olkelerde analoji herekatlar olmusdur Terror akti Terrorizme qarsi mubarize haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanununun 1 ci maddesine esasen terrorizm dedikde ictimai tehlukesizliyi pozmaq ehali arasinda vahime yaratmaq ve ya dovlet hakimiyyeti orqanlari terefinden terrorcularin maraqlarina cavab veren qerarlarin qebul edilmesine nail olmaq meqsedile insanlarin kutlevi sekilde qirilmasina onlara beden xesareti yetirmesine yaxud sehhetine basqa cur zerer vurulmasina habele basqa agir neticelere sebeb olan emellerin toredilmesi ve ya bu cur emellerin toredilmesine yonelen hede basa dusulur Evveller Muttefiq Respublikalarin Sohbet SSRI ye daxil olan Muttefiq respublikalardan gedir Cinayet Mecellelerinde Dovleti cinayetler fesline daxil olan Terror akti ve Texribat adli terkibler vardi Bu cinayetlerin yalniz sovet dovletini sarsitmaq ve ya zeifletmek meqsedile edilmesine gore mesuliyyet nezerde tutulurdu Sovet edebiyyatlarinda Terror aktina bu cur anlayis verilirdi Terror akti dovlet ve ya ictimai xadimlerin heyatina qesd yaxud onlara diger formada zorakiliq seklinde siyasi meqsedlerle edilir Qeyd edilen bu anlayisla razilasmaq olmaz Muasir baximdan da bu anlayisi duzgun tesnif hesab etmek yanlis olardi Bele ki real heyatda terrorizmden daha cox mulki sivil sexsler ziyan cekir Terrorizmle mubarizenin esas prinsiplerinin asagida sadalanan prinsipler teskil edir 1 a Qanunculuq b Terror fealiyyetile mesgul olmanin mutleq cezalandirilmasi c Terrorculara minimal guzestler d Anti terror emeliyyatlarinin taktiki usullari ve heyata kecirilmesi heyet barede minimal melumatlarin verilmesi ve s Subyekt asagida sadalanan hallarda cinayet mesuliyyetinden azad edile biler a Ancaq terror aktinin hazirlanmasinda istirak etmisdirse b Terror akti icra edilenedek hakimiyyet orqanlarini bu barede xeberdar etmisdirse c Terror aktinin aradan qaldirilmasinda komek etmis istenilen hereket etmisdirse d Eger sexsin emelinde basqa cinayet terkibi yoxdursa Dunyada terror teskilatlarin siyahisiPKK Partiya Karkaren Kurdistan Kurdistan Fehle Partiyasi El Qaide Hizbullah Kolumbiyanin Inqilabci Silahli Quvveleri Ebu Seyyaf Taliban Tamil Ilamin Azadliq Pelengleri Inqilabci Xalq Azadliq Partiyasi Cebhesi Tupak Amaru Inqilab Herekati ASALA Terror aktlarinin siyahisi2001 ci il ABS Olum xesaret ve maddi ziyana gore Nyu Yorkdaki 11 sentyabr hadiseleri terror aktlari arasinda seriksiz liderdir Yaxin tarixde bas vermis bu hadiseden cox danisildigi ucun uzun uzadi sohbet acmaq yersiz olardi Sadece onu demek kifayetdir ki terror aktlari neticesinde 2976 nefer helak olub 6000 nefer xesaret alib Maddi ziyan ise 100 milyonlarla dollarla olculur Dunya Ticaret Merkezinin teqriben 2 milyon tonluq ucqunlarinin yaratdigi toz qati 3 ay cekilmeyib Erimis metal kutlesi binanin zirzemisini doldurub Erazini temizlemek ucun minlerle insan 8 ay fasilesiz isleyib 23 oktyabr 1983 Livan Mercedes Unimog markali su dasiyan avtomobil seher saat 6 radelerinde Beyrut aeroportu yaxinliginda yerlesmis Amerika bazasina teref irelileyir Avtomobili taniyan esgerler qapini acirlar Avtomobil hec bir manee olmadan 3 nezaret buraxilis menteqesini kecir ve qadagan olunmus eraziye tikanli meftillerle ehate olunmus kazarmaya teref yonelir Esgerler ates acsa da artiq gec idi Surucu avtomobili 400 amerikan esgerinin yatdigi kazarmaya cirpir Teqriben 20 saniye sonra fransiz sulhmeramlilarina qarsi da eyni tip hucum teskil edilir Aksiya neticesinde 241 amerikan ve 60 dan cox fransiz esger mehv olur umumilikde 309 nefer Hadise zamani 75 nefer de yaralanir Bu hadise amerikan vetendaslarina qarsi olkeden kenarda bas veren en boyuk hucumdur Fransada hemin gun matem elan olunur hadise genis eks seda dogurur Hucumu Iranin tehriki ile Hizbullah ve Pasdaranin Sepahe pasdarane enqelabe islami Islam inqilabi kesikcileri Korpusu birge teskil etdiyi iddia edilir Xilasetme islerine celb olunan esgerler de Hizbullah snayperlerine tus gelirler Bununla da qurbanlarinin sayi artir Cenub qonsumuz Iran ozu de terrordan eziyyet cekmisler sirasindadir Bu olkede en boyuk terror akti 19 avqust 1978 ci ilde toredilib Sah rejimi olkede veziyyetin bohran heddine catdigini gorerek 1979 cu ilin iyulunda tam demokratik seckiler kecireceyine soz verib kutleni bir qeder sakitlesdirir Lakin bu veziyyet bir il sonra Iranda hakimiyyete gelecek mollalara serf etmirdi Her ne yolla olsa xalqi sahdan narazi salmaq lazim idi Nehayet islam perdesi altinda gizlenenlerin komeyine terror catir Mollalar niyyet vasiteye beraet qazandirir prinsipi ile hereket ederek Abadan seherindeki Reks kinoteatrini hedef alirlar Film numayisi zamani qapilar colden mohkem baglanir ve binaya evvelceden yerlesdirilmis kerosin celleklerine od vurulur Hadise zamani hec kes cole cixa bilmir Ekseri qadin ve usaq olan 477 tamasaci yanaraq ve ya bogularaq heyatini itirir Yanginsondurenler hadise yerine geldikde artiq gec idi nouvelobs com un xeberine gore hadiseden bir nece saat sonra Imam Xomeyni bele bir beyanat yayir Insanliga ve islama zidd olan bu davranisin sahin reqibleri ile hec bir aidiyyeti yoxdur Sahin zamaninda baslanan istintaq qrupu hadisede Imam Xomeyninin teskil etmesi versiyasini ireli surur Xomeyni o zaman Iraqda muhaciretde idi Hokumet onu getirse bele Ayetullah titulu oldugu ucun onu hec bir mesuliyyete celb etmek mumkun olmayacaqdi Diger terefden imamin bu cinayetde adinin hallanmasi sah rejiminin suqutunu suretlendire bilerdi Bu sebebden de Xomeyni versiyasi arxive qoyuldu Istintaqa ifade verenlerden biri ise hadise zamani mollalardan birinin qapilari colden baglamasini diger 2 neferin ise iceride kerosin bidonlarina od vurdugunu bildirdi Bu uc neferden ise yalniz biri guclu yaniq xesareti ile qurtula bilib Islam inqilabinin qelebesinden sonra bu cinayet yeniden gundeme gelir Bu defe de islam mehkemesi butun gunahi Huseyn Tekbelizade adli fehlenin uzerine qoyur Mehkeme tamasa sinda o bu terroru Savakin sahin siyasi polisi Gestapo ile muqayise edile biler gosterisi ile toretdiyini bildirdi Prosesden sonra Tekbelizade derhal edam olunur ve is baglanir Artiq inqilabcilar isteklerine catmisdi Fransada muhacir heyati yasayan Cavad Bisetab ise hadisenin ideya muellifi kimi Imam Camini gosterir Bisetaba gore Abadan seherinin imami olan Cami kerosin bidonlarinin teatra getirilmesini de teskil edib Bes bu sozde islam kesikcilerini qeyri islami davranisa vadar eden ne idi Bisetab qoydugu sualin cavabini bele verir Neft senayesi iscilerini tetile tehrik ederek sah rejimini cokdurmek Muhacir sosioloq Ramin Kamranin tebirince mollalar bu yanginla Iranda Reyxstaqin yandirilmasi planini gerceklesdirdiler Bundan sonrasi ise ekser azerbaycanliya ve Azerbaycan vetendasina melumdur Lakin hec bir sosioloq bu isde inqilab rehberinin eli oldugunu istisna etmir iran resist org un xeberine gore hadiseleri qelyan ceken bir molla kurasiya edib Felestin Azadliq Teskilatinin uzvlerinden biri bu sexsin indiki ali dini lider Xamneyi oldugunu iddia edir 2001 ci il 10 avqust Anqola Fransa beynelxalq radiosunun RFI xeberine gore UNITA silahli qruplasmasinin sernisin qatarini atese tutmasi neticesinde 259 nefer helak olur 160 nefer yaralanir 1975 de musteqillik elde eden Anqolanin tarixinde bu en qanli hadise kimi dusur Bir nece hefteye danisiqlara baslamagi qerara alan hokumet ve UNITA bu hadiseden oz meqsedleri ucun istifadeye calisir Din xadimleri araya girerek hem dovleti hem de herbi qruplasmani danisiga tehrik etse de artiq gec idi 1975 den beri olkede davam eden cekismeler neticesinde neft ve almazla zengin olan bu olkenin 1 milyon vetendasi heyatini itirib yuz minlerle insan ise terki veten olub 22 iyun 1985 Kanada Vankuver hava limaninda Sinqh adli bir nefer baqajini Canadian Pacific Airlines in CP Tornto reysi ucun qeydiyyata saldirir ve xahis edir ki baqaj Toronto Bombey reysine transfer edilsin Ozu ise teyyareye minmir Teyyare Torontoya enerken Sinqhin verdiyi baqajda partlayis olur Neticede 2 isci helak olur 4 nefer yaralanir Saat 20 37 de goyertesinde Avstraliya imperatricesi olan teyyare havaya qalxir Sinqh ise 38 ci yere bilet alsa da sernisinlerin arasinda yox idi 07 15 de Air India ya ya mexsus teyyare Irlandiyanin radarlarindan itir ve partlayis sesi gelir Teyyarenin qaliqlari Irlandiya sahillerinden 250 km aralida 2000 metr derinlikde askar edilir Terror akti neticesinde 307 sernisin ve 19 heyet uzvu helak olur Bu hadise Kanada vetendaslarina qarsi toredilen en boyuk hucum idi Helak olanlarin 280 i kanadali olub Hadiseni toreden hind menseli Kanada vetendasi Talwinder Singh Parmar ise 2005 ci ilde Pencabda polisle atisma zamani oldurulur Mehkeme prosesi davam edir 21 dekabr 1988 Lokerbi hucumu London Nyu York reysi ile ucan teyyare havaya qalxdiqdan 30 deqiqe sonra Lokerbi qesebesi uzerinde partlayir Hadise zamani 270 nefer o cumleden 11 qesebe sakini helak olur Hadisede evvel Iran teqsirlendirilse de sonradan Liviya mesuliyyeti uzerine goturur Hadisede teqsirlendirilen Liviya vetendaslarindan biri Abdelbaset Ali Mohmed Al Megrahi serbest buraxilir Al Amin Khalifa Fhimah ise omurluk hebse mehkum edilir 2009 da o sehheti ile elaqedar olaraq azad edilir ve veteninde qehreman kimi qarsilanir Liviya ise hadise qurbanlarinin her birinin ailesine 100 000 dollar yardim edir BMT ise Qeddafi rejimine tetbiq etdiyi sanksiyalari legv edir 14 avqust 2007 Iraq Olkenin simalindaki Qahtaniyye ve Cezire seherlerinde bas veren seriya hucumlar neticesinde amerikan menbelerine gore 796 nefer helak olub Iraq Qirmizi Xaci ise 1500 den cox insanin olduyunu bildirib Bu hadise boyukluyune gore yalniz 11 sentyabr faciesinden geri qalir Kurdleri hedef alan bu terrora sebeb kimi 1 hefte evvel islami qebul etmis 17 yasli qizin Doaa Khalil Assouad oz esireti terefinden dasqalaq edilmesi olub Iraq polisi ise bu hadiseden xeber tutsa da sozde namus cinayeti ne bas qosmayib Qiz alcaldilmaq ucun it cesedi ile birlikde basdirilib 26 29 noyabr 2008 Hindistan France Presse in xeberine gore Bombeyde ard arda bas veren terror hucumlari zamani 173 nefer helak olub 312 nefer yaralanib Hadiseni toreden terrorcularin ekseriyyeti oldurulub cemi 1 nefer sag ele kecib Terrorun sifariscisi kimi tutulan 10 neferden doqquzu Pakistanda yaxalanib Diger bir neferin ise mehkemesi Dehlide davam edir 1 sentyabr 2004 Rusiya Simali Osetiyanin Beslan seher 1 sayli orta mektebinin sagirdleri yeni ders ilinde heyatlarinin facieli sekilde itireceklerini dusunmurduler Ne valideynler ne de sagirdler ve pedaqoji kollektiv Qafqazin qan icinde oldugunu unudaraq ders sevinci yasayirdilar Lakin saat 9 30 da 30 nefer terrorcu mektebi muhasireye alir Muqavimet gostermek isteyen 5 polis ise hadisenin ilk qurbani olur Belece mektebin icinde 1500 nefer esir alinir Onlardan yalniz 30 u qarisiqliqdan istifade ederek aradan cixa bilir Hadisenin 3 cu gunu iceride bas veren partlayisdan sonra xususi teyinatli quvveler hucuma kecir Sahidlerin dediyine gore rus snayper belinde sehid kemeri olan terrorcuya ates acib ve bu sebebden de partlayis bas verib Bundan sonra herbi texnikanin istiraki ile bas veren doyusde 31 32 terrorcu 331 mulki sexs 8 polis ve 11 esger helak olur Hadisede umumilikde 334 nefer helak olur 800 den cox insan yaralanir 6 sentyabrda prezident Putin matem elan edir 17 may 2005 ci ilde ise yegane sag qalan terrorcu Nurpasa Kulayev hakim qarsisina cixarilir Hec bir vekil onu mudafie etmek istemir Yerli ehali ise onun linc edilmesini teleb edir Mehkemenin hokmu ile Kulayeve gullelenme cezasi kesilse de Rusiyada hemin il olum hokmune moratorium qoyuldugu ucun ceza omurluk hebsle evez edilir Bu hadise hem de rus xususi teyinatli quvvelerinin qeyri pesekar davranisini numayis etdirdi halbuki Rusiya rehberliyi bu fakti etiraf etmek istemir 1999 cu il 4 16 sentyabr Rusiya Bu seriya terror aktlari tarixe Rusiyada yasayis binalarinda partlayis kimi kecib Buynaksk Volqodonsk ve Moskvada yasayis evlerinin zirzemilerinde toredilen partlayislar neticesinde 307 mulki sexs helak olub 1700 den coxu yaralanib Hadisede Emir Xattabin qruplasmasi ve el Qaide ile elaqesi olan dagistanli silahlilar teqsirli bilinib Hebs edilen sexsler ise 3 ilden 24 iledek azadliqdan mehrum edilib Metrolarda terror aktlari8 yanvar 1977 cil Moskva SSRI Moskva metrosunun Izmaylova ve Pervomayskaya stansiyalari arasinda hereket eden qatarda eldeqayirma partlayici qurgunun ise dusmesi neticesinde 7 nefer olub 32 nefer yaralanib Hadiseni toretmekle teqsirli bilinen 3 ermeni terrorcu Akop Stepanyan Stepan Zatikyan ve Zaven Baqdasaryan SSRI Ali Mehkemenin hokmu ile gullelenib 15 21 dekabr 1994 cu il Amerika Birlesmis Statlari Nyu York metrosunda toredilen partlayisda hec kes xesaret almamisdir Ikinci partlayisda 50 nefer yaralanib 28 fevral 1993 cu il Boyuk Britaniya London metrosunun Bridge stansiyasinda bas veren partlayisda 29 nefer yaralanmisdir Terror aktina gore mesuliyyeri Irlandiya Respublika Ordusu qruplasmasi oz uzerine goturmusdur 19 mart 1994 cu il Baki Azerbaycan 20 yanvar stansiyasinda toredilen terror akti neticesinde 14 nefer helak olub 49 nefer muxtelif derecede beden xesareti almisdir Istintaq tedbirleri zamani mueyyen edilib ki terror aksiyasi Ermenistan xususi xidmet orqanlari tapsirigi ile separatci Sadval Lezgi Xalq Herekati teskilatinin uzvleri terefinden heyata kecirilib EdebiyyatAnar Hesenov Beynelxalq Terrorizm A Abdullayev A Refiyev Beynelxalq Terrorizmin Xronologiyasi ve Kriminoloji aspekti B 2006Hemcinin baxTerror teskilatlari KontrterrorizmIstinadlarhttps www azleks az online dictionary t C9 99dhi C5 9F Azerbaycan Dilinin sinonimlerr lugeti DUNYEVI DOVLET YUKU olu kecid Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin