Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Taşköprü (it. Ponte in pietra, ing. Stone bridge) ― tarixən Ponte Sarus olaraq bilinən, Adanada Seyhan çayı üzərində yerləşən Roma dövrünə aid körpü. Körpünün eramızın ikinci əsrinin birinci yarısında inşa edildiyi ehtimal olunur. O dövrdə Taşköprü Aralıq dənizindən Anadolu və İrana gedən qədim ticarət yollarının açarı idi. Körpü həm də, 2007-ci ildə bağlanmasına qədər dünyanın motorlu nəqliyyat vasitələri üçün açılmış ən qədim körpülərindən biri idi. Taşköprü 2007-ci ildən bəri yalnız piyadalar tərəfindən istifadə edilir və indi sosial və mədəni tədbirlərə ev sahibliyi edir.
| Taşköprü | |
|---|---|
 | |
 | |
| Keçid | Seyhan çayı |
| Yeri | Adana, Kilikiya, Türkiyə |
| İstifadəsi | Piyadalar (2007-ə qədər nəqliyyat üçün də açıq olmuşdu) |
| Material | Tuf, mərmər, spoli |
| Uzunluğu | 310 m |
| Eni | 11,4 m |
| Tikintinin bitmə tarixi | b.e. 120–135 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix boyu körpü üçün istifadə olunan adlar arasında Saros körpüsü, Yustinian körpüsü, əl-Valid körpüsü və Taşköprü (türk. "Daş körpü") var.
Tarix
Taşköprü müxtəlif sivilizasiyaların əlavələrini və bərpa izlərini daşıyır. Hett kralı I Xattusilinin Suriyaya hərbi yürüşü zamanı Adanadan rada körpü qurduğu bildirilsə də, bunun Adanada Seyhan çayı üzərindəki ilk körpü olub olmadığı bəlli deyil.
1852–1853-cü illərdə Adananı ziyarət edən Viktor Lanqloys mövcud körpünü eramızın 117–138-ci illərində hakimiyyətdə olmuş və eramızın 120–135-ci illəri arasında Anadolunu gəzərək bir çox yerlərdə tikililəri istismara verən imperator Adriana ilə əlaqələndirir. Lanqlois qeyd etmişdir ki, körpünün üzərində özünün ziyarətindən təxminən 20 il əvvələ qədər Adrianın adı qeyd olunubmuş.
Bəzi hesablara görə körpü 384-cü ildə Romada körpü tikmiş memar Auksenti tərəfindən, 4-cü əsrin sonlarında tikilmişdir. Bu fikir bir müddət Adanadakı Yunan kilsəsinin qurbangahı kimi xidmət edən, hal-hazırda isə Adana Arxeologiya Muzeyində daş oymalar kolleksiyasında saxlanılan yunan dilindəki yazıya əsaslanır. 12 sətirli yazı 122 sm hüdürlüyündə, 93 sm genişliyində və 12 sm qalınlığındakı lövhə üzərində yazılmışdır. Bununla birlikdə, tam oxunduqda bu yazının körpünün inşası ilə deyil, su çarxları ilə qidalandıran bir su kəməri ilə bağlı olduğu görünür.
Tarixçi Prokopiy Kesariyskiy 527–565-ci illərdə hökm sürən I Yustinianın körpünün yenidən qurulması üçün əmr verməsi barədə yazır.
Körpü əsrlər boyu dəfələrlə bərpa edilmişdir. Taşköprü Əməvilər xilafəti dövründə, 742-ci ildə bərpa edildikdən sonra hakimiyyətdə olan xəlifə II Validin şərəfinə Cisr əl-Valid adlandırıldı. Kürpü 840-cı ildə, xəlifə əl-Mötəsimin hakimiyyəti dövründə yenidən bərpa edildi. Bəzi mənbələrdə Harun ər-Rəşid və əl-Məmunun dövründə də bərpa işlərinin aparıldığı qeyd edilir. Başqa bərpa işi barədə XVII əsrə qədər yazılı qeyd mövcud deyil.
Körpü Osmanlı dövründə bir neçə dəfə təmir edilmişdir. İlk təmir işləri 1713-cü ildə,III Əhmədin dövründə aparılmışdır. Bu dövrdə Adana valisi Osman paşanın körpünün köhnə hissələrinin təmiri ilə bağlı verdiyi fərman Adana Şəriət Məhkəməsinin qeydlərində qalır.
Adana Etnoqrafiya Muzeyində Osmanlı Sultanı I Əbdülməcidin dövründə, 1847-ci ildə aparılan bərpa işlərindən sonra körpünün üstünə qoyulmuş kitabə saxlanılır. Adana Arxeologiya Muzeyində saxlanılan yazıda qeyd olunanlara görə, Sultan II Əbdülhəmidin dövründə Qubernator Osman Paşa tərəfindən körpüdə bərpa işləri aparılmışdır.
Memarlıq
Hər dəfə aparılan bərpa işlərin zamanı müxtəlif materiallardan istifadə olunmasına baxmayaraq, körpü ümumilikdə tuf, mərmər və spolidən tikilmişdir. Xüsusilə də körpünün şərq hissəsində orijinal tikilinin qalıqları var. Körpü divar doldurma texnikasından istifadə edilərək tikilmişdir.
Körpünün hazırkı uzunluğu 310 metr (1,020 ft)-dir. Osmanlı səyyahı Övliya Çələbi əraziyə səfəri zamanı körpünün uzunluğunu 170 metr olaraq qeyd etmişdir. Körpünün 21 tağı var. Çay sahillərində tənzimləmə işləri aparılarkən hər iki tərəfdən quru hissəsi artırıldığı üçün körpü qısaldıldı. Yolun üstünə daş döşənib və səkilər də daxil olmaqla 11.4 metr (37 ft) genişliyindədir. Körpünün heykəltəraşlıq dekorasiyasına 11-ci tağın şimal tərəfindəki aslan relyefi və müxtəlif ulduz-aypara təsvirləri daxildir.
Osmanlı imperiyasına səyahət edənlər tərəfindən dərc olunan qravüralar yolun iki at arabasının yan-yana yerləşə bilməyəcəyi qədər dar olduğunu təsvir edir. Körpünün genişlinin o dövrdə 3 metr (9.8 ft)-dən çox olmadığı düşünülür. Aparılan genişləndirmə işləri nəticəsində körpünün aşağı tərəfinə yeni tağlar əlavə edilib. Bu əlavələrin nə zaman edildiyi aydın olmasa da, 1948-ci ildə Dövlət Avtomobil Yolları Agentliyi tərəfindən geniş bərpa işləri aparıldığına dair qeydlər mövcuddur. Əlavələrdən sonra yolun eni təxminən 8 metr (26 ft) və ya 8.5 metr (28 ft) olmuşdur.
Köpünü ortasında Vali Mahmut Paşa tərəfindən dörd sütuna dayanan bir köşk tikilmiş, lakin daha sonra yıxılmışdır.
Tağları dəstəkləyən dayaqlar zamanla köhnəlmişdir. Bu dayaqlar bir neçə maraqlı memarlıq texnikasını nümayiş etdirirlər. Tağların hər birinin ölçüsü mürəkkəb inşaat tarixinə görə bir-birindən fərqlənir.
Hazırkı gün
2007-ci ildə körpü motorlu nəqliyyat vasitələri üçün bağlanmışdır. Taşköprü o vaxtdan bəri sosial və mədəni tədbirlər üçün abidə halına gəlmişdir.
İstinadlar
- Adanadan.biz, ND
- Langlois, 1861. səh. 343–344
- Langlois, 1861. səh. 347
- Prokopiy, 1940. səh. 339
- Langlois, 1861
- Saban Ökesli, Gürçınar, 2012. səh. 46–47
Mənbələr
- "Adana Köprüsü taştan..." [Stone-built Adana Bridge...] (türk). Adanadan.biz. İstifadə tarixi: 18 fevral 2015.
- Gratien, Chris. "Migrant Workers in Ottoman Anatolia" (Podyayım). Avqust 2014. İstifadə tarixi: 17 fevral 2015.
- Langlois, Victor, Voyage dans la Cilicie et dans les montagnes du Taurus [Travels in Cilicia and the Taurus Mountains] (fransız), Duprat, 1861
- O’Connor, Colin, Roman Bridges, Cambridge University Press, 1993, səh. 127 (E28), ISBN
- Saban Ökesli, Duygu; Gürçınar, Yusuf. . Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21 (1). 2012: 37–52. 2017-08-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 fevral 2015.
- Prokopiy, Chapter 5: Buildings in Asia // De Aedificiis [Buildings of Justinian, Book V], Loeb Classical Library edition of Procopius (Volume VII) (latın), translated by Henry Bronson Dewing, Loeb, 1940, səh. 339, İstifadə tarixi: 18 fevral 2015
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Taskopru it Ponte in pietra ing Stone bridge tarixen Ponte Sarus olaraq bilinen Adanada Seyhan cayi uzerinde yerlesen Roma dovrune aid korpu Korpunun eramizin ikinci esrinin birinci yarisinda insa edildiyi ehtimal olunur O dovrde Taskopru Araliq denizinden Anadolu ve Irana geden qedim ticaret yollarinin acari idi Korpu hem de 2007 ci ilde baglanmasina qeder dunyanin motorlu neqliyyat vasiteleri ucun acilmis en qedim korpulerinden biri idi Taskopru 2007 ci ilden beri yalniz piyadalar terefinden istifade edilir ve indi sosial ve medeni tedbirlere ev sahibliyi edir Taskopru36 59 24 sm e 35 20 24 s u Kecid Seyhan cayiYeri Adana Kilikiya TurkiyeIstifadesi Piyadalar 2007 e qeder neqliyyat ucun de aciq olmusdu Material Tuf mermer spoliUzunlugu 310 mEni 11 4 mTikintinin bitme tarixi b e 120 135 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Tarix boyu korpu ucun istifade olunan adlar arasinda Saros korpusu Yustinian korpusu el Valid korpusu ve Taskopru turk Das korpu var TarixTaskopru muxtelif sivilizasiyalarin elavelerini ve berpa izlerini dasiyir Hett krali I Xattusilinin Suriyaya herbi yurusu zamani Adanadan rada korpu qurdugu bildirilse de bunun Adanada Seyhan cayi uzerindeki ilk korpu olub olmadigi belli deyil 1852 1853 cu illerde Adanani ziyaret eden Viktor Lanqloys movcud korpunu eramizin 117 138 ci illerinde hakimiyyetde olmus ve eramizin 120 135 ci illeri arasinda Anadolunu gezerek bir cox yerlerde tikilileri istismara veren imperator Adriana ile elaqelendirir Lanqlois qeyd etmisdir ki korpunun uzerinde ozunun ziyaretinden texminen 20 il evvele qeder Adrianin adi qeyd olunubmus Bezi hesablara gore korpu 384 cu ilde Romada korpu tikmis memar Auksenti terefinden 4 cu esrin sonlarinda tikilmisdir Bu fikir bir muddet Adanadaki Yunan kilsesinin qurbangahi kimi xidmet eden hal hazirda ise Adana Arxeologiya Muzeyinde das oymalar kolleksiyasinda saxlanilan yunan dilindeki yaziya esaslanir 12 setirli yazi 122 sm hudurluyunde 93 sm genisliyinde ve 12 sm qalinligindaki lovhe uzerinde yazilmisdir Bununla birlikde tam oxunduqda bu yazinin korpunun insasi ile deyil su carxlari ile qidalandiran bir su kemeri ile bagli oldugu gorunur Tarixci Prokopiy Kesariyskiy 527 565 ci illerde hokm suren I Yustinianin korpunun yeniden qurulmasi ucun emr vermesi barede yazir Korpu esrler boyu defelerle berpa edilmisdir Taskopru Emeviler xilafeti dovrunde 742 ci ilde berpa edildikden sonra hakimiyyetde olan xelife II Validin serefine Cisr el Valid adlandirildi Kurpu 840 ci ilde xelife el Motesimin hakimiyyeti dovrunde yeniden berpa edildi Bezi menbelerde Harun er Resid ve el Memunun dovrunde de berpa islerinin aparildigi qeyd edilir Basqa berpa isi barede XVII esre qeder yazili qeyd movcud deyil Korpu Osmanli dovrunde bir nece defe temir edilmisdir Ilk temir isleri 1713 cu ilde III Ehmedin dovrunde aparilmisdir Bu dovrde Adana valisi Osman pasanin korpunun kohne hisselerinin temiri ile bagli verdiyi ferman Adana Seriet Mehkemesinin qeydlerinde qalir Adana Etnoqrafiya Muzeyinde Osmanli Sultani I Ebdulmecidin dovrunde 1847 ci ilde aparilan berpa islerinden sonra korpunun ustune qoyulmus kitabe saxlanilir Adana Arxeologiya Muzeyinde saxlanilan yazida qeyd olunanlara gore Sultan II Ebdulhemidin dovrunde Qubernator Osman Pasa terefinden korpude berpa isleri aparilmisdir MemarliqTaskopru 2009 cu ilin yazinda Sabanci Teatr Festivalinin acilis merasimine ev sahibliyi etmisdir Her defe aparilan berpa islerin zamani muxtelif materiallardan istifade olunmasina baxmayaraq korpu umumilikde tuf mermer ve spoliden tikilmisdir Xususile de korpunun serq hissesinde orijinal tikilinin qaliqlari var Korpu divar doldurma texnikasindan istifade edilerek tikilmisdir Korpunun hazirki uzunlugu 310 metr 1 020 ft dir Osmanli seyyahi Ovliya Celebi eraziye seferi zamani korpunun uzunlugunu 170 metr olaraq qeyd etmisdir Korpunun 21 tagi var Cay sahillerinde tenzimleme isleri aparilarken her iki terefden quru hissesi artirildigi ucun korpu qisaldildi Yolun ustune das dosenib ve sekiler de daxil olmaqla 11 4 metr 37 ft genisliyindedir Korpunun heykelterasliq dekorasiyasina 11 ci tagin simal terefindeki aslan relyefi ve muxtelif ulduz aypara tesvirleri daxildir Sabanci Teatr Festivali zamani Taskoprudeki incesenet sergisi Osmanli imperiyasina seyahet edenler terefinden derc olunan qravuralar yolun iki at arabasinin yan yana yerlese bilmeyeceyi qeder dar oldugunu tesvir edir Korpunun genislinin o dovrde 3 metr 9 8 ft den cox olmadigi dusunulur Aparilan genislendirme isleri neticesinde korpunun asagi terefine yeni taglar elave edilib Bu elavelerin ne zaman edildiyi aydin olmasa da 1948 ci ilde Dovlet Avtomobil Yollari Agentliyi terefinden genis berpa isleri aparildigina dair qeydler movcuddur Elavelerden sonra yolun eni texminen 8 metr 26 ft ve ya 8 5 metr 28 ft olmusdur Kopunu ortasinda Vali Mahmut Pasa terefinden dord sutuna dayanan bir kosk tikilmis lakin daha sonra yixilmisdir Taglari destekleyen dayaqlar zamanla kohnelmisdir Bu dayaqlar bir nece maraqli memarliq texnikasini numayis etdirirler Taglarin her birinin olcusu murekkeb insaat tarixine gore bir birinden ferqlenir Hazirki gun2007 ci ilde korpu motorlu neqliyyat vasiteleri ucun baglanmisdir Taskopru o vaxtdan beri sosial ve medeni tedbirler ucun abide halina gelmisdir IstinadlarAdanadan biz ND Langlois 1861 seh 343 344 Langlois 1861 seh 347 Prokopiy 1940 seh 339 Langlois 1861 Saban Okesli Gurcinar 2012 seh 46 47Menbeler Adana Koprusu tastan Stone built Adana Bridge turk Adanadan biz Istifade tarixi 18 fevral 2015 Gratien Chris Migrant Workers in Ottoman Anatolia Podyayim Avqust 2014 Istifade tarixi 17 fevral 2015 Langlois Victor Voyage dans la Cilicie et dans les montagnes du Taurus Travels in Cilicia and the Taurus Mountains fransiz Duprat 1861 O Connor Colin Roman Bridges Cambridge University Press 1993 seh 127 E28 ISBN 0 521 39326 4 Saban Okesli Duygu Gurcinar Yusuf Cukurova Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 21 1 2012 37 52 2017 08 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 fevral 2015 Prokopiy Chapter 5 Buildings in Asia De Aedificiis Buildings of Justinian Book V Loeb Classical Library edition of Procopius Volume VII latin translated by Henry Bronson Dewing Loeb 1940 seh 339 Istifade tarixi 18 fevral 2015