Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Süleyman Məmmədəli oğlu Təkinər (1916, Mərdəkan, Bakı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası – 2006, Almaniya Federativ Respublikası) — Azərbaycan legionunun hərbiçisi, tarixçi, publisist və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının tədqiqatçılarından biri.
| Süleyman Təkinər | |
|---|---|
 Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və dostu Süleyman Təkinər | |
| Doğum tarixi | 1916 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2006 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | publisist, tarixçi |
Həyatı
Süleyman Məmmədəli oğlu Məmmədov 1916-cı ildəBakı qəzasının Mərdəkan qəsəbəsində anadan olub. Atası Məmmədəli Qəhrəman oğlu 1937-ci ildə repressiya qurbanı olub, 1942-ci ildə həbs düşərgəsində dünyasını dəyişib. Müsavat Partiyasının üzvü olub. Süleyman Təkinər 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsini bitirib və Gəncə Pedaqoji İnstitutunda fəaliyyətə başlayıb.
1942-ci ildə sovet-alman müharibəsində orduya çağırılıb, 1943-cü ildə əsir düşüb, beləliklə də vətəndən didərgin həyat keçirməyə məruz qalıb. Başına çox böyük əzab-əziyyət gəlmiş, hər cür ağır təqdiredici məşəqqətlərə dözüb. Müharibə qurtaranda Avstriyada olmuş, oradan İtaliyaya, Qahirəyə, ən nəhayət, Türkiyə hökumətinin əsirlikdə olan bütün azərbaycanlılara hərtərəfli köməyi nəticəsində 1949-cu il yanvarın 8-də o da Türkiyəyə gələ bilib. Burada Türkiyə vətəndaşlığına qəbul edilib. Təkinər təxəllüsünü də buradan götürmüşdür (mənası Əmin adam deməkdir). 1956-cı ilə qədər İstanbul millət kitabxanasında işləyib. Bu müddət ərzində o zaman Türkiyədə mühacirətdə olan Azərbaycanın Böyük oğlu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə görüşə bilib və qısa zamanda onun ən sevimli, ən ləyaqətli, ən etibarlı silahdaşlarından birinə çevrilib. Heç təsaüdfi deyil ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dəfn mərasimində çıxış edən 3 azərbaycanlıdan biri S.Təkinər olub. O böyük şəxsiyyətlə bağlı Süleyman bəydə çoxlu xatirələr, yazışmalar, fotoşəkillər və başqa maraqlı materiallar vardır. S.Təkinər deyirdi ki, “Bakıda Məmməd Əminin adına layiq bir muzey yaradılarsa, candan artıq qoruduğum bu qiymətli sənədləri həmin muzeyə hədiyyə edəcəm”. 1956-cı ildə Avropada Azadlıq radiosu təşkil ediləndə Azərbaycan Milli Mərkəzinin təklifi ilə Süleyman bəy Almaniyaya köçür və bu radionun yaradıcılarından biri kimi fəaliyyətə başlayır. Həmin vaxt Almaniyada Sovet İttifaqını öyrənmə-araşdırma İnstitutu yaradılır. S.Təkinər Azadlıq radiosunda çalışmaqla yanaşı, adıçəkilən institutda da baş mütəxəssis kimi fəaliyyət göstərir. Bu dövrdə Süleyman bəy çox ciddi elmi-publisist araşdırmalar apararaq 100-dən çox elmi, publisist, siyasi-ictimai yazılar hazırlamış, Türkiyədə çap olunan Türk Kültür Dərgisində və adıçəkilən institutun toplularında nəşr etdirmişdir.
O, hələ 1956-cı ildə Azərbaycanda Azərbaycan dilinin dövlət dili elan edilməsi ilə əlaqədar adıçəkilən topluda “Azərbaycan türkçəsinin rəsmi dövlət dili elan edilməsi münasibətilə” adlı böyük məqalə ilə çıxış etmişdir. “Azərbaycan istiqlal mübarizəsində Rəsulzadəsiz keçən 30 il”, “Böyük siyasi orqanizator Rəsulzadə” və s. məqalələri adıçəkilən dərgilərdə çap edilib. Qeyd etmək lazımdır ki, “Azərbaycan istiqlal mübarizəsində Rəsulzadəsiz keçən 30 il” məqaləsi bizdə “Odlar yurdu” qəzetində dekabr 1992 - yanvar 1993-cü ildə çap edilib.
Adıçəkilən dərgi və toplularda çap etdirdiyi yazıların xeyli hissəsi ABŞ, Yaponiyanın və bir sıra digər ölkələrin dövri mətbuatında yenidən nəşr edilib.
Qəlbi doğma Azərbaycanla daima döyünən Süleyman bəy apardığı araşdırmalarda və radio üçün hazırladığı silsilə məqalələrində əsasən nədən bəhs edirdi? - Azərbaycanda gedən ictimai-siyasi məsələlərdən, Azərbaycanın rus imperiyasının müstəmləkəsinə çevrilməsindən, XI Qızıl Ordunun işğalçı siyasətindən, sərvətlərimizin talan edilməsindən, ölkəmizdəki hüquqsuzluqlardan, milli mənliyimizin tapdanmasından, manqurt psixologiyamızdan, içimizə sürgün edilməməyimizdən, siyasi axtalanmaya məruz qalmağımızdan və s.
S.Təkinərin ən ümdə amalı doğma vətəni - Azərbaycanı azad-müstəqil görmək idi. Bu istiqamətdə həmvətənlərinə əsl həqiqəti çatdırmağa çalışaraq öz qələmi ilə vuruşurdu. Sovetlərdə isə haqqın səsini hər vəchlə boğurdular. Xalqını canından çox istəyən, millət mücahidlərinin ünvanına vətəndə olmazın böhtan və iftirasını yağdırır, kommunist ideologiyasının buqələmun nökərləri hər cür hədyan sözlər danışırdılar. Bu tipli yazılar sırasında 1972-ci il noyabrın 30-da “Bakı fəhləsi” qəzetində Aydın Vəlixanov və Vladimir Sinıtsının - “İdeoloji təxribatlar” məqaləsi. 1973-cü il dekabrın 22-də “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti - Musa Qocayevin “Respublika adından” - yazısı, 1979-cu il “Nedelya” qəzetində A.Kolosovun yazısı, 1983-cü il “Kommunist” qəzeti “Bir ağanın 2 nökəri” və digərlərini göstərmək olar.
Qondarma Qarabağ problemi meydana çıxandan S.Təkinər daima müxtəlif qəzet və jurnallarda haray salıb. O, 1992-ci ildə Ermənistanın xarici işlər naziri Raffi Ovanksyanın Amerikaya səfəri zamanı irəli sürdüyü bir sıra əsassız iddiasından qəzəblənərək Qarabağ məsələsinə, Azərbaycana edilən haqsızlığa qarşı etiraz səsini ucaldaraq ABŞ-nin dövlət katibi cənab Beykerə, Türkiyənin baş naziri Süleyman Dəmirələ və “Nyu York Tayms” qəzetinə açıq məktub göndərib. Məktubda başlanğıcını 1800-cü ildə götürmüş qondarma Qarabağ məsələsini, ermənilərin Azərbaycana qarşı etdikləri soyqırım məsələlərini, torpaqlarımızın hissə-hissə ermənilər tərəfindən işğal edilməsi tam dolğunluğu ilə açıqlanıb. Heç şübhəsiz ki, həmin məktubların respublikamızın bugünkü taleyi üçün müəyyən təsiri olub.
S.Təkinər 52 il mühacir həyatı keçirdikdən sonra 1992-ci ildə vətəninə gəldi. Dəfələrlə qeyd edirdi ki, “ömrümdə Bakıda keçirdiyim bu 1 ayı yaşamışam”.
Onun ən böyük arzusu Azərbaycanı tam müstəqil, Azərbaycan xalqını firavan görmək idi.
Ömrünün son günlərinə kimi S.Təkinər qələmini yerə qoymayıb. Azərbaycana həsr etdiyi kimi cildlik əsəri tamamlamaq ərəfəsində idi. Lakin əcəl ona imkan vermədi.
2006-cı ildə Almaniyada vəfat edib, nəşi İstanbula gətirilib, Qaraca Əhməd məzarlığında dəfn edilib.
Yaradıcılığı
S.Təkinərin yazıb nəşr etdiyi yüzlərlə yazıdan bir neçəsinin adını qeyd etmək yerinə düşərdi:
- “Sovet Azərbaycanı maarifinə toplu bir baxış və kommunist tərbiyə sisteminin hədəfi” (1955);
- “Sovet maarif sistemini alt-üst edən yeni bir qanun münasibətilə” (1959);
- “Azərbaycan tarixi və kültürü böylə təhrif edilir” (1956);
- “Sovet Azərbaycanında çıxan bir tarix əsəri münasibətilə” (1960);
- “Sovet Dayanışma Komitəsinin Asiya və Afrika məmləkətlərilə ilgili fəaliyyəti” (1966);
- “Sosialist millət əfsanəsi üzərinə” (1976);
- “Sovet Cümhuriyyətlərində ideoloji çalışmalar” (1977) və s.
Çoxşaxəli ictimai inkişaf yolu keçmiş, rəngarəng, üslubca, ideyalarla zəngin Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində mühacirətdə yaranmış bədii ədəbiyyat nümunələri əhəmiyyətli yer tutur. Bu sahədə hələ öyrənilməmiş, diqqətdən kənarda qalmış xeyli əsər, şəxsiyyət, problem, fakt və hadisə vardır.
Süleyman Təkinər, Mirzə Bala Məmmədzadə, Əbdülvahab Yurdsevər, Kərim Odər, Kərim Yaycılı, Teymur Atəşli, Almas İldırım, Məmməd Sadıq Aran, Əli Volkan, Nağı bəy Şeyxzamanlı, və başqalarının adı mühacirət ədəbiyyatı ilə bağlıdır.
Əsərləri
- Təkinər, Süleyman. Sovet Azərbaycanında tənqidlərə hədəf olan bəzi şeirlər üzərində araşdırmalar / S. Təkinər // 525-ci qəzet. - 2006.-27 dekabr. - N240.
- Mühacirət irsimizdən: Məhəmmədəmin Rəsulzadənin otuz məktubu (tərt. ed. və ön söz, qeyd və şərhlərin müəl. F. Cabbarov). Bakı: CBS, 2018.
- Təkinər, Süleyman. Seçilmiş əsərləri (tərt. ed., ön söz. və qeyd. müəl. N. Cabbarlı). Bakı: Elm və təhsil, 2022.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Əhməd, Dilqəm. "Rəsulzadə: "Demək, bizi hələ Azərbaycanda unutmayanlar var" – Legionerin həyatı". teleqraf.com. 2019-07-25. 2024-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-04.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Suleyman Memmedeli oglu Tekiner 1916 Merdekan Baki qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasi 2006 Almaniya Federativ Respublikasi Azerbaycan legionunun herbicisi tarixci publisist ve Azerbaycan muhaciret edebiyyatinin tedqiqatcilarindan biri Suleyman TekinerMehemmed Emin Resulzade ve dostu Suleyman TekinerDogum tarixi 1916Dogum yeri Merdekan Baki qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 2006Vefat yeri Almaniya Federativ RespublikasiDefn yeri Qaracaehmed qebiristanligiFealiyyeti publisist tarixciHeyatiSuleyman Memmedeli oglu Memmedov 1916 ci ildeBaki qezasinin Merdekan qesebesinde anadan olub Atasi Memmedeli Qehreman oglu 1937 ci ilde repressiya qurbani olub 1942 ci ilde hebs dusergesinde dunyasini deyisib Musavat Partiyasinin uzvu olub Suleyman Tekiner 1940 ci ilde Azerbaycan Pedaqoji Institutunun tarix fakultesini bitirib ve Gence Pedaqoji Institutunda fealiyyete baslayib 1942 ci ilde sovet alman muharibesinde orduya cagirilib 1943 cu ilde esir dusub belelikle de vetenden didergin heyat kecirmeye meruz qalib Basina cox boyuk ezab eziyyet gelmis her cur agir teqdiredici meseqqetlere dozub Muharibe qurtaranda Avstriyada olmus oradan Italiyaya Qahireye en nehayet Turkiye hokumetinin esirlikde olan butun azerbaycanlilara herterefli komeyi neticesinde 1949 cu il yanvarin 8 de o da Turkiyeye gele bilib Burada Turkiye vetendasligina qebul edilib Tekiner texellusunu de buradan goturmusdur menasi Emin adam demekdir 1956 ci ile qeder Istanbul millet kitabxanasinda isleyib Bu muddet erzinde o zaman Turkiyede muhaciretde olan Azerbaycanin Boyuk oglu Mehemmed Emin Resulzade ile goruse bilib ve qisa zamanda onun en sevimli en leyaqetli en etibarli silahdaslarindan birine cevrilib Hec tesaudfi deyil ki Mehemmed Emin Resulzadenin defn merasiminde cixis eden 3 azerbaycanlidan biri S Tekiner olub O boyuk sexsiyyetle bagli Suleyman beyde coxlu xatireler yazismalar fotosekiller ve basqa maraqli materiallar vardir S Tekiner deyirdi ki Bakida Memmed Eminin adina layiq bir muzey yaradilarsa candan artiq qorudugum bu qiymetli senedleri hemin muzeye hediyye edecem 1956 ci ilde Avropada Azadliq radiosu teskil edilende Azerbaycan Milli Merkezinin teklifi ile Suleyman bey Almaniyaya kocur ve bu radionun yaradicilarindan biri kimi fealiyyete baslayir Hemin vaxt Almaniyada Sovet Ittifaqini oyrenme arasdirma Institutu yaradilir S Tekiner Azadliq radiosunda calismaqla yanasi adicekilen institutda da bas mutexessis kimi fealiyyet gosterir Bu dovrde Suleyman bey cox ciddi elmi publisist arasdirmalar apararaq 100 den cox elmi publisist siyasi ictimai yazilar hazirlamis Turkiyede cap olunan Turk Kultur Dergisinde ve adicekilen institutun toplularinda nesr etdirmisdir O hele 1956 ci ilde Azerbaycanda Azerbaycan dilinin dovlet dili elan edilmesi ile elaqedar adicekilen topluda Azerbaycan turkcesinin resmi dovlet dili elan edilmesi munasibetile adli boyuk meqale ile cixis etmisdir Azerbaycan istiqlal mubarizesinde Resulzadesiz kecen 30 il Boyuk siyasi orqanizator Resulzade ve s meqaleleri adicekilen dergilerde cap edilib Qeyd etmek lazimdir ki Azerbaycan istiqlal mubarizesinde Resulzadesiz kecen 30 il meqalesi bizde Odlar yurdu qezetinde dekabr 1992 yanvar 1993 cu ilde cap edilib Adicekilen dergi ve toplularda cap etdirdiyi yazilarin xeyli hissesi ABS Yaponiyanin ve bir sira diger olkelerin dovri metbuatinda yeniden nesr edilib Qelbi dogma Azerbaycanla daima doyunen Suleyman bey apardigi arasdirmalarda ve radio ucun hazirladigi silsile meqalelerinde esasen neden behs edirdi Azerbaycanda geden ictimai siyasi meselelerden Azerbaycanin rus imperiyasinin mustemlekesine cevrilmesinden XI Qizil Ordunun isgalci siyasetinden servetlerimizin talan edilmesinden olkemizdeki huquqsuzluqlardan milli menliyimizin tapdanmasindan manqurt psixologiyamizdan icimize surgun edilmemeyimizden siyasi axtalanmaya meruz qalmagimizdan ve s S Tekinerin en umde amali dogma veteni Azerbaycani azad musteqil gormek idi Bu istiqametde hemvetenlerine esl heqiqeti catdirmaga calisaraq oz qelemi ile vurusurdu Sovetlerde ise haqqin sesini her vechle bogurdular Xalqini canindan cox isteyen millet mucahidlerinin unvanina vetende olmazin bohtan ve iftirasini yagdirir kommunist ideologiyasinin buqelemun nokerleri her cur hedyan sozler danisirdilar Bu tipli yazilar sirasinda 1972 ci il noyabrin 30 da Baki fehlesi qezetinde Aydin Velixanov ve Vladimir Sinitsinin Ideoloji texribatlar meqalesi 1973 cu il dekabrin 22 de Edebiyyat ve incesenet qezeti Musa Qocayevin Respublika adindan yazisi 1979 cu il Nedelya qezetinde A Kolosovun yazisi 1983 cu il Kommunist qezeti Bir aganin 2 nokeri ve digerlerini gostermek olar Qondarma Qarabag problemi meydana cixandan S Tekiner daima muxtelif qezet ve jurnallarda haray salib O 1992 ci ilde Ermenistanin xarici isler naziri Raffi Ovanksyanin Amerikaya seferi zamani ireli surduyu bir sira esassiz iddiasindan qezeblenerek Qarabag meselesine Azerbaycana edilen haqsizliga qarsi etiraz sesini ucaldaraq ABS nin dovlet katibi cenab Beykere Turkiyenin bas naziri Suleyman Demirele ve Nyu York Tayms qezetine aciq mektub gonderib Mektubda baslangicini 1800 cu ilde goturmus qondarma Qarabag meselesini ermenilerin Azerbaycana qarsi etdikleri soyqirim meselelerini torpaqlarimizin hisse hisse ermeniler terefinden isgal edilmesi tam dolgunlugu ile aciqlanib Hec subhesiz ki hemin mektublarin respublikamizin bugunku taleyi ucun mueyyen tesiri olub S Tekiner 52 il muhacir heyati kecirdikden sonra 1992 ci ilde vetenine geldi Defelerle qeyd edirdi ki omrumde Bakida kecirdiyim bu 1 ayi yasamisam Onun en boyuk arzusu Azerbaycani tam musteqil Azerbaycan xalqini firavan gormek idi Omrunun son gunlerine kimi S Tekiner qelemini yere qoymayib Azerbaycana hesr etdiyi kimi cildlik eseri tamamlamaq erefesinde idi Lakin ecel ona imkan vermedi 2006 ci ilde Almaniyada vefat edib nesi Istanbula getirilib Qaraca Ehmed mezarliginda defn edilib YaradiciligiS Tekinerin yazib nesr etdiyi yuzlerle yazidan bir necesinin adini qeyd etmek yerine duserdi Sovet Azerbaycani maarifine toplu bir baxis ve kommunist terbiye sisteminin hedefi 1955 Sovet maarif sistemini alt ust eden yeni bir qanun munasibetile 1959 Azerbaycan tarixi ve kulturu boyle tehrif edilir 1956 Sovet Azerbaycaninda cixan bir tarix eseri munasibetile 1960 Sovet Dayanisma Komitesinin Asiya ve Afrika memleketlerile ilgili fealiyyeti 1966 Sosialist millet efsanesi uzerine 1976 Sovet Cumhuriyyetlerinde ideoloji calismalar 1977 ve s Coxsaxeli ictimai inkisaf yolu kecmis rengareng uslubca ideyalarla zengin Azerbaycan edebiyyatinin tarixinde muhaciretde yaranmis bedii edebiyyat numuneleri ehemiyyetli yer tutur Bu sahede hele oyrenilmemis diqqetden kenarda qalmis xeyli eser sexsiyyet problem fakt ve hadise vardir Suleyman Tekiner Mirze Bala Memmedzade Ebdulvahab Yurdsever Kerim Oder Kerim Yaycili Teymur Atesli Almas Ildirim Memmed Sadiq Aran Eli Volkan Nagi bey Seyxzamanli ve basqalarinin adi muhaciret edebiyyati ile baglidir EserleriTekiner Suleyman Sovet Azerbaycaninda tenqidlere hedef olan bezi seirler uzerinde arasdirmalar S Tekiner 525 ci qezet 2006 27 dekabr N240 Muhaciret irsimizden Mehemmedemin Resulzadenin otuz mektubu tert ed ve on soz qeyd ve serhlerin muel F Cabbarov Baki CBS 2018 Tekiner Suleyman Secilmis eserleri tert ed on soz ve qeyd muel N Cabbarli Baki Elm ve tehsil 2022 Hemcinin baxAzerbaycan muhaciret edebiyyatiIstinadlarEhmed Dilqem Resulzade Demek bizi hele Azerbaycanda unutmayanlar var Legionerin heyati teleqraf com 2019 07 25 2024 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 04