Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sovet kosmik proqramı (rus. Космическая программа СССР) —1921-ci ildə SSRİ Ağır Sənaye Komissarlığı nəzdində Reaktiv İnstitutunun tərkibinə daxil olan və 1955-ci ildən 1991-ci ilədək SSRİ Ümumi Maşınqayırma Nazirliyinin bütün raket şirkətlərinin işini koordinasiya edən RKKA nəzdində Qaz Dinamik Laboratoriyasının qurulmasından başlamışdır.
Sovet İttifaqı kosmik proqramının uğurları arasında 1957-ci il oktyabrın 4-də Yerin ilk süni peykinin buraxılması, 1957-ci il noyabrın 3-də gəmidə canlı heyvan ilə ikinci peykin buraxılması, 12 aprel 1961-ci ildə ilk insanın kosmosa uçuşu və 19 mart 1965-ci ildə ilk insanın açıq kosmosa çıxışı, "Mir" çox modullu orbital stansiyasının yer üzündə yaradılması vardır. Avtomatik planetlərarası stansiyaların müvəffəqiyyətli bir şəkildə buraxılması başlamışdır, məsələn, aya uçan nümunələr (AMS Luna-16), Veneraya uçan, yer üzünə enərkən onun ilk rəngli fotoşəkilini çəkən nümunə, (AMC Venera-13) Marsa ilk yüngül eniş edən (AMS Mars-3) və s
SSRİ dağıldıqdan sonra kosmonavtika ayrıca ölkələrdə, məsələn, rus və ukraynalı kosmik proqramlarda inkişaf etməyə davam etmişdir.
Pilotlu kosmik proqramlar
Vostok
Yer kürəsi ətrafı orbitdə uçuşlar üçün nəzərdə tutulmuş ”Vostok” seriyasından olan birpilotlu kosmik gəmilər üçün sovet kosmik proqramıdır. Onun sınaqdan keçirilməsi zamanı kosmonavt Yuri Alekseyeviç Qaqarin 1961-ci il aprelin 12-də “Vostok”-1 gəmisində kosmosa uçan ilk insan olmuşdur. 1957-ci ilin yazında Sergey Pavloviç Korolyov öz BKT çərçivəsində yerin ilk süni peyklərinin yaradılması üzrə işlərin aparılması üçün 9 saylı xüsusi şöbəni təşkil edir. Şöbənin başçısı Korolevin silahdaşı seçilir. Tezliklə süni peyklərin yaradılması ilə yanaşı, şöbədə pilotlu peyk-gəminin yaradılması məsələsi üzrə tədqiqatlar aparılmağa başlandı. Raket daşıyıcı korolevski “R-7” olmalı idi. Hesablamalar göstərdi ki, o, üçüncü pillə ilə təhciz olunmaqla aşağı Yer kürəsi ətrafı orbitə 5 tona qədər yük apara bilər. Pilotlu gəminin yaradılması işləri atmosferdə eniş, etibarlı istilik müdafiəsi, yüksək səsli aerodinamika və s. kimi yeni sahələrin dərindən öyrənilməsini tələb edirdi. 12 aprel günü - Rusiyada və bir çox ölkələrdə "Ümumdünya aviasiya və kosmonavtika günü" kimi qeyd olunur.
Vosxod
Gəmi faktiki olaraq Vostok seriyasının gəmilərini təkrarladı, lakin genişlənmiş frontal alət alt hissəsinə malik idi, onun enmə vasitəsi SA-nın içərisində iki və ya üç astronavtın uçuşu və açılış üçün yenidən quruldu kosmik gəzintilər üçün bir astarlı hava limanı var idi. 1964-cü ildə "Vosxod-1" kosmik gəmisinin uçuşu dünyada ilk dəfə oldu. İki uçuşdan sonra bir neçə daha planlı uçuşlar (aşağı orbit, uzun, qrup, ilk qarışıq qadın kişi heyəti, xarici kosmosda ilk qadınlar da daxil olmaqla) həyata keçirildi.
Soyuz
Soyuz - Sovet və Rusiya çoxərazli nəqliyyat kosmik ailəsinin adıdır. Gəminin əsas modeli 1962-ci ildə Sovet Ay proqramı üçün Sergey Korolyovun rəhbərliyi altında OKB-1-də başlamışdır. "Soyuz" gəmisi 1962-ci ildə OBB-1-də ilk aya uçmaq üçün nəzərdə tutulub. Kosmik gəmidən və 7K-9K-11K sürətləndirən blokdan bir paket aya çıxmışdır.
Sovet ay proqramı
Pilotlu kosmik apparatlar vasitəsilə Aya uçaraq tədqiqatlar aparmaq proqramını həyata keçirirdi. Aya uçmaq üçün Sergey Pavloviç Karolyovun, V. Çelomey və M. Yanqelin müxtəlif kosmik apparatları təklif edilirdi. Bu səbəbdən proqram zəif inkişaf edirdi. Sergey Korolyovun 1966-cı ildə ölümü ilə əlaqədar Aya uçmaq üçün göndəriləcək H-1 gəmisinin raketi tam başa çatdırılmamışdı. Onun təklif etdiyi raketlə razılaşmayanlar öz fikirlərini irəli sürməyə nail olmuşlar. Bunun ucbatından 1969-cu ildə Baykonurdan uçmağa hazırlaşan kosmik gəmi partlamışdır.([1])
Zond avtomatlaşdırılmış pilotsuz qurğusu uzaq məsafədən kosmosda hər hansı bir tədqiqatın aparılması və ya texniki bir yeniliyin yoxlanması üçün tətbiq olunmuşdur. Zondlar 1960-cı illərdə SSRİ-də yaradılıb bir neçə sırada tətbiq olunmuşdur. Zond 1-3 öz başlanğıcını Mars və Venera üçün nəzərdə tutulan kosmik layihədən götürmüşdür. Zond 4-8 isə Aya pilotlu uçuş üçün istifadə olunmuşdur.
Mir
![image]()
"Mir" orbital stansiyası 24 sentyabr 1996-cı ildə
"Mir" Sovet İttifaqı tərəfindən göndərilmiş Salyut kosmik stansiyaları əsas alınaraq hazırlanmışdır (1971-ci ildən sonra yeddi Salyut kosmik stansiya göndərilmişdir). Əsasən Rusiya istehsalı insanlı "Soyuz" raketləri və Progress yük gəmiləri tərəfindən təmir edildimişdir, lakin bundan sonrakı uçuşlar Буран kosmik gəmisi üçün təyinat nöqtəsi olaraq planlanmışdır. Orbitdəki " Mir " -in əsas məqsədi geniş və yaşanıla biləcək elmi laboratoriya yataymaq idi.
ABŞ özünə Mir-ə oxşar olaraq Space Station Freedom stansiyasını yaratmağı planlamış, amma bu layihə Sovet İttifaqının süqutundan sonra beynəlxalq əməkdaşlıq yolunun açılması məqsədilə dayandırılmışdır (bax. Beynəlxalq Kosmik Stansiyası). Bundan başqa, Challenger Kosmik Gəmisi Mir -in qalxşından bir aydanda daha qısa müddət əvvəl planlanmışdı. Daha sonrakı illərdə, "Soyuq müharibə" dövründən sonra, Shuttle-Mir proqramı ilə Rusiyaya aid olan Mir -in imkanları ilə Amerikanın kosmik gəmilərinin imkanları birləşdirilmiş, bir qrup Amerikalı və digər qərb ölkələrindən olan kosmonavtların stansiyanı ziyarət etmək və ya stansiyadakı uzun müddətli elmi-tədqiqat çalışmalarında iştirak etmələrinə dəstək vermişdir. Mir və ona bağlanmış kosmik gəmi 250 tonluq ağırlığı ilə kosmik tədqiqatlar tarixinin ən böyük orbital gəmisi ünvanın almışdır.
100 tonluq Mir-in içi, borular, kabellər və elmi - tədqiqat çihazlarından əlavə günlük həyat fəaliyyətinə aid əşyalarda vardır. İki qısa müddət xaricində, Mir 1999 -cu il avqusta ayına qədər davamlı xidmətdə olmuşdur.
15 yaşındakı Rus kosmik stansiyasının səyahəti, 23 Mart 2001 -ci il tarixində, Fici yaxınlarında Sakit okeanın cənubuna düşməsi ilə sonlanmışdır. Son günlərinə qədər, bir çox sahibkarın, ehtimal ki ilk orbital televizya/film studiyası qurmaq üçün Miri almaq kimi planlar vardı. Ancaq stansiya daha da istifadə olunmağa yarasız idi və təhlükəsiz deyildi. Kosmik sahənin bir çox nümayəndəsi Mir -in ən azından bəzi hissələrinin istifadə oluna biləcəyini, bundan başqa orbitə material çıxartmağın yüksək xərcli olduğunu hesab edildikdə, Mir -in yox edilməsinin böyük bir fürsət itgisi olduğunu fikirləşirlər.
Sovet və Rus kosmonavtların başqa Mir beynəlxalq elm adamlarına və Amerikalı astronavtlara da ev sahibliyi etmişdir.
Buran
Buran hərbi sistem kimi planlaşdırılmışdı,həmçinin sovetlərə gorə amerikalıların şatlları hərbi məqsədlər üçün istifadə olunurdu. Proqramın özünün başlanma tarixi var: 1975-ci ildə SSRİyə Speys Şattlın çertyoj və şəkilləri gəldi. Mstislav Keldışın başçılığı ilə dərhal hərbi komponentli 2 eksperiment keçirildi. Nəticələr: gələcək çoxistifadəli gəmi nüvə silahını daşıya bilər və kosmik fəzanın istənilən nöqtəsindən SSRİi ərazisinə hücum edə bilər.Və Amerikan şattlı 30 ton yük götürmə ilə nüvə başlıqlarıynan yüklənsə, elə yüksəklikdən uça bilər ki, raket hücumu haqqında xəbərdarlıq sistemi onu görə bilməyəcək.
1 dekabr 1988-ci ildə hərbi xəttlə Speys Şattlın gizli startı oldu (NASA-nın kodifikasiya koduna görə uçuş nömrəsi STS-27). 2008-ci ildə bilindi ki, uçuş zamanı ABŞ milli hərbi-kosmik kəşfiyyat idarəsi və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin əmri ilə orbitə muxtəlif hava şəraitinə uyğun olan Lacrosse 1 kosmik peykini buraxdilar. Radiolokasiyanın köməyi ilə radiodiapazonda şəkillər çəkirdi .
Öz ilk və yeganə kosmik uçuşunu 1988-ci ilin 15 noyabrında edib. Kosmik gəmi Enerji raket daşıyıcısnın köməyi ilə Baykanur kosmodromundan buraxılıb. Uçuş müddəti 205 dəqiqə təşkil edib, gəmi Yer ətrafında iki dövrə vurduqdan sonra Yubileynıy aerodromunda Baykonur kosmodromunda eniş edib. Uçuş ekipajsız, bort kompüterin və bort proqram təminatının köməyi ilə avtomatik rejimdə keçdi. Buranın qalxması və enməsi avtomatik rejimdə olması(Speys Şattldan fərqli olaraq) onu Ginnesin Rekordlar Kitabına saldı. Sakit Okean akvatoriyasının üzərində uçarkən onu gəmi ölçmə kompleksi(Marşal Nedelin gəmisi) və elmi-tədqiqat gəmisi (Kosmonavt Georgi Dobrovolski gəmisi) müşayət edib. Buran layihəsi çərçivəsində dinamik, elektrik, aerodinamik və digər sınaqlar üçün bir neçə maket nümunələri hazırlandı. Proqram bağlandıqdan sonra bu məhsullar Elmi Tədqiqat İnstitutunda və istehsalat birliklərində qaldılar. Məlumdur ki, «Энергия» və «Молния» raket-kosmos korporasiyasında maket nümunələri mövcud idi. Xarici görünüşdən amerikan şatlı ilə oxşarlığı olsa da, onların fərqi var idi - o bort kompüterin köməyindən istifadə edərək tam rejimdə enə bilərdi. Əvvəlcə, avtomatik enmə sistemindən əl rejiminə keçməsi daxil edilməmişdi. Lakin, sınaq təyyarəçilər və kosmonavtlar tələb etdilər ki, mühəndislərdən enməni idarə edən sistemə əl rejimini daxil etsinlər. Buranın yaradılmasında alınan bir sıra texniki həllər indiyə qədər Rusiya və xarici raket kosmik texnikasında istifadə olunur.
Pilotsuz kosmik proqramlar
Sputnik — dünya ölkələrində ilk dəfə olaraq kosmosa çıxarılan ilk və müstəqil olan süni peykdir. 1957-ci il 4 oktyabrda "Sputnik-1" adlı peykYerin ilk süni peyki SSRİ tərəfindən orbitə buraxılmışdır. Həmin tarixi gün bəşəriyyətin kosmik erasının başlanğıcı sayılır, hal-hazırda isə Rusiyada Kosmik Qüvvələr günü kimi qeyd olunur. Süni peykin yaradılmasında praktiki kosmonavtikanın banisi sayılan Sergey Korolyov başda olmaqla, Keldış, Lidorenko, Tixonravov və başqa tanınmış alimlər iştirak etmişlər.
Kosmos kosmik aparatlar seriyası — Yer üzündə ilk sovet peykləri Sputnik, Polyot (1963-cü ildən), Elektron (1964-cü ildə), Proton (1965-ci ildə) və Molniya (1965-ci ildə) adlandırılmışdır, lakin bir çoxu 16 Mart 1962-ci ildə Kosmos-1 dən sonra Kosmos adlandırılmışdır. Layihə, insanlı kosmik gəmi və peyklərin elmi tədqiqat və hərbi məqsədlər üçün pilotsuz yoxlanılmasını əhatə edirdi. Kosmik gəmi tək bir proqram olmayıb, demək olar ki, bütün Sovet və Rusiya hərbi peykləri, habelə bir sıra elmi peyklərdən ibarətdir, hansılar ki, başlanğıcdan dərhal sonra orbitə çatdıqdan sonra uğursuzluqla nəticələnib. Kosmik gəmilərə optik kəşfiyyat peykləri, rabitə peykləri, erkən xəbərdarlıq mərmi müdafiə etmə kosmik peykləri , nüvə enerjisiylə radar kəşfiyyat peykləri, anti-peyk silahları və hədəfləri, naviqasiya peykləri və texnologiya nümayişləri daxildir. Dnepropetrovsk Sputnik, Bion və Meteor peykləri kimi bəzi elmi kosmik peyklərə Kosmos təyinatları verilmişdir.
Luna — 1959-1976-cı illəri əhatə edən SSRİ-nin Ay tədqiqat proqramına daxil olan kosmik proqram. Rusiya Luna proqramını Luna-Qlob proqramı olaraq davam etdirməyi planlaşdırır. Proqram ərzində 15 uğurlu eniş və orbitdə uçuş missiyası həyata keçirilmişdir. Luna proqramı Ay tədqiqatları ilə bağlı çoxlu ilklərə nail olmuşdur. Bu proqram çərçivəsində Ayın kimyəvi tərkibi, cazibə qüvvəsi, radiasiyası, istiliyi başda olmaqla çoxlu müşahidələr aparılmışdır. SSRİ dövründə rəsmən Luna adını daşıyan 24 kosmik gəmi olmuşdur. Yerin orbitindən çıxa bilməyən uğursuz Luna layihələrinə rəsmi adlar verilməmişdir. Yerin orbitində sıradan çıxan bəzi Luna proqramına aid olan kosmik gəmilərə şərti Kosmos adı verilmişdir. Luna proqramı üçün SSRİ təqribən 4,5 milyard dollar xərc çəkmişdir.
Venera — Veneranın öyrənilməsi üçün olan sovet planetlərarası kosmik aparatlar seriyası.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Andrews, James T.: Red Cosmos: K. E. Tsiolkovskii, Grandfather of Soviet Rocketry. (College Station: Texas A&M University Press, 2009)
- Brzezinski, Matthew: Red Moon Rising: Sputnik and the Hidden Rivalries that Ignited the Space Age. (Holt Paperbacks, 2008)
- Burgess, Colin; French, Francis: Into That Silent Sea: Trailblazers of the Space Era, 1961–1965. (University of Nebraska Press, 2007)
- Burgess, Colin; French, Francis: In the Shadow of the Moon: A Challenging Journey to Tranquility, 1965–1969. (University of Nebraska Press, 2007)
- Harford, James: Korolev: How One Man Masterminded the Soviet Drive to Beat America to the Moon. (John Wiley & Sons, 1997)
- Siddiqi, Asif A.: Challenge to Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945–1974. (Washington, D.C.: National Aeronautics and Space Administration, 2000)
- Siddiqi, Asif A.: The Red Rockets' Glare: Spaceflight and the Soviet Imagination, 1857–1957. (New York: Cambridge University Press, 2010)
- Siddiqi, Asif A.; Andrews, James T. (eds.): Into the Cosmos: Space Exploration and Soviet Culture. (Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2011)
İstinadlar
- Космонавтика: энциклопедия. М.: Советская Энциклопедия. 1985.
- "Cosmonaut: Soviet space shuttle was safer than NASA's". 2011-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "Четверть века без "Бурана"". 2013-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "Краткая история создания многоразового орбитального корабля "Буран" (изделия 11Ф35)". 2010-05-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "Многоразовый "Буран" одноразового использования". 2021-09-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "Таинственный полет «Атлантиса»". 2013-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- [1] 2017-07-17 at the Wayback Machine LACROSSE/ONYX Radar Imaging Reconnaissance Satellite
- "NSSDC/COSPAR ID: 1988-106B". 2016-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- Содержание«Военная Литература»Мемуары 2016-11-20 at the Wayback Machine Глава 28. На новой работе
- "Выступление Генерального конструктора НПО "Молния" Г.Е.Лозино". 2007-11-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "Earth's Moon – Luna 3, First image of the far side of the Moon". NSSDC (NSSDC Data Set ID (Photo): 59-008A-01A). 24 March 2003. 10 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2015.
- Первая космическая (сборник статей, посвящённых 50-летию начала космической эры) / составитель О. В. Закутняя. — М., 2007. — .
- Planetary Spacecraft - Moon Missions 2010-04-14 at the Wayback Machine (RussianSpaceWeb.com)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sovet kosmik proqrami rus Kosmicheskaya programma SSSR 1921 ci ilde SSRI Agir Senaye Komissarligi nezdinde Reaktiv Institutunun terkibine daxil olan ve 1955 ci ilden 1991 ci iledek SSRI Umumi Masinqayirma Nazirliyinin butun raket sirketlerinin isini koordinasiya eden RKKA nezdinde Qaz Dinamik Laboratoriyasinin qurulmasindan baslamisdir Yerin Dunyadi ilk suni peyki Sovet Ittifaqi kosmik proqraminin ugurlari arasinda 1957 ci il oktyabrin 4 de Yerin ilk suni peykinin buraxilmasi 1957 ci il noyabrin 3 de gemide canli heyvan ile ikinci peykin buraxilmasi 12 aprel 1961 ci ilde ilk insanin kosmosa ucusu ve 19 mart 1965 ci ilde ilk insanin aciq kosmosa cixisi Mir cox modullu orbital stansiyasinin yer uzunde yaradilmasi vardir Avtomatik planetlerarasi stansiyalarin muveffeqiyyetli bir sekilde buraxilmasi baslamisdir meselen aya ucan numuneler AMS Luna 16 Veneraya ucan yer uzune enerken onun ilk rengli fotosekilini ceken numune AMC Venera 13 Marsa ilk yungul enis eden AMS Mars 3 ve s SSRI dagildiqdan sonra kosmonavtika ayrica olkelerde meselen rus ve ukraynali kosmik proqramlarda inkisaf etmeye davam etmisdir Pilotlu kosmik proqramlarVostok Esas meqaleler ve Vostok proqramiVostok kosmik gemisi Yer kuresi etrafi orbitde ucuslar ucun nezerde tutulmus Vostok seriyasindan olan birpilotlu kosmik gemiler ucun sovet kosmik proqramidir Onun sinaqdan kecirilmesi zamani kosmonavt Yuri Alekseyevic Qaqarin 1961 ci il aprelin 12 de Vostok 1 gemisinde kosmosa ucan ilk insan olmusdur 1957 ci ilin yazinda Sergey Pavlovic Korolyov oz BKT cercivesinde yerin ilk suni peyklerinin yaradilmasi uzre islerin aparilmasi ucun 9 sayli xususi sobeni teskil edir Sobenin bascisi Korolevin silahdasi secilir Tezlikle suni peyklerin yaradilmasi ile yanasi sobede pilotlu peyk geminin yaradilmasi meselesi uzre tedqiqatlar aparilmaga baslandi Raket dasiyici korolevski R 7 olmali idi Hesablamalar gosterdi ki o ucuncu pille ile tehciz olunmaqla asagi Yer kuresi etrafi orbite 5 tona qeder yuk apara biler Pilotlu geminin yaradilmasi isleri atmosferde enis etibarli istilik mudafiesi yuksek sesli aerodinamika ve s kimi yeni sahelerin derinden oyrenilmesini teleb edirdi 12 aprel gunu Rusiyada ve bir cox olkelerde Umumdunya aviasiya ve kosmonavtika gunu kimi qeyd olunur Vosxod Gemi faktiki olaraq Vostok seriyasinin gemilerini tekrarladi lakin genislenmis frontal alet alt hissesine malik idi onun enme vasitesi SA nin icerisinde iki ve ya uc astronavtin ucusu ve acilis ucun yeniden quruldu kosmik gezintiler ucun bir astarli hava limani var idi 1964 cu ilde Vosxod 1 kosmik gemisinin ucusu dunyada ilk defe oldu Iki ucusdan sonra bir nece daha planli ucuslar asagi orbit uzun qrup ilk qarisiq qadin kisi heyeti xarici kosmosda ilk qadinlar da daxil olmaqla heyata kecirildi Soyuz Soyuz Sovet ve Rusiya coxerazli neqliyyat kosmik ailesinin adidir Geminin esas modeli 1962 ci ilde Sovet Ay proqrami ucun Sergey Korolyovun rehberliyi altinda OKB 1 de baslamisdir Soyuz gemisi 1962 ci ilde OBB 1 de ilk aya ucmaq ucun nezerde tutulub Kosmik gemiden ve 7K 9K 11K suretlendiren blokdan bir paket aya cixmisdir Sovet ay proqrami Esas meqaleler Sovet Ay proqrami ve Zond kosmik aparat Pilotlu kosmik apparatlar vasitesile Aya ucaraq tedqiqatlar aparmaq proqramini heyata kecirirdi Aya ucmaq ucun Sergey Pavlovic Karolyovun V Celomey ve M Yanqelin muxtelif kosmik apparatlari teklif edilirdi Bu sebebden proqram zeif inkisaf edirdi Sergey Korolyovun 1966 ci ilde olumu ile elaqedar Aya ucmaq ucun gonderilecek H 1 gemisinin raketi tam basa catdirilmamisdi Onun teklif etdiyi raketle razilasmayanlar oz fikirlerini ireli surmeye nail olmuslar Bunun ucbatindan 1969 cu ilde Baykonurdan ucmaga hazirlasan kosmik gemi partlamisdir 1 Zond avtomatlasdirilmis pilotsuz qurgusu uzaq mesafeden kosmosda her hansi bir tedqiqatin aparilmasi ve ya texniki bir yeniliyin yoxlanmasi ucun tetbiq olunmusdur Zondlar 1960 ci illerde SSRI de yaradilib bir nece sirada tetbiq olunmusdur Zond 1 3 oz baslangicini Mars ve Venera ucun nezerde tutulan kosmik layiheden goturmusdur Zond 4 8 ise Aya pilotlu ucus ucun istifade olunmusdur Mir Esas meqale Mir Mir orbital stansiyasi 24 sentyabr 1996 ci ilde Mir Sovet Ittifaqi terefinden gonderilmis Salyut kosmik stansiyalari esas alinaraq hazirlanmisdir 1971 ci ilden sonra yeddi Salyut kosmik stansiya gonderilmisdir Esasen Rusiya istehsali insanli Soyuz raketleri ve Progress yuk gemileri terefinden temir edildimisdir lakin bundan sonraki ucuslar Buran kosmik gemisi ucun teyinat noqtesi olaraq planlanmisdir Orbitdeki Mir in esas meqsedi genis ve yasanila bilecek elmi laboratoriya yataymaq idi ABS ozune Mir e oxsar olaraq Space Station Freedom stansiyasini yaratmagi planlamis amma bu layihe Sovet Ittifaqinin suqutundan sonra beynelxalq emekdasliq yolunun acilmasi meqsedile dayandirilmisdir bax Beynelxalq Kosmik Stansiyasi Bundan basqa Challenger Kosmik Gemisi Mir in qalxsindan bir aydanda daha qisa muddet evvel planlanmisdi Daha sonraki illerde Soyuq muharibe dovrunden sonra Shuttle Mir proqrami ile Rusiyaya aid olan Mir in imkanlari ile Amerikanin kosmik gemilerinin imkanlari birlesdirilmis bir qrup Amerikali ve diger qerb olkelerinden olan kosmonavtlarin stansiyani ziyaret etmek ve ya stansiyadaki uzun muddetli elmi tedqiqat calismalarinda istirak etmelerine destek vermisdir Mir ve ona baglanmis kosmik gemi 250 tonluq agirligi ile kosmik tedqiqatlar tarixinin en boyuk orbital gemisi unvanin almisdir 100 tonluq Mir in ici borular kabeller ve elmi tedqiqat cihazlarindan elave gunluk heyat fealiyyetine aid esyalarda vardir Iki qisa muddet xaricinde Mir 1999 cu il avqusta ayina qeder davamli xidmetde olmusdur 15 yasindaki Rus kosmik stansiyasinin seyaheti 23 Mart 2001 ci il tarixinde Fici yaxinlarinda Sakit okeanin cenubuna dusmesi ile sonlanmisdir Son gunlerine qeder bir cox sahibkarin ehtimal ki ilk orbital televizya film studiyasi qurmaq ucun Miri almaq kimi planlar vardi Ancaq stansiya daha da istifade olunmaga yarasiz idi ve tehlukesiz deyildi Kosmik sahenin bir cox numayendesi Mir in en azindan bezi hisselerinin istifade oluna bileceyini bundan basqa orbite material cixartmagin yuksek xercli oldugunu hesab edildikde Mir in yox edilmesinin boyuk bir furset itgisi oldugunu fikirlesirler Sovet ve Rus kosmonavtlarin basqa Mir beynelxalq elm adamlarina ve Amerikali astronavtlara da ev sahibliyi etmisdir Buran Esas meqale Buran Buran herbi sistem kimi planlasdirilmisdi hemcinin sovetlere gore amerikalilarin satllari herbi meqsedler ucun istifade olunurdu Proqramin ozunun baslanma tarixi var 1975 ci ilde SSRIye Speys Sattlin certyoj ve sekilleri geldi Mstislav Keldisin basciligi ile derhal herbi komponentli 2 eksperiment kecirildi Neticeler gelecek coxistifadeli gemi nuve silahini dasiya biler ve kosmik fezanin istenilen noqtesinden SSRIi erazisine hucum ede biler Ve Amerikan sattli 30 ton yuk goturme ile nuve basliqlariynan yuklense ele yukseklikden uca biler ki raket hucumu haqqinda xeberdarliq sistemi onu gore bilmeyecek BTS 001 Moskvada Park Qorkova 1 dekabr 1988 ci ilde herbi xettle Speys Sattlin gizli starti oldu NASA nin kodifikasiya koduna gore ucus nomresi STS 27 2008 ci ilde bilindi ki ucus zamani ABS milli herbi kosmik kesfiyyat idaresi ve Merkezi Kesfiyyat Idaresinin emri ile orbite muxtelif hava seraitine uygun olan Lacrosse 1 kosmik peykini buraxdilar Radiolokasiyanin komeyi ile radiodiapazonda sekiller cekirdi Oz ilk ve yegane kosmik ucusunu 1988 ci ilin 15 noyabrinda edib Kosmik gemi Enerji raket dasiyicisnin komeyi ile Baykanur kosmodromundan buraxilib Ucus muddeti 205 deqiqe teskil edib gemi Yer etrafinda iki dovre vurduqdan sonra Yubileyniy aerodromunda Baykonur kosmodromunda enis edib Ucus ekipajsiz bort komputerin ve bort proqram teminatinin komeyi ile avtomatik rejimde kecdi Buranin qalxmasi ve enmesi avtomatik rejimde olmasi Speys Sattldan ferqli olaraq onu Ginnesin Rekordlar Kitabina saldi Sakit Okean akvatoriyasinin uzerinde ucarken onu gemi olcme kompleksi Marsal Nedelin gemisi ve elmi tedqiqat gemisi Kosmonavt Georgi Dobrovolski gemisi musayet edib Buran layihesi cercivesinde dinamik elektrik aerodinamik ve diger sinaqlar ucun bir nece maket numuneleri hazirlandi Proqram baglandiqdan sonra bu mehsullar Elmi Tedqiqat Institutunda ve istehsalat birliklerinde qaldilar Melumdur ki Energiya ve Molniya raket kosmos korporasiyasinda maket numuneleri movcud idi Xarici gorunusden amerikan satli ile oxsarligi olsa da onlarin ferqi var idi o bort komputerin komeyinden istifade ederek tam rejimde ene bilerdi Evvelce avtomatik enme sisteminden el rejimine kecmesi daxil edilmemisdi Lakin sinaq teyyareciler ve kosmonavtlar teleb etdiler ki muhendislerden enmeni idare eden sisteme el rejimini daxil etsinler Buranin yaradilmasinda alinan bir sira texniki heller indiye qeder Rusiya ve xarici raket kosmik texnikasinda istifade olunur Pilotsuz kosmik proqramlarLuna 1Luna proqraminda qirmizi Apollon proqraminda yasil ve Serveyer proqraminde sari Aya enilen eraziler terefinden cekilmis Ayin Yerden gorunmeyen uzunun ilk sekli Sputnik dunya olkelerinde ilk defe olaraq kosmosa cixarilan ilk ve musteqil olan suni peykdir 1957 ci il 4 oktyabrda Sputnik 1 adli peykYerin ilk suni peyki SSRI terefinden orbite buraxilmisdir Hemin tarixi gun beseriyyetin kosmik erasinin baslangici sayilir hal hazirda ise Rusiyada Kosmik Quvveler gunu kimi qeyd olunur Suni peykin yaradilmasinda praktiki kosmonavtikanin banisi sayilan Sergey Korolyov basda olmaqla Keldis Lidorenko Tixonravov ve basqa taninmis alimler istirak etmisler Kosmos kosmik aparatlar seriyasi Yer uzunde ilk sovet peykleri Sputnik Polyot 1963 cu ilden Elektron 1964 cu ilde Proton 1965 ci ilde ve Molniya 1965 ci ilde adlandirilmisdir lakin bir coxu 16 Mart 1962 ci ilde Kosmos 1 den sonra Kosmos adlandirilmisdir Layihe insanli kosmik gemi ve peyklerin elmi tedqiqat ve herbi meqsedler ucun pilotsuz yoxlanilmasini ehate edirdi Kosmik gemi tek bir proqram olmayib demek olar ki butun Sovet ve Rusiya herbi peykleri habele bir sira elmi peyklerden ibaretdir hansilar ki baslangicdan derhal sonra orbite catdiqdan sonra ugursuzluqla neticelenib Kosmik gemilere optik kesfiyyat peykleri rabite peykleri erken xeberdarliq mermi mudafie etme kosmik peykleri nuve enerjisiyle radar kesfiyyat peykleri anti peyk silahlari ve hedefleri naviqasiya peykleri ve texnologiya numayisleri daxildir Dnepropetrovsk Sputnik Bion ve Meteor peykleri kimi bezi elmi kosmik peyklere Kosmos teyinatlari verilmisdir Luna 1959 1976 ci illeri ehate eden SSRI nin Ay tedqiqat proqramina daxil olan kosmik proqram Rusiya Luna proqramini Luna Qlob proqrami olaraq davam etdirmeyi planlasdirir Proqram erzinde 15 ugurlu enis ve orbitde ucus missiyasi heyata kecirilmisdir Luna proqrami Ay tedqiqatlari ile bagli coxlu ilklere nail olmusdur Bu proqram cercivesinde Ayin kimyevi terkibi cazibe quvvesi radiasiyasi istiliyi basda olmaqla coxlu musahideler aparilmisdir SSRI dovrunde resmen Luna adini dasiyan 24 kosmik gemi olmusdur Yerin orbitinden cixa bilmeyen ugursuz Luna layihelerine resmi adlar verilmemisdir Yerin orbitinde siradan cixan bezi Luna proqramina aid olan kosmik gemilere serti Kosmos adi verilmisdir Luna proqrami ucun SSRI teqriben 4 5 milyard dollar xerc cekmisdir Venera Veneranin oyrenilmesi ucun olan sovet planetlerarasi kosmik aparatlar seriyasi Hemcinin baxAzerbaycanin kosmik proqramiEdebiyyatAndrews James T Red Cosmos K E Tsiolkovskii Grandfather of Soviet Rocketry College Station Texas A amp M University Press 2009 Brzezinski Matthew Red Moon Rising Sputnik and the Hidden Rivalries that Ignited the Space Age Holt Paperbacks 2008 Burgess Colin French Francis Into That Silent Sea Trailblazers of the Space Era 1961 1965 University of Nebraska Press 2007 Burgess Colin French Francis In the Shadow of the Moon A Challenging Journey to Tranquility 1965 1969 University of Nebraska Press 2007 Harford James Korolev How One Man Masterminded the Soviet Drive to Beat America to the Moon John Wiley amp Sons 1997 Siddiqi Asif A Challenge to Apollo The Soviet Union and the Space Race 1945 1974 Washington D C National Aeronautics and Space Administration 2000 Siddiqi Asif A The Red Rockets Glare Spaceflight and the Soviet Imagination 1857 1957 New York Cambridge University Press 2010 Siddiqi Asif A Andrews James T eds Into the Cosmos Space Exploration and Soviet Culture Pittsburgh University of Pittsburgh Press 2011 IstinadlarKosmonavtika enciklopediya M Sovetskaya Enciklopediya 1985 Cosmonaut Soviet space shuttle was safer than NASA s 2011 08 20 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 Chetvert veka bez Burana 2013 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 Kratkaya istoriya sozdaniya mnogorazovogo orbitalnogo korablya Buran izdeliya 11F35 2010 05 29 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 Mnogorazovyj Buran odnorazovogo ispolzovaniya 2021 09 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 Tainstvennyj polet Atlantisa 2013 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 1 2017 07 17 at the Wayback Machine LACROSSE ONYX Radar Imaging Reconnaissance Satellite NSSDC COSPAR ID 1988 106B 2016 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 Soderzhanie Voennaya Literatura Memuary 2016 11 20 at the Wayback Machine Glava 28 Na novoj rabote Vystuplenie Generalnogo konstruktora NPO Molniya G E Lozino 2007 11 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 25 Earth s Moon Luna 3 First image of the far side of the Moon NSSDC NSSDC Data Set ID Photo 59 008A 01A 24 March 2003 10 April 2022 tarixinde Istifade tarixi 22 August 2015 Pervaya kosmicheskaya sbornik statej posvyashyonnyh 50 letiyu nachala kosmicheskoj ery sostavitel O V Zakutnyaya M 2007 ISBN 978 5 902533 03 0 Planetary Spacecraft Moon Missions 2010 04 14 at the Wayback Machine RussianSpaceWeb com