Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Layka (rus. Лайка, hərfi mənada "hürən", təq. 1954, Moskva, RSFSR, SSRİ – 3 noyabr 1957, Sputnik-2) — Yerətrafı orbitə çıxan ilk heyvan və (en). Adi küçə iti olan Layka kosmosa gedən ilk canlılardan biri idi. O, 1957-ci il noyabrın 3-də Sputnik-2 adı altında kosmosa göndərilən R-7 raketinin sakini kimi seçilmişdi. Kosmosa göndərilən vaxt onun təqribən 3 yaşı var idi.
| Layka | |
|---|---|
 Layka bu şəkildə uçuş ərzində geyindiyi qoşqu ilə birlikdə görünür. | |
| Digər ad(lar)ı | Kudryavka |
| Növü | Canis lupus familiaris, mənbələrdə cinsi olmayan it (mələz) və ya terier, bəzi yazılarda xaski (və ya Samoed) |
| Cinsiyyəti | Dişi |
| Doğum tarixi | 1954 |
| Ölüm tarixi | 3 noyabr 1957 |
| Vəfat yeri | Sputnik-2-də alçaq dünya orbitində |
| Ölkə |  SSRİ |
| Peşə | Kosmos iti |
| İş verən | Sovet kosmik proqramı |
| Tanınmış rolu | Kosmos iti |
| Fəaliyyət illəri | 1957 |
| Tanınır | Kosmosa uçan ilk heyvan |
| Sahibi | Sovet kosmik proqramı |
| Çəkisi | 5 (11 Ib) kq |
Bəzi alimlər fikirləşirdilər ki, insanlar kosmosa getsələr orada məhv olarlar. Buna görə də, kosmosa it göndərmək fikrində idilər. Həmin vaxtlarda kosmik uçuşların canlılara təsirinə dair məlumat az olduğuna görə Laykanın yaşama ehtimalının çox az olacağı düşünülürdü.
Layka çox güman ki, raketi ilə onun yerləşdiyi hissənin ayrılması anında baş vermiş qəza səbəbilə meydana gələn hipertermiya (həddən artıq istilik) nəticəsində qalxışdan sonrakı bir neçə saat içində ölmüşdür. Ölümünün əsl səbəbi və vaxtı 2002-ci ilə qədər açıqlanmadı. Səbəb olaraq əsasən altıncı gündə oksigeninin qurtardığı deyilirdi. Bu səbəb də canlıların qravitasiya olmayan sahə — orbitə gedə bilməsinin mümkün olduğunu göstərirdi. Beləcə pilotlu kosmik uçuşlar dövrü başladı. Təxminən 4 il sonra 12 aprel 1961-ci ildə SSRİ Vostok 1 adlı proqramla kosmosa ilk pilotlu uçuş həyata keçirdi.
2008-ci il 11 apreldə Rusiya rəsmiləri Laykaya həsr edilən abidənin açılış mərasimini keçirdilər. Laykanın şərəfinə abidə kosmosa uçuşu hazırladığı Moskvada hərbi araşdırma təsisi yaxınlığında inşa edildi. Abidə də raketin üstündə duran bir iti təsvir etmişdir. O, Moskvada də yer alır.
Sputnik 2
Sputnik 1 süni peykinin müvəffəqiyyətindən sonra Sovet hökumət başçısı Nikita Xruşşov, 4 noyabr 1957-ci il tarixində Oktyabr inqilabının 40-cı ildönümü ilə əlaqədar kosmosa yeni bir süni peykin çıxarılmasını istəyirdi. Onun istəyindən sonra, hazırlanmağa başlayan yeni bir süni peyk var idi, lakin bu peykin noyabr ayında hazır olması mümkün deyildi. Sputnik 3 adını alan bu peyk, 15 may 1958-ci il tarixində kosmosa çıxarıldı.
Bu peykin uçuşundan sonra, noyabr ayına qədər hazır olacaq yeni bir süni peykin yaradılması lazım gəlirdi. Xruşşov mühəndislərə "Sputnik 1 peykinin uğurunu təkrarlayıb dünyanı SSRİ-nin cəsarəti ilə təəccübləndirəcək bir kosmos müvəffəqiyyəti" istədiyini xüsusilə bildirdi. Onun bu istəyindən sonra orbitə bir itin çıxarılması qərara alındı. Sovet elm adamları uzun müddətdir insandan əvvəl orbitə bir iti göndərmək istəyirdilər və 1951-ci ildən etibarən ballistik uçuşlarda on iki it orbit altı səviyyədə kosmosa göndərilmişdi. 1958-ci il üçün yeni bir uçuş hazırlanırdı, lakin Xruşşovun istəklərini yerinə yetirmək üçün uçuşun noyabr ayında həyata keçirilməsinə qərar verildi.
Rus mənbələrinə görə Sputnik 2 üçün rəsmi qərar 10 yaxud 12 oktyabr tarixində verildi. Bu səbəbdən ötrü heyətin süni peykinin hazırlanması və layihənin həyata keçirilməsi üçün sadəcə 4 həftəsi qalmışdı. Bu səbəbdən Sputnik 2 peykinin hazırlanması tez bir şəkildə həyata keçirilmişdi və süni peykin bir çox hissəsi kobud şəkildə dizaynlarla hazırlanmışdı. Əsas vəzifə olan kosmosa bir canlı göndərilməsinin xaricində süni peykdə Günəşdən gələn radiasiyalar və kosmik şüaları ölçən alətlər də tapılmalı idi.
Peykdə bir oksigen istehsal edən, oksigen zəhərlənməsinin qarşısını alan alətlər və karbondi oksid udan cihazlardan ibarət "bir dəstəkləyici həyat modulu" mövcud idi. Bunlardan əlavə kabinetdəki istiliyin 15 dərəcəni (59 °F) keçməsi vəziyyətində iti sərinləşdərəcək sərinkeş də cihazlar arasında idi. Jelatin bir şəkildə yeddi gün təmin edəcək qidalar peykə əlavə edildi, itin tullantılarını yığacaq bir çanta və itə bağlanılması nəzərdə tutulan bir cüt qoşqu təchiz edildi. İt qalxarkən, oturarkən yaxud yatarkən hərəkətlərini məhdudlaşdıracaq zəncirlərə bağlandı. Kabinetdə itin hərəkət etməsi üçün bir sahə yerləşdirilmədi. Ürəyinin vəziyyətinə nəzarət edilməsi üçün peykə elektrokardioqraf yerləşdirildi. Digər tərəfdən Laykanın tənəffüsünü, arteriya damarlarının təzyiqini və hərəkətlərini araşdırmaq üçün də bir növ qurğular süni peykə əlavə edildi.
Təlim
Sovet elm adamları uçuş gedişatında Moskvanın küçə itlərindən istifadə etdilər. Çünki küçə itlərinin maksimum dərəcədə aclıq və soyuq vəziyyətlərinə öyrəşmiş olduqlarını düşünürdülər. Bu kontekstdə Layka, Moskvada bir küçə iti olaraq tapıldı. Təxminən üç yaşı olan Layka, beş kiloqram (11 pound) ağırlığında olan mələz bir dişi it idi. Bəzi mənbələrə görə isə Layka təxminən altı kiloqram (13 Ib) ağırlığında idi. Sovet personalı ona müxtəlif ləqəblər verirdi. Bunların arasında Layka, "Kudryavka" (Kiçik buruq), "Juçka" (Kiçik böcək) və "Limonçik" (Kiçik Limon) ləqəbləri də var idi. İt növlərinin, xüsusilə xaski itlərinin ümumi adı olan Layka dünyada populyar ad idi. Amerika mətbuatı isə "mutt" kəlməsinin mələz it mənasına gəldiyini bildirib Sputnikdən ilhamlanaraq iti "Muttnik" (mutt + suffix -nik) olaraq adlandırdı. Amerika mətbuatında itin adının "Karli" (Buruq) yazıldığı məqalələr də vardı. Laykanın əsl cinsi bilinmir və ümumiyyətlə qəbul edilən fərziyyələrə görə sibir qurdu və ya ona bənzər şimali irqlərdən biri olan terier yaxud cinsi olmayan — mələz itidir. NASA Laykanın Samoyed terieri olduğunu istinad edir. Rus jurnallarının birində Laykanın xasiyyəti "soyuqqanlı" olaraq xarakterizə edildi və onun digər itlərlə mübahisə etmədiyi bildirildi. Raketlərdə istifadə olunan test itlərinin proqramına rəhbərlik edən Vladimir Yazdovski bir sonrakı nəşrlərində "Layka sakit və cazibədər it idi." yazmışdı.
Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları daha əvvəl heyvanları yalnız orbit altı uçuşlar üçün göndərmişdilər. Sputnik 2 süni peykinin uçuşunda Albina, Muşka və Layka adlı üç it nəzərdə tutulmuşdu. Kosmosda həyat mövzusunda mütəxəssis olan Sovet alimləri Vladimir Yazdovski və Oleq Qazenko, üç it arasından Laykanı seçdilər və ona təlim verdilər. Albina daha sonra iki dəfə yüksək raket uçuşları sınaqlarında, Muşka isə müxtəlif cihazların və həyat dəstəyi sınaqlarında istifadə edildi.
Sputnik 2 süni peykinin kiçik kabinetinə uyğunlaşmaları üçün itlər, 20 gün ərzində getdikcə kiçildilən qəfəslərdə saxlanıldı. Bu sıx kiçik kabinetdə itlərin ifrazat prosesini dayandırdıqları, sağlamlıq vəziyyətlərinin və onların ümumi vəziyyətlərinin pisləşməsi müşahidə edildi. Diareyanın qarşısını alan dərmanlar onların vəziyyətlərini yaxşılaşdıra bilmədi və tədqiqatçılar daha uzun müddətli bir təlimin yaxşı nəticə verəcəyini düşündülər. İtlər raket uçuşunu təqlid edən santrifuqaya və süni peykin səslərini təqlid edən xüsusi mexanizmə yerləşdirildi. Bu təcrübələr itlərin nəbizlərinin iki qat artmasına və qan təzyiqlərinin 760 civə millimetri artmasına gətirib çıxardı. Digər tərəfdən itlərə, peykdə qidalanacaq xüsusi bəsləyəci yüksək qida (jel) yedizdirildi.
Uçuşdan bir müddət əvvəl, elm adamlarından biri Laykanı övladları ilə oynaması üçün evinə götürmüşdü. Tədqiqatçı həkim Vladimir Yazdosvki "Sovet kosmos əzçalığı"nın xronoloji hekayəsindən bəhs edən kitabında bildirirdi ki, "Layka sakit və cazibədar idi…Onun üçün gözəl şeylər etmək istəyirdim. Yaşaması üçün çox az zamanı qalmışdı."
Uçuş öncəsi hazırlıqlar
Vladimir Yazdovski itlər və onların təyin edilmiş rollarının son seçimini etməli idi. Layka kosmosa birtərəfli missiya üzrə uçan, elmin fədakarlığını edən "uçuş iti" idi. Yüksək hündürlük test raketində artıq iki dəfə uçuş etmiş Albina, "Laykanın uçuşunun ehtiyat planı" idi. Üçüncü it Muşka "nəzarət iti" idi, yerdə olan yaşayışı, uçuş cihazları və "dəstəkləyici həyat modulu" üçün istifadə olunacaqdı.
Baykonur kosmodromuna getməzdən əvvəl, Vladimir Yazdovski və Oleq Qazenko itlər üzərində cərrahiyyə əməliyyatı apararaq, itlərin nəbzini, nəfəsini və qan təzyiqini ötürücü sensorlar vasitəsilə kabelləri marşrutlaşdırdılar.
Səbəb etibarı ilə, kosmodromunun yaxınlığında yerləşən Toretam dayanacağında mövcud olan uçuş-enmə sistemi kiçik idi. İtlər və ekipaj ilk öncə Daşkəndə Tupolev Tu-104 təyyarəsinin göyərtəsində uçuş etdilər. Oradan kiçik və yüngül təyyarə İl-14 onları Turatama gətirdi. İtlərin hazırlıqları buraya gəldikdən sonra davam etdirildi. Bir-birinin ardınca onlar qidalanma sistemi ilə tanış olmaq məqsədilə süni peyklərdə yerləşdirildilər.
Bir NASA sənədinin məlumatına görə, Layka süni peykə 31 oktyabr 1957-ci ildə missiyanın üçüncü günü yerləşdirildi. İlin həmin zamanlarında, isti hava həddindən artıq düşməyə başladı və itin olduğu otağı isti saxlamaq üçün qızdırıcıya bağlandırılan xortum istifadə edildi. İki vəzifəli şəxs Laykanın sabit qalmasını müşahidə etmək üçün vəzifələndirildi. 3 noyabr 1957-ci il tarixində Baykonur kosmodromonun uçuşundan əvvəl Laykanın xəzi süngər vasitəsilə aztəsirli spirt məhlulu ilə yaş edildi və diqqətli şəkildə təmizləndirildi, bədən funksiyalarını göstərəcək sensorların yerləşdirildiyi ərazilər yod elementi ilə rəngləndirildi.
Süni peykdə kataloq hazırlayan texniki mütəxəssislərdən biri bildirir ki, "Laykanın konteynerə yerləşdirdikdən sonra, onun ehtiyat kəmərini bağlamazdan əvvəl biz onun burnunu öpdük və onun bu uçuşdan xilas olmayacağını bilmədən ona "yolun açıq olsun" deyə arzuladıq."
Səyahət
Süni peykin uçuşunun dəqiq vaxtı mənbələrə görə dəyişir. Müxtəlif mənbələrdə 05:30:42 Moskva vaxtı və ya 07:22 Moskva saatı kimi qeyd olunur.
Mirası
Laykaya Rusiyanın abidə və lövhə qoyulub. 1997-ci ildə yaradılan abidədə Laykanın qulaqları kosmonavtların arxasında inşa olunub.
İtləri daşıyan gələcək kosmik missiyaları bərpa edilir. Sovet kosmik missiyalarında 4 digər it həlak olmuşdur: 28 iyul 1960-cı ildə R-7 raketinin uçuşundan qısa müddət sonra partlayış zamanı ölmüşlər; Pçolka və Muşka isə Korabl-Sputnik 3 kosmik gəmisində, hesablanan vaxtda atmosferə girmədiklərinə görə xarici güclərin kapsulu əldə etməsinə maneə törətmək üçün partlayıcı yüklə məhv edildiyi zaman ölmüşlər.
Heç vaxt göstərilməsə də Layka 1985-ci ildə çıxan " filmində qeyd olunur. Filmdə əsas xarakter (1950-ci illərin sonlarında gənc bir İsveçli oğlan) it ilə güclü şəkildə əlaqə qurur. 2007-ci ildə tərəfindən yaradılan qrafik romanında itin uydurma həyatından bəhs edir və "Gənclər üçün ən yaxşı nəşr" kateqoriyasında qazanıb.
İstinadlar
Mənbələr
- https://www.abc.es/historia/abci-calor-estres-y-deshidratacion-dolorosa-muerte-laika-urss-convirtio-exito-espacial-201903112113_noticia.html?ref=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.
- http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/2367681.stm.
- Harford, James J., "Korolev's Triple Play: Sputniks 1, 2, and 3", NASA, 1997, 16 January 2001 tarixində , İstifadə tarixi: 26 September 2006
- LePage, Andrew J., "Sputnik 2: The First Animal in Orbit", 1997, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 26 September 2006
- Zak, Anatoly, , 3 November 1999, 20 February 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 September 2006
- Malashenkov, D. C., "Abstract:Some Unknown Pages of the Living Organisms' First Orbital Flight", IAF Abstracts, 2002: 288, Bibcode:2002iaf..confE.288M
- Grahn, Sven, "Sputnik-2, more news from distant history", 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 February 2004
- "Muscovites Told Space Dog Is Dead", The New York Times, səh. 3, 13 November 1957
- Gray, Tara, "A Brief History of Animals in Space", NASA, 1998, 11 October 2004 tarixində , İstifadə tarixi: 26 September 2006
- "Space Dog Lives", The British Library, 15 October 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 26 September 2006
- "Sputnik 2", National Space Science Data Center, 2015-10-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 3 November 2014
- ""Laika's Trust" Part Two", Operavision, 2008-04-11, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 23 May 2013
- "Dogs in space", Space Today Online, 2004, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 September 2006
- Whitehouse, David, First dog in space died within hours, BBC, 28 October 2002, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 26 September 2006
- "Animals as Cold Warriors: Missiles, Medicine and Man's Best Friend", National Library of Medicine, 19 June 2006, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 September 2006
- Isachenkov, Vladimir, "Space dog monument opens in Russia", MSNBC, 11 April 2008, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 15 April 2008
- Zak, Anatoly, "Sputnik-2", Russianspaceweb.com, 15 October 2015 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 23 May 2013
- Siddiqi, 2000. səh. 173
- "Memorial to Laika", novareinna.com, 22 June 2015 tarixində , İstifadə tarixi: 26 September 2006
Biblioqrafiya
- Dickson, Paul, Sputnik: The Shock of the Century, Bloomsbury Publishing USA, 2009, ISBN
- , Challenge to Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945–1974, NASA, 2000 SP-2000–4408. Part 1 (page 1–500) 2008-09-16 at the Wayback Machine, Part 2 (page 501–1011) 2019-07-14 at the Wayback Machine.
Həmçinin bax
Əlavə oxu
- Angliss, Sarah and Uttley, Colin. . Retrieved January 28, 2005.
- Dubbs, Chris and . Animals In Space: From Research Rockets to the Space Shuttle, 2007.
Xarici keçidlər
- History of Sputnik Missions
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Layka rus Lajka herfi menada huren teq 1954 Moskva RSFSR SSRI 3 noyabr 1957 Sputnik 2 Yeretrafi orbite cixan ilk heyvan ve en Adi kuce iti olan Layka kosmosa geden ilk canlilardan biri idi O 1957 ci il noyabrin 3 de Sputnik 2 adi altinda kosmosa gonderilen R 7 raketinin sakini kimi secilmisdi Kosmosa gonderilen vaxt onun teqriben 3 yasi var idi LaykaLayka bu sekilde ucus erzinde geyindiyi qosqu ile birlikde gorunur Diger ad lar i KudryavkaNovu Canis lupus familiaris menbelerde cinsi olmayan it melez ve ya terier bezi yazilarda xaski ve ya Samoed Cinsiyyeti DisiDogum tarixi 1954Olum tarixi 3 noyabr 1957Vefat yeri Sputnik 2 de alcaq dunya orbitindeOlke SSRIPese Kosmos itiIs veren Sovet kosmik proqramiTaninmis rolu Kosmos itiFealiyyet illeri 1957Taninir Kosmosa ucan ilk heyvanSahibi Sovet kosmik proqramiCekisi 5 11 Ib kq Bezi alimler fikirlesirdiler ki insanlar kosmosa getseler orada mehv olarlar Buna gore de kosmosa it gondermek fikrinde idiler Hemin vaxtlarda kosmik ucuslarin canlilara tesirine dair melumat az olduguna gore Laykanin yasama ehtimalinin cox az olacagi dusunulurdu Layka cox guman ki raketi ile onun yerlesdiyi hissenin ayrilmasi aninda bas vermis qeza sebebile meydana gelen hipertermiya hedden artiq istilik neticesinde qalxisdan sonraki bir nece saat icinde olmusdur Olumunun esl sebebi ve vaxti 2002 ci ile qeder aciqlanmadi Sebeb olaraq esasen altinci gunde oksigeninin qurtardigi deyilirdi Bu sebeb de canlilarin qravitasiya olmayan sahe orbite gede bilmesinin mumkun oldugunu gosterirdi Belece pilotlu kosmik ucuslar dovru basladi Texminen 4 il sonra 12 aprel 1961 ci ilde SSRI Vostok 1 adli proqramla kosmosa ilk pilotlu ucus heyata kecirdi 2008 ci il 11 aprelde Rusiya resmileri Laykaya hesr edilen abidenin acilis merasimini kecirdiler Laykanin serefine abide kosmosa ucusu hazirladigi Moskvada herbi arasdirma tesisi yaxinliginda insa edildi Abide de raketin ustunde duran bir iti tesvir etmisdir O Moskvada de yer alir Sputnik 2Esas meqale Sputnik 2Layka 1959 cu ilde Ruminiyanin poct markasinda Poct markasinin basliginda Kosmosa ilk sehayet eden Layka sozleri oxunur Sputnik 1 suni peykinin muveffeqiyyetinden sonra Sovet hokumet bascisi Nikita Xrussov 4 noyabr 1957 ci il tarixinde Oktyabr inqilabinin 40 ci ildonumu ile elaqedar kosmosa yeni bir suni peykin cixarilmasini isteyirdi Onun isteyinden sonra hazirlanmaga baslayan yeni bir suni peyk var idi lakin bu peykin noyabr ayinda hazir olmasi mumkun deyildi Sputnik 3 adini alan bu peyk 15 may 1958 ci il tarixinde kosmosa cixarildi Bu peykin ucusundan sonra noyabr ayina qeder hazir olacaq yeni bir suni peykin yaradilmasi lazim gelirdi Xrussov muhendislere Sputnik 1 peykinin ugurunu tekrarlayib dunyani SSRI nin cesareti ile teeccublendirecek bir kosmos muveffeqiyyeti istediyini xususile bildirdi Onun bu isteyinden sonra orbite bir itin cixarilmasi qerara alindi Sovet elm adamlari uzun muddetdir insandan evvel orbite bir iti gondermek isteyirdiler ve 1951 ci ilden etibaren ballistik ucuslarda on iki it orbit alti seviyyede kosmosa gonderilmisdi 1958 ci il ucun yeni bir ucus hazirlanirdi lakin Xrussovun isteklerini yerine yetirmek ucun ucusun noyabr ayinda heyata kecirilmesine qerar verildi Rus menbelerine gore Sputnik 2 ucun resmi qerar 10 yaxud 12 oktyabr tarixinde verildi Bu sebebden otru heyetin suni peykinin hazirlanmasi ve layihenin heyata kecirilmesi ucun sadece 4 heftesi qalmisdi Bu sebebden Sputnik 2 peykinin hazirlanmasi tez bir sekilde heyata kecirilmisdi ve suni peykin bir cox hissesi kobud sekilde dizaynlarla hazirlanmisdi Esas vezife olan kosmosa bir canli gonderilmesinin xaricinde suni peykde Gunesden gelen radiasiyalar ve kosmik sualari olcen aletler de tapilmali idi Peykde bir oksigen istehsal eden oksigen zeherlenmesinin qarsisini alan aletler ve karbondi oksid udan cihazlardan ibaret bir destekleyici heyat modulu movcud idi Bunlardan elave kabinetdeki istiliyin 15 dereceni 59 F kecmesi veziyyetinde iti serinlesderecek serinkes de cihazlar arasinda idi Jelatin bir sekilde yeddi gun temin edecek qidalar peyke elave edildi itin tullantilarini yigacaq bir canta ve ite baglanilmasi nezerde tutulan bir cut qosqu techiz edildi It qalxarken oturarken yaxud yatarken hereketlerini mehdudlasdiracaq zencirlere baglandi Kabinetde itin hereket etmesi ucun bir sahe yerlesdirilmedi Ureyinin veziyyetine nezaret edilmesi ucun peyke elektrokardioqraf yerlesdirildi Diger terefden Laykanin teneffusunu arteriya damarlarinin tezyiqini ve hereketlerini arasdirmaq ucun de bir nov qurgular suni peyke elave edildi TelimSovet elm adamlari ucus gedisatinda Moskvanin kuce itlerinden istifade etdiler Cunki kuce itlerinin maksimum derecede acliq ve soyuq veziyyetlerine oyresmis olduqlarini dusunurduler Bu kontekstde Layka Moskvada bir kuce iti olaraq tapildi Texminen uc yasi olan Layka bes kiloqram 11 pound agirliginda olan melez bir disi it idi Bezi menbelere gore ise Layka texminen alti kiloqram 13 Ib agirliginda idi Sovet personali ona muxtelif leqebler verirdi Bunlarin arasinda Layka Kudryavka Kicik buruq Jucka Kicik bocek ve Limoncik Kicik Limon leqebleri de var idi It novlerinin xususile xaski itlerinin umumi adi olan Layka dunyada populyar ad idi Amerika metbuati ise mutt kelmesinin melez it menasina geldiyini bildirib Sputnikden ilhamlanaraq iti Muttnik mutt suffix nik olaraq adlandirdi Amerika metbuatinda itin adinin Karli Buruq yazildigi meqaleler de vardi Laykanin esl cinsi bilinmir ve umumiyyetle qebul edilen ferziyyelere gore sibir qurdu ve ya ona benzer simali irqlerden biri olan terier yaxud cinsi olmayan melez itidir NASA Laykanin Samoyed terieri oldugunu istinad edir Rus jurnallarinin birinde Laykanin xasiyyeti soyuqqanli olaraq xarakterize edildi ve onun diger itlerle mubahise etmediyi bildirildi Raketlerde istifade olunan test itlerinin proqramina rehberlik eden Vladimir Yazdovski bir sonraki nesrlerinde Layka sakit ve cazibeder it idi yazmisdi Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi ve Amerika Birlesmis Statlari daha evvel heyvanlari yalniz orbit alti ucuslar ucun gondermisdiler Sputnik 2 suni peykinin ucusunda Albina Muska ve Layka adli uc it nezerde tutulmusdu Kosmosda heyat movzusunda mutexessis olan Sovet alimleri Vladimir Yazdovski ve Oleq Qazenko uc it arasindan Laykani secdiler ve ona telim verdiler Albina daha sonra iki defe yuksek raket ucuslari sinaqlarinda Muska ise muxtelif cihazlarin ve heyat desteyi sinaqlarinda istifade edildi Sputnik 2 suni peykinin kicik kabinetine uygunlasmalari ucun itler 20 gun erzinde getdikce kicildilen qefeslerde saxlanildi Bu six kicik kabinetde itlerin ifrazat prosesini dayandirdiqlari saglamliq veziyyetlerinin ve onlarin umumi veziyyetlerinin pislesmesi musahide edildi Diareyanin qarsisini alan dermanlar onlarin veziyyetlerini yaxsilasdira bilmedi ve tedqiqatcilar daha uzun muddetli bir telimin yaxsi netice vereceyini dusunduler Itler raket ucusunu teqlid eden santrifuqaya ve suni peykin seslerini teqlid eden xususi mexanizme yerlesdirildi Bu tecrubeler itlerin nebizlerinin iki qat artmasina ve qan tezyiqlerinin 760 cive millimetri artmasina getirib cixardi Diger terefden itlere peykde qidalanacaq xususi besleyeci yuksek qida jel yedizdirildi Ucusdan bir muddet evvel elm adamlarindan biri Laykani ovladlari ile oynamasi ucun evine goturmusdu Tedqiqatci hekim Vladimir Yazdosvki Sovet kosmos ezcaligi nin xronoloji hekayesinden behs eden kitabinda bildirirdi ki Layka sakit ve cazibedar idi Onun ucun gozel seyler etmek isteyirdim Yasamasi ucun cox az zamani qalmisdi Ucus oncesi hazirliqlarVladimir Yazdovski itler ve onlarin teyin edilmis rollarinin son secimini etmeli idi Layka kosmosa birterefli missiya uzre ucan elmin fedakarligini eden ucus iti idi Yuksek hundurluk test raketinde artiq iki defe ucus etmis Albina Laykanin ucusunun ehtiyat plani idi Ucuncu it Muska nezaret iti idi yerde olan yasayisi ucus cihazlari ve destekleyici heyat modulu ucun istifade olunacaqdi Baykonur kosmodromuna getmezden evvel Vladimir Yazdovski ve Oleq Qazenko itler uzerinde cerrahiyye emeliyyati apararaq itlerin nebzini nefesini ve qan tezyiqini oturucu sensorlar vasitesile kabelleri marsrutlasdirdilar Sebeb etibari ile kosmodromunun yaxinliginda yerlesen Toretam dayanacaginda movcud olan ucus enme sistemi kicik idi Itler ve ekipaj ilk once Daskende Tupolev Tu 104 teyyaresinin goyertesinde ucus etdiler Oradan kicik ve yungul teyyare Il 14 onlari Turatama getirdi Itlerin hazirliqlari buraya geldikden sonra davam etdirildi Bir birinin ardinca onlar qidalanma sistemi ile tanis olmaq meqsedile suni peyklerde yerlesdirildiler Bir NASA senedinin melumatina gore Layka suni peyke 31 oktyabr 1957 ci ilde missiyanin ucuncu gunu yerlesdirildi Ilin hemin zamanlarinda isti hava heddinden artiq dusmeye basladi ve itin oldugu otagi isti saxlamaq ucun qizdiriciya baglandirilan xortum istifade edildi Iki vezifeli sexs Laykanin sabit qalmasini musahide etmek ucun vezifelendirildi 3 noyabr 1957 ci il tarixinde Baykonur kosmodromonun ucusundan evvel Laykanin xezi sunger vasitesile aztesirli spirt mehlulu ile yas edildi ve diqqetli sekilde temizlendirildi beden funksiyalarini gosterecek sensorlarin yerlesdirildiyi eraziler yod elementi ile renglendirildi Suni peykde kataloq hazirlayan texniki mutexessislerden biri bildirir ki Laykanin konteynere yerlesdirdikden sonra onun ehtiyat kemerini baglamazdan evvel biz onun burnunu opduk ve onun bu ucusdan xilas olmayacagini bilmeden ona yolun aciq olsun deye arzuladiq SeyahetSuni peykin ucusunun deqiq vaxti menbelere gore deyisir Muxtelif menbelerde 05 30 42 Moskva vaxti ve ya 07 22 Moskva saati kimi qeyd olunur MirasiLaykaya Rusiyanin abide ve lovhe qoyulub 1997 ci ilde yaradilan abidede Laykanin qulaqlari kosmonavtlarin arxasinda insa olunub Itleri dasiyan gelecek kosmik missiyalari berpa edilir Sovet kosmik missiyalarinda 4 diger it helak olmusdur 28 iyul 1960 ci ilde R 7 raketinin ucusundan qisa muddet sonra partlayis zamani olmusler Pcolka ve Muska ise Korabl Sputnik 3 kosmik gemisinde hesablanan vaxtda atmosfere girmediklerine gore xarici guclerin kapsulu elde etmesine manee toretmek ucun partlayici yukle mehv edildiyi zaman olmusler Hec vaxt gosterilmese de Layka 1985 ci ilde cixan filminde qeyd olunur Filmde esas xarakter 1950 ci illerin sonlarinda genc bir Isvecli oglan it ile guclu sekilde elaqe qurur 2007 ci ilde terefinden yaradilan qrafik romaninda itin uydurma heyatindan behs edir ve Gencler ucun en yaxsi nesr kateqoriyasinda qazanib IstinadlarMenbeler https www abc es historia abci calor estres y deshidratacion dolorosa muerte laika urss convirtio exito espacial 201903112113 noticia html ref https 3A 2F 2Fwww google com 2F http news bbc co uk 2 hi sci tech 2367681 stm Harford James J Korolev s Triple Play Sputniks 1 2 and 3 NASA 1997 16 January 2001 tarixinde Istifade tarixi 26 September 2006 LePage Andrew J Sputnik 2 The First Animal in Orbit 1997 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 September 2006 Zak Anatoly 3 November 1999 20 February 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 September 2006 Malashenkov D C Abstract Some Unknown Pages of the Living Organisms First Orbital Flight IAF Abstracts 2002 288 Bibcode 2002iaf confE 288M Grahn Sven Sputnik 2 more news from distant history 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 February 2004 Muscovites Told Space Dog Is Dead The New York Times seh 3 13 November 1957 Gray Tara A Brief History of Animals in Space NASA 1998 11 October 2004 tarixinde Istifade tarixi 26 September 2006 Space Dog Lives The British Library 15 October 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 September 2006 Sputnik 2 National Space Science Data Center 2015 10 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 November 2014 Laika s Trust Part Two Operavision 2008 04 11 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 May 2013 Dogs in space Space Today Online 2004 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 September 2006 Whitehouse David First dog in space died within hours BBC 28 October 2002 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 September 2006 Animals as Cold Warriors Missiles Medicine and Man s Best Friend National Library of Medicine 19 June 2006 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 September 2006 Isachenkov Vladimir Space dog monument opens in Russia MSNBC 11 April 2008 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 April 2008 Zak Anatoly Sputnik 2 Russianspaceweb com 15 October 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 May 2013 Siddiqi 2000 seh 173 Memorial to Laika novareinna com 22 June 2015 tarixinde Istifade tarixi 26 September 2006 Biblioqrafiya Dickson Paul Sputnik The Shock of the Century Bloomsbury Publishing USA 2009 ISBN 978 0 8027 1804 4 Challenge to Apollo The Soviet Union and the Space Race 1945 1974 NASA 2000 SP 2000 4408 Part 1 page 1 500 2008 09 16 at the Wayback Machine Part 2 page 501 1011 2019 07 14 at the Wayback Machine Hemcinin baxFelisettElave oxuAngliss Sarah and Uttley Colin Retrieved January 28 2005 Dubbs Chris and Animals In Space From Research Rockets to the Space Shuttle 2007 Xarici kecidlerVikianbarda elaqeli media fayllar History of Sputnik Missions