Luna proqramı rus Луна 1959 1976 cı illəri əhatə edən SSRi nin Ay tədqiqat proqramına daxil olan kosmik proqram Rusiya L

Luna proqramı (rus. Луна) — 1959–1976-cı illəri əhatə edən SSRİ-nin Ay tədqiqat proqramına daxil olan kosmik proqram. Rusiya Luna proqramını Luna-Qlob proqramı olaraq davam etdirməyi planlaşdırır. Proqram ərzində 15 uğurlu eniş və orbitdə uçuş missiyası həyata keçirilmişdir. Luna proqramı Ay tədqiqatları ilə bağlı çoxlu ilklərə nail olmuşdur. Bu proqram çərçivəsində Ayın kimyəvi tərkibi, cazibə qüvvəsi, radiasiyası, istiliyi başda olmaqla çoxlu müşahidələr aparılmışdır.

Luna proqramında (qırmızı), Apollon proqramında (yaşıl) və Serveyer proqramındə (sarı) Aya enilən ərazilər.

tərəfindən çəkilmiş Ayın Yerdən görünməyən üzünün ilk şəkli.

SSRİ dövründə rəsmən Luna adını daşıyan 24 kosmik gəmi olmuşdur. Yerin orbitindən çıxa bilməyən uğursuz Luna layihələrinə rəsmi adlar verilməmişdir. Yerin orbitində sıradan çıxan bəzi Luna proqramına aid olan kosmik gəmilərə şərti Kosmos adı verilmişdir. Luna proqramı üçün SSRİ təqribən 4,5 milyard dollar xərc çəkmişdir.

Uğurları

Luna 1 kosmik gəmisinin Ayla toqquşması nəzərdə tutulmuşdu. Buna baxmayaraq Ayın yaxınlığından keçən ilk kosmik gəmi oldu. kosmik gəmisi uğurla Ay səthinə çırpıldı və Ayla təmas edən ilk insan istehsalı kosmik gəmi oldu. kosmik gəmisi tərəfindən Ayın Yerdən görünməyən üzünün ilk dəfə şəkli çəkildi. kosmik gəmisi ilk dəfə Ayın səthinə işlək şəkildə enən kosmik gəmi oldu və Ayın yaxından çəkilişlərini həyata keçirdi. kosmik gəmisi Ayın orbitinə girməyi bacarmış ilk kosmik gəmi oldu. və kosmik gəmiləri Ayın səthinə və roverlərini buraxdı. , , kosmik gəmiləri tərəfindən ümumilikdə 0,326 kq Ay süxurlarının örnəyi toplanaraq, uğurla Yerə daşındı.

Digər önəmli missiyalar

missiyası həyata keçirilərkən, ABŞ tərəfindən Ayda Apollon 11 missiyası həyata keçirilirdi. Luna 15 Ay səthinə enərkən dağa çırpıldı. Bu vaxt Neyl Armstronq və Ayın səthində idi.

Uğursuz missiyalar

Luna proqramı çərçivəsində həyata keçirilən və Yer orbitindən çıxa bilməyərək uğursuz nəticələr əldə edən kosmik gəmilər SSRİ tərəfindən elan olunmadı. Məsələn, uğursuz alınan ilk üç Luna missiyasına şərti kod adlar (Luna 1A, Luna 1V, Luna 1S) verilmişdi. Uğursuz alınan uçuşlardan bəzilərinə şərti olaraq Kosmos adı verilmişdir.

Missiyaların siyahısı

SSRİ dövründə

Tanınan adı	Kod adı	Missiya	Uçuş tarixi	Daşıyıcı raket	Nəticəsi	Haqqında
yoxdur		Toqquşma	23 sentyabr 1958		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
yoxdur		Toqquşma	11 oktyabr 1958		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
yoxdur		Toqquşma	4 dekabr 1958		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
Luna 1	E-1 No.4	Toqquşma	2 yanvar 1959		Qismən uğurlu	Ayın yaxınlığından uçaraq keçdi.
yoxdur		Toqquşma	18 iyun 1959		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-1A No.2	Toqquşma	12 sentyabr 1959		Uğurlu	14 sentyabr 1959-cu ildə Ay səthinə çırpıldı və Ayla təmas etmiş insan istehsalı ilk kosmik cism oldu.
	E-2A No.1	Yaxın uçuş	4 oktyabr 1959		Uğurlu	Ayın Yerdən görünməyən üzünün ilk şəklini çəkdi.
yoxdur		Yaxın uçuş	15 aprel 1960		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
yoxdur		Yaxın uçuş	16 aprel 1960		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
yoxdur		Eniş	4 yanvar 1963		Uğursuz	Orbitdən çıxa bilmədi.
yoxdur		Eniş	3 fevral 1963		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-6 No.4	Eniş	2 aprel 1963		Kosmik gəmidə problem	Uğursuz istiqamət düzəlişi edərək Ayın yaxınlığından keçdi.
yoxdur		Eniş	21 mart 1964		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
yoxdur		Eniş	20 aprel 1964		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-6 No.9	Eniş	12 mart 1965		Uğursuz	Orbitdən çıxa bilmədi. Beş gün sonra sıradan çıxdı.
yoxdur		Eniş	10 aprel 1965		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-6 No.10	Eniş	9 may 1965		Kosmik gəmidə problem	Uğursuz eniş. Buludlar dənizinə çırpıldı.
	E-6 No.7	Eniş	8 iyun 1965		Kosmik gəmidə problem	Uğursuz istiqamət düzəlişi edərək Ayın yaxınlığından keçdi.
	E-6 No.11	Eniş	4 oktyabr 1965		Kosmik gəmidə problem	Uğursuz eniş nəzarəti. Qasırğalar okeanına çırpıldı.
	E-6 No.12	Eniş	3 dekabr 1965		Kosmik gəmidə problem	Uğursuz eniş nəzarəti. Qasırğalar okeanına çırpıldı.
	E-6 No.13	Eniş	31 yanvar 1966		Uğurlu	3 fevral 1966-cı ildə Qasırğalar okeanına uğurlu eniş.
	E-6S No.204	Orbitdə uçuş	1 mart 1966		Uğursuz	Orbitdən çıxa bilmədi. İki gün sonra sıradan çıxdı.
	E-6S No.206	Orbitdə uçuş	31 mart 1966		Uğursuz
	E-6LF No.101	Orbitdə uçuş	24 avqust 1966		Uğurlu
	E-6LF No.102	Orbitdə uçuş	22 oktyabr 1966		Uğurlu
	E-6M No.205	Eniş	21 dekabr 1966		Uğurlu	24 dekabr 1966-cı ildə Qasırğalar okeanına uğurlu eniş.
yoxdur		Orbitdə uçuş	7 fevral 1968		Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-6LS No.113	Orbitdə uçuş	7 aprel 1968		Uğurlu
yoxdur		Rover	19 fevral 1969	/	Uğursuz	İlk Lunaxod cəhdi. Orbitdə sıradan çıxdı. Lunaxod yox oldu.
yoxdur		Örnəklə dönmək	14 iyun 1969	/	Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-8–5 No.401	Örnəklə dönmək	13 iyun 1969	/	Kosmik gəmidə problem	Ayın orbitinə uğurla daxil olsa da, eniş uğursuz oldu. Bu missiya həyata keçərkən Apollon 11 Aya enmişdi.
	E-8–5 No.403	Örnəklə dönmək	23 sentyabr 1969	/	Uğursuz	Orbitdən çıxa bilmədi. Dörd gün sonra sıradan çıxdı.
	E-8–5 No.404	Örnəklə dönmək	22 oktyabr 1969	/	Uğursuz	Orbitdən çıxa bilmədi. İki gün sonra sıradan çıxdı.
yoxdur		Örnəklə dönmək	6 fevral 1970	/	Uğursuz	Orbitdə sıradan çıxdı.
	E-8–5 No.406	Örnəklə dönmək	12 sentyabr 1970	/	Uğurlu	20 sentyabr 1970-ci ildə Aya uğurlu eniş. 24 sentyabr 1970-ci ildə Yerə örnəklə uğurlu dönüş.
	E-8 No.203	Rover	10 noyabr 1970	/	Uğurlu	17 noyabr 1970-ci ildə Yağışlar dənizinə uğurlu eniş. uğurla Ay səthində gəzdi.
	E-8–5 No.407	Örnəklə dönüş	2 sentyabr 1971	/	Kosmik gəmidə problem	Ayın orbitinə uğurla daxil olsa da, eniş uğursuz oldu.
	E-8LS No.202	Orbitdə uçuş	28 sentyabr 1971	/	Uğurlu
	E-8–5 No.408	Örnəklə dönüş	14 fevral 1972	/	Uğurlu	21 fevral 1972-ci ildə Aya uğurlu eniş. 25 fevral 1972-ci ildə Yerə örnəklə uğurlu dönüş.
	E-8 No.204	Rover	8 yanvar 1973	/	Uğurlu	15 yanvar 1973-cü ildə Aya uğurlu eniş. uğurla Ay səthində gəzdi.
	E-8LS No.206	Orbitdə uçuş	29 may 1974	/	Uğurlu
	E-8–5M No.410	Örnəklə dönüş	28 oktyabr 1974	/	Kosmik gəmidə problem	Böhranlar dənizinə səhv eniş.
yoxdur		Örnəklə dönüş	16 oktyabr 1975	/	Uğursuz	Orbitdən çıxa bilmədi.
	E-8–5M No.413	Örnəklə dönüş	9 avqust 1976	/	Uğurlu	18 avqust 1976-ci ildə Böhranlar dənizinə uğurlu eniş. 22 avqust 1976-ci ildə Yer örnəklə uğurlu dönüş.
yoxdur		Örnəklə dönüş	1977	/	Təxirə salındı

Rusiya dövründə

Missiya	Uçuş tarixi	Nəticəsi	Haqqında
Eniş	2019	Planlaşdırılır	Universal eniş platformasının sınağı.
Orbitdə uçuş	2021	Planlaşdırılır	Ay səthinin xəritələrinin hazırlanması və səthdəki stansiyalarla əlaqə.
Eniş	2023	Planlaşdırılır	Buz olan yerlərdə buruq qazılması. Yeni Lunaxod missiyası.
Örnəklə dönüş.	2025	Planlaşdırılır	Əsasən buz olmaqla örnəklər toplamaq və Yerə örnəklə dönüş.

Həmçinin bax

İstinadlar

"Earth's Moon – Luna 3, First image of the far side of the Moon". NSSDC (NSSDC Data Set ID (Photo): 59-008A-01A). 24 March 2003. 10 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2015.
Planetary Spacecraft — Moon Missions 2010-04-14 at the Wayback Machine (RussianSpaceWeb.com)
Williams, David R. "Tentative IDs" 2020-05-17 at the Wayback Machine. NASA NSSDC.

Xarici keçidlər

Lunar and Planetary Department Moscow University
Luna Series (USSR) Profile 2008-02-08 at the Wayback Machine by NASA's Solar System Exploration
Encyclopaedia Britannica, Luna Space Probe
(Internet Archive)
Soviet Lunar Images
Exploring the Moon: Luna Missions

[1] "Earth's Moon – Luna 3, First image of the far side of the Moon". NSSDC (NSSDC Data Set ID (Photo): 59-008A-01A). 24 March 2003. 10 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 August 2015.

[2] Planetary Spacecraft — Moon Missions 2010-04-14 at the Wayback Machine (RussianSpaceWeb.com)

[cvbbg-3] Williams, David R. "Tentative IDs" 2020-05-17 at the Wayback Machine. NASA NSSDC.