Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosial və ya ictimai institut — bu və ya digər cəmiyyətə və ya bu və ya digər sosial qrupa xas olan, kollektiv şəkildə paylaşılan dəyərlərə əsaslanan və hərəkət, düşüncə və hiss üsulları kimi ümumiləşdirilən bir-biri ilə əlaqəli normalar sistemi. Sosial institutlar normalar və sosial gözləntilər əsasında qurulur və sosial həyat praktikalarını doğurur. Sosial institutlar ideyası sosial struktur anlayışı və insanların sosial mütəşəkkil fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir .
İnstitutlara xüsusi mülkiyyət, demokratiya, vətəndaşlıq, nikah, müqavilə, ailə və s. misal göstərmək olar. İnstitutlar sosial rolları müəyyən edir , sosial institutlarda dəyişikliklər sosial dəyişikliyin əsas meyarı hesab olunur . Belə bir fikir var ki, bu və ya digər ölkədə mövcud olan sosial institutların xarakteri həmin ölkənin uzunmüddətli perspektivdə inkişafının uğur və ya uğursuzluğunu müəyyən edir.
Terminin tarixi
Ehtimal olunur ki, ictimai elmlərdə "institut" terminini ilk dəfə italyan filosofu və tarixçisi, müasir sosiologiyanın sələfi Cambattista Viko (1668–1744) işlətmişdir. 1693-cü ildə mülki qurumlar haqqında bir neçə əsər yazmışdır. Sosioloji ədəbiyyatda "institut" anlayışı sosiologiyanın bir elm kimi formalaşmasından bəri istifadə olunmağa başlandı və institusional yanaşma sosiologiyanın yaradıcıları — Ogust Kont və Herbert Spenserə qədər gedib çıxır. Sosial statikada cəmiyyəti sosial orqanizm kimi təmsil edən O. Kont onun ən mühüm orqanları kimi ailəni, kooperasiyanı, kilsəni, hüququ və dövləti götürür. Sosial hadisələrin tədqiqinə institusional yanaşma H. Spenserin əsərlərində davam etdirilmişdir. "Əsas başlanğıclar" (1860–1863) əsərində xüsusilə vurğulayır ki, "dövlətdə canlı orqanizmdə olduğu kimi, istər-istəməz tənzimləmə sistemi yaranır… Daha güclü icmanın, daha yüksək tənzimləmə mərkəzlərinin və tabe mərkəzlərin formalaşması ilə. görünür" . Bu əsərlərdə sosial institut ifadəsi müəyyən edilməsə də, cəmiyyətin həyatına sonralar sosial institutlar adlanan xüsusi ictimai təşkilat formaları prizmasından baxılır. Buna baxmayaraq, "sosial institut" termininin elmi dövriyyəyə daxil edilməsi haqlı olaraq Karl Marksa aid edilir. K. Marks rus yazıçısı Pavel Vasilyeviç Annenkova yazdığı 28 dekabr 1846-cı il tarixli məktubunda qeyd edirdi ki, "sosial institutlar tarixi inkişafın məhsuludur" . Lakin daha əvvəl "Hegelin hüquq fəlsəfəsinin tənqidinə dair" (1844) əsərində o, onun üçün ailə, dövlət və vətəndaş cəmiyyəti kimi sosial institutların boş mücərrədliklər deyil, "insan mövcudluğunun sosial formaları" olduğunu bildirmişdi" . Sosial institutların funksional mənada nəzərdən keçirilməsini Emil Durkhaym davam etdirmişdir . Amerikalı sosioloq və iqtisadçı T. Veblen sosial institutun təfərrüatlı tərifini ilk verənlərdən biri olmuşdur .
Sosial institutların növləri
İnstitusionallaşma
"Sosial institut" termininin birinci, ən çox istifadə olunan mənası, sosial əlaqələrin və münasibətlərin hər hansı növünün nizamlanması, rəsmiləşdirilməsi və standartlaşdırılmasının xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirilir. Və sadələşdirmə, rəsmiləşdirmə və standartlaşdırma prosesinin özü də institutsionallaşma adlanır. İnstitusionallaşma prosesi, yəni sosial institutun formalaşması bir neçə ardıcıl mərhələdən ibarətdir:
- ödənilməsi birgə mütəşəkkil fəaliyyət tələb edən ehtiyacın yaranması;
- ümumi məqsədlərin formalaşması;
- sınaq və yanlışlıq yolu ilə həyata keçirilən kortəbii sosial qarşılıqlı əlaqə zamanı sosial norma və qaydaların yaranması;
- norma və qaydalarla bağlı prosedurların yaranması;
- norma və qaydaların, prosedurların institusionallaşdırılması, yəni onların qəbulu və praktiki tətbiqi;
- norma və qaydaları saxlamaq üçün sanksiyalar sisteminin yaradılması, ayrı-ayrı hallarda onların tətbiqinin diferensiallaşdırılması;
- institutun istisnasız olaraq bütün üzvlərini əhatə edən statuslar və rollar sisteminin yaradılması.
İstinadlar
- Scott et al., 2006
- Гидденс, 2005
- Spencer H. First principles. N. Y., 1898. S.46.
- Маркс К. П. В. Анненкову, 28 декабря 1846 г. // Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Изд. 2-е. Т. 27.С. 406.
- Маркс К. К критике гегелевской философии права // Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Изд. 2-е. Т.9. С. 263.
- см.: Durkheim É. Les formes élémentaires de la vie religieuse : le système totémique en Australie. Paris, 1960
- Веблен Т. Теория праздного класса. — М., 1984. С. 200–201.
- Фролов С. С. Социология. Учебник. Для высших учебных заведений. Раздел III. Социальные взаимосвязи. Глава 3. Социальные институты. — М.: Наука, 1994.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sosial ve ya ictimai institut bu ve ya diger cemiyyete ve ya bu ve ya diger sosial qrupa xas olan kollektiv sekilde paylasilan deyerlere esaslanan ve hereket dusunce ve hiss usullari kimi umumilesdirilen bir biri ile elaqeli normalar sistemi Sosial institutlar normalar ve sosial gozlentiler esasinda qurulur ve sosial heyat praktikalarini dogurur Sosial institutlar ideyasi sosial struktur anlayisi ve insanlarin sosial mutesekkil fealiyyeti ile elaqelendirilir Institutlara xususi mulkiyyet demokratiya vetendasliq nikah muqavile aile ve s misal gostermek olar Institutlar sosial rollari mueyyen edir sosial institutlarda deyisiklikler sosial deyisikliyin esas meyari hesab olunur Bele bir fikir var ki bu ve ya diger olkede movcud olan sosial institutlarin xarakteri hemin olkenin uzunmuddetli perspektivde inkisafinin ugur ve ya ugursuzlugunu mueyyen edir Terminin tarixiEhtimal olunur ki ictimai elmlerde institut terminini ilk defe italyan filosofu ve tarixcisi muasir sosiologiyanin selefi Cambattista Viko 1668 1744 isletmisdir 1693 cu ilde mulki qurumlar haqqinda bir nece eser yazmisdir Sosioloji edebiyyatda institut anlayisi sosiologiyanin bir elm kimi formalasmasindan beri istifade olunmaga baslandi ve institusional yanasma sosiologiyanin yaradicilari Ogust Kont ve Herbert Spensere qeder gedib cixir Sosial statikada cemiyyeti sosial orqanizm kimi temsil eden O Kont onun en muhum orqanlari kimi aileni kooperasiyani kilseni huququ ve dovleti goturur Sosial hadiselerin tedqiqine institusional yanasma H Spenserin eserlerinde davam etdirilmisdir Esas baslangiclar 1860 1863 eserinde xususile vurgulayir ki dovletde canli orqanizmde oldugu kimi ister istemez tenzimleme sistemi yaranir Daha guclu icmanin daha yuksek tenzimleme merkezlerinin ve tabe merkezlerin formalasmasi ile gorunur Bu eserlerde sosial institut ifadesi mueyyen edilmese de cemiyyetin heyatina sonralar sosial institutlar adlanan xususi ictimai teskilat formalari prizmasindan baxilir Buna baxmayaraq sosial institut termininin elmi dovriyyeye daxil edilmesi haqli olaraq Karl Marksa aid edilir K Marks rus yazicisi Pavel Vasilyevic Annenkova yazdigi 28 dekabr 1846 ci il tarixli mektubunda qeyd edirdi ki sosial institutlar tarixi inkisafin mehsuludur Lakin daha evvel Hegelin huquq felsefesinin tenqidine dair 1844 eserinde o onun ucun aile dovlet ve vetendas cemiyyeti kimi sosial institutlarin bos mucerredlikler deyil insan movcudlugunun sosial formalari oldugunu bildirmisdi Sosial institutlarin funksional menada nezerden kecirilmesini Emil Durkhaym davam etdirmisdir Amerikali sosioloq ve iqtisadci T Veblen sosial institutun teferruatli terifini ilk verenlerden biri olmusdur Sosial institutlarin novleriTehlukesizliye ve nizama ehtiyac dovlet Yasayis vasitesi elde etmek ehtiyaci istehsal Genc neslin bilik elde etmesine sosiallasmasina ehtiyac tehsil institutlari Menevi problemlerin helline olan ehtiyac din institutu Institusionallasma Sosial institut termininin birinci en cox istifade olunan menasi sosial elaqelerin ve munasibetlerin her hansi novunun nizamlanmasi resmilesdirilmesi ve standartlasdirilmasinin xususiyyetleri ile elaqelendirilir Ve sadelesdirme resmilesdirme ve standartlasdirma prosesinin ozu de institutsionallasma adlanir Institusionallasma prosesi yeni sosial institutun formalasmasi bir nece ardicil merheleden ibaretdir odenilmesi birge mutesekkil fealiyyet teleb eden ehtiyacin yaranmasi umumi meqsedlerin formalasmasi sinaq ve yanlisliq yolu ile heyata kecirilen kortebii sosial qarsiliqli elaqe zamani sosial norma ve qaydalarin yaranmasi norma ve qaydalarla bagli prosedurlarin yaranmasi norma ve qaydalarin prosedurlarin institusionallasdirilmasi yeni onlarin qebulu ve praktiki tetbiqi norma ve qaydalari saxlamaq ucun sanksiyalar sisteminin yaradilmasi ayri ayri hallarda onlarin tetbiqinin diferensiallasdirilmasi institutun istisnasiz olaraq butun uzvlerini ehate eden statuslar ve rollar sisteminin yaradilmasi IstinadlarScott et al 2006 Giddens 2005 Spencer H First principles N Y 1898 S 46 Marks K P V Annenkovu 28 dekabrya 1846 g Marks K Engels F Soch Izd 2 e T 27 S 406 Marks K K kritike gegelevskoj filosofii prava Marks K Engels F Soch Izd 2 e T 9 S 263 sm Durkheim E Les formes elementaires de la vie religieuse le systeme totemique en Australie Paris 1960 Veblen T Teoriya prazdnogo klassa M 1984 S 200 201 Frolov S S Sociologiya Uchebnik Dlya vysshih uchebnyh zavedenij Razdel III Socialnye vzaimosvyazi Glava 3 Socialnye instituty M Nauka 1994