Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosial rol — cəmiyyətin bu status sahibinə uyğun olaraq tanıdığı insan davranış modelidir.
Haqqında
Sosial rol, müəyyən bir statusu olan bir şəxs tərəfindən icra edilməli olan hərəkətlər toplusudur. İnsan sosial sistemdə müəyyən maddi dəyərləri yerinə yetirməlidir.
Bu, fərdin sosial, sosial və şəxsi münasibətlər sistemindəki sosial mövqeyi ilə obyektiv olaraq təyin olunan insan davranış modelidir. Başqa sözlə, sosial rol "müəyyən statusa sahib olan insandan gözlənilən davranışdır" . Müasir cəmiyyət, müəyyən rolları yerinə yetirmək üçün bir insanın davranış modelinin daim dəyişməsini tələb edir. Bu baxımdan, Teodor Adorno, Karen Horni və başqaları kimi neo-marksistlər və neo-Freydlər əsərlərində paradoksal bir nəticə çıxardılar: müasir cəmiyyətin "normal" şəxsiyyəti əsəbidir. Üstəlik, müasir cəmiyyətdə müəyyən fərdin eyni zamanda bir-birinə zidd tələbləri olan bir neçə rolu yerinə yetirməsi lazım olduğu vəziyyətlərdə meydana gələn rol münaqişələri geniş yayılmışdır.
İrvinq Hofman, qarşılıqlı əlaqə rituallarını araşdırarkən, onlara passiv riayət etməyə deyil, həm də "quruluşun" aktiv qurulması və saxlanılması proseslərinə, ünsiyyət kursu, qarşılıqlı əlaqədəki qeyri-müəyyənliyə və tərəfdaşların davranışındakı səhvlərə diqqət yetirmişdir.
"Sosial rol" anlayışı 1930 -cu illərdə amerikalı sosioloqlar Ralf Linton və Corc Mid tərəfindən bir-birindən asılı olmayaraq istifadə edilmişdir və birincisi "sosial rol" anlayışını ictimai bir quruluş vahidi olaraq şərh etmişdir: bir insana verilən normalar sistemi; insanların birbaşa qarşılıqlı əlaqələr planı, "rol oyunu", bir insanın özünü başqasının rolunda təqdim etməsi səbəbindən sosial normaların mənimsənilməsi baş verir. Lintonun "statusun dinamik bir tərəfi" olaraq sosial rola verdiyi tərif, struktur funksionalizmdə kök salmış və Talkot Parsons, Alfred Radklif-Braun, Robert Kinq Merton tərəfindən hazırlanmışdır. Midin fikirləri qarşılıqlı sosiologiya və psixologiyada inkişaf etmişdir. Fərqlərinə baxmayaraq, bu yanaşmaların hər ikisi, fərdin və cəmiyyətin birləşdiyi, fərdi davranışın şəxsiyyətin sosial halına çevrildiyi, insanların fərdi xüsusiyyətləri və meyilləri ilə müqayisə edildiyi bir uzlaşma nöqtəsi olaraq sosial rol ideyası ilə birləşir.
Cəmiyyətdəki sosial rolların növləri
Sosial rolların növləri fərdin daxil olduğu müxtəlif sosial qruplar, fəaliyyətlər və əlaqələr ilə müəyyən edilir. Sosial münasibətlərdən asılı olaraq sosial və şəxsiyyətlərarası sosial rollar fərqləndirilir.
- Sosial rollar sosial status, peşə və ya fəaliyyət növü ilə əlaqəlidir (müəllim, tələbə, tələbə, satıcı). Bu rolları kimin oynadığından asılı olmayaraq, hüquq və vəzifələrə əsaslanan standart şəxsiyyət rollarıdır. Sosial-demoqrafik rollar fərqlənir: ər, arvad, qızı, oğlu, nəvəsi ... Kişi və qadın eyni zamanda sosial normalarda və adətlərdə təsbit edilmiş xüsusi davranış tərzlərini nəzərdə tutan sosial rollardır.
- Şəxsiyyətlərarası rollar, emosional səviyyədə tənzimlənən şəxsiyyətlərarası münasibətlərlə əlaqələndirilir (lider, laqeyd, ailənin kumiri, sevilən və s.).
Həm insanın özü, həm də ətrafdakı insanların qavrayışı üçün tanış görüntünü dəyişdirmək son dərəcə çətindir. Məsələn, insanların birgə fəaliyyət göstərdiyi qrup nə qədər uzunmüddətli olursa, qrupun hər bir üzvünün dominant sosial rolları ətrafdakılar üçün bir o qədər tanışdır. Bu zaman ətrafdakıların vərdiş etdiyi davranış stereotipini dəyişdirmək də çətin olur.
Sosial rolların xüsusiyyətləri
Sosial rolun əsas xüsusiyyətlərini amerikalı sosioloq Talkot Parsons xarakterizə etmişdir. O, rolun 5 xüsusiyyətini fərqləndirir:
- Miqyasına görə. Rolların bəziləri ciddi şəkildə məhdudlaşdırıla bilər, digərləri isə qarışıqdır.
- Emosionallığına görə. Bəzi rollar emosionallığına görə fərqlənir (cərrah və uşağın anası)
- Qəbul formasına görə. Müəyyən edilmiş və əldə edilən rollar var.
- Formalaşma dərəcəsinə görə. Fəaliyyət həm ciddi şəkildə qurulmuş qaydalar əsasında, həm də özbaşına davam edə bilər.
- Motivasiya növlərinə görə. Motivasiya, şəxsi mənfəət, ictimai mənfəət və s.
Rolun miqyası şəxsiyyətlərarası münasibətlərin diapazonundan asılıdır. Diapazon nə qədər böyükdürsə, miqyası da o qədər böyükdür. Məsələn, ər-arvad arasında geniş əlaqələr qurulduğundan, həyat yoldaşlarının sosial rolları çox böyükdür. Bir tərəfdən, bunlar hisslərə və və duyğulara əsaslanan şəxslərarası münasibətlərdir; digər tərəfdən, münasibətlər normativ aktlarla tənzimlənir və müəyyən mənada formal xarakter daşıyır. Bu sosial qarşılıqlı əlaqənin iştirakçıları bir-birinin həyatının ən müxtəlif cəhətləri ilə maraqlanır, əlaqələri praktiki olaraq məhdud deyil. Digər hallarda, əlaqələr sosial rollarla (məsələn, satıcı ilə alıcı arasındakı münasibətlər) ciddi şəkildə müəyyən edildikdə, qarşılıqlı əlaqə yalnız müəyyən bir vəziyyətdə baş verə bilər (alış zamanı). Burada rolun miqyası məhdud dairədədir.
Rol almaq yolu, verilən rolun insan üçün nə qədər qaçılmaz olmasından asılıdır. Beləliklə, bir gəncin, qocanın, kişinin, qadının rolları avtomatik olaraq insanın yaşına və cinsinə görə təyin olunur və onları əldə etmək xüsusi səy tələb etmir. Yalnız verilmiş rola uyğunlaşma problemi ola bilər. Digər rollar insanın həyatı prosesində və məqsədyönlü xüsusi səylər nəticəsində əldə edilir və ya qazanılır. Məsələn, tələbə, tədqiqatçı, professor və s. rolları. Bu, praktiki olaraq müəyyən insanın peşəsi və ya hər hansı bir uğuru ilə əlaqəli rollardır.
Sosial rolun formalaşması, bu, rolu daşıyanın şəxsiyyətlərarası münasibətlərinin xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir. Bəzi rollar, davranış qaydalarını sərt şəkildə tənzimləyən insanlar arasında yalnız rəsmi əlaqələrin qurulmasını nəzərdə tutur; bəziləri əksinə, yalnız qeyri-rəsmi; digərləri həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi əlaqələri birləşdirə bilər. Yol polisi nümayəndəsinin yol hərəkəti qaydalarını pozan şəxslə münasibətinin formal qaydalarla, yaxınlarınız arasındakı münasibətlərin isə hisslərlə müəyyən edilməli olduğu aydındır. Rəsmi əlaqələr çox zaman emosionallığın təzahür etdiyi qeyri-rəsmi münasibətlərlə müşayiət olunur, çünki bir insan başqasını qəbul edib qiymətləndirərək ona qarşı simpatiya və ya antipatiya göstərir. Bu, insanlar bir müddət ünsiyyət qurduqda və münasibətlər nisbətən sabitləşəndə baş verir.
Motivasiya insanın tələbat və ehtiyaclarından asılıdır. Fərqli rollar fərqli motivlərlə idarə olunur. Uşağının rifahı üçün qayğı göstərən valideynlər, ilk növbədə sevgi və qayğı hissini rəhbər tuturlar; lider səbəb naminə işləyir və s.
Rol münaqişələri
Rol münaqişələri subyektiv səbəblərə görə (istəməmək, qabiliyyətsizlik) rolun vəzifələrini yerinə yetirmədikdə yaranır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Громов И. А., Мацкевич И. А., Семёнов В. А. Западная социология. — СПб.: ООО «Издательство ДНК», 2003. — С. 537
Biblioqrafiya
- «Игры, в которые играют люди»
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sosial rol cemiyyetin bu status sahibine uygun olaraq tanidigi insan davranis modelidir HaqqindaSosial rol mueyyen bir statusu olan bir sexs terefinden icra edilmeli olan hereketler toplusudur Insan sosial sistemde mueyyen maddi deyerleri yerine yetirmelidir Bu ferdin sosial sosial ve sexsi munasibetler sistemindeki sosial movqeyi ile obyektiv olaraq teyin olunan insan davranis modelidir Basqa sozle sosial rol mueyyen statusa sahib olan insandan gozlenilen davranisdir Muasir cemiyyet mueyyen rollari yerine yetirmek ucun bir insanin davranis modelinin daim deyismesini teleb edir Bu baximdan Teodor Adorno Karen Horni ve basqalari kimi neo marksistler ve neo Freydler eserlerinde paradoksal bir netice cixardilar muasir cemiyyetin normal sexsiyyeti esebidir Ustelik muasir cemiyyetde mueyyen ferdin eyni zamanda bir birine zidd telebleri olan bir nece rolu yerine yetirmesi lazim oldugu veziyyetlerde meydana gelen rol munaqiseleri genis yayilmisdir Irvinq Hofman qarsiliqli elaqe rituallarini arasdirarken onlara passiv riayet etmeye deyil hem de qurulusun aktiv qurulmasi ve saxlanilmasi proseslerine unsiyyet kursu qarsiliqli elaqedeki qeyri mueyyenliye ve terefdaslarin davranisindaki sehvlere diqqet yetirmisdir Sosial rol anlayisi 1930 cu illerde amerikali sosioloqlar Ralf Linton ve Corc Mid terefinden bir birinden asili olmayaraq istifade edilmisdir ve birincisi sosial rol anlayisini ictimai bir qurulus vahidi olaraq serh etmisdir bir insana verilen normalar sistemi insanlarin birbasa qarsiliqli elaqeler plani rol oyunu bir insanin ozunu basqasinin rolunda teqdim etmesi sebebinden sosial normalarin menimsenilmesi bas verir Lintonun statusun dinamik bir terefi olaraq sosial rola verdiyi terif struktur funksionalizmde kok salmis ve Talkot Parsons Alfred Radklif Braun Robert Kinq Merton terefinden hazirlanmisdir Midin fikirleri qarsiliqli sosiologiya ve psixologiyada inkisaf etmisdir Ferqlerine baxmayaraq bu yanasmalarin her ikisi ferdin ve cemiyyetin birlesdiyi ferdi davranisin sexsiyyetin sosial halina cevrildiyi insanlarin ferdi xususiyyetleri ve meyilleri ile muqayise edildiyi bir uzlasma noqtesi olaraq sosial rol ideyasi ile birlesir Cemiyyetdeki sosial rollarin novleriSosial rollarin novleri ferdin daxil oldugu muxtelif sosial qruplar fealiyyetler ve elaqeler ile mueyyen edilir Sosial munasibetlerden asili olaraq sosial ve sexsiyyetlerarasi sosial rollar ferqlendirilir Sosial rollar sosial status pese ve ya fealiyyet novu ile elaqelidir muellim telebe telebe satici Bu rollari kimin oynadigindan asili olmayaraq huquq ve vezifelere esaslanan standart sexsiyyet rollaridir Sosial demoqrafik rollar ferqlenir er arvad qizi oglu nevesi Kisi ve qadin eyni zamanda sosial normalarda ve adetlerde tesbit edilmis xususi davranis terzlerini nezerde tutan sosial rollardir Sexsiyyetlerarasi rollar emosional seviyyede tenzimlenen sexsiyyetlerarasi munasibetlerle elaqelendirilir lider laqeyd ailenin kumiri sevilen ve s Hem insanin ozu hem de etrafdaki insanlarin qavrayisi ucun tanis goruntunu deyisdirmek son derece cetindir Meselen insanlarin birge fealiyyet gosterdiyi qrup ne qeder uzunmuddetli olursa qrupun her bir uzvunun dominant sosial rollari etrafdakilar ucun bir o qeder tanisdir Bu zaman etrafdakilarin verdis etdiyi davranis stereotipini deyisdirmek de cetin olur Sosial rollarin xususiyyetleriSosial rolun esas xususiyyetlerini amerikali sosioloq Talkot Parsons xarakterize etmisdir O rolun 5 xususiyyetini ferqlendirir Miqyasina gore Rollarin bezileri ciddi sekilde mehdudlasdirila biler digerleri ise qarisiqdir Emosionalligina gore Bezi rollar emosionalligina gore ferqlenir cerrah ve usagin anasi Qebul formasina gore Mueyyen edilmis ve elde edilen rollar var Formalasma derecesine gore Fealiyyet hem ciddi sekilde qurulmus qaydalar esasinda hem de ozbasina davam ede biler Motivasiya novlerine gore Motivasiya sexsi menfeet ictimai menfeet ve s Rolun miqyasi sexsiyyetlerarasi munasibetlerin diapazonundan asilidir Diapazon ne qeder boyukdurse miqyasi da o qeder boyukdur Meselen er arvad arasinda genis elaqeler quruldugundan heyat yoldaslarinin sosial rollari cox boyukdur Bir terefden bunlar hisslere ve ve duygulara esaslanan sexslerarasi munasibetlerdir diger terefden munasibetler normativ aktlarla tenzimlenir ve mueyyen menada formal xarakter dasiyir Bu sosial qarsiliqli elaqenin istirakcilari bir birinin heyatinin en muxtelif cehetleri ile maraqlanir elaqeleri praktiki olaraq mehdud deyil Diger hallarda elaqeler sosial rollarla meselen satici ile alici arasindaki munasibetler ciddi sekilde mueyyen edildikde qarsiliqli elaqe yalniz mueyyen bir veziyyetde bas vere biler alis zamani Burada rolun miqyasi mehdud dairededir Rol almaq yolu verilen rolun insan ucun ne qeder qacilmaz olmasindan asilidir Belelikle bir gencin qocanin kisinin qadinin rollari avtomatik olaraq insanin yasina ve cinsine gore teyin olunur ve onlari elde etmek xususi sey teleb etmir Yalniz verilmis rola uygunlasma problemi ola biler Diger rollar insanin heyati prosesinde ve meqsedyonlu xususi seyler neticesinde elde edilir ve ya qazanilir Meselen telebe tedqiqatci professor ve s rollari Bu praktiki olaraq mueyyen insanin pesesi ve ya her hansi bir uguru ile elaqeli rollardir Sosial rolun formalasmasi bu rolu dasiyanin sexsiyyetlerarasi munasibetlerinin xususiyyetleri ile mueyyen edilir Bezi rollar davranis qaydalarini sert sekilde tenzimleyen insanlar arasinda yalniz resmi elaqelerin qurulmasini nezerde tutur bezileri eksine yalniz qeyri resmi digerleri hem resmi hem de qeyri resmi elaqeleri birlesdire biler Yol polisi numayendesinin yol hereketi qaydalarini pozan sexsle munasibetinin formal qaydalarla yaxinlariniz arasindaki munasibetlerin ise hisslerle mueyyen edilmeli oldugu aydindir Resmi elaqeler cox zaman emosionalligin tezahur etdiyi qeyri resmi munasibetlerle musayiet olunur cunki bir insan basqasini qebul edib qiymetlendirerek ona qarsi simpatiya ve ya antipatiya gosterir Bu insanlar bir muddet unsiyyet qurduqda ve munasibetler nisbeten sabitlesende bas verir Motivasiya insanin telebat ve ehtiyaclarindan asilidir Ferqli rollar ferqli motivlerle idare olunur Usaginin rifahi ucun qaygi gosteren valideynler ilk novbede sevgi ve qaygi hissini rehber tuturlar lider sebeb namine isleyir ve s Rol munaqiseleriRol munaqiseleri subyektiv sebeblere gore istememek qabiliyyetsizlik rolun vezifelerini yerine yetirmedikde yaranir Hemcinin baxStereotip Gender roluIstinadlarGromov I A Mackevich I A Semyonov V A Zapadnaya sociologiya SPb OOO Izdatelstvo DNK 2003 S 537Biblioqrafiya Igry v kotorye igrayut lyudi