Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sikstin kapellası freskalarının restavrasiyası — XX əsrin əsas biridir.
restavrasiyadan əvvəl və sonra
Sikstin kapellası Roma papası sifarişi ilə, Vatikan ərazisində, Müqəddəs Pyotr bazilikasından şimalda inşa etdirilmiş və 1481-ci ildə tamamlanmışdır. Bazilikanın divarları XV əsr ən nümayəndələri olan, , , Botiçelli kimi müxtəlif intibah rəssamlarının əsərləri ilə bəzədilmişdir. Roma papası hakimiyyəti dövründə bazilikanın bəzədilməsi işləri davam etmiş, kapellanın tavanı Mikelancelo tərəfindən 1508–1512-ci illərdə bəzədilmişdir. Sonra Roma papası hakimiyyəti dövründə Mikelancelo bazilikanın divarında intibah incəsənətinin şah əsərlərindən biri hesab edilən "" əsərini işləmiş və 1541-ci ildə tamamlamışdır. Divarların aşağı hissəsini örtmüş xalıların təsviri Roma papası hakimiyyəti dövründə Rafaelin təsvirləri əsasında hazırlanmışdır və 1515–1516-cı illərdə tamamlanmış bu işlər hazırda adı ilə tanınır.
Kapellanın rəsmləri əsasında İntibah dövrü incəsənəti mövzularının rəsmli sxemi yaradılmışdır. Məsələn, Mikelancelo tərəfindən kapellanın tavanında işlənmiş rəsm əsərlərindən bir neçəsi Qərb incəsənətinin ən məşhur nümunələri hesab olunur. Sikstin kapellası freskaları, kapellanın tavanında Mikelancelo tərəfindən işlənmiş rəsm əsərləri, həmçinin digər incəsənət detalları 1980–1994-cü illərdə bir neçə dəfə müxtəlif səviyyədə restavrasiya edilmişdir. Bu restavrasiyalardan ən son həyata keçiriləni, restavrasiyanın səviyyəsi və təsiri baxımından incəsənət sevərlər və tarixçilər arasında ciddi müzakirələrə səbəb olmuşdur. Qeyd edilir ki, son restavrasiya nəticəsində "Mikelancelonun hər bir kitabı yenidən yazılmışdır". "ArtWatch International"dan Ceyms Bek kimi başqa incəsənət tarixçiləri isə restavrasiyanı sərt tənqid edərək, rəssamın əsl fikirləri və yaradıcılığı ilə əlaqəsi olmadığını bildirmişdilər. Bu məsələ hələ də, debat mövzusu olmağa davam edir.
Əvvəlki restavrasiyalar
Sikstin kapellasındakı freskalar 1980-ci ildən başlayaraq, bir neçə mərhələdə restavrasiya edilmişdir. Kapellanın tavanı ilə bağlı əsas problem vaxtilə yuxarıdan su sızmasının tavanda Mikelancelo tərəfindən işlənmiş freskalara ziyan vurması olmuşdur. Hələ 1547-ci ildə Paolo Ciovio yazır ki, kapellanın tavanı əmələ gələn çatlar və selitra səbəbiylə zədələnmişdir. Selitra effekti freskalarda qabarma və parçalanmaların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdu. Papa Abidələri, Muzeyləri və Qalereyalarındakı Rəsm Əsərlərinin Restavrasiyası Laboratoriyasının Baş Restavratoru Janludci Kolaluççi yazdığı məqalədə, əvvəlki restavratorların istifadə etdiyi kətan və qoz yağlarından sonra freskaların üzərində şəffaf kristal təbəqəsinin əmələ gəlməsindən və bu təbəqənin təmizlənməsindən sonra "Mikelancelonun rənglərinin yenidən kəşf edilməsi"ndən bəhs edir.
1652-ci il restavrasiyasına tavanı kətan parça ilə silərək və ləkələri çörək ilə pozaraq təmizləmiş "saray zərgəri" Simone Lagi rəhbərlik etmişdir. Çətin çıxan ləkələrin təmizlənməsi üçün bəzən isladılmış çörək də istifadə edilmişdir. Lagi restavrasiyanın nəticəsi haqqında məlumatında qeyd edir ki, "heç bir zərər verilmədən freskaların əvvəlki gözəlliyi bərpa edilmişdir." Kolaluççi qeyd edir ki, Lagi rənglərin təbəqələrinin bərpası üçün yapışqan-lakdan "demək olar ki, dəqiqliklə" istifadə etmişdir, lakin, "özlərinin [restavratorların] istifadə etdiyini fəndlər haqqında heç bir məlumat vermir."
1710–1713-cü illərdə kapellanın freskaları növbəti dəfə, rəssam və onun oğlunun rəhbərliyi altında bərpa restavrasiya edilmişdir. Onlar bərpa zamanı yunan şərabına batırılmış süngərlərdən istifadə etmişlər ki, Kolaluççi bunun əvvəlki bərpa zamanı istifadə edilmiş yağların üzərinə hopmuş jis və qurumu bir qədər də sıxlaşdıraraq rəngləri tutqunlaşdırdığını qeyd edir. Kolaluççi qeyd edir ki, Mazzuoli daha sonra tavan freskalarının bərpasına başlamış və kontrastlar üzərində yenidən işləyərək onları daha da gücləndirmişdir. Onlar həmçinin freskaların qabarma səbəbiylə qopmuş hissələrini yenidən çəkmişdilər. Yenidən çəkilmiş hissələr fırça vurması üsulu çəkilmiş ilə nazik cızıqla qeyd edilmişdir. Kolaluççi qeyd edir ki, Mazzuoli həm də xeyli məqdarda yapışqan lakdan istifadə etmişdir. Restavrasiya zamanı əsasən tavandakı freskalara fikir verilmiş və təsvirlərə az vaxt ayrılmışdır.
Kapella freskalarının növbəti restavrasiyası 1935–1938-ci illərdə Restavrasiya Laboratoriyasının rəhbərliyi ilə həyata keçirilmişdir. Bu restavrasiya əsasən əmələ gəlmiş çatların birləşdirilməsi və freskalar üzərində əmələ gəlmiş çirk təbəqəsinin təmizlənməsi məqsədi daşımışdır.
Müasir restavrasiya
Kapelladakı freskaların müasir restavrasiyasına başlanılması üçün ilkin sınaqlar 1979-cu ildə başlamışdır. Restavrasiya qrupu Janluidci Kolaluççi, Maurisio Rossi, Piercorcio Bonetti və 1978-ci ildə Vatikan Rəsmlərin Bərpası Laboratoriyasının direktoru Karlo Pietranceli tərəfindən əsası qoyulmuş qaydalarını müəyyənləşdirmiş başqa mütəxəssislərdən təşkil olunmuşdu. Müasir incəsənət restavrasiyasının bir çox üsul və qaydaları bu restavrasiyanın nəticələrinin tədqiq və təhlil edilməsi ilə müəyyənləşdirilmişdir. Bunlardan biri restavrasiyanın hər bir mərhələsində əsərin vəziyyətinin qeydə (foto və ya video qeyd) alınmasıdır. Kapellanın freskalarının bərpası zamanı bu iş "Nippon Television Network Corporation" üçün fotoqraf Takaşi Okamura tərəfindən həyata keçirilmişdir.
1980-ci ilin iyunu və 1984-cü ilin oktyabrı arasında restavrasiyanın birinci mərhələsi olan Mikelancelonun lunetləri üzərində iş uğurla tamamlanmışdır. Bundan sonra diqqət tavandakı rəsmlərin bərpasına yönəldilmiş və burda işlər 1989-cu ilin dekabrında tamamlanaraq, "" üzərində işlərə start verilmişdir. Restavrasiyanın tamamlanmasından sonra, 8 aprel 1994-cü ildə kapellanın açılışı Roma papası II İohann Pavelin iştirakı ilə baş tutmuşdur. Divar feskalarının bərpasını əhatə edən restavrasiyanın sonuncu mərhələsi 1994-cü ildən 11 dekabr 1999-cu ilə kimi davam etmişdir.
Konservatorların məqsədi
Sikstin kapellası freskaları üzərində işləyən restavratorların qarşısında aşağıdakı məqsədlər qoyulmuşdu:
- Freskaların tədricən tədqiqi, analizi və əldə edilmiş nəticələrə uyğun texniki metodların tətbiqi.
- Restavrasiyanın hər bir mərhələsinin foto və video şəklində qeydə alınıb arxivləşdirilməsi.
- Yalnız sadə, əvvəllər yoxlanmış və heç bir halda zərərli olmayacaq prosedurlardan və vasitələrdən istifadə.
- Divarlardakı suvağın sabitliyinə və qalımlığına zərər yetirə biləcək zədə və çatların aradan qaldırılması.
- Şam əriməsi nəticəsində yaxılmış mumların və 500 il ərzində divarlara çökmüş hisin təmizlənməsi.
- Əvvəlki restavrasiyalar zamanı yenidən çəkilmiş hissələrin silinməsi və orijinal rəsmlərin bərpası.
- Yağ təbəqəsi və su sızmalarından əmələ gəlmiş ləkələrin təmizlənməsi.
- Duz təbəqəsinin yaratdığı ağarmaların aradan qaldırılması.
- Bərpa olunmuş hissələrin qabarma və qopmalardan müdafiəsi.
- Bir təbəqəsi qopmuş, tamamilə korlanmış, qopmuş və ya başqa səbəbdən zərər çəkmiş hissələrin ətraf orijinal hissələr əsasında bərpa edilməsi.
- Əvvəlki restavrasiyalarla müqayisə üçün kişik eksperimental hissələrin saxlanılması.
Hazırlıq və işə yanaşma
1979-cu ildə Kolaluççi Sikstin kapellası freskalarının düzgün restavrasiyası üsulunu tapmaq üçün silsilə təcrübələrin həyata keçirilməsinə start verir. Tədqiqat kapellanın divarında tərəfindən çəkilmiş və Mikelancelonun kapelladakı işləri ilə fiziki və kimyəvi, həmçinin texniki baxımdan çox oxşar olan "Musanın vücudu uğrunda münaqişə" freskası üzərində aparılmışdır. Lazım olan həlledicilərin tapılması üçün axtarışlar Yeleazar və Matfan lunetləri üzərində davam etdirilmişdir.
Tavanın həddən artıq hündür olması və tavandakı freskaların əlçatmazlığı səbəbindən həmin əsərlərdəki zədələnmənin hansı səviyyədə olması və ümumiyyətlə tavanda hansı problemlərlə üzləşiləcəyini bərpa ərazisində eşafotların quraşdırılmasından əvvəl dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün olmamışdır. Kolaluççi qeyd edir ki, davam etdirilən elmi analizlər və restavratorların meydana çıxan problemlərə tapdığı həllər davam etməkdə olan restavrasiya prosesinin bir hissəsi idi, çünki restavratorlar binadakı əsərlərin hər birinə fərdi yanaşır və bərpası üçün fərdi texnologiya və üsuldan istifadə edirdilər.
Aparılan təcrübə və hazırlıqlardan sonra, nəhayət ki, 1980-ci ildə kapelladakı freskaların restavrasiyasına start verilmişdir. Yaponiyanın Nippon Television Network Corporation şirkəti restavrasiya prosesini çəkə bilmək üçün 4.2 milyon $ ödəməli olmuşdu.
Eşafot
Birinci mərhələdə restavratorlar qrupu vertikal səthlər üzərində çalışmış və bu zaman yuxarıdakı pəncərələr qarşısında quraşdırılmış əyməli alüminium eşafotlardan istifadə edilmişdilər ki, bu eşafotlar da lunetlərə çatmaqla yanaş, divardakı bir neçə deşiklə birləşdirilməklə həm də Mikelancelonun eşafotu effekti yaradılmışdır. Tavana qalxdıqdan sonra onlar Mikelancelonun istifadə etdiyi sistemə oxşar sistemlə işləməyə başlamışdılar. Müasir qurğuların verdiyi avantaj sayəsində, Mikelancelonun hələ 1506-cı ildə etdiyi kimi platformanın hərəkətliyini və beləcə də bina uzununa rahat istifadəsi təmin edilmişdir.
Freskaların vəziyyəti
1979-cu ildə aparılmış araşdırmaların nəticəsində məlum olmuşdur ki, kapellanın interyeri bütöv saxlanmış, lakin tavandakı fresakaların üzəri tamamilə his və qurum təbəqəsi ilə örtülmüşdür. Şəhər havasının təsiri ilə pəncərənin (kapellanın əsas ventelyasiya yolu) yuxarısında yerləşən lunetlər "tavanın digər hissələri ilə müqayisədə daha çox" çirklənmiş və görünməz hala gəlmişdi. Bina hələ yeni tikildiyi dövrdə möhkəm olmamış və sürüşmüşdür, 1508-ci ildə Mikelancelo kapellanın tavanında işləyərkən orda artıq çatlar əmələ gəlmişdi və rəssam "Yudif" freskasını işləməzdən əvvəl tavandakı çatları doldurmalı olmuşdu. Tavanın yuxarı hissəsində də çatlar və su ləkələri olduğundan, Mikelancelo bu hissədə də səthi təmir işləri aparmalı olmuşdu.
Sonrakı dövrlərdə damdan su sızması freskalar üzərində su ləkələrinin qalmasına və kağız ləkələrinin yaranmasına səbəb olmuşdu. Su sızmasından zərər çəkən hissələrdə dairəvi qabarmalar, çatlar və qopmalar müşahidə olunurdu. Digər bir problem isə rənglərin ölməsi idi, belə ki, Mikelancelo tavan rəsmlərini işləyərkən əsasən təkrarolunmaz incə rəng çalarlarından istifadə etmiş, lakin sızan suyun qurumasından sonra qalan duz təbəqəsi rənglərin ölməsinə səbəb olmuşdu.
Əvvəlki restavrasiyalar da, hər biri freskalar üzərində öz izini qoymuşdu. Freskalar üzərində yığılmış duz təbəqəsindən ağarmalar əmələ gəlmiş, heyvan nəcisi və yağ ləkələri isə həmin duz kristallarını şəffaflaşdırmışdır, lakin bu şəffaf kristalların çirklənməsi freskaların üzərində qalın təbəqə əmələ gətirərək onların görünməz olmasına səbəb olmuşdu. Başqa bir problem isə, divarlarda əmələ gəlmiş çatlardan çıxan çirklərin qara ləkələr əmələ gəlməsi idi. Duz kristalları və onlar üzərində əmələ gəlmiş çirkdən fərli olaraq bu qara çirklərin təmizlənməsi və freskanın bu çirklə örtülmüş hissəsinin əvvəlki rənglərinin bərpası mümkün olmamışdır. Bərpa işləri zamanı bir çox hissələrdə lak və yapışqan istifadəsi tələb olunmuşdur. Freskalardakı fiqurların tamamlanması üçün, restavratorlar qaralmış hissələri yenidən işləyərək bərpa etmişlər. Bu hissələr əsasən lunetlər, künc hissələr və pendentivlərin aşağı hissələri idi.
Qapalı müayinədən sonra məlum olmuşdu ki, tüstü təsirləri, hava təsirləri və çatlar nəzərə alınmazsa, Mikelancelo freskalarının "bədii dərisi" əla vəziyyətdədir. Kolaluççi qeyd edir ki, Vazari vurğuladığı kimi Mikelancelo ən yaxşı freska texnikasından istifadə etmişdir. Təsvirlərin əksər hissəsi yaxşı yapımış və kiçik retuşlama ilə işlənmişdir. Əvvəlki restavratorlar tərəfindən bürünc sancaqlarla bərkidilən suvaqlar əsasən möhkəm və yaxşı vəziyyətdə idi.
Müdaxilələr
Restavrasiyaya başlamazdan əvvəl işçi qrup altı ay ərzində kompozisiyaların öyrənilməsi və freskaların vəziyyətinin müəyyənləşdirilməsi ilə məşğul olmuş, 1930-cu il restavrasiyasını həyata keçirmiş işçilərlə münasibət saxlamış və hansı üsul və metodların freskalar üçün uyğun olacağını müəyyənləşdirməyə çalışmışlar.
Fiziki bərpa prosesinin birinci mərhələsi suvaqların (təxminən 5 mm qalınlığında) qopub tökülməsinin qarşısının alınması məqsədi ilə sırf bərkitmə işlərindən ibarət olmuşdur. Bu iş polivinilatsetat rezin yeridilməsi ilə həyata keçirilmişdir. Əvvəlki restavrasiyalar zamanı istifadə olunmuş bürünc sancaqlar çıxarılmış, onların yaratdığı kişik çatlar və dəliklər isə doldurulmuşdur. Lakin akrilik rezinin qətranla konsolidasiyasından sonra zəif piqmentlər meydana çıxmışdı.
Əmələ gəlmiş piqmentlər restavratorlar tərəfindən müxtəlif yağlar tətbiq edilərək təmizlənmişdir. Hislərin təmizlənməsi üçün distilə olunmuş sudan və suda həll olunmuş qətrandan istifadə edilmişdir. Əvvəlki restavrasiyalar zamanı freskalara əlavə edilmiş retuşlamalar və yenidən işləmələr həll edilmiş jelatin vasitəsiylə təmizlənmiş, daha sonra isə distilə edilmiş su vasitəsiylə silinmişdir. Kalsium karbonat duz ləkələri dimetilformamid tətbiq edilərək təmizlənmişdir. Son mərhələdə akrilik polimer vasitəsiylə təmizlənmiş freskalar bərpaya hazır vəziyyətə gətirilmişdir.
Görüntü materiallarının inteqrasiya edilməsi üçün freskaların bəzi hissələri sulu boya ilə retuş edilmişdir. Bu hissələr uzaqdan hiss edilməyən, lakin yazından baxdıqda diqqətlə seziləcək şəkildə vertikal fırçalarla işlənmişdir. Əvvəlki restavrasiyalarla müqayisə etmək imkanının olması üçün, freskalarda müəyyən kiçik ərazilər restavrasiya edilməmişdir.
Freskaların kənar təsirlərdən müdafiəsi
His, heyvan nəcisi və digər çirklərin təmizlənməsindən sonra Sikstin kapellası freskaları əvvəlki restavratorların əlavələrindən də təmizlənmiş və bərpa edilərək ilkin görkəminə qaytarılmışdır ki, bundan sonra da onların əvvəlki kimi çirklənmədən və digər kənar təsirlərdən qorunmasını təmin etmək lazım gəlirdi.
Freskalar üçün əsas təhlükə təbii amillərdir və bu gün də çox kövrək olan freskaların təbii amillərdən – hər gün kapellanı ziyarət edən minlərlə turistlərin gətirdiyi istilik, nəm, toz və bakteriyaların freskalara zədə vurmaq təhlükəsindən müdafiə olunmuş deyil. Təmizlənmiş suvaq təbəqəsi olan hissələr üçün bu təhlükə daha çoxdur və zərərli elementlərin həmin hissələrə təsir ehtimalı daha güclüdür.
Əvvəllər Sikstin kapellasının ventelyasiyası yalnız divarın yuxarı hissəsində yerləşən pəncərələr vasitəsiylə həyata keçirilirdi. Hal-hazırda hava ilə daxil ola biləcək çirk və mikrobların qarşısının alınması üçün pəncərələr həmişə bağlı saxlanılır və kapella üçün kondinsioner sistemi quraşdırılmışdır. "Carrier of the United Technologies Corporation" tərəfindən quraşdırılmış sistem hazırda Vatikanın "Texnoloji Servis Xidməti" tərəfindən idarə edilir. Sistem kapellanın spesifik problemlərini həll edə biləcək şəkildə formalaşdırılmışdır və kapellada tempraturun, nəmin daim təyin edilmiş səviyyədə saxlanılmasını təmin edir. Kondinsioner sistemi təkcə tempraturu yox, həm də yay və qış aylarında eyni nəm səviyyəsi və atmosfer təzyiqinin saxlanmasını təmin edir. Tavana yaxın hissədə tempratur mülayim saxlansa da, aşağı hissədə daha sərin və sürətli sirkulyasiya edəcək səviyyədə saxlanılır. Kapellaya daxil olan hava kimyəvi maddələr və bakteriyalardan təmizlənir.
Ekoloji spesifikasiyalar:
- Hava filtirasiyası əmsalı: hava 0,1 mikrometrə qədər təmizlənir
- Hava tempraturu: yayda 20 °C (68 °F), qışda 25 °C (77 °F) dərəcə.
- Tavanda nisbi rütubət: 55% ±5%.
- Sensorlar: 92, təxminən yarısı dönüş xarakterli.
- Məftil uzunluğu: 26 km (85,000 ft)
- Restavrasiyaya verilən reaksiyalar
Restavrasiyaya verilən reaksiyalar
Tənqid və tərif
Siskstin kapellasının restavrasiya olunacağı elan edildikdə, bu, bir çox sualların ortaya çıxmasına və dünyanın müxtəlif yerlərində incəsənət tarixçilərinin etirazlarına səbəb olmuşdur. Bunlardan ən çox etiraz edənlərdən biri, "ArtWatch International"dan restavrasiyanın Mikelancelo freskalarına zərər yetirə biləcəyini bildirmişdi. Gətirilən arqument isə bu idi ki, bundan əvvəl edilmiş bütün müdaxilələr, bu və ya digər dərəcədə freskaların zədələnməsinə səbəb olmuşdu. Həyata keçirilən hər bir restavrasiya incəsənət əsəri üçün risk deməkdir. Digər tərəfdən, restavrasiya zamanı həyata keçirilən konservasiya işləri əsərlərin müdafiəsinin təmin edilməsi və ömrünün uzadılması baxımından önəmlidir. Bek özünün "İncəsənət restavrasiyası, Mədəniyyət, Biznes və Qalmaqal" kitabında bunlardan bəhs edir.
"Söhbət açıldıqda, [konservatorlar] deyirlər ki, əvvəlki restavrasiyalar yaxşı olmayıb – indi biz daha yaxşısı restavrasiya həyata keçirməyə çalışırıq. Bu, plastik əməliyyat aparılmasına bənzəyir. İnsanlar, yazıq üzlə bir yolu neçə dəfə gedə bilər?"
Ceyms Bekin Janluidci Kolaluççi ilə debatları davam etdirdiyi müddətdə, Nyu-York incəsənət əsərləri mütəxəssisi Ronald Feldman, Roma papası II İohann Pavelə ünvanlanmış və dövrün on beş məşhur rəssamı, o cümlədən Robert Moteruell, Corc Şaqal, Robert Rauşenberq, Kristo və Endi Uorhol tərəfindən dəstəklənərək, Sikstin kapellasındakı freskaların, həmçinin Leonardo da Vinçinin "Sonuncu şam yeməyi" əsərinin restavrasiyasının dayandırılmasını tələb etmişlər.
Restavrasiya qrupundan tamamilə şəffaf işləmələri, jurnalistlərin, incəsənət tarixçilərinin və sadəcə olaraq məsələ ilə maraqlanan şəxslərin, işlərin gedişi və incəsənət əsərlərinin vəziyyəti haqqında məlumat alma imkanlarının yaradılması tələb edilirdi. Lakin, yalnızca bir şirkət, "Nippon Television Network Corporation" kapellada çəkiliş aparmaq hüququ əldə edə bilmişdir. "The New York Times"ın şef incəsənət tənqidçisi Maykl Kimmelman 1991-ci ildə yazır ki, tavan və lunetlərin restavrasiyasının tənqid edilməsindən sonra, prosesin bütün mərhələlərini lentə almış "Nippon Television Network Corporation" incəsənət əsərlərinin vəziyyətini əks etdirən yeganə güvənilən mənbə olan eksklüziv fotoların bəzilərini yayımlamağa məcbur olmuşdur.
Kimmelman qeyd edir ki, onların detallı fotoları yayımlamaq istəməmələrinin səbəbi o idi ki, limitli miqdarda iki cildli kitab nəşr etmək istəyirdilər. Bu kitab hazırlanıb bazara çıxarıldıqda $1,000 qiymətə satıldı. Kimmelman fikrini onunla izah edir ki, bu eksklüziv şəkillər yalnız təyin edilmiş tutulmuş məbləği ödəyən şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşdu.
İşlər tədricən tamamlandıqca, insanlar vəziyyətdən məmnunluqlarını bildirməyə başlamışdılar; Papa II İohann Pavel restavrasiyanın hər mərhələsinin tamamlanmasından sonra vaaz verərək işin gedişi haqqında fikrini bildirmişdir. 1999-cu ildə divar vreskalarının da tamamlanmasından sonra, o çıxış edərək demişdir:
"Bibliya hadisələrinin Sikstin kapellasından daha fəsahətli vizual şərhini tapmaq çətindir və biz bu gün onun qənirsizliyindən zövq ala bildiyimizə görə bu tamamlanmış restavrasiyaya minnətdar olmalıyıq. Bizim sevincimiz, təkcə dəyərli incəsənət əsərlərinə görə yox, həm də kilsə həyatı baxımından dəyərli olan bütün imanlı dünyaya yayılır."
Vatikan şəhərinin qubernatoru kardinal deyir: "Restavratorların tədqiqləri və zəhmətləri bizə imkan verir ki, freskalar ilk təqdimat günündə necə idisə, bu gün biz də onları həmin vəziyyətdə görək."
"The Independent"dən Endryu Vordsvort restavrasiya ilə bağlı narahatlıq doğuran məqamları belə ifadə edir:
"Güman edilir ki, Sikstin kapellası freskalarının bir hissəsi sekko texnikası işlənmişdir, lakin restavratorlar qərara gəlmişlər ki, freskaların uzun illər ərzində üzərinə yığılmış çirklərdən (əsasən şam tüstüsündən əmələ gələn his təbəqəsi) radikal şəkildə təmizlənməsi lazımdır. Nəticəsə tavan freskaları hazırda, gözəl rəngli, lakin zövqsüz və Mikelancelonun intensiv şəhvətli heykəltəraşlıq üslubuna oxşamayan tamamilə təmiz görüntüyə malikdir."
Bu mühüm məsələ Bek tərəfindən də qabardılmış və rəssam Piter Leyn Arcuimbaunun rəsmi saytında fikir əsaslandırılaraq izah edilmişdir.
Tənqidçilər tərəfindən qaldırılmış məsələlər
Sikstin kapellasının restavrasiyasında əsas narahatlıq doğuran məsələ kapellanın tavanında Mikelancelo tərəfindən işlənmiş freskalara dəyə biləcək zərər idi. Parlaq rəngli ""nin meydana çıxmasından sonra təmizləmə işlərinin davam etdirilməsinə qarşı sərt reaksiyalar verilməyə başladı. Xəbərdarlıqlara baxmayaraq kapellanın tavanında işlər davam etdirildi və Ceyms Bek və onun kimi düşünən tədqiqatçılar qeyd edir ki, kapellanın tavanında işlər tamamlandı və onların qorxularının həqiqət olduğunu sübut etdi.
Təfriqənin yaranmasının əsas səbəbi Mikelancelonun istifadə etdiyi texnika və bu texnikanın anlanılması, həmçinin restavratorların həmin texnikanı necə öyrənmələri və tətbiq etmələri ilə bağlı idi. Qapalı tədqiqatlardan sonra restavratorlar əmin idilər ki, Mikelancelo "" texnikasından istifadə etmişdir; həmçinin Mikelancelonun təzə suvaq üzərində işlədiyi, işin suvağın yeniliyini itirməsinə kimi tamamlandığını müəyyənləşdirmişlər. Başqa sözlə, Mikelancelo "sekko" texnikasından istifadə etmədiyi üçün, sonradan qayıdıb əsərlərə nəsə əlavə etməmişdir.
Rəssamın freskaları işlədiyi zaman universal yanaşmadan istifadə etdiyini düşünən restavratorlar, restavrasiya üçün də universal yanaşmanı əsas götürdülər. Qəbul edilmiş qərara əsasən heyvan nəcisləri, his, mum və yenidən işlənmiş ərazilər birinci qrup çirklənmə, tüstü qaralmaları, əvvəlki restavrasiyaların qalıqları isə ikinci qrup çirklənmələr hesab edildi. Arcimbaunun bu qərara əsasən yazdığı tənqidi qeydlərinə əsasən, restavratorlar qrupunda çalışan kimyaçılar hopdurulmuş həlledicilər vasitəsiylə, suvağa hopdurulmuş rənglər xaric hər şeyi təmizləmək qərarına gəlmişdilər. Bu təmizləmədən sonra, yalnız "buon freska" texnikası ilə çəkilən hissələr saxlanılmışdı.
Tənqidçilərə görə, restavratorların işə yanaşmasında əsas problem, onlar Mikelancelonun hər iş günün sonunda razı qaldığını, sonradan işlədiyi hissələrə hansısa yenidən işləmələr və ya detallar əlavə etmədiyini, buna görə də dörd il yarıma tavanı tamamladığnı və yalnız "buon freska" texnikasından istifadə etdiyini düşünmələri idi. Arcimbau bu fikrə zidd olaraq öz vebsatyında restavrator qrupunun rəhbəri Kolaluççidən sitat gətirərək deyir:
"Hazırlıq prosesi zamanı, 1930-cu il restavrasiyasını həyata keçirmiş qoca restavratorlarla danışılmışdı. Onlar demişdilər ki, Mikelancelo müxtəlif şirələrdən cild kimi istifadə edərək "secco freska" texnikası ilə işləmişdir. Kolaluççi isə bunu tamamilə rədd edərək qeyd edir ki, Mikelancelo yalnız "buon freska" texnikasından istifadə etmişdir. Daha sonra isə Kolaluççi bu fikrini inkar edərək deyir ki, Mikelancelo "secco freska" texnikasından istifadə etmişdir, lakin "çox az miqdarda" və "bəzi lunetlərdə." Kolaluççi daha sonra, Mikelancelonun "buon freska" texnikasına "ciddi düzəlişlər"indən danışır, və söylədiklərinə zidd olaraq hər ikisi lunet olan Yelazarın çiyinlərinin və Reboamın ayaqlarının "secco freska" texnikası ilə çəkilməsini təsvir edir. Daha sonra isə o qeyd edir ki, Mikelancelo tamamilə "buon freska" texnikası ilə işləmiş, yalnız kiçik dəyişiklər üçün digər texnikaya müraciət etmişdir."
Tənqidçilər bildirirlər ki, restavratorlar tavan freskalarının ayrı-ayrı hissələrində hansı texnikadan istifadə olunduğunu müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkmişlər. Bu məsələ ilə bağlı fikir ayrılıqları səs-küy yaratmış və həll olunmamış qalmışdır.
His problemi
Restavratorlar tavan freskaları üzərində əmələ gəlmiş yağ və his təbəqəsinin şam yanması nəticəsində əmələ gəlməsi qərarına gəlmişdi. Lakin Ceyms Bek kimi bəzi tədqiqatçılar Mikelancelonun yapışqana qarışdırılmış hisdən kölgələr və qara ləkəli hissələri işləmək üçün istifadə etdiyini bildirmişlər. Bu halda restavrasiya zamanı freskaların mühüm hissələrinin silinməsi məsələsi ortaya çıxır.
Bəzi fiqurlarda indi də hislə işlənmənin qalıqları görünməkdədir. Bunun mümkün izahı isə odur ki, Mikelancelo uzun müddət freskalar üzərində işlədiyindən, ehtimal ki, bəzi hissələrdə texnikasını dəyişmişdir. İşin uzun çəkməsinə havanın isti tempraturu, nəmlilik və işıqlı gün saatlarının uzunluğu da təsir etmiş ola bilərdi. Həmçinin hər bir fiqurda işıq və kölgəyə fərdi yanaşma da fərqliliklərin ortaya çıxmasına səbəb ola bilərdi.
əhatə edən böyük kölgə relyefi indi də vardır. Lakin bu relyefdən daha böyükdür; bu, incəsənət sevərlərin Musa heykəlində təsvir edilmiş kişi hesab etdikləri fiqurun ətrafındakı üç qaranlıq məkan kimi təsvirlərdir. Tənqidçilər bildirirlər ki, bu, Mikelancelonun yaratmaq istədiyi effekt idi və o, bu effekti almaq üçün, freskaların çəkilməsindən sonra sekko texnikası ilə yenidən onların üzərində işləmişdir ki, təmizlənmə zamanı bu effekt tamamilə itirilmişdir.
Restavrasiya zamanı təmizlənmiş sekko detalları – dilikli örtüklər, qozalar, diyircək və tağalaq təsvirləridir ki, bunların da növbəti freska üzərində işləməyə başlayan Mikelancelonun köməkçilərindən biri tərəfindən işləndiyi düşünülür. Bu detalların təmizlənməsinə müxtəlif reaksiyalar verilmişdir. Məsələn, Ezekiel spandreli (künc təsviri) "buon fresko" texnikası ilə işlənmiş və dövrümüzə çox yaxşı vəziyyətdə çatmışdır.
Spandrellərin müqayisə edilməsi, onların restavrasiyadan sonrakı vəziyyətlərinin müxtəlif olduğunu ortaya çıxarır. Onlardan birinin kölgələri vardır və qara ilə işlənmiş detalları vardır. Ezekielin tünd yaşılla işlənmiş və sarı ilə işıqlandırılmış geyimində tünd qara kölgələr vardır. Detalda təsvir edilmiş uşağın gözləri qara və ağ rənglə işlənmişdir. Bu detalların davam etməsi onların, hələ suvağın nəm olduğu dövrdə tamamlanmasını düşünməyə əsas vermişdir. Girişdən sağdakı spandrel isə bir qədər yarımçıq təsiri bağışlayır. Lakin, restavrasiyadan əvvəl bu freskadakı xələtdə və memarlıq detalları arasında da qara kölgələr olmuşdur.
Künc təsvirlərinin dördündə də, təmizlənmədən sonra sərt görünüş yaradan tünd hissələrin rənginin açılması dramatikliyin azalmasına səbəb olmuşdur. Xüsusilə, " cəzalandırılması" freskasında dərinliyin itməsi daha çox hiss olunur. Fiqurların bəziləri isə, o qədər açıq rənglidir ki, tünd interyerdə yamaq kimi görünür və təsvirin dərinliyinin itməsinə səbəb olur.
Rənglər
XVIII əsr fransız səyyahı De Lalandeyə istinad edən kurator Fabrisio Mançinelli bildirir ki, həmin dövrdə ravan monoton, "darıxdırıcı qırmızı və boz çalarlar"ın qarışığından ibarət olmuşdur. Mançinelli qeyd edir ki, restavrasiya daha rəngli olan "yeni Mikelancelo"nu ortaya çıxarmağa kömək edir və bu "yeni xarakter əsərlərin tarixi görünüşünü daha yaxşı çatdırır." O, bir qədər də irəli gedərək bildirir ki, Sikstin kapellasının əvvəlki vəziyyətini görənlər restavrasiyadan sonra rənglərin dəyişdiyini bildirirlər və rənglərin xüsusilə Mikelancelonun müəllimi və İntibah dövrünün ən yaxşı freska rəssamlarından biri olan istifadə etdiyi çəhrayı, alma yaşılı, turuncu, sarı, açıq mavi rənglərdən çox fərqli olduğunu qeyd edirlər.
Restavratorlar, Mikelancelonun parlaq palitrasından Cotto, Mazaçço, , , , həmçinin özü, sonrakı freska rəssamları , Covanni Batista Tyepolonun rəng həcminə bənzər nəticə gözləyirdilər. Lakin, gözlənilən rəng həcminin istifadə olunmaması, ola bilsin ki, rəssamın boyaların tərkibindəki kimyəvi maddələrin yaş suvaqla reaksiyaya girməsindən ehtiyat etməsi ilə əlaqədardır. Mikelancelonun tavan freskaları rəng diapazonu baxımından kasad olsa da, bunu, lacivərd mavisinin bol istifadə edildiyi altardakı "" freskasına aid eləmək olmaz. Qızılı rəngli çərçivələr ətrafında və freskanın ikinci, sekko təbəqəsində istifadə olunmuş bu rəng yarı-qiymətli lacivərd daşının yonulmasından alınmışdır.
Tavan freskalarında əsas gözlənilməz cəhət, Mikelancelonun kölgə təsvirləridir. Yanaşı yerləşən və Peyğəmbər Daniel freskaları bu baxımdan nümunəvidir. Sibilin əynindəki sarı xalatı Mikelancelo sarı rəng effekti ilə işıqlandırır, yaxın tonlar olan tünd sarı, turuncu və açıq qırmızı qatışığından kölgə effektlərində istifadə edir. Freska üçün qırmızı kölgə qeyri-adi olduğu halda, qonşu spektrlərdə by həll yaxşı alınmışdır. Danielin xalatı üzərində bu cür incə əvəzlənmə yoxdur. Sarı parçanın qatlanması zamanı yaranan kölgə açıq yaşılla təsvir olunsa da, çəhrayı parçanın kölgəsi qırmızı ilə göstərilmişdir. Bu cür əlvan rəng kombinasiyasını tavanın müxtəlif hissələrində görmək mümkündür.
Bəzi məqamlarda, rəssamın istifadə etdiyi bu cür rəng kombinasiyaları həddən artıq parlaq təsir bağışlayır: xüsusilə Peyğəmbər Daniel freskası bu baxımdan diqqəti cəlb edir. Bu freskanın restavrasiyadan əvvəl və sonrakı vəziyyətlərinin müqayisə edilməsi, Mikelancelonun həqiqətən də hislə işlədiyini və bu texnikanı əvvəlcədən planlaşdırdığını sübut edir. Peyğəmbər Daniel və Liviya Sibili feskalarında parlaq qırmızı yalnız kölgə effekti yaratmaq üçün istifadə edilmişdir. Bu və bir çox digər hallarda, qırmızı rəsmaltı rəng kimi istifadə edilmiş və indi Kumea Sibilində olduğu kimi, hisin qırmızının parlaqlığını gizlədəcəyi nəzərdə tutulmuşdu. Bu cür parlaq rənglər kontrastının rəsmaltı vasitə kimi istifadə edilməsi, freska rəssamlığında geniş yayılmamışdır, lakin həm sulu, həm də yağlı boya rəssamlığında istifadə edilmişdir. Daniel kimi, Liviya Sibilindəki sarı geyim də əvvəl daha kölgəli və az nəzərə çarpan görünüşə malik olmuşdur.
Heç bir şübhə yoxdur ki, restavrasiyadan əvvəl bütün tavan çox çirkli, boz və monoxrom olmuş, Mikelancelonun nəzərdə tutduğundan fərqli vəziyyətdə olmuşdur, lakin bərpa edilmiş və daha yaxşı vəziyyətə qaytarılmış freskaları gördükdən sonra Bek və Arcimbau restavrasiya haqqında yaxşı sözlər söyləməyə başlamışdılar.
Rəssam və bioqraf "Rəssamların həyatı" əsərində XVI əsrdə İona fiqurunun vəziyyətini təsvir edir:
"Kim, kapelladakı son fiqur — İonanın əzəmətli və zəhmli görünüşünə heyran deyil? Onun ətrafında daş hörgüsü sanki divarın əyilərək uçduğu hissini yaradır və yanlardan bulaq suyu axır, lakin incəsənətin gücü vasitəsiylə İona fiquru bu mənzərəni tamamlayaraq əminlik təsviri doğurur və dizayn incəsənətinin kölgə və işıq effektləri ilə tavan bir kompleks təsiri bağışlayır."
Nəhəng İona fiquru bütün kompozisiyanı tamamlayan əsas komponent olaraq, həm təsviri, həm də teoloji baxımdan ucalan Məsihi simvolizə edir. Fiqur altarın üzərində yerləşən, kənardan tağlarla dəstəklənən və gərginləşdirilən pendentivdə yerləşdirilmiş, gözləri isə Tanrıya yönəldilmişdir. Vasarinin qısa təsviri, sonrakı bir çox rəssamlar üçün yaradıcı və çox təsiredici olmuşdur. Təmizlənmədən sonra, bu diqqətçəkən fiqurun sol tərəfində bəzi kölgəli yerlər qalmışdır. Digər hissələrdə tündlük çox azdır, qara xəttlər və ləkələr, restavrasiyadan sonra təmizlənmiş, həmçinin böyük balıq, ruhlar və kiçik memarlıq detallarındakı qaralıqlar da silinmişdir.
Gözlər
Restavrasiyadan sonra əsərlərdə dərinliyin itməsi tənqidçiləri narahat edən yeganə məsələ deyildi. Mikelancelonun əsərlərinin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də çox dəqiqlik və incəliklə işlənmiş gözlər idi. Gözlər Mikelancelonun Sikstin kapellasındakı ən məşhur və təsirli freskalarından biri olan "Adəmin yaradılışı" freskasının əsas hissələrindən biridir. Adəm Tanrını seyr edir və Tanrının qoruyucu qolu altında yerləşən Həvva gələcək ərinin yaradılmasını izləyir və Mikelancelo bütün bu səhnələrdə əsas hissləri obrazların üzləri vasitəsiylə çatdırır. Həmin üz detallarının əksəri buon fresko texnikası ilə işləndiyindən yaxşı saxlanaraq dövrümüzə çatmış, bəziləri isə çatmamışdır. Zorobabel lunetindəki ailənin gözləri, Aminadab lunetindəki fiqurun gözləri kimi boşdur, həmçinin tənqidçilər qeyd edirlər ki, Cessi lunetinin yuxarısından boylanan yaşıl və ağ rəngli fiqurun gözləri də qaranlıqdır.
Arcimbau deyir:
"Elə bir şey təsəvvür edə bilərsinizmi ki, heç vaxt ölməsin və həmişə ilham qaynağı olaraq qalsın. Hazırda sanki dərisi soyulmuş və məyusedici görünüşə malik olan Sikstin kapellası məhz belə bir şey idi. …Rəssamın yaratdığı kompozisiya və rənglərin qorunması restavratorun borcudur. Əgər Kolaluççi Mikelancelonu kolorist hesab etsə və Pontormo və Rossi kimi onun əsərlərini rəngləndirmək qərarına gəlsə bu heç kimin vecinə olmayacaq. Onun işinin əsas xüsusiyyətləri hər kəsi işdən uzaq durmaq və özünü müdafiə etməkdir. Freskaların restavrasiyadan əvvəlki və sonrakı vəziyyətini əks etdirən fotoların müqayisə olunması Kolaliççinin sekko texnikası ilə işlənmiş bir çox detalları silməsi haqqında çoxlu sübutlar ortaya çıxır. Bu isə rəssamın əsərlərinin dəyişdirilməsi deməkdir."
Riçard Serrin "Yalanlar və Qəbahətlər, Janluidci Kolaluççinin Sikstin kapellasındakı işləri" adlı essesində yazır:
"Mikelancelo freskalarının şanlı adlandırılan restavrasiyası onları həmişəlik məhv etmişdir. İndi biz nə desək də onları yenidən geri qaytara bilmərik. Biz yalnız Vatikan restavratorlarının işlərini sənədləşdirə bilərik ki, buna da razılıq verilmir."
İşığın restavrasiyası
Vatikan muzeylərinin keçmiş baş direktoru Karlo Pietrangeli restavrasiya haqqında yazır: "Bu qaranlıq otağa işıq salınması və bu işığın şüaları altında hər şeyin aydınlanmasına bənzəyir." Onun sözləri XVI əsrdə kapelladan bəhs etmiş Corco Vazarinin sözləri ilə səsləşir:
"Dünyada başqa elə səsrlər yoxdur ki, mükəmməlliyinə görə bunlarla müqayisə edilə bilsin… Tavan bizim incəsənətimiz üçün əsl mayak rolunu oynayıb, bütün rəssamların dəyərbiçilməz ilham mənbəyi olub, əsrlər boyu qaranlığın əsiri olmuş işığın dünyaya qaytarılmasını əks etdirib."
Sikstin kapellasının lunetlərinin restavrasiyasının tamamlanmasından sonra Pietrangeli yazdığı önsözdə yalnız restavrasiya prosesində işçi heyəti ziyarət edib, öz dəyərli məsləhətləri ilə onlara kömək edən mütəxəssis və alimlərə deyil, eyni zamanda restavrastorların işlərini tənqid edərək, düzgün yol seçməkdə onlara kömək etmiş mütəxəssislərə də təşəkkür edir.
İstinadlar
- John Shearman, essay The Chapel of Sixtus IV in The Sistine Chapel, ed. Massimo Giacometti, (1986) Harmony Books, ISBN 0–517–56274-X
- Massimo Giacometti, editor,The Sistine Chapel, (1986) Harmony Books, ISBN 0–517–56274-X
- University of Victoria art scholar, in the Queen's Quarterly, as quoted in: Osborne, John. "Address of the Holy Father John Paul II at the inauguration of the restored 15th century fresco cycle in the Sistine Chapel". . 11 February 1998. 2012-01-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-12-16.
- Gianluigi Colalucci's essay, Michelangelo's Colours Rediscovered in The Sistine Chapel, ed. Massimo Giacometti. (1986) Harmony Books, ISBN 0–517–56274-X
- , Vat. Capponiano 231, f 238 and Chigiano G. III 66. f 108. as cited by Colalucci
- Carlo Pietrangeli, Foreword to The Sistine Chapel, ed. Massimo Giacometti. (1986) Harmony Books, ISBN 0–517–56274-X
- Fabrizio Mancinelli's essay, Michelangelo at Work in The Sistine Chapel, ed. Massimo Giacometti, (1986) Harmony Books, ISBN 0–517–56274-X
- "Homily preached by the Holy Father John Paul II at the mass of to celebrate the unveiling of the restorations of Michelangelo's frescoes in the Sistine Chapel". . 8 April 1994. 11 June 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2013.
- "Address of the Holy Father John Paul II at the inauguration of the restored 15th century fresco cycle in the Sistine Chapel". . 11 December 1999. 30 December 2001 tarixində . İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2013.
- Pietrangeli, Hirst and Colalucci, eds. The Sistine Chapel: A Glorious Restoration, (1994) Harry N Abrams,
- Milanesi ed. Vasari, Vite… Book I, Chapter V, p.182, ed. Milanesi, Florence (1906), Kolaluççi istinad edir.
- Carrier, United Technologies, Sistine Chapel, [1] 2009-02-22 at the Wayback Machine Retrieved on 2007–09–28. NOTE: This page is no longer available.
- James Beck and Michael Daley, Art Restoration, the Culture, the Business and the Scandal, W. W. Norton, 1995.
- Grace Glueck, Halt Urged in Work on Sistine and "Last Supper", New York Times, 1987–03–06 [2] 2009-02-24 at the Wayback Machine. Retrieved 2013–10–28.
- Kimmelman, Michael. "Finding God in a Double Foldout". The New York Times. 8 December 1991. 2009-02-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-28.
- BBC News, Sistine Chapel Restored 1999–12–11, [3] 2007-08-10 at the Wayback Machine. Retrieved 2007–10–06.
- Andrew, Wordsworth. "Have Italy's art restorers cleaned up their act?". The Independent. 20 June 2000. 2013-06-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-28.
- Arguimbau, Peter Layne. "Michelangelo's Cleaned off Sistine Chapel". Arguimbau. 5 October 2006. 2013-07-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-28.
- . ArtWatch. 2007-08-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-09-28.
- Fabrizio Mancinelli, in the essay Michelangelo at Work (The Sistine Chapel, ed. Giacometti), Wilson, Biagetti və Wilde istinad edir.
- Giorgio Vasari, Michelangelo from Lives of the Artists,(1568) translated by George Bull, Penguin Classics, (1965)
- Serrin, Richard. "Lies and Misdemeanors, Gianluigi Colalucci's Sistine Chapel Revisted" (PDF). 2012-07-03 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sikstin kapellasi freskalarinin restavrasiyasi XX esrin esas biridir Mikelancelonun Tanrinin yer kuresini yaratmasi ve Gunes ve ayi semada yerlesdirmesi freskasi restavrasiyadan evvel ve sonra Sikstin kapellasi Roma papasi sifarisi ile Vatikan erazisinde Muqeddes Pyotr bazilikasindan simalda insa etdirilmis ve 1481 ci ilde tamamlanmisdir Bazilikanin divarlari XV esr en numayendeleri olan Boticelli kimi muxtelif intibah ressamlarinin eserleri ile bezedilmisdir Roma papasi hakimiyyeti dovrunde bazilikanin bezedilmesi isleri davam etmis kapellanin tavani Mikelancelo terefinden 1508 1512 ci illerde bezedilmisdir Sonra Roma papasi hakimiyyeti dovrunde Mikelancelo bazilikanin divarinda intibah incesenetinin sah eserlerinden biri hesab edilen eserini islemis ve 1541 ci ilde tamamlamisdir Divarlarin asagi hissesini ortmus xalilarin tesviri Roma papasi hakimiyyeti dovrunde Rafaelin tesvirleri esasinda hazirlanmisdir ve 1515 1516 ci illerde tamamlanmis bu isler hazirda adi ile taninir Kapellanin resmleri esasinda Intibah dovru inceseneti movzularinin resmli sxemi yaradilmisdir Meselen Mikelancelo terefinden kapellanin tavaninda islenmis resm eserlerinden bir necesi Qerb incesenetinin en meshur numuneleri hesab olunur Sikstin kapellasi freskalari kapellanin tavaninda Mikelancelo terefinden islenmis resm eserleri hemcinin diger incesenet detallari 1980 1994 cu illerde bir nece defe muxtelif seviyyede restavrasiya edilmisdir Bu restavrasiyalardan en son heyata kecirileni restavrasiyanin seviyyesi ve tesiri baximindan incesenet severler ve tarixciler arasinda ciddi muzakirelere sebeb olmusdur Qeyd edilir ki son restavrasiya neticesinde Mikelancelonun her bir kitabi yeniden yazilmisdir ArtWatch International dan Ceyms Bek kimi basqa incesenet tarixcileri ise restavrasiyani sert tenqid ederek ressamin esl fikirleri ve yaradiciligi ile elaqesi olmadigini bildirmisdiler Bu mesele hele de debat movzusu olmaga davam edir Evvelki restavrasiyalarSikstin kapellasindaki freskalar 1980 ci ilden baslayaraq bir nece merhelede restavrasiya edilmisdir Kapellanin tavani ile bagli esas problem vaxtile yuxaridan su sizmasinin tavanda Mikelancelo terefinden islenmis freskalara ziyan vurmasi olmusdur Hele 1547 ci ilde Paolo Ciovio yazir ki kapellanin tavani emele gelen catlar ve selitra sebebiyle zedelenmisdir Selitra effekti freskalarda qabarma ve parcalanmalarin meydana gelmesine sebeb olmusdu Papa Abideleri Muzeyleri ve Qalereyalarindaki Resm Eserlerinin Restavrasiyasi Laboratoriyasinin Bas Restavratoru Janludci Kolalucci yazdigi meqalede evvelki restavratorlarin istifade etdiyi ketan ve qoz yaglarindan sonra freskalarin uzerinde seffaf kristal tebeqesinin emele gelmesinden ve bu tebeqenin temizlenmesinden sonra Mikelancelonun renglerinin yeniden kesf edilmesi nden behs edir 1652 ci il restavrasiyasina tavani ketan parca ile silerek ve lekeleri corek ile pozaraq temizlemis saray zergeri Simone Lagi rehberlik etmisdir Cetin cixan lekelerin temizlenmesi ucun bezen isladilmis corek de istifade edilmisdir Lagi restavrasiyanin neticesi haqqinda melumatinda qeyd edir ki hec bir zerer verilmeden freskalarin evvelki gozelliyi berpa edilmisdir Kolalucci qeyd edir ki Lagi renglerin tebeqelerinin berpasi ucun yapisqan lakdan demek olar ki deqiqlikle istifade etmisdir lakin ozlerinin restavratorlarin istifade etdiyini fendler haqqinda hec bir melumat vermir 1710 1713 cu illerde kapellanin freskalari novbeti defe ressam ve onun oglunun rehberliyi altinda berpa restavrasiya edilmisdir Onlar berpa zamani yunan serabina batirilmis sungerlerden istifade etmisler ki Kolalucci bunun evvelki berpa zamani istifade edilmis yaglarin uzerine hopmus jis ve qurumu bir qeder de sixlasdiraraq rengleri tutqunlasdirdigini qeyd edir Kolalucci qeyd edir ki Mazzuoli daha sonra tavan freskalarinin berpasina baslamis ve kontrastlar uzerinde yeniden isleyerek onlari daha da guclendirmisdir Onlar hemcinin freskalarin qabarma sebebiyle qopmus hisselerini yeniden cekmisdiler Yeniden cekilmis hisseler firca vurmasi usulu cekilmis ile nazik ciziqla qeyd edilmisdir Kolalucci qeyd edir ki Mazzuoli hem de xeyli meqdarda yapisqan lakdan istifade etmisdir Restavrasiya zamani esasen tavandaki freskalara fikir verilmis ve tesvirlere az vaxt ayrilmisdir Kapella freskalarinin novbeti restavrasiyasi 1935 1938 ci illerde Restavrasiya Laboratoriyasinin rehberliyi ile heyata kecirilmisdir Bu restavrasiya esasen emele gelmis catlarin birlesdirilmesi ve freskalar uzerinde emele gelmis cirk tebeqesinin temizlenmesi meqsedi dasimisdir Muasir restavrasiyaSikstin kapellasi restavrasiyadan evvel Kapelladaki freskalarin muasir restavrasiyasina baslanilmasi ucun ilkin sinaqlar 1979 cu ilde baslamisdir Restavrasiya qrupu Janluidci Kolalucci Maurisio Rossi Piercorcio Bonetti ve 1978 ci ilde Vatikan Resmlerin Berpasi Laboratoriyasinin direktoru Karlo Pietranceli terefinden esasi qoyulmus qaydalarini mueyyenlesdirmis basqa mutexessislerden teskil olunmusdu Muasir incesenet restavrasiyasinin bir cox usul ve qaydalari bu restavrasiyanin neticelerinin tedqiq ve tehlil edilmesi ile mueyyenlesdirilmisdir Bunlardan biri restavrasiyanin her bir merhelesinde eserin veziyyetinin qeyde foto ve ya video qeyd alinmasidir Kapellanin freskalarinin berpasi zamani bu is Nippon Television Network Corporation ucun fotoqraf Takasi Okamura terefinden heyata kecirilmisdir 1980 ci ilin iyunu ve 1984 cu ilin oktyabri arasinda restavrasiyanin birinci merhelesi olan Mikelancelonun lunetleri uzerinde is ugurla tamamlanmisdir Bundan sonra diqqet tavandaki resmlerin berpasina yoneldilmis ve burda isler 1989 cu ilin dekabrinda tamamlanaraq uzerinde islere start verilmisdir Restavrasiyanin tamamlanmasindan sonra 8 aprel 1994 cu ilde kapellanin acilisi Roma papasi II Iohann Pavelin istiraki ile bas tutmusdur Divar feskalarinin berpasini ehate eden restavrasiyanin sonuncu merhelesi 1994 cu ilden 11 dekabr 1999 cu ile kimi davam etmisdir Konservatorlarin meqsedi Sikstin kapellasi freskalari uzerinde isleyen restavratorlarin qarsisinda asagidaki meqsedler qoyulmusdu Freskalarin tedricen tedqiqi analizi ve elde edilmis neticelere uygun texniki metodlarin tetbiqi Restavrasiyanin her bir merhelesinin foto ve video seklinde qeyde alinib arxivlesdirilmesi Yalniz sade evveller yoxlanmis ve hec bir halda zererli olmayacaq prosedurlardan ve vasitelerden istifade Divarlardaki suvagin sabitliyine ve qalimligina zerer yetire bilecek zede ve catlarin aradan qaldirilmasi Sam erimesi neticesinde yaxilmis mumlarin ve 500 il erzinde divarlara cokmus hisin temizlenmesi Evvelki restavrasiyalar zamani yeniden cekilmis hisselerin silinmesi ve orijinal resmlerin berpasi Yag tebeqesi ve su sizmalarindan emele gelmis lekelerin temizlenmesi Duz tebeqesinin yaratdigi agarmalarin aradan qaldirilmasi Berpa olunmus hisselerin qabarma ve qopmalardan mudafiesi Bir tebeqesi qopmus tamamile korlanmis qopmus ve ya basqa sebebden zerer cekmis hisselerin etraf orijinal hisseler esasinda berpa edilmesi Evvelki restavrasiyalarla muqayise ucun kisik eksperimental hisselerin saxlanilmasi Hazirliq ve ise yanasma Cennetden qovulma freskasinin restavrasiyadan evvel cekilmis bu detalinda renglerin bozarmasi catlar suvagin berkidilmesi ucun istifade edilmis metal sancaq duz tebeqesinden emele gelmis ag lekeleri ve renglerin cirkden qaralmis hisselerini gormek olur Cennetden qovulma freskasinin restavrasiyadan sonra cekilmis hemin detalinda temizlemeden sonra renglerin acilmasi gorunur Boyuk catlar ve metal sancagin yaratdigi delik doldurularaq muvafiq sekilde renglenib Kicik catlar ise musahide edilmekdedir Duzlanmanin yaratdigi kicik daireler de zeif de olsa gorunur 1979 cu ilde Kolalucci Sikstin kapellasi freskalarinin duzgun restavrasiyasi usulunu tapmaq ucun silsile tecrubelerin heyata kecirilmesine start verir Tedqiqat kapellanin divarinda terefinden cekilmis ve Mikelancelonun kapelladaki isleri ile fiziki ve kimyevi hemcinin texniki baximdan cox oxsar olan Musanin vucudu ugrunda munaqise freskasi uzerinde aparilmisdir Lazim olan helledicilerin tapilmasi ucun axtarislar Yeleazar ve Matfan lunetleri uzerinde davam etdirilmisdir Tavanin hedden artiq hundur olmasi ve tavandaki freskalarin elcatmazligi sebebinden hemin eserlerdeki zedelenmenin hansi seviyyede olmasi ve umumiyyetle tavanda hansi problemlerle uzlesileceyini berpa erazisinde esafotlarin qurasdirilmasindan evvel deqiq mueyyenlesdirmek mumkun olmamisdir Kolalucci qeyd edir ki davam etdirilen elmi analizler ve restavratorlarin meydana cixan problemlere tapdigi heller davam etmekde olan restavrasiya prosesinin bir hissesi idi cunki restavratorlar binadaki eserlerin her birine ferdi yanasir ve berpasi ucun ferdi texnologiya ve usuldan istifade edirdiler Aparilan tecrube ve hazirliqlardan sonra nehayet ki 1980 ci ilde kapelladaki freskalarin restavrasiyasina start verilmisdir Yaponiyanin Nippon Television Network Corporation sirketi restavrasiya prosesini ceke bilmek ucun 4 2 milyon odemeli olmusdu Esafot Birinci merhelede restavratorlar qrupu vertikal sethler uzerinde calismis ve bu zaman yuxaridaki pencereler qarsisinda qurasdirilmis eymeli aluminium esafotlardan istifade edilmisdiler ki bu esafotlar da lunetlere catmaqla yanas divardaki bir nece desikle birlesdirilmekle hem de Mikelancelonun esafotu effekti yaradilmisdir Tavana qalxdiqdan sonra onlar Mikelancelonun istifade etdiyi sisteme oxsar sistemle islemeye baslamisdilar Muasir qurgularin verdiyi avantaj sayesinde Mikelancelonun hele 1506 ci ilde etdiyi kimi platformanin hereketliyini ve belece de bina uzununa rahat istifadesi temin edilmisdir Freskalarin veziyyeti 1979 cu ilde aparilmis arasdirmalarin neticesinde melum olmusdur ki kapellanin interyeri butov saxlanmis lakin tavandaki fresakalarin uzeri tamamile his ve qurum tebeqesi ile ortulmusdur Seher havasinin tesiri ile pencerenin kapellanin esas ventelyasiya yolu yuxarisinda yerlesen lunetler tavanin diger hisseleri ile muqayisede daha cox cirklenmis ve gorunmez hala gelmisdi Bina hele yeni tikildiyi dovrde mohkem olmamis ve surusmusdur 1508 ci ilde Mikelancelo kapellanin tavaninda isleyerken orda artiq catlar emele gelmisdi ve ressam Yudif freskasini islemezden evvel tavandaki catlari doldurmali olmusdu Tavanin yuxari hissesinde de catlar ve su lekeleri oldugundan Mikelancelo bu hissede de sethi temir isleri aparmali olmusdu Sonraki dovrlerde damdan su sizmasi freskalar uzerinde su lekelerinin qalmasina ve kagiz lekelerinin yaranmasina sebeb olmusdu Su sizmasindan zerer ceken hisselerde dairevi qabarmalar catlar ve qopmalar musahide olunurdu Diger bir problem ise renglerin olmesi idi bele ki Mikelancelo tavan resmlerini isleyerken esasen tekrarolunmaz ince reng calarlarindan istifade etmis lakin sizan suyun qurumasindan sonra qalan duz tebeqesi renglerin olmesine sebeb olmusdu Evvelki restavrasiyalar da her biri freskalar uzerinde oz izini qoymusdu Freskalar uzerinde yigilmis duz tebeqesinden agarmalar emele gelmis heyvan necisi ve yag lekeleri ise hemin duz kristallarini seffaflasdirmisdir lakin bu seffaf kristallarin cirklenmesi freskalarin uzerinde qalin tebeqe emele getirerek onlarin gorunmez olmasina sebeb olmusdu Basqa bir problem ise divarlarda emele gelmis catlardan cixan cirklerin qara lekeler emele gelmesi idi Duz kristallari ve onlar uzerinde emele gelmis cirkden ferli olaraq bu qara cirklerin temizlenmesi ve freskanin bu cirkle ortulmus hissesinin evvelki renglerinin berpasi mumkun olmamisdir Berpa isleri zamani bir cox hisselerde lak ve yapisqan istifadesi teleb olunmusdur Freskalardaki fiqurlarin tamamlanmasi ucun restavratorlar qaralmis hisseleri yeniden isleyerek berpa etmisler Bu hisseler esasen lunetler kunc hisseler ve pendentivlerin asagi hisseleri idi Qapali muayineden sonra melum olmusdu ki tustu tesirleri hava tesirleri ve catlar nezere alinmazsa Mikelancelo freskalarinin bedii derisi ela veziyyetdedir Kolalucci qeyd edir ki Vazari vurguladigi kimi Mikelancelo en yaxsi freska texnikasindan istifade etmisdir Tesvirlerin ekser hissesi yaxsi yapimis ve kicik retuslama ile islenmisdir Evvelki restavratorlar terefinden burunc sancaqlarla berkidilen suvaqlar esasen mohkem ve yaxsi veziyyetde idi Mudaxileler Mikelancelo terefinden islenmis Adem ve Hevvanin gunahi ve qovulmasi fresakasi Yuxari sol terefe restavrasiyadan evvelki asagi sag terefde ise sonraki veziyyeti teqdim edilir Restavrasiyaya baslamazdan evvel isci qrup alti ay erzinde kompozisiyalarin oyrenilmesi ve freskalarin veziyyetinin mueyyenlesdirilmesi ile mesgul olmus 1930 cu il restavrasiyasini heyata kecirmis iscilerle munasibet saxlamis ve hansi usul ve metodlarin freskalar ucun uygun olacagini mueyyenlesdirmeye calismislar Fiziki berpa prosesinin birinci merhelesi suvaqlarin texminen 5 mm qalinliginda qopub tokulmesinin qarsisinin alinmasi meqsedi ile sirf berkitme islerinden ibaret olmusdur Bu is polivinilatsetat rezin yeridilmesi ile heyata kecirilmisdir Evvelki restavrasiyalar zamani istifade olunmus burunc sancaqlar cixarilmis onlarin yaratdigi kisik catlar ve delikler ise doldurulmusdur Lakin akrilik rezinin qetranla konsolidasiyasindan sonra zeif piqmentler meydana cixmisdi Emele gelmis piqmentler restavratorlar terefinden muxtelif yaglar tetbiq edilerek temizlenmisdir Hislerin temizlenmesi ucun distile olunmus sudan ve suda hell olunmus qetrandan istifade edilmisdir Evvelki restavrasiyalar zamani freskalara elave edilmis retuslamalar ve yeniden islemeler hell edilmis jelatin vasitesiyle temizlenmis daha sonra ise distile edilmis su vasitesiyle silinmisdir Kalsium karbonat duz lekeleri dimetilformamid tetbiq edilerek temizlenmisdir Son merhelede akrilik polimer vasitesiyle temizlenmis freskalar berpaya hazir veziyyete getirilmisdir Goruntu materiallarinin inteqrasiya edilmesi ucun freskalarin bezi hisseleri sulu boya ile retus edilmisdir Bu hisseler uzaqdan hiss edilmeyen lakin yazindan baxdiqda diqqetle sezilecek sekilde vertikal fircalarla islenmisdir Evvelki restavrasiyalarla muqayise etmek imkaninin olmasi ucun freskalarda mueyyen kicik eraziler restavrasiya edilmemisdir Freskalarin kenar tesirlerden mudafiesiHis heyvan necisi ve diger cirklerin temizlenmesinden sonra Sikstin kapellasi freskalari evvelki restavratorlarin elavelerinden de temizlenmis ve berpa edilerek ilkin gorkemine qaytarilmisdir ki bundan sonra da onlarin evvelki kimi cirklenmeden ve diger kenar tesirlerden qorunmasini temin etmek lazim gelirdi Freskalar ucun esas tehluke tebii amillerdir ve bu gun de cox kovrek olan freskalarin tebii amillerden her gun kapellani ziyaret eden minlerle turistlerin getirdiyi istilik nem toz ve bakteriyalarin freskalara zede vurmaq tehlukesinden mudafie olunmus deyil Temizlenmis suvaq tebeqesi olan hisseler ucun bu tehluke daha coxdur ve zererli elementlerin hemin hisselere tesir ehtimali daha gucludur Evveller Sikstin kapellasinin ventelyasiyasi yalniz divarin yuxari hissesinde yerlesen pencereler vasitesiyle heyata kecirilirdi Hal hazirda hava ile daxil ola bilecek cirk ve mikroblarin qarsisinin alinmasi ucun pencereler hemise bagli saxlanilir ve kapella ucun kondinsioner sistemi qurasdirilmisdir Carrier of the United Technologies Corporation terefinden qurasdirilmis sistem hazirda Vatikanin Texnoloji Servis Xidmeti terefinden idare edilir Sistem kapellanin spesifik problemlerini hell ede bilecek sekilde formalasdirilmisdir ve kapellada tempraturun nemin daim teyin edilmis seviyyede saxlanilmasini temin edir Kondinsioner sistemi tekce tempraturu yox hem de yay ve qis aylarinda eyni nem seviyyesi ve atmosfer tezyiqinin saxlanmasini temin edir Tavana yaxin hissede tempratur mulayim saxlansa da asagi hissede daha serin ve suretli sirkulyasiya edecek seviyyede saxlanilir Kapellaya daxil olan hava kimyevi maddeler ve bakteriyalardan temizlenir Ekoloji spesifikasiyalar Hava filtirasiyasi emsali hava 0 1 mikrometre qeder temizlenir Hava tempraturu yayda 20 C 68 F qisda 25 C 77 F derece Tavanda nisbi rutubet 55 5 Sensorlar 92 texminen yarisi donus xarakterli Meftil uzunlugu 26 km 85 000 ft Restavrasiyaya verilen reaksiyalarRestavrasiyaya verilen reaksiyalarMikelancelonun Ademin yaradilisi freskasi restavrasiyadan evvel ve sonra Tenqid ve terif Siskstin kapellasinin restavrasiya olunacagi elan edildikde bu bir cox suallarin ortaya cixmasina ve dunyanin muxtelif yerlerinde incesenet tarixcilerinin etirazlarina sebeb olmusdur Bunlardan en cox etiraz edenlerden biri ArtWatch International dan restavrasiyanin Mikelancelo freskalarina zerer yetire bileceyini bildirmisdi Getirilen arqument ise bu idi ki bundan evvel edilmis butun mudaxileler bu ve ya diger derecede freskalarin zedelenmesine sebeb olmusdu Heyata kecirilen her bir restavrasiya incesenet eseri ucun risk demekdir Diger terefden restavrasiya zamani heyata kecirilen konservasiya isleri eserlerin mudafiesinin temin edilmesi ve omrunun uzadilmasi baximindan onemlidir Bek ozunun Incesenet restavrasiyasi Medeniyyet Biznes ve Qalmaqal kitabinda bunlardan behs edir Sohbet acildiqda konservatorlar deyirler ki evvelki restavrasiyalar yaxsi olmayib indi biz daha yaxsisi restavrasiya heyata kecirmeye calisiriq Bu plastik emeliyyat aparilmasina benzeyir Insanlar yaziq uzle bir yolu nece defe gede biler Ceyms Bekin Janluidci Kolalucci ile debatlari davam etdirdiyi muddetde Nyu York incesenet eserleri mutexessisi Ronald Feldman Roma papasi II Iohann Pavele unvanlanmis ve dovrun on bes meshur ressami o cumleden Robert Moteruell Corc Saqal Robert Rausenberq Kristo ve Endi Uorhol terefinden desteklenerek Sikstin kapellasindaki freskalarin hemcinin Leonardo da Vincinin Sonuncu sam yemeyi eserinin restavrasiyasinin dayandirilmasini teleb etmisler Restavrasiya qrupundan tamamile seffaf islemeleri jurnalistlerin incesenet tarixcilerinin ve sadece olaraq mesele ile maraqlanan sexslerin islerin gedisi ve incesenet eserlerinin veziyyeti haqqinda melumat alma imkanlarinin yaradilmasi teleb edilirdi Lakin yalnizca bir sirket Nippon Television Network Corporation kapellada cekilis aparmaq huququ elde ede bilmisdir The New York Times in sef incesenet tenqidcisi Maykl Kimmelman 1991 ci ilde yazir ki tavan ve lunetlerin restavrasiyasinin tenqid edilmesinden sonra prosesin butun merhelelerini lente almis Nippon Television Network Corporation incesenet eserlerinin veziyyetini eks etdiren yegane guvenilen menbe olan ekskluziv fotolarin bezilerini yayimlamaga mecbur olmusdur Kimmelman qeyd edir ki onlarin detalli fotolari yayimlamaq istememelerinin sebebi o idi ki limitli miqdarda iki cildli kitab nesr etmek isteyirdiler Bu kitab hazirlanib bazara cixarildiqda 1 000 qiymete satildi Kimmelman fikrini onunla izah edir ki bu ekskluziv sekiller yalniz teyin edilmis tutulmus meblegi odeyen sexsler ucun nezerde tutulmusdu Isler tedricen tamamlandiqca insanlar veziyyetden memnunluqlarini bildirmeye baslamisdilar Papa II Iohann Pavel restavrasiyanin her merhelesinin tamamlanmasindan sonra vaaz vererek isin gedisi haqqinda fikrini bildirmisdir 1999 cu ilde divar vreskalarinin da tamamlanmasindan sonra o cixis ederek demisdir Bibliya hadiselerinin Sikstin kapellasindan daha fesahetli vizual serhini tapmaq cetindir ve biz bu gun onun qenirsizliyinden zovq ala bildiyimize gore bu tamamlanmis restavrasiyaya minnetdar olmaliyiq Bizim sevincimiz tekce deyerli incesenet eserlerine gore yox hem de kilse heyati baximindan deyerli olan butun imanli dunyaya yayilir Vatikan seherinin qubernatoru kardinal deyir Restavratorlarin tedqiqleri ve zehmetleri bize imkan verir ki freskalar ilk teqdimat gununde nece idise bu gun biz de onlari hemin veziyyetde gorek The Independent den Endryu Vordsvort restavrasiya ile bagli narahatliq doguran meqamlari bele ifade edir Guman edilir ki Sikstin kapellasi freskalarinin bir hissesi sekko texnikasi islenmisdir lakin restavratorlar qerara gelmisler ki freskalarin uzun iller erzinde uzerine yigilmis cirklerden esasen sam tustusunden emele gelen his tebeqesi radikal sekilde temizlenmesi lazimdir Neticese tavan freskalari hazirda gozel rengli lakin zovqsuz ve Mikelancelonun intensiv sehvetli heykelterasliq uslubuna oxsamayan tamamile temiz goruntuye malikdir Bu muhum mesele Bek terefinden de qabardilmis ve ressam Piter Leyn Arcuimbaunun resmi saytinda fikir esaslandirilaraq izah edilmisdir Tenqidciler terefinden qaldirilmis meseleler Daniel restavrasiyadan evvel ve sonra Sikstin kapellasinin restavrasiyasinda esas narahatliq doguran mesele kapellanin tavaninda Mikelancelo terefinden islenmis freskalara deye bilecek zerer idi Parlaq rengli nin meydana cixmasindan sonra temizleme islerinin davam etdirilmesine qarsi sert reaksiyalar verilmeye basladi Xeberdarliqlara baxmayaraq kapellanin tavaninda isler davam etdirildi ve Ceyms Bek ve onun kimi dusunen tedqiqatcilar qeyd edir ki kapellanin tavaninda isler tamamlandi ve onlarin qorxularinin heqiqet oldugunu subut etdi Tefriqenin yaranmasinin esas sebebi Mikelancelonun istifade etdiyi texnika ve bu texnikanin anlanilmasi hemcinin restavratorlarin hemin texnikani nece oyrenmeleri ve tetbiq etmeleri ile bagli idi Qapali tedqiqatlardan sonra restavratorlar emin idiler ki Mikelancelo texnikasindan istifade etmisdir hemcinin Mikelancelonun teze suvaq uzerinde islediyi isin suvagin yeniliyini itirmesine kimi tamamlandigini mueyyenlesdirmisler Basqa sozle Mikelancelo sekko texnikasindan istifade etmediyi ucun sonradan qayidib eserlere nese elave etmemisdir Ressamin freskalari islediyi zaman universal yanasmadan istifade etdiyini dusunen restavratorlar restavrasiya ucun de universal yanasmani esas goturduler Qebul edilmis qerara esasen heyvan necisleri his mum ve yeniden islenmis eraziler birinci qrup cirklenme tustu qaralmalari evvelki restavrasiyalarin qaliqlari ise ikinci qrup cirklenmeler hesab edildi Arcimbaunun bu qerara esasen yazdigi tenqidi qeydlerine esasen restavratorlar qrupunda calisan kimyacilar hopdurulmus hellediciler vasitesiyle suvaga hopdurulmus rengler xaric her seyi temizlemek qerarina gelmisdiler Bu temizlemeden sonra yalniz buon freska texnikasi ile cekilen hisseler saxlanilmisdi Tenqidcilere gore restavratorlarin ise yanasmasinda esas problem onlar Mikelancelonun her is gunun sonunda razi qaldigini sonradan islediyi hisselere hansisa yeniden islemeler ve ya detallar elave etmediyini buna gore de dord il yarima tavani tamamladigni ve yalniz buon freska texnikasindan istifade etdiyini dusunmeleri idi Arcimbau bu fikre zidd olaraq oz vebsatyinda restavrator qrupunun rehberi Kolalucciden sitat getirerek deyir Hazirliq prosesi zamani 1930 cu il restavrasiyasini heyata kecirmis qoca restavratorlarla danisilmisdi Onlar demisdiler ki Mikelancelo muxtelif sirelerden cild kimi istifade ederek secco freska texnikasi ile islemisdir Kolalucci ise bunu tamamile redd ederek qeyd edir ki Mikelancelo yalniz buon freska texnikasindan istifade etmisdir Daha sonra ise Kolalucci bu fikrini inkar ederek deyir ki Mikelancelo secco freska texnikasindan istifade etmisdir lakin cox az miqdarda ve bezi lunetlerde Kolalucci daha sonra Mikelancelonun buon freska texnikasina ciddi duzelisler inden danisir ve soylediklerine zidd olaraq her ikisi lunet olan Yelazarin ciyinlerinin ve Reboamin ayaqlarinin secco freska texnikasi ile cekilmesini tesvir edir Daha sonra ise o qeyd edir ki Mikelancelo tamamile buon freska texnikasi ile islemis yalniz kicik deyisikler ucun diger texnikaya muraciet etmisdir Tenqidciler bildirirler ki restavratorlar tavan freskalarinin ayri ayri hisselerinde hansi texnikadan istifade olundugunu mueyyenlesdirmekde cetinlik cekmisler Bu mesele ile bagli fikir ayriliqlari ses kuy yaratmis ve hell olunmamis qalmisdir His problemi Restavratorlar tavan freskalari uzerinde emele gelmis yag ve his tebeqesinin sam yanmasi neticesinde emele gelmesi qerarina gelmisdi Lakin Ceyms Bek kimi bezi tedqiqatcilar Mikelancelonun yapisqana qarisdirilmis hisden kolgeler ve qara lekeli hisseleri islemek ucun istifade etdiyini bildirmisler Bu halda restavrasiya zamani freskalarin muhum hisselerinin silinmesi meselesi ortaya cixir Bezi fiqurlarda indi de hisle islenmenin qaliqlari gorunmekdedir Bunun mumkun izahi ise odur ki Mikelancelo uzun muddet freskalar uzerinde islediyinden ehtimal ki bezi hisselerde texnikasini deyismisdir Isin uzun cekmesine havanin isti tempraturu nemlilik ve isiqli gun saatlarinin uzunlugu da tesir etmis ola bilerdi Hemcinin her bir fiqurda isiq ve kolgeye ferdi yanasma da ferqliliklerin ortaya cixmasina sebeb ola bilerdi ehate eden boyuk kolge relyefi indi de vardir Lakin bu relyefden daha boyukdur bu incesenet severlerin Musa heykelinde tesvir edilmis kisi hesab etdikleri fiqurun etrafindaki uc qaranliq mekan kimi tesvirlerdir Tenqidciler bildirirler ki bu Mikelancelonun yaratmaq istediyi effekt idi ve o bu effekti almaq ucun freskalarin cekilmesinden sonra sekko texnikasi ile yeniden onlarin uzerinde islemisdir ki temizlenme zamani bu effekt tamamile itirilmisdir Restavrasiya zamani temizlenmis sekko detallari dilikli ortukler qozalar diyircek ve tagalaq tesvirleridir ki bunlarin da novbeti freska uzerinde islemeye baslayan Mikelancelonun komekcilerinden biri terefinden islendiyi dusunulur Bu detallarin temizlenmesine muxtelif reaksiyalar verilmisdir Meselen Ezekiel spandreli kunc tesviri buon fresko texnikasi ile islenmis ve dovrumuze cox yaxsi veziyyetde catmisdir Oxsar spandrellerin restavrasiyadan sonraki gorunusu Soldaki freskada xalatda gozlerde ve memarliq detallarinda qara kolgeler gorunur Sag freskada ise temizlenmeden sonra bu kolgeler itmisdir Spandrellerin muqayise edilmesi onlarin restavrasiyadan sonraki veziyyetlerinin muxtelif oldugunu ortaya cixarir Onlardan birinin kolgeleri vardir ve qara ile islenmis detallari vardir Ezekielin tund yasilla islenmis ve sari ile isiqlandirilmis geyiminde tund qara kolgeler vardir Detalda tesvir edilmis usagin gozleri qara ve ag rengle islenmisdir Bu detallarin davam etmesi onlarin hele suvagin nem oldugu dovrde tamamlanmasini dusunmeye esas vermisdir Girisden sagdaki spandrel ise bir qeder yarimciq tesiri bagislayir Lakin restavrasiyadan evvel bu freskadaki xeletde ve memarliq detallari arasinda da qara kolgeler olmusdur Kunc tesvirlerinin dordunde de temizlenmeden sonra sert gorunus yaradan tund hisselerin renginin acilmasi dramatikliyin azalmasina sebeb olmusdur Xususile cezalandirilmasi freskasinda derinliyin itmesi daha cox hiss olunur Fiqurlarin bezileri ise o qeder aciq renglidir ki tund interyerde yamaq kimi gorunur ve tesvirin derinliyinin itmesine sebeb olur Rengler Danielin sag eli ve dizi Restavrasiyadan evvel qirmizi arasinda qara kolgeler sekko gorunur ve bu etrafdaki rengi sanki aydinlandirir Temizlenmeden sonra hemin qara kolge daha tund tonlu qirmizi kimi gorunur f XVIII esr fransiz seyyahi De Lalandeye istinad eden kurator Fabrisio Mancinelli bildirir ki hemin dovrde ravan monoton darixdirici qirmizi ve boz calarlar in qarisigindan ibaret olmusdur Mancinelli qeyd edir ki restavrasiya daha rengli olan yeni Mikelancelo nu ortaya cixarmaga komek edir ve bu yeni xarakter eserlerin tarixi gorunusunu daha yaxsi catdirir O bir qeder de ireli gederek bildirir ki Sikstin kapellasinin evvelki veziyyetini gorenler restavrasiyadan sonra renglerin deyisdiyini bildirirler ve renglerin xususile Mikelancelonun muellimi ve Intibah dovrunun en yaxsi freska ressamlarindan biri olan istifade etdiyi cehrayi alma yasili turuncu sari aciq mavi renglerden cox ferqli oldugunu qeyd edirler Restavratorlar Mikelancelonun parlaq palitrasindan Cotto Mazacco hemcinin ozu sonraki freska ressamlari Covanni Batista Tyepolonun reng hecmine benzer netice gozleyirdiler Lakin gozlenilen reng hecminin istifade olunmamasi ola bilsin ki ressamin boyalarin terkibindeki kimyevi maddelerin yas suvaqla reaksiyaya girmesinden ehtiyat etmesi ile elaqedardir Mikelancelonun tavan freskalari reng diapazonu baximindan kasad olsa da bunu laciverd mavisinin bol istifade edildiyi altardaki freskasina aid elemek olmaz Qizili rengli cerciveler etrafinda ve freskanin ikinci sekko tebeqesinde istifade olunmus bu reng yari qiymetli laciverd dasinin yonulmasindan alinmisdir Tavan freskalarinda esas gozlenilmez cehet Mikelancelonun kolge tesvirleridir Yanasi yerlesen ve Peygember Daniel freskalari bu baximdan numunevidir Sibilin eynindeki sari xalati Mikelancelo sari reng effekti ile isiqlandirir yaxin tonlar olan tund sari turuncu ve aciq qirmizi qatisigindan kolge effektlerinde istifade edir Freska ucun qirmizi kolge qeyri adi oldugu halda qonsu spektrlerde by hell yaxsi alinmisdir Danielin xalati uzerinde bu cur ince evezlenme yoxdur Sari parcanin qatlanmasi zamani yaranan kolge aciq yasilla tesvir olunsa da cehrayi parcanin kolgesi qirmizi ile gosterilmisdir Bu cur elvan reng kombinasiyasini tavanin muxtelif hisselerinde gormek mumkundur Iona restavrasiyadan sonra Temizlenmeden sonra ekser dramatik rengler uze cixmis ve evvelki effekt berpa edilmisdir Bezi meqamlarda ressamin istifade etdiyi bu cur reng kombinasiyalari hedden artiq parlaq tesir bagislayir xususile Peygember Daniel freskasi bu baximdan diqqeti celb edir Bu freskanin restavrasiyadan evvel ve sonraki veziyyetlerinin muqayise edilmesi Mikelancelonun heqiqeten de hisle islediyini ve bu texnikani evvelceden planlasdirdigini subut edir Peygember Daniel ve Liviya Sibili feskalarinda parlaq qirmizi yalniz kolge effekti yaratmaq ucun istifade edilmisdir Bu ve bir cox diger hallarda qirmizi resmalti reng kimi istifade edilmis ve indi Kumea Sibilinde oldugu kimi hisin qirmizinin parlaqligini gizledeceyi nezerde tutulmusdu Bu cur parlaq rengler kontrastinin resmalti vasite kimi istifade edilmesi freska ressamliginda genis yayilmamisdir lakin hem sulu hem de yagli boya ressamliginda istifade edilmisdir Daniel kimi Liviya Sibilindeki sari geyim de evvel daha kolgeli ve az nezere carpan gorunuse malik olmusdur Hec bir subhe yoxdur ki restavrasiyadan evvel butun tavan cox cirkli boz ve monoxrom olmus Mikelancelonun nezerde tutdugundan ferqli veziyyetde olmusdur lakin berpa edilmis ve daha yaxsi veziyyete qaytarilmis freskalari gordukden sonra Bek ve Arcimbau restavrasiya haqqinda yaxsi sozler soylemeye baslamisdilar Ressam ve bioqraf Ressamlarin heyati eserinde XVI esrde Iona fiqurunun veziyyetini tesvir edir Kim kapelladaki son fiqur Ionanin ezemetli ve zehmli gorunusune heyran deyil Onun etrafinda das horgusu sanki divarin eyilerek ucdugu hissini yaradir ve yanlardan bulaq suyu axir lakin incesenetin gucu vasitesiyle Iona fiquru bu menzereni tamamlayaraq eminlik tesviri dogurur ve dizayn incesenetinin kolge ve isiq effektleri ile tavan bir kompleks tesiri bagislayir Neheng Iona fiquru butun kompozisiyani tamamlayan esas komponent olaraq hem tesviri hem de teoloji baximdan ucalan Mesihi simvolize edir Fiqur altarin uzerinde yerlesen kenardan taglarla desteklenen ve gerginlesdirilen pendentivde yerlesdirilmis gozleri ise Tanriya yoneldilmisdir Vasarinin qisa tesviri sonraki bir cox ressamlar ucun yaradici ve cox tesiredici olmusdur Temizlenmeden sonra bu diqqetceken fiqurun sol terefinde bezi kolgeli yerler qalmisdir Diger hisselerde tundluk cox azdir qara xettler ve lekeler restavrasiyadan sonra temizlenmis hemcinin boyuk baliq ruhlar ve kicik memarliq detallarindaki qaraliqlar da silinmisdir Gozler Zedelenmis hisseler tenqidciler terefinden teqlid hesab edilir Cessi spandreli restavrasiyadan evvel ve sonra Indi esasen Isanin qohumlarini eks etdiren bir cox freskalar kimi bu freskadaki esas fiqurun gozleri yoxdur Restavrasiyadan sonra eserlerde derinliyin itmesi tenqidcileri narahat eden yegane mesele deyildi Mikelancelonun eserlerinin en muhum xususiyyetlerinden biri de cox deqiqlik ve incelikle islenmis gozler idi Gozler Mikelancelonun Sikstin kapellasindaki en meshur ve tesirli freskalarindan biri olan Ademin yaradilisi freskasinin esas hisselerinden biridir Adem Tanrini seyr edir ve Tanrinin qoruyucu qolu altinda yerlesen Hevva gelecek erinin yaradilmasini izleyir ve Mikelancelo butun bu sehnelerde esas hissleri obrazlarin uzleri vasitesiyle catdirir Hemin uz detallarinin ekseri buon fresko texnikasi ile islendiyinden yaxsi saxlanaraq dovrumuze catmis bezileri ise catmamisdir Zorobabel lunetindeki ailenin gozleri Aminadab lunetindeki fiqurun gozleri kimi bosdur hemcinin tenqidciler qeyd edirler ki Cessi lunetinin yuxarisindan boylanan yasil ve ag rengli fiqurun gozleri de qaranliqdir Arcimbau deyir Ele bir sey tesevvur ede bilersinizmi ki hec vaxt olmesin ve hemise ilham qaynagi olaraq qalsin Hazirda sanki derisi soyulmus ve meyusedici gorunuse malik olan Sikstin kapellasi mehz bele bir sey idi Ressamin yaratdigi kompozisiya ve renglerin qorunmasi restavratorun borcudur Eger Kolalucci Mikelancelonu kolorist hesab etse ve Pontormo ve Rossi kimi onun eserlerini renglendirmek qerarina gelse bu hec kimin vecine olmayacaq Onun isinin esas xususiyyetleri her kesi isden uzaq durmaq ve ozunu mudafie etmekdir Freskalarin restavrasiyadan evvelki ve sonraki veziyyetini eks etdiren fotolarin muqayise olunmasi Kolaliccinin sekko texnikasi ile islenmis bir cox detallari silmesi haqqinda coxlu subutlar ortaya cixir Bu ise ressamin eserlerinin deyisdirilmesi demekdir Ricard Serrin Yalanlar ve Qebahetler Janluidci Kolaluccinin Sikstin kapellasindaki isleri adli essesinde yazir Mikelancelo freskalarinin sanli adlandirilan restavrasiyasi onlari hemiselik mehv etmisdir Indi biz ne desek de onlari yeniden geri qaytara bilmerik Biz yalniz Vatikan restavratorlarinin islerini senedlesdire bilerik ki buna da raziliq verilmir Isigin restavrasiyasiVatikan muzeylerinin kecmis bas direktoru Karlo Pietrangeli restavrasiya haqqinda yazir Bu qaranliq otaga isiq salinmasi ve bu isigin sualari altinda her seyin aydinlanmasina benzeyir Onun sozleri XVI esrde kapelladan behs etmis Corco Vazarinin sozleri ile seslesir Dunyada basqa ele sesrler yoxdur ki mukemmelliyine gore bunlarla muqayise edile bilsin Tavan bizim incesenetimiz ucun esl mayak rolunu oynayib butun ressamlarin deyerbicilmez ilham menbeyi olub esrler boyu qaranligin esiri olmus isigin dunyaya qaytarilmasini eks etdirib Sikstin kapellasinin lunetlerinin restavrasiyasinin tamamlanmasindan sonra Pietrangeli yazdigi onsozde yalniz restavrasiya prosesinde isci heyeti ziyaret edib oz deyerli meslehetleri ile onlara komek eden mutexessis ve alimlere deyil eyni zamanda restavrastorlarin islerini tenqid ederek duzgun yol secmekde onlara komek etmis mutexessislere de tesekkur edir IstinadlarJohn Shearman essay The Chapel of Sixtus IV in The Sistine Chapel ed Massimo Giacometti 1986 Harmony Books ISBN 0 517 56274 X Massimo Giacometti editor The Sistine Chapel 1986 Harmony Books ISBN 0 517 56274 X University of Victoria art scholar in the Queen s Quarterly as quoted in Osborne John Address of the Holy Father John Paul II at the inauguration of the restored 15th century fresco cycle in the Sistine Chapel 11 February 1998 2012 01 12 tarixinde Istifade tarixi 2011 12 16 Gianluigi Colalucci s essay Michelangelo s Colours Rediscovered in The Sistine Chapel ed Massimo Giacometti 1986 Harmony Books ISBN 0 517 56274 X Vat Capponiano 231 f 238 and Chigiano G III 66 f 108 as cited by Colalucci Carlo Pietrangeli Foreword to The Sistine Chapel ed Massimo Giacometti 1986 Harmony Books ISBN 0 517 56274 X Fabrizio Mancinelli s essay Michelangelo at Work in The Sistine Chapel ed Massimo Giacometti 1986 Harmony Books ISBN 0 517 56274 X Homily preached by the Holy Father John Paul II at the mass of to celebrate the unveiling of the restorations of Michelangelo s frescoes in the Sistine Chapel 8 April 1994 11 June 2012 tarixinde Istifade tarixi 23 oktyabr 2013 Address of the Holy Father John Paul II at the inauguration of the restored 15th century fresco cycle in the Sistine Chapel 11 December 1999 30 December 2001 tarixinde Istifade tarixi 23 oktyabr 2013 Pietrangeli Hirst and Colalucci eds The Sistine Chapel A Glorious Restoration 1994 Harry N Abrams ISBN 0 8109 8176 9 Milanesi ed Vasari Vite Book I Chapter V p 182 ed Milanesi Florence 1906 Kolalucci istinad edir Carrier United Technologies Sistine Chapel 1 2009 02 22 at the Wayback Machine Retrieved on 2007 09 28 NOTE This page is no longer available James Beck and Michael Daley Art Restoration the Culture the Business and the Scandal W W Norton 1995 ISBN 0 393 31297 6 Grace Glueck Halt Urged in Work on Sistine and Last Supper New York Times 1987 03 06 2 2009 02 24 at the Wayback Machine Retrieved 2013 10 28 Kimmelman Michael Finding God in a Double Foldout The New York Times 8 December 1991 2009 02 20 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 28 BBC News Sistine Chapel Restored 1999 12 11 3 2007 08 10 at the Wayback Machine Retrieved 2007 10 06 Andrew Wordsworth Have Italy s art restorers cleaned up their act The Independent 20 June 2000 2013 06 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 10 28 Arguimbau Peter Layne Michelangelo s Cleaned off Sistine Chapel Arguimbau 5 October 2006 2013 07 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 10 28 ArtWatch 2007 08 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 09 28 Fabrizio Mancinelli in the essay Michelangelo at Work The Sistine Chapel ed Giacometti Wilson Biagetti ve Wilde istinad edir Giorgio Vasari Michelangelo from Lives of the Artists 1568 translated by George Bull Penguin Classics 1965 ISBN 0 14 044164 6 Serrin Richard Lies and Misdemeanors Gianluigi Colalucci s Sistine Chapel Revisted PDF 2012 07 03 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Hemcinin baxVatikan Mikelancelonun eserlerinin siyahisi