Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Siqhizm (pənc. ਸਿੱਖੀ – "şagird") — XVI və XVII əsrlərdə Şimali Hindistanda yaşamış və fəaliyyət göstərmiş on qurunun təlimləri və fikirləri əsasında formalaşmış monoteistik din Siqhizm, din kimi 1500-cü ildən etibarən yaranmışdır. Dünyadakı böyük dinlərdən biri hesab olunan Siqhizmin hal-hazırda 23 milyon nəfər ardıcılı vardır. Siqhizm sözü Sih sözündən yaranmışdır. Sih sözünün tərcüməsi isə şagird deməkdir. Siqhizm dininə inananlara sihlər deyilir.
İstiqamətləri
Siqhizmin iki əsas istiqaməti vardır:
- Vahid tanrıya inanmaq. Sihlərin müqəddəs mətinlərinin açılışı iki sözdən ibarətdir və bu sözlər Sih inancının təməlini təşkil edir: ੴ - Tək Tanrı.
- Siqhimzə inananlar və digər müqəddəslərin təlimlərini öyrənməli və Siqhizmin əsas dini kitabı olan Quru Qrant Sahibdə yazılanlara tam əməl etməlidir.
Siqhizm tarix boyu Hinduizm və İslam dinlərindən təsirlənmişdir. Əsasən İslama yaxın olduğu güman olunan Siqhizmdə hər iki dinə aid olan bir çox adətlər vardır. Sihlərin fikirlərincə Allahdan bir başa təlimatlar almış və bunların əsasında hərəkət etmişdilər.
Siqhizmin tarixi
 Siqh quruları Dini mətnlər Məbədlər Yaxın dinlər |
Siqhizm dininin qurucusu Quru Nanak Dev (1469-1538) Talvandi (Pakistanın Lahor əyaləti) şəhərində anadan olmuşdur. Atası Katri köklü Hindu nəslindən idi. Bibi Nanak adlı özündən yaşca böyük bacısı vardı. Bacısının Quru Nanak Devdə Tanrının nurunu gördüyü ancaq bu sirri heç kimə açmadığı ehtimal olunur. Buna baxmayaraq Quru Nanak Devin ilk ardıcılı onun bacısı Bibi Nanak olmuşdur. Q. N. Dev həyatı daha dərindən anlamaq və kəşf etmək üçün evini tərk etmişdir. Səfərləri zamanı müxtəlif inanclı insanlarla qarşılaşmış, onlarla dini müzakirələr aparmışıdır. Bu səfərlər zamanı, bir gün tanınmış alim Kabir ilə qarşılaşdığı ehtimal olunur. 1538-ci ildə Dev öz davamçısı kimi, oğlu Lehnayı təyin etmişdir. Lehna Siqhizm dininin ikinci qurusu hesab olunur. Bhai Lehnaya Quru Anqad adı verilmişdir. Quru Amar Das, 1552-ci ildə 73 yaşında olarkən Sihlərin üçüncü qurusu olmuşdur. Onun qurucu olduğu dövrdə Qoindval Siqhizm dinin əsas mərkəzinə çevrilmişdir. 1574-cü ildə 95 yaşında vəfat edən Quru Amar Das dördüncü qurucu kimi ögəy oğlu Jethanı təyin etmişdir.
Jetha Quru Ram Das adını almışdır. Quru Ram Das sonralar Amritsar olaraq adlandırılacaq şəhərinin əsasını qoymuşdur. 1581-ci ildə Q. R. Dasın sonuncu oğlu Quru Arcan beşinci quru olaraq fəaliyyətə başlamışdır. Qızıl Məbədin inşası beşinci quru Quru Arcan Dev başlatmışdır. Eyni zamanda Quru Arcan Dev Quru Qrant Sahib adlı Siqhizm dinin müqəddəs kitabınıda hazırlatdırmışdır. 1604-cü ildə beşinci quru Sihlərin ilk müqəddəs mətni olan Adi Qrantı hazırlatdırmışdır. 1606-cı ildə Quru Arcan Devə Quru Qrant Sahib kitabına bəzi əlavələr etmək barədə təziq göstərmişdilər. Ancaq Quru Arcan Dev müqəddəs kitaba şəxsi fikirlərin əlavə edilməsini günah hesab etmiş və bundan imtina etmişdir. Bu səbəbdən həmin ildə Quru Arcan Dev Monqollar tərəfindən öldürülmüşdür.
Quru Har Qobind Sihlərin altıncı qurusu olaraq fəaliyyətə başlamışdır. Quru Har Qobind ilk dəfə olaraq üstündə silah gəzdirməyə balamışdır. Əsasən iki ədəd qılınc gəzdirən Quru Har Qobind Sihlərin hərbi hazırlığına böyük önəm verirdi. Altıncı qurunun hakimiyyətindən etibarən Sihlər arasında hərbi birləşmələr yaradılmışdır. 1644-cü ildə Quru Har Ray yeddinci quru elan olunmuşdur. 1661-ci ildə isə Quru Har Krişan səkkizinci quru olaraq fəaliyyətə başlamışdır. 1665-ci ildə isə Quru Teq Bahadur doqquzuncu quru kimi fəaliyyətə başlamışdır. Quru Teqh Bahadurun 10 illik quruluq fəaliyyətinə 1675-ci ildə Kəşmirdən gələn hərbi dəstələr son qoymuşdur. 1675-ci ildə Böyük Moğol İmperiyasının 6-cı hökmdarı Aurangzeb doqquzuncu quru olan Quru Teq Bahaduru kütlənini önündə edam etdirmişdir. Onuncu və sonuncu quru olan Quru Qobind Sinq sihləri birləşməyə çağırmışdır. Siqhizm qurularının hər biri eyni dərəcədə müqəddəs hesab olunur. Ancaq beşinci quru olan Quru Arcan 1604-cü ildə ilk dəfə olaraq Siqhizmin müqəddəs kitabı Quru Qrant Sahibi hazırlatdırmışdır. Buna görə Quru Arcan digər qurulara nisbətən daha çox hörmət və ehtiramla anılır. (#empty_citation) (#empty_citation)"Sikh-Identity-An-Exploration-of-Groups-Among-Sikhs". www.routledge.com. 4 May 2023 tarixində arxivləşdirilib.
Siqh quruları
Siqhizm on quru (müəllim və ya ustad) tərəfindən 1469 - 1708-ci illərdə yaradılmışdır. Hər bir quru özündən sonra gələn quruya yeni nəsihətlər və təlimlər bıraxmışdır. Bu şəkildə Siqhizm qurular dəyişdikcə daha da zənginləşmişdir. Quru Nanak Dev siqhlərin ilk, Qobind Sinqh isə insan qiyafəsində olan son qurudur. Qobind Sinqh ölüm yatağında olan zaman Quru Qrant Sahibi son və mütləq quru elan etmişdir. Quruların eyni ruha (jot) lakin müxtəlif bədənlərə sahib olduğu inancı Siqhizmin əsasını təşkil edir.
Sayları
Sikhlərin bütün dünyada sayları təxminən 23 milyon nəfərdir və sayına görə Siqizm dünyada beşinci ən böyük dindir. Təxminən 20 milyon Siqh Hindistanda, bunun da böyük bir qismi Pəncab əyalətində yaşayır. Bu say ilə Siqhizm Hindistanın dördüncü ən böyük dinidir. Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya, cənubi və şərqi Afrikada və ABŞ-də əhəmiyyətli sayda Sikh yaşayır. Ayrıca Malayziya və Sinqapurda da əhəmiyyətli azlıq olaraq mövcuddurlar. Saçlarını və saqqallarını doğuşdan etibarən heç kəsməyən Sikhlərin ən diqqətə çarpan xüsusiyyəti başlarına taxdıqları torfunlarıdır.
Quruların siyahısı:
Ədəbiyyat
- Dilgeer, Dr Harjinder Singh (2008), Sikh Twareekh, publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 2008.
- Dilgeer, Dr Harjinder Singh (2012), Sikh History (in 10 volumes), publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 2010–12.
- Duggal, Kartar Singh, Philosophy and Faith of Sikhism, Himalayan Institute Press, 1988, ISBN
- Kaur, Surjit, Amongst the Sikhs: Reaching for the Stars, New Delhi, Roli Books, 2003
- Khalsa, Guru Fatha Singh, Five Paragons of Peace: Magic and Magnificence in the Guru's Way, Toronto, Monkey Minds Press, 2010, ISBN 978968265819
- Khalsa, Shanti Kaur, The History of Sikh Dharma of the Western Hemisphere, Sikh Dharma, Espanola, NM, 1995
- Singh, Khushwant, The Illustrated History of the Sikhs, Oxford University Press, India, 2006
- Singh, Patwant, The Sikhs, Random House, India, 1999, ISBN
- Takhar, Opinderjit Kaur, Sikh Identity: An Exploration of Groups Among Sikhs, Ashgate Publishing Company, Burlington, VT, 2005
- Teece, Geoff, Sikhism: Religion in focus, Black Rabbit Books, 2004, ISBN
- Dilgeer, Dr Harjinder Singh (1997), The Sikh Reference Book, publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 1997.
- Dilgeer, Dr Harjinder Singh (2005), Dictionary of Sikh Philosophy, publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 2005.
- Chopra, R. M. (2001), Glory of Sikhism, publisher Sanbun, New Delhi, ISBN 783473471195
İstinadlar
- . www.amazon.in. Archived from the original on 2023-05-04.
- . edition-m.cnn.com. Archived from the original on 26 March 2023.
- . indianexpress.com. Archived from the original on 13 February 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Siqhizm penc ਸ ਖ sagird XVI ve XVII esrlerde Simali Hindistanda yasamis ve fealiyyet gostermis on qurunun telimleri ve fikirleri esasinda formalasmis monoteistik din Siqhizm din kimi 1500 cu ilden etibaren yaranmisdir Dunyadaki boyuk dinlerden biri hesab olunan Siqhizmin hal hazirda 23 milyon nefer ardicili vardir Siqhizm sozu Sih sozunden yaranmisdir Sih sozunun tercumesi ise sagird demekdir Siqhizm dinine inananlara sihler deyilir Hindistanin simalindaki Pencab statinin Amritsar seherinde yerlesen Qizil mebed Siqhizmin en muqeddes mebedi hesab olunur IstiqametleriSiqhizmin iki esas istiqameti vardir Vahid tanriya inanmaq Sihlerin muqeddes metinlerinin acilisi iki sozden ibaretdir ve bu sozler Sih inancinin temelini teskil edir ੴ Tek Tanri Siqhimze inananlar ve diger muqeddeslerin telimlerini oyrenmeli ve Siqhizmin esas dini kitabi olan Quru Qrant Sahibde yazilanlara tam emel etmelidir Siqhizm tarix boyu Hinduizm ve Islam dinlerinden tesirlenmisdir Esasen Islama yaxin oldugu guman olunan Siqhizmde her iki dine aid olan bir cox adetler vardir Sihlerin fikirlerince Allahdan bir basa telimatlar almis ve bunlarin esasinda hereket etmisdiler Siqhizmin tarixiSiqhizm Xanda Siqh qurulari Quru Nanak Dev Quru Anqad Dev Quru Amar Das Quru Ram Das Quru Arcan Dev Quru Har Qobind Quru Har Ray Quru Har Krisan Quru Teq Bahadur Quru Qobind Sinq Dini metnler Quru Qrant Sahib Mebedler Qizil mebed Yaxin dinler Islam Buddizm Hinduizm Caynizm baxredakte Siqhizm dininin qurucusu Quru Nanak Dev 1469 1538 Talvandi Pakistanin Lahor eyaleti seherinde anadan olmusdur Atasi Katri koklu Hindu neslinden idi Bibi Nanak adli ozunden yasca boyuk bacisi vardi Bacisinin Quru Nanak Devde Tanrinin nurunu gorduyu ancaq bu sirri hec kime acmadigi ehtimal olunur Buna baxmayaraq Quru Nanak Devin ilk ardicili onun bacisi Bibi Nanak olmusdur Q N Dev heyati daha derinden anlamaq ve kesf etmek ucun evini terk etmisdir Seferleri zamani muxtelif inancli insanlarla qarsilasmis onlarla dini muzakireler aparmisidir Bu seferler zamani bir gun taninmis alim Kabir ile qarsilasdigi ehtimal olunur 1538 ci ilde Dev oz davamcisi kimi oglu Lehnayi teyin etmisdir Lehna Siqhizm dininin ikinci qurusu hesab olunur Bhai Lehnaya Quru Anqad adi verilmisdir Quru Amar Das 1552 ci ilde 73 yasinda olarken Sihlerin ucuncu qurusu olmusdur Onun qurucu oldugu dovrde Qoindval Siqhizm dinin esas merkezine cevrilmisdir 1574 cu ilde 95 yasinda vefat eden Quru Amar Das dorduncu qurucu kimi ogey oglu Jethani teyin etmisdir Jetha Quru Ram Das adini almisdir Quru Ram Das sonralar Amritsar olaraq adlandirilacaq seherinin esasini qoymusdur 1581 ci ilde Q R Dasin sonuncu oglu Quru Arcan besinci quru olaraq fealiyyete baslamisdir Qizil Mebedin insasi besinci quru Quru Arcan Dev baslatmisdir Eyni zamanda Quru Arcan Dev Quru Qrant Sahib adli Siqhizm dinin muqeddes kitabinida hazirlatdirmisdir 1604 cu ilde besinci quru Sihlerin ilk muqeddes metni olan Adi Qranti hazirlatdirmisdir 1606 ci ilde Quru Arcan Deve Quru Qrant Sahib kitabina bezi elaveler etmek barede teziq gostermisdiler Ancaq Quru Arcan Dev muqeddes kitaba sexsi fikirlerin elave edilmesini gunah hesab etmis ve bundan imtina etmisdir Bu sebebden hemin ilde Quru Arcan Dev Monqollar terefinden oldurulmusdur Quru Har Qobind Sihlerin altinci qurusu olaraq fealiyyete baslamisdir Quru Har Qobind ilk defe olaraq ustunde silah gezdirmeye balamisdir Esasen iki eded qilinc gezdiren Quru Har Qobind Sihlerin herbi hazirligina boyuk onem verirdi Altinci qurunun hakimiyyetinden etibaren Sihler arasinda herbi birlesmeler yaradilmisdir 1644 cu ilde Quru Har Ray yeddinci quru elan olunmusdur 1661 ci ilde ise Quru Har Krisan sekkizinci quru olaraq fealiyyete baslamisdir 1665 ci ilde ise Quru Teq Bahadur doqquzuncu quru kimi fealiyyete baslamisdir Quru Teqh Bahadurun 10 illik quruluq fealiyyetine 1675 ci ilde Kesmirden gelen herbi desteler son qoymusdur 1675 ci ilde Boyuk Mogol Imperiyasinin 6 ci hokmdari Aurangzeb doqquzuncu quru olan Quru Teq Bahaduru kutlenini onunde edam etdirmisdir Onuncu ve sonuncu quru olan Quru Qobind Sinq sihleri birlesmeye cagirmisdir Siqhizm qurularinin her biri eyni derecede muqeddes hesab olunur Ancaq besinci quru olan Quru Arcan 1604 cu ilde ilk defe olaraq Siqhizmin muqeddes kitabi Quru Qrant Sahibi hazirlatdirmisdir Buna gore Quru Arcan diger qurulara nisbeten daha cox hormet ve ehtiramla anilir empty citation empty citation Sikh Identity An Exploration of Groups Among Sikhs www routledge com 4 May 2023 tarixinde arxivlesdirilib Siqh qurulariSiqhizm dinin qurucusu ve bu dinin ilk qurusu olan Quru Nanak Dev Siqhizm on quru muellim ve ya ustad terefinden 1469 1708 ci illerde yaradilmisdir Her bir quru ozunden sonra gelen quruya yeni nesihetler ve telimler biraxmisdir Bu sekilde Siqhizm qurular deyisdikce daha da zenginlesmisdir Quru Nanak Dev siqhlerin ilk Qobind Sinqh ise insan qiyafesinde olan son qurudur Qobind Sinqh olum yataginda olan zaman Quru Qrant Sahibi son ve mutleq quru elan etmisdir Qurularin eyni ruha jot lakin muxtelif bedenlere sahib oldugu inanci Siqhizmin esasini teskil edir SaylariSikhlerin butun dunyada saylari texminen 23 milyon neferdir ve sayina gore Siqizm dunyada besinci en boyuk dindir Texminen 20 milyon Siqh Hindistanda bunun da boyuk bir qismi Pencab eyaletinde yasayir Bu say ile Siqhizm Hindistanin dorduncu en boyuk dinidir Boyuk Britaniya Kanada Avstraliya cenubi ve serqi Afrikada ve ABS de ehemiyyetli sayda Sikh yasayir Ayrica Malayziya ve Sinqapurda da ehemiyyetli azliq olaraq movcuddurlar Saclarini ve saqqallarini dogusdan etibaren hec kesmeyen Sikhlerin en diqqete carpan xususiyyeti baslarina taxdiqlari torfunlaridir Qurularin siyahisi Quru Nanak Dev Quru Anqad Quru Amar Das Quru Ram Das Ci Quru Arcan Dev Quru Har Qobind Quru Har Ray Quru Har Krisan Quru Teqh Bahadur Quru Qobind SinqhEdebiyyatDilgeer Dr Harjinder Singh 2008 Sikh Twareekh publisher Sikh University Press amp Singh Brothers Amritsar 2008 Dilgeer Dr Harjinder Singh 2012 Sikh History in 10 volumes publisher Sikh University Press amp Singh Brothers Amritsar 2010 12 Duggal Kartar Singh Philosophy and Faith of Sikhism Himalayan Institute Press 1988 ISBN 978 0 89389 109 1 Kaur Surjit Amongst the Sikhs Reaching for the Stars New Delhi Roli Books 2003 ISBN 81 7436 267 3 Khalsa Guru Fatha Singh Five Paragons of Peace Magic and Magnificence in the Guru s Way Toronto Monkey Minds Press 2010 ISBN 978968265819 Khalsa Shanti Kaur The History of Sikh Dharma of the Western Hemisphere Sikh Dharma Espanola NM 1995 ISBN 0 9639847 4 8 Singh Khushwant The Illustrated History of the Sikhs Oxford University Press India 2006 Singh Patwant The Sikhs Random House India 1999 ISBN 978 0 385 50206 1 Takhar Opinderjit Kaur Sikh Identity An Exploration of Groups Among Sikhs Ashgate Publishing Company Burlington VT 2005 ISBN 0 7546 5202 5 Teece Geoff Sikhism Religion in focus Black Rabbit Books 2004 ISBN 978 1 58340 469 0 Dilgeer Dr Harjinder Singh 1997 The Sikh Reference Book publisher Sikh University Press amp Singh Brothers Amritsar 1997 Dilgeer Dr Harjinder Singh 2005 Dictionary of Sikh Philosophy publisher Sikh University Press amp Singh Brothers Amritsar 2005 Chopra R M 2001 Glory of Sikhism publisher Sanbun New Delhi ISBN 783473471195Istinadlar www amazon in Archived from the original on 2023 05 04 edition m cnn com Archived from the original on 26 March 2023 indianexpress com Archived from the original on 13 February 2023