Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Siciliya Əmirliyi (it. Emirato di Sicilia ; ərəb. إمارة صقلية) — İtaliyanın Siciliya adasında mövcud olmuş müsəlman əmirliyi.
| Tarixi dövlət | |||
| Siciliya əmirliyi | |||
|---|---|---|---|
| Emiratu di Sicilia Εμιράτο της Σικελίας إمارة صقلية Imarat Siqilliyya | |||
| |||
 İtaliya ərazisi 1000-ci ildə | |||
| | |||
| Paytaxt | Palermo | ||
| Dövlət dini | İslam | ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
| İtaliya tarixi |
 Qədim dövr Orta əsrlər Yeni dövr XX əsr Xüsusi mövzular |
535-ci ildə Siciliya Bizans imperiyasının nəzarəti altında olan bir ərazi idi. 652-ci ildə Xəlifə Osman ibn Əffan tərəfindən idarə edilən donanma Siciliyanı işğal etdi. Ancaq ərəblər adada sadəcə qısa bir müddət qala bildilər. 700-ci ildə Siciliyaya yaxın olan Pantelleriyanı zəbt edən ərəblər Bizans imperiyası ilə ticarət müqaviləsi imzaladılar. Efemusun Bizans İmperatoru ilə problemləri olması səbəbindən II Mixail adanın cənubunda yerləşən limanları bilərəkdən ərəblərə verdi. Göstərilən müqavimətə baxmayaraq ərazi 965-ci ildə əvvəlcə Əqlabilərin sonralar isə Fatimilərin nəzarəti altına keçdi.
Fatimi sultanı Həsən Əl Kəlbi əldə etdiyi uğurlarına görə Siciliya Əmiri elan edildi və bununlada ada da Kəlbilər sülaləsinin hakimiyyəti başlamış oldu. Kəliblər əsasən Fatimilər xilafətinin Avropa üzrə siyasətini həyata keçirdən kiçik xanədanlıq sülaləsi idi. Fatimilər 972-ci ildə Misiri işğal edib idarə məkrəzlərini Tunisdən bura köçürdü. Beləliklə Misirdən uzaqda yerləşən valiliklərdə hakimiyyət atadan-oğula keçməyə başladı. İfrikiyyənin idarə edilməsi Əlcəzairdə məslunlaşmış Zirrilərə verildi. Siciliyanın idarəsi ilk əvvəllər İfrikiyyədə yerləşən mərkəzdən həyata keçirilirdi. Sonralar isə bu idarə etmə İfrikiyyədəki mərkəzdən alındı və Kəlbi sülaləsinə həvalə olundu. Eyni zamanda adanın yarı-müstəqil olmasıda qərarlaşdırılmışdı.
Fatimi donanmasının Tunis sahillərindən ayrılıb Misirə yollanmasının ardından xilafətə daxil olan sülalə əmirliklərinin daxili və xarici müstəqillikləri bir az daha artmış oldu. İlk Kəlbi əmiri Həsən 950-ci ildə Cənubi İtaliya ərazisindən Bizans imperiyasına qarşı hücuma keçdi. Siciliya adasından İtaliyanın əsas ərazilərinə doğru hərəkət edən ərəb-müsəlman ordusu İtaliyada yerləşən Kalabriya şəhərində uğur əldə edərək Casano allo İonio ve Garace ərazisini talan etdilər.
Yenə ilk Kəlbi əmiri Həsən 952-ci ildə Kalabriyada yerləşən Bizans qoşunun üzərinə ikinci səfərini həyata keçirdi. Bu səfər zamanı Ərəblər Cənubi İtaliyada Bizanslıların ətraf ərazilərdən cəmləşdirə bildiyi ordunu məğlub edib Qeresiya şəhərini mühasirəyə aldılar. Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu görən Bizans İmperatoru VII Konstantin sülh müqaviləsi imzalamağa razı oldu. Əldə olunan sülh razılaşmasına əsasən Siciliyanın şimalında yeləşən və İtaliya ərazisi olan Kalabriya şəhəri Siciliya əmirliyinə illik təzminat ödəməli idi. Siciliya Kəlbi əmiri Həsən öldükdən sonra yerinə oğlu Əhməd bin Həsən keçdi və onun hakimiyyəti 954-969 illəri arasında davam etdi. Əhməd bin Həsən atasından güclü bir dövlət təhvil almışdı. Rəsmən Fatimilər xilafətindən aslı olan Siciliya Əmirliyi əslində tam müstəqil qərar qəbul edirdi.
Fatimilərin inzibati-idarə mərkəzlərin daha uzağa köçürülmüşdü və buda adaya xilafət tərəfindən güclü nəzarət etmək imkanlarını məhdudlaşdırdı. Digər tərəfdən isə Bizans imperiyasına qarşı əldə edilən uğurlar və Kəlbilərin xeyirinə imzalanan sülh müqavilələri müsəlmanların mövqeyini Siciliyada xeyli möhkəmləndirmişdi. 956-cı ildə Bizans ordusu Rekko Kalabriyanı geri qaytaramaq üçün Kəlbi sülaləsinə qarşı yeni hərbi kompaniya başlatdı. Bizansın hücum edəcəyini gözləməyən Kəlbilər Rekko Kalabriyada olan gücünü itirdi və geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Hətta Bizans donanması düşəminin zəifləməsindən istifadə edərək Siciliya adasına qoşun çıxartdı. Ancaq Bizanslılar daha əvvəl ərəblərlə döyüşdə itirdikləri Krit adasını geri almağı daha uyğun hesab etdilər və Siciliyada Kəlbilərlə sülh müqaviləsi imzaladılar. Bunun nəticəsində Bizans ordusu və donanması 960-cı ildə Krit adasının üzərinə hücuma keçib adanı uzun illərdən sonra yenidən öz nəzarəti altına aldı.
Siciliya əmirliyinin mövcud olduğu dövr ərzində ada ərazisində yaşayan xristian əhali ada da qalmışdı. Onlara dini ibadətlərini yerinə yetirmək üçün heç bir məhdudiyyət qoyulmurdu, sadəcə hər bir ərəb dövlətində olduğu kimi xristianlarda müsəlman torpaqlarında yaşadıqları üçün can vergisi anlamına gələn cizyə ödəməli idilər. 962-ci ildə ada da silsilə şəkildə yayılacaq bir üsyan hərəkatı başladı. Taormina şəhərində yaşayan xristian əhali müsəlman ağalığına qarşı üsyana qalxdı. Xəlifə Əhməd bin Həsən Palermo şəhərindən xristianların üzərinə qoşun göndərək üsyanı qanlı bir şəkildə yatırdı və üsyan rəhbərlərini edam etdirdi. Buna baxmayaraq ərazinin xristian əhalisi üsyanlarını Rametta şəhəri yaxınlığında yerləşən qalada davam etdirdilər.
Siciliyada vəziyyət bu şəkildə davam etdiyi halda Bizans imperiyasında hakimyyət dəyişikliyi baş vermişdi. Adanın taleyi böyük ölcüdə Bizansdan aslı idi. Belə ki, X əsrdə Avropanın şərq ərazilərində ərəbləri qitədən çıxarmaq gücündə olan tək qüvvə kimi Bizans çıxış edirdi və imperiya daxilində baş verən çəkişmələr düşmənlərə qarşı vahid şəkildə mübarizə aparmağı çətinləşdiridi. Bu dövrdə II Nifekoros Bizans taxtını ələ keçirdib özünü yeni hökümdar elan etdi. Ordu başçısı olduğu müddətdə bu şəxs ərəblərə qarşı apardığı uğurlu hərbi əməliyyatlarla və ən əsası Krit adasını ərəblərdən geri alması ilə tanınırdı. 963-cü ildə II Nifekoros Siciliya adasını geri almaq üçün bacısı oğlu Manueli 40.000 Bizans qoşunu ilə birlikdə adanın üzərinə göndərdi.
Ordu 964-cü ilin oktyabr ayında Messina şəhərini işğal etdi. 864-cü ilin 15 oktyabr tarixində Messina şəhəri yaxınlığında Bizans ordusu ilə Siciliya Əmirliyinin orduları arasında şiddətli döyüş yaşandı və həmin döyüşdə ərəblər zəfər qazandı. Bizans ordusu Messina müharibəsi zamanı 10 min nəfərlik canlı qüvvəsini itirdi və bunların arasında hökümdar II Nifekoros tərəfindən adaya göndərilən gənc Manueldə vardı.
Əhməd bin Həsənin 964-cü ildə ölümündən sonra Siciliya əmirliyinin başına Əbu əl-Qasım bin Həsən keçdi. Əl-Qasım 964-982-ci illər aralığında hakimiyyətdə qaldı. Onun hakimiyyəti zamanında 970-ci illərdə Kəlbilərin qoşunları yenidən ada da nəzarəti ələ almağa bacardı və hətta İtalyanın ərazisində yerləşən Rekko Kalabriya şəhərinə uzun fasilədən sonra ərəblər tərəfindən hücumlar təşkil edildi. Siciliya donanmasının başında Əl-Qasımın qardaşı dayanırdı və onun bacarığı nəticəsində Adriatik dənizi sahilində yerləşən Bizansa aid qalalar və Puqliya bölgəsinin bir hissəsi ələ keçirildi. Bu müharibələr zamanı Bizanslılar güclü müqavimət göstərə bilmədilər. Bunun başlıca səbəbi həmin dövrdə Bizans imperiyasının Balkanlarda Bulqarlarla və Suriya ərazilərində Fatimilərlə eyni anda mübarizə aparmaları idi.
Bu arada Müqəddəs Roma imperiyasının İmperatoru II Otto xanımının təsiri altında İtaliyanın fəth etməyə qərara verdi. Alman orduları qısa zamanda Şimali İtalyanı və Romanı zəbt etmək və ardından Cənubi İtaliyaya doğru irəliləmək üçün hərəkətə keçdilər. 980-cı ildə bu niyyətlə Piza Respublikasıdan donanma dəstəyi alındı və qoşun 961-ci ildə İtaliyanın üzərinə səfərə başladı. Cənubi İtaliyada II Otto ilk olaraq kiçik Lombard knyazlığı ilə münasibətlərini aydınlaşdırdı. 982-ci ilin yanvar ayında Alman imperiya orduları Bizans ərazisi olan və bir hissəsi Siciliya əmiri Əl-Qasım tərəfindən tutulmuş Puqliya bölgəsinə daxil olaraq ərazini istila etməyə başladı. Bu məsələ üzrə tarixçilərin fikirləri müxtəlifdir. Belə ki, bəzi tarxiçilər Bizsanlıların Siciliya əmirindən vahid düşmənə qarşı döyüşmək üçün dəstək istədiyini və Kəlbi ordularının Bizansa kömək kimi göndərildiyini yazsada digər bir mənəblərdə isə Əmir Əbu-əl-Qasımın Bizans nüfuzunun Cənubi İtaliyada zəif olduğunu gördüyü üçün özünün həmin əraziləri işğal etmək istədiyini yazmışdır.
Cənubi İtaliya üzərində yürüşlərini davam etdirən Müqəddəs Roma imperiyasının İmperatoru II Otto Taranto şəhərinin üzərinə hücuma keçərək şəhərini işğal etdi. II Otto daha sonra qoşunun cənuba doğru irəliləməsinə göstəriş verdi və iyul ayın əvvəllərində Əmir Əbu-əl-Qasımın rəhbəriliyi etdiyi ordu ilə qarşılaşdı. Tərəflər arasında baş verən ilk müharibədə ərəblər məğlub oldu. Əmirliyin orduları geri çəkilməyə başladı. Ancaq Almanların sürətli təqibi ilə qarşılaşan Əl-Qasım qoşunlarını Kollona Burnu yaxınlığında yerləşən Kortonedə ərazisində möhkəmləndirib rəqibinin gəlməsini gözlədi. 982-ci ilin 13-14 iyun tarixlərində baş verən Stilo müharibəsi zamanı taktiki gediş və silah-sursat baxımdan daha hazırlıqlı vəziyyətdə olan Alman ordusu rəqibini mühasirəyə almağı bacardı və onu məğlub etdi. Siciliya Əmiri Əbu-əl-Qasım müharibə zamanı öldürüldü. Ancaq Siciliya ordusuna rəhbərliyi əlinə alan Əl-Qasımın oğlu Cəfər-əl-Kəlbi ordunun ruh yüksəkliyini bərpa edərək Alman ordusunu məğlub etməyi bacardı.
Ərəb tarixçisi İbn Əsirin məlumatına görə Almanlar 4.000 nəfərlik canlı qüvvəsini və iyirimdən çox nüfuzlu komandanlarını Cəfər-əl-Kəlbi ilə aparılan döyüşdə itirdilər. II Otto Cənubi İtaliyada mübarizə aparmağın mənasız olduğunu anlayıb Bizans gəmisi ilə 982-ci ilin 12 noyabr tarixində Roma şəhərinə qayıtdı. Daha geniş ərazilərə hücum etmək imkanı olan Əmir Cəfər əl-Kəlbi isə Siciliya adasına doğru geri çəkilərək öz ərazisində möhkəmlənməyi seçdi. Sonrakı on illiklərdə Cənubi İtaliya və Lombard ərazilərində ərəblər tərəfindən kiçik ölcülü talanlar və hücumlar həyata keçirilsədə onlar burada daimi möhkəmlənmək yolunu seçmədi və əsas diqqətlər Siciliya əmirliyini kənar qüvvələrinin təsirlərindən qorumağa yönləndirildi.
Sicilya əmirliyi Cəfər əl-Kəlbi və Yusif əl-Kəlbinin hakimiyyəti zamanlarında özünün mədəni baxımdan ən parlaq dövrünü yaşamışdır. Hər iki əmir ədəbiyyat və sənətkarlıq sahələrində fəaliyyət göstərən şəxsləri himayə etməklə tanınmışdılar.
Yusifin oğlu olan Cəfər əl-Kəlbi çox sərt və zalim bir hökümdar olaraq tanındı. Əmirin hakimiyyəti dönəmində Siciliya adasında yaşayan bərbər əsilli müsəlmanlar arasında üsyan çıxdı. Əmir Cəfərin bu üsyana reaksiyası çox sərt oldu və üsyan rəhbərləri indiki Palermo şəhərində edam edildikdən sonra yerdə qalan bərbər əsilli ərəblər adadan çıxardılıb İfrikiyyə ərazisinə sürgün edildilər. 1019-cu ildə bu dəfə ərəblər tərəfindən Balarm adlandırılan Palermo şəhərində üsyan baş verdi. Üsyançılar Cəfər əl-Kəlbinin zülümnə qarşı təşkilatlanmışdılar və bir necə gün davam edən üsyan nəticəsində Cəfər əl-Kəlbi taxdan salınaraq İfrikiyyə ərazisinə qaçmağa məcbur edildi.
Cəfər əl-Kəlbinin yerinə qardaşı Əl-Əhqal gətirildi. Əl-Əhqalın taxta çıxdığı dövr dövlətin ağır günlərini yaşadığı dövrə təsadüf edirdi. Bizanslılar 1026 və 1031-ci illərdə Siciliya adası üzərinə iki səfər həyata keçirdilər. Əl-Əhqal düşmən hücumunun qarşısını almaq üçün Fatimilər xilafətindən hərbi kömək istədi və xilafət Bizans hücumuna qarşı qorunmaq üçün xilafətə kömək göndərdi. Ümumi nəticədə Bizans orduları istəklərinə nail olmayıb geri çəkilsələrdə qələbə Siciliya əmirliyinin xəzinəsinin boşalması ilə nəticələndi. Belə ki, xilafətin mərkəzindən əlavə qoşunun gətirilməsi və onların təminatı Siciliya əmirliyinə baha başa gəlmişdi. Əl-Əhlaq xəzinənin gücünü bərpa etmək üçün ölkə daxilində fəaliyyət göstərən yerli və xarici tacirlərə yüksək vergi miqdarı təyin etmək məcburiyyətində qaldı. Tətbiq edilən yüksək vergilərə qarşı xalq üsyana başladı və ölkə vətəndaş müharibəsinə bənzər silahlı qarşıdurmalar meydanına çevrildi. Vətəndaş müharibəsində Əl-Əhlaqa qarşı döyüşən birliklərə qardaşı Əbu-Hafis rəhbərlik edirdi və burada əsas məqsədlərdən biri yüksək vergilərə etiraz etməklə yanaşı eyni zamanda taxtı ələ keçirmək iddiası idi. Hakimiyyət üstündə aparılan mübarizədə Əl-Əhlaq Bizansdan, qardaşı Əbu-Hafis isə İfrikiyyədə hakimiyyətdə olan Zirri əmirliyindən kömək istəmişdi.
Əmirliyinin zəfilməsi nəticəsində adanın hakimi olan Kəlbilər 1036-1052-ci illərdə Zirrilərdən vassal aslılığında yaşadılar. Bu aslılığın yaranmasının əsas səbəbi bir əsrə yaxın müddət boyunca Kəlbilərin Zirrilərdən müntəzəm olaraq hərbi və ərzaq yardımı istəməsi idi.
Dəniz respublikaları XI əsrdə adaya normanlardan ibarət muzdlu döyüşçülər göndərməyə başladı. Robert Quiskardın oğlu Tankredin rəhbərlik etdiyi birliklər 1060-ci ildə adanın böyük bir hissəsinin işğal etməyi bacardı. Bu hadisədən sonra ada üç ərəb əmirinin arasında bölüşdürüldü. 1068-ci ildə normanlar 700 dən cəngavərin iştirak etdiyi bir döyüşdə ərəbləri məğlub etdilər, ancaq Ərəblər üçün ən böyük yenilgi Palermo şəhərinin 1091-ci ildə baş vermiş mühasəsi zamanı yaşandı. Həmin döyüşdə müsəlman birliklərinin məğlub olması ərəblərin ada da olacaq gələcək talehlərinə birdəfəlik aydınlıq gətirmiş oldu. 1072-ci ildə 241 illik mövcudiyyətlikdən sonra Siciliya əmirliyi süqut etdi. Ancaq buna baxmayaraq ərəb tacilər XII əsrin sonlarına qədər ada da öz mövucdluqlarını davam etdirdilər. Normanlar və Avropadan gəlmiş başqa xalqlarla ərəblər arasında hər zaman xoş münasibətin olduğu tarixi mənbələrədə qeyd edilmişdir.
Ədəbiyyat
- Fikret Işıltan, “Sicilya”, İA, X, 589-595;
- A. A. Vasiliev, Byzance et les Arabes I: La Dynastie d’Amorium (820-867), Bruxelles 1935, s. 62-88;
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Siciliya Emirliyi it Emirato di Sicilia ereb إمارة صقلية Italiyanin Siciliya adasinda movcud olmus muselman emirliyi Tarixi dovletSiciliya emirliyiEmiratu di Sicilia Emirato ths Sikelias إمارة صقلية Imarat SiqilliyyaBayraqItaliya erazisi 1000 ci ilde831 1072Paytaxt PalermoDovlet dini IslamIdareetme formasi Monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiItaliya tarixiQedim dovr Qedim Roma Carliq Respublika Imperiya Orta esrler Siciliya emirliyi Venesiya Genuya Vatikan Florensiya Deniz respublikalari Yeni dovr Intibah XX esr Italiya Kralligi Italiya Sosial Respublikasi Italiya Respublikasi Xususi movzular 535 ci ilde Siciliya Bizans imperiyasinin nezareti altinda olan bir erazi idi 652 ci ilde Xelife Osman ibn Effan terefinden idare edilen donanma Siciliyani isgal etdi Ancaq erebler adada sadece qisa bir muddet qala bildiler 700 ci ilde Siciliyaya yaxin olan Pantelleriyani zebt eden erebler Bizans imperiyasi ile ticaret muqavilesi imzaladilar Efemusun Bizans Imperatoru ile problemleri olmasi sebebinden II Mixail adanin cenubunda yerlesen limanlari bilerekden ereblere verdi Gosterilen muqavimete baxmayaraq erazi 965 ci ilde evvelce Eqlabilerin sonralar ise Fatimilerin nezareti altina kecdi Fatimi sultani Hesen El Kelbi elde etdiyi ugurlarina gore Siciliya Emiri elan edildi ve bununlada ada da Kelbiler sulalesinin hakimiyyeti baslamis oldu Kelibler esasen Fatimiler xilafetinin Avropa uzre siyasetini heyata kecirden kicik xanedanliq sulalesi idi Fatimiler 972 ci ilde Misiri isgal edib idare mekrezlerini Tunisden bura kocurdu Belelikle Misirden uzaqda yerlesen valiliklerde hakimiyyet atadan ogula kecmeye basladi Ifrikiyyenin idare edilmesi Elcezairde meslunlasmis Zirrilere verildi Siciliyanin idaresi ilk evveller Ifrikiyyede yerlesen merkezden heyata kecirilirdi Sonralar ise bu idare etme Ifrikiyyedeki merkezden alindi ve Kelbi sulalesine hevale olundu Eyni zamanda adanin yari musteqil olmasida qerarlasdirilmisdi Fatimi donanmasinin Tunis sahillerinden ayrilib Misire yollanmasinin ardindan xilafete daxil olan sulale emirliklerinin daxili ve xarici musteqillikleri bir az daha artmis oldu Ilk Kelbi emiri Hesen 950 ci ilde Cenubi Italiya erazisinden Bizans imperiyasina qarsi hucuma kecdi Siciliya adasindan Italiyanin esas erazilerine dogru hereket eden ereb muselman ordusu Italiyada yerlesen Kalabriya seherinde ugur elde ederek Casano allo Ionio ve Garace erazisini talan etdiler Yene ilk Kelbi emiri Hesen 952 ci ilde Kalabriyada yerlesen Bizans qosunun uzerine ikinci seferini heyata kecirdi Bu sefer zamani Erebler Cenubi Italiyada Bizanslilarin etraf erazilerden cemlesdire bildiyi ordunu meglub edib Qeresiya seherini muhasireye aldilar Veziyyetin cixilmaz oldugunu goren Bizans Imperatoru VII Konstantin sulh muqavilesi imzalamaga razi oldu Elde olunan sulh razilasmasina esasen Siciliyanin simalinda yelesen ve Italiya erazisi olan Kalabriya seheri Siciliya emirliyine illik tezminat odemeli idi Siciliya Kelbi emiri Hesen oldukden sonra yerine oglu Ehmed bin Hesen kecdi ve onun hakimiyyeti 954 969 illeri arasinda davam etdi Ehmed bin Hesen atasindan guclu bir dovlet tehvil almisdi Resmen Fatimiler xilafetinden asli olan Siciliya Emirliyi eslinde tam musteqil qerar qebul edirdi Fatimilerin inzibati idare merkezlerin daha uzaga kocurulmusdu ve buda adaya xilafet terefinden guclu nezaret etmek imkanlarini mehdudlasdirdi Diger terefden ise Bizans imperiyasina qarsi elde edilen ugurlar ve Kelbilerin xeyirine imzalanan sulh muqavileleri muselmanlarin movqeyini Siciliyada xeyli mohkemlendirmisdi 956 ci ilde Bizans ordusu Rekko Kalabriyani geri qaytaramaq ucun Kelbi sulalesine qarsi yeni herbi kompaniya baslatdi Bizansin hucum edeceyini gozlemeyen Kelbiler Rekko Kalabriyada olan gucunu itirdi ve geri cekilmek mecburiyyetinde qaldi Hetta Bizans donanmasi duseminin zeiflemesinden istifade ederek Siciliya adasina qosun cixartdi Ancaq Bizanslilar daha evvel ereblerle doyusde itirdikleri Krit adasini geri almagi daha uygun hesab etdiler ve Siciliyada Kelbilerle sulh muqavilesi imzaladilar Bunun neticesinde Bizans ordusu ve donanmasi 960 ci ilde Krit adasinin uzerine hucuma kecib adani uzun illerden sonra yeniden oz nezareti altina aldi Siciliya emirliyinin movcud oldugu dovr erzinde ada erazisinde yasayan xristian ehali ada da qalmisdi Onlara dini ibadetlerini yerine yetirmek ucun hec bir mehdudiyyet qoyulmurdu sadece her bir ereb dovletinde oldugu kimi xristianlarda muselman torpaqlarinda yasadiqlari ucun can vergisi anlamina gelen cizye odemeli idiler 962 ci ilde ada da silsile sekilde yayilacaq bir usyan herekati basladi Taormina seherinde yasayan xristian ehali muselman agaligina qarsi usyana qalxdi Xelife Ehmed bin Hesen Palermo seherinden xristianlarin uzerine qosun gonderek usyani qanli bir sekilde yatirdi ve usyan rehberlerini edam etdirdi Buna baxmayaraq erazinin xristian ehalisi usyanlarini Rametta seheri yaxinliginda yerlesen qalada davam etdirdiler Siciliyada veziyyet bu sekilde davam etdiyi halda Bizans imperiyasinda hakimyyet deyisikliyi bas vermisdi Adanin taleyi boyuk olcude Bizansdan asli idi Bele ki X esrde Avropanin serq erazilerinde erebleri qiteden cixarmaq gucunde olan tek quvve kimi Bizans cixis edirdi ve imperiya daxilinde bas veren cekismeler dusmenlere qarsi vahid sekilde mubarize aparmagi cetinlesdiridi Bu dovrde II Nifekoros Bizans taxtini ele kecirdib ozunu yeni hokumdar elan etdi Ordu bascisi oldugu muddetde bu sexs ereblere qarsi apardigi ugurlu herbi emeliyyatlarla ve en esasi Krit adasini ereblerden geri almasi ile taninirdi 963 cu ilde II Nifekoros Siciliya adasini geri almaq ucun bacisi oglu Manueli 40 000 Bizans qosunu ile birlikde adanin uzerine gonderdi Ordu 964 cu ilin oktyabr ayinda Messina seherini isgal etdi 864 cu ilin 15 oktyabr tarixinde Messina seheri yaxinliginda Bizans ordusu ile Siciliya Emirliyinin ordulari arasinda siddetli doyus yasandi ve hemin doyusde erebler zefer qazandi Bizans ordusu Messina muharibesi zamani 10 min neferlik canli quvvesini itirdi ve bunlarin arasinda hokumdar II Nifekoros terefinden adaya gonderilen genc Manuelde vardi Ehmed bin Hesenin 964 cu ilde olumunden sonra Siciliya emirliyinin basina Ebu el Qasim bin Hesen kecdi El Qasim 964 982 ci iller araliginda hakimiyyetde qaldi Onun hakimiyyeti zamaninda 970 ci illerde Kelbilerin qosunlari yeniden ada da nezareti ele almaga bacardi ve hetta Italyanin erazisinde yerlesen Rekko Kalabriya seherine uzun fasileden sonra erebler terefinden hucumlar teskil edildi Siciliya donanmasinin basinda El Qasimin qardasi dayanirdi ve onun bacarigi neticesinde Adriatik denizi sahilinde yerlesen Bizansa aid qalalar ve Puqliya bolgesinin bir hissesi ele kecirildi Bu muharibeler zamani Bizanslilar guclu muqavimet gostere bilmediler Bunun baslica sebebi hemin dovrde Bizans imperiyasinin Balkanlarda Bulqarlarla ve Suriya erazilerinde Fatimilerle eyni anda mubarize aparmalari idi Bu arada Muqeddes Roma imperiyasinin Imperatoru II Otto xaniminin tesiri altinda Italiyanin feth etmeye qerara verdi Alman ordulari qisa zamanda Simali Italyani ve Romani zebt etmek ve ardindan Cenubi Italiyaya dogru irelilemek ucun herekete kecdiler 980 ci ilde bu niyyetle Piza Respublikasidan donanma desteyi alindi ve qosun 961 ci ilde Italiyanin uzerine sefere basladi Cenubi Italiyada II Otto ilk olaraq kicik Lombard knyazligi ile munasibetlerini aydinlasdirdi 982 ci ilin yanvar ayinda Alman imperiya ordulari Bizans erazisi olan ve bir hissesi Siciliya emiri El Qasim terefinden tutulmus Puqliya bolgesine daxil olaraq erazini istila etmeye basladi Bu mesele uzre tarixcilerin fikirleri muxtelifdir Bele ki bezi tarxiciler Bizsanlilarin Siciliya emirinden vahid dusmene qarsi doyusmek ucun destek istediyini ve Kelbi ordularinin Bizansa komek kimi gonderildiyini yazsada diger bir meneblerde ise Emir Ebu el Qasimin Bizans nufuzunun Cenubi Italiyada zeif oldugunu gorduyu ucun ozunun hemin erazileri isgal etmek istediyini yazmisdir Kelbilerin xelifeleri Hesen el Kelbi 948 954 Ehmed 954 969 Ebu Qasim 969 982 Cabir el Kelbi 982 983 Cefer el Kelbi 983 985 Abdullah Kelbi 985 990 Yusif el Kelbi 990 998 Cefer el Kelbi 998 1019 El Ehlaq 1019 1037 Abdullah 1037 1040 Hesen es Samsan 1040 1053 Ereblerin Siciliyada meskunlasmasi neticesinde Normanlarin ve Ereblerin qarsiliqli tesiri ile yeni bir medeni cereyan olan yaranmisdir Cenubi Italiya uzerinde yuruslerini davam etdiren Muqeddes Roma imperiyasinin Imperatoru II Otto Taranto seherinin uzerine hucuma kecerek seherini isgal etdi II Otto daha sonra qosunun cenuba dogru irelilemesine gosteris verdi ve iyul ayin evvellerinde Emir Ebu el Qasimin rehberiliyi etdiyi ordu ile qarsilasdi Terefler arasinda bas veren ilk muharibede erebler meglub oldu Emirliyin ordulari geri cekilmeye basladi Ancaq Almanlarin suretli teqibi ile qarsilasan El Qasim qosunlarini Kollona Burnu yaxinliginda yerlesen Kortonede erazisinde mohkemlendirib reqibinin gelmesini gozledi 982 ci ilin 13 14 iyun tarixlerinde bas veren Stilo muharibesi zamani taktiki gedis ve silah sursat baximdan daha hazirliqli veziyyetde olan Alman ordusu reqibini muhasireye almagi bacardi ve onu meglub etdi Siciliya Emiri Ebu el Qasim muharibe zamani olduruldu Ancaq Siciliya ordusuna rehberliyi eline alan El Qasimin oglu Cefer el Kelbi ordunun ruh yuksekliyini berpa ederek Alman ordusunu meglub etmeyi bacardi Ereb tarixcisi Ibn Esirin melumatina gore Almanlar 4 000 neferlik canli quvvesini ve iyirimden cox nufuzlu komandanlarini Cefer el Kelbi ile aparilan doyusde itirdiler II Otto Cenubi Italiyada mubarize aparmagin menasiz oldugunu anlayib Bizans gemisi ile 982 ci ilin 12 noyabr tarixinde Roma seherine qayitdi Daha genis erazilere hucum etmek imkani olan Emir Cefer el Kelbi ise Siciliya adasina dogru geri cekilerek oz erazisinde mohkemlenmeyi secdi Sonraki on illiklerde Cenubi Italiya ve Lombard erazilerinde erebler terefinden kicik olculu talanlar ve hucumlar heyata kecirilsede onlar burada daimi mohkemlenmek yolunu secmedi ve esas diqqetler Siciliya emirliyini kenar quvvelerinin tesirlerinden qorumaga yonlendirildi Sicilya emirliyi Cefer el Kelbi ve Yusif el Kelbinin hakimiyyeti zamanlarinda ozunun medeni baximdan en parlaq dovrunu yasamisdir Her iki emir edebiyyat ve senetkarliq sahelerinde fealiyyet gosteren sexsleri himaye etmekle taninmisdilar Yusifin oglu olan Cefer el Kelbi cox sert ve zalim bir hokumdar olaraq tanindi Emirin hakimiyyeti doneminde Siciliya adasinda yasayan berber esilli muselmanlar arasinda usyan cixdi Emir Ceferin bu usyana reaksiyasi cox sert oldu ve usyan rehberleri indiki Palermo seherinde edam edildikden sonra yerde qalan berber esilli erebler adadan cixardilib Ifrikiyye erazisine surgun edildiler 1019 cu ilde bu defe erebler terefinden Balarm adlandirilan Palermo seherinde usyan bas verdi Usyancilar Cefer el Kelbinin zulumne qarsi teskilatlanmisdilar ve bir nece gun davam eden usyan neticesinde Cefer el Kelbi taxdan salinaraq Ifrikiyye erazisine qacmaga mecbur edildi Cefer el Kelbinin yerine qardasi El Ehqal getirildi El Ehqalin taxta cixdigi dovr dovletin agir gunlerini yasadigi dovre tesaduf edirdi Bizanslilar 1026 ve 1031 ci illerde Siciliya adasi uzerine iki sefer heyata kecirdiler El Ehqal dusmen hucumunun qarsisini almaq ucun Fatimiler xilafetinden herbi komek istedi ve xilafet Bizans hucumuna qarsi qorunmaq ucun xilafete komek gonderdi Umumi neticede Bizans ordulari isteklerine nail olmayib geri cekilselerde qelebe Siciliya emirliyinin xezinesinin bosalmasi ile neticelendi Bele ki xilafetin merkezinden elave qosunun getirilmesi ve onlarin teminati Siciliya emirliyine baha basa gelmisdi El Ehlaq xezinenin gucunu berpa etmek ucun olke daxilinde fealiyyet gosteren yerli ve xarici tacirlere yuksek vergi miqdari teyin etmek mecburiyyetinde qaldi Tetbiq edilen yuksek vergilere qarsi xalq usyana basladi ve olke vetendas muharibesine benzer silahli qarsidurmalar meydanina cevrildi Vetendas muharibesinde El Ehlaqa qarsi doyusen birliklere qardasi Ebu Hafis rehberlik edirdi ve burada esas meqsedlerden biri yuksek vergilere etiraz etmekle yanasi eyni zamanda taxti ele kecirmek iddiasi idi Hakimiyyet ustunde aparilan mubarizede El Ehlaq Bizansdan qardasi Ebu Hafis ise Ifrikiyyede hakimiyyetde olan Zirri emirliyinden komek istemisdi Emirliyinin zefilmesi neticesinde adanin hakimi olan Kelbiler 1036 1052 ci illerde Zirrilerden vassal asliliginda yasadilar Bu asliligin yaranmasinin esas sebebi bir esre yaxin muddet boyunca Kelbilerin Zirrilerden muntezem olaraq herbi ve erzaq yardimi istemesi idi Deniz respublikalari XI esrde adaya normanlardan ibaret muzdlu doyusculer gondermeye basladi Robert Quiskardin oglu Tankredin rehberlik etdiyi birlikler 1060 ci ilde adanin boyuk bir hissesinin isgal etmeyi bacardi Bu hadiseden sonra ada uc ereb emirinin arasinda bolusduruldu 1068 ci ilde normanlar 700 den cengaverin istirak etdiyi bir doyusde erebleri meglub etdiler ancaq Erebler ucun en boyuk yenilgi Palermo seherinin 1091 ci ilde bas vermis muhasesi zamani yasandi Hemin doyusde muselman birliklerinin meglub olmasi ereblerin ada da olacaq gelecek talehlerine birdefelik aydinliq getirmis oldu 1072 ci ilde 241 illik movcudiyyetlikden sonra Siciliya emirliyi suqut etdi Ancaq buna baxmayaraq ereb taciler XII esrin sonlarina qeder ada da oz movucdluqlarini davam etdirdiler Normanlar ve Avropadan gelmis basqa xalqlarla erebler arasinda her zaman xos munasibetin oldugu tarixi menbelerede qeyd edilmisdir EdebiyyatFikret Isiltan Sicilya IA X 589 595 A A Vasiliev Byzance et les Arabes I La Dynastie d Amorium 820 867 Bruxelles 1935 s 62 88