Qələndər Çələbi üsyanı (türk. Kalender Çelebi isyanı) – 1527-ci ildə Anadoluda baş verən şiə ayaqlanması.
Qələndər Çələbi üsyanı | |||
---|---|---|---|
Tarix | 22 iyun 1527 | ||
Yeri | Tokat, Amasya, Sivas, Mərəş, Kırşəhər, Ankara, Çorum, Əlbistan, Yozqat | ||
Səbəbi | Aparılan vergi siyasəti və dini sürtüşmələr | ||
Nəticəsi | Üsyan yatırıldı | ||
Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
Komandan(lar) | |||
| |||
Baba Zünnun üsyanı kimi, bu ayaqlanma da Sultan Süleyman Qanuni dövründə (1520–1566) çıxmışdır. Ard-arda baş tutan Belqrad, Rodos və Moxac səfərləri səbəbilə xəzinədə yaranan azalmanı aradan qaldırmaq məqsədilə əhalidən toplanan vergilər artırılmış, buna etiraz edən əhali isə Qələndər Çələbi rəhbərliyində ayaqlanmışdır.
Üsyana rəhbərlik edən Bektaşı təriqətinin şeyxi Qələndər Çələbi Hacı Bektaş Vəli soyundan gəldiyini iddia edərək özünü şah elan etmiş, Qələndər Şah ünvanıyla Səfəvi şahı Şah İsmayılla əlaqələr qurmağa cəhd etmişdir.
Timar torpaqları əlindən alınan sipahilərin də qatılmasıyla sayıları 30 minə çatan üsyançılar Əlbistan yaxınlığında məskunlaşdılar. Üsyan xəbəri Sultan Süleymana səfər dönüşü Petrovaradində verildi. Anadolu bəylərbəyi Bəhram Paşa və Qaraman bəylərbəyi Mahmud Paşa üsyanı yatırmaqla vəzifələndirildilər. Onlar bölgəyə gəlmədən öncə isə Sivas bəylərbəyi Yaqub Paşa üsyançılara məğlub olub geri çəkildilər. Ardından 8 iyun 1527-ci ildə Tokat yaxınlığında Qaraman və Hələb əyalətlərindən gələn dəstək birliklərlə üsyançılara hücum edən Bəhram Paşa yenidən məğlub oldu və Qaraman bəylərbəyi Mahmud Paşa, Alaiyə, Amasiya və Birəcik sancaqbəyləri, eləcə də Qaraman və Anadolu timar dəftərdarları döyüş meydanında həlak oldular.
Üsyanın böyüməsinin ardından Sultan Süleyman Qanuni bölgədə sülh təmin etmək məqsədilə sədrəzəm Parqalı İbrahim Paşanı 3 min yeniçəri və 2 min sipahiylə birlikdə Anadoluya göndərdi. İdarəsindəki Osmanlı ordusunu Əlbistan yaxınlığına gətirən İbrahim Paşa öncəliklə, Qələndər Çələbini dəstəkləyən sipahi və türkmən bəyləriylə gizli danışıqlara başladı. Mülkləri əllərindən alınan sipahilərə mülklərinin geri veriləcəyi söz verildi. Mərkəzi hakimiyyətdən narazı olan türkmən bəylərinin isə vergilərinin azaldılacağı vəd edildi. Beləliklə, Qələndər Çələbinin tərəfdarlarını azaltmağa çalışan İbrahim Paşa 22 iyun 1527-ci ildə Başsaz yaylağında üsyançılara hücuma keçdi. Hər biri qılıncdan keçirilən üsyançıların başçısı Qələndər Çələbi və Vəli Dündar bəy döyüş meydanında həlak oldular.
Qələndər Çələbinin öldürülməsinin ardından Bektaşi təriqətinin fəaliyyəti Sultan Süleyman Qanuni dövrünün sonlarına qədər dayandırıldı.
İstinadlar
- [http://www.hacibektaslilar.com/article,tr,2007~01~04,,,1~0~0,yes~29~now,122_columnist.html "�AH KALENDER �SYANI Hac� Bekta�l�lar Sitesine Ho�geldiniz"]. web.archive.org. 2011-11-26. 2011-11-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-06-24.
- Aktan, C. C., Dileyici, D. ve Saraç, Ö. (2002). Osmanlı tarihinde vergi isyanları –I-. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 7(2), 1–20
Mənbə
- İlkesiz Vergilere Tepkiler:Vergi İsyanları. Ed.:Özgür Saraç, Gamze Yıldız Şeren. İstanbul 2022.
- Çetin, H. (2018). Osmanlı devletinde meydana gelen vergi isyanları. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi. 10(1), 18–34
- Maden, F. (2015). Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 73, 173–202
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qelender Celebi usyani turk Kalender Celebi isyani 1527 ci ilde Anadoluda bas veren sie ayaqlanmasi Qelender Celebi usyaniTarix 22 iyun 1527Yeri Tokat Amasya Sivas Meres Kirseher Ankara Corum Elbistan YozqatSebebi Aparilan vergi siyaseti ve dini surtusmelerNeticesi Usyan yatirildiMunaqise terefleriOsmanli imperiyasi Usyanci birliklerKomandan lar Behram Pasa Mahmud Pasa Yaqub Pasa Parqali Ibrahim Pasa Qelender Celebi Veli Dundar bey Usyanci qizilbas sipahiler Usyanci qizilbas turkmenler Baba Zunnun usyani kimi bu ayaqlanma da Sultan Suleyman Qanuni dovrunde 1520 1566 cixmisdir Ard arda bas tutan Belqrad Rodos ve Moxac seferleri sebebile xezinede yaranan azalmani aradan qaldirmaq meqsedile ehaliden toplanan vergiler artirilmis buna etiraz eden ehali ise Qelender Celebi rehberliyinde ayaqlanmisdir Usyana rehberlik eden Bektasi teriqetinin seyxi Qelender Celebi Haci Bektas Veli soyundan geldiyini iddia ederek ozunu sah elan etmis Qelender Sah unvaniyla Sefevi sahi Sah Ismayilla elaqeler qurmaga cehd etmisdir Timar torpaqlari elinden alinan sipahilerin de qatilmasiyla sayilari 30 mine catan usyancilar Elbistan yaxinliginda meskunlasdilar Usyan xeberi Sultan Suleymana sefer donusu Petrovaradinde verildi Anadolu beylerbeyi Behram Pasa ve Qaraman beylerbeyi Mahmud Pasa usyani yatirmaqla vezifelendirildiler Onlar bolgeye gelmeden once ise Sivas beylerbeyi Yaqub Pasa usyancilara meglub olub geri cekildiler Ardindan 8 iyun 1527 ci ilde Tokat yaxinliginda Qaraman ve Heleb eyaletlerinden gelen destek birliklerle usyancilara hucum eden Behram Pasa yeniden meglub oldu ve Qaraman beylerbeyi Mahmud Pasa Alaiye Amasiya ve Birecik sancaqbeyleri elece de Qaraman ve Anadolu timar defterdarlari doyus meydaninda helak oldular Usyanin boyumesinin ardindan Sultan Suleyman Qanuni bolgede sulh temin etmek meqsedile sedrezem Parqali Ibrahim Pasani 3 min yeniceri ve 2 min sipahiyle birlikde Anadoluya gonderdi Idaresindeki Osmanli ordusunu Elbistan yaxinligina getiren Ibrahim Pasa oncelikle Qelender Celebini destekleyen sipahi ve turkmen beyleriyle gizli danisiqlara basladi Mulkleri ellerinden alinan sipahilere mulklerinin geri verileceyi soz verildi Merkezi hakimiyyetden narazi olan turkmen beylerinin ise vergilerinin azaldilacagi ved edildi Belelikle Qelender Celebinin terefdarlarini azaltmaga calisan Ibrahim Pasa 22 iyun 1527 ci ilde Bassaz yaylaginda usyancilara hucuma kecdi Her biri qilincdan kecirilen usyancilarin bascisi Qelender Celebi ve Veli Dundar bey doyus meydaninda helak oldular Qelender Celebinin oldurulmesinin ardindan Bektasi teriqetinin fealiyyeti Sultan Suleyman Qanuni dovrunun sonlarina qeder dayandirildi Istinadlar http www hacibektaslilar com article tr 2007 01 04 1 0 0 yes 29 now 122 columnist html AH KALENDER SYANI Hac Bekta l lar Sitesine Ho geldiniz web archive org 2011 11 26 2011 11 26 tarixinde Istifade tarixi 2024 06 24 Aktan C C Dileyici D ve Sarac O 2002 Osmanli tarihinde vergi isyanlari I Suleyman Demirel Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi 7 2 1 20MenbeIlkesiz Vergilere Tepkiler Vergi Isyanlari Ed Ozgur Sarac Gamze Yildiz Seren Istanbul 2022 Cetin H 2018 Osmanli devletinde meydana gelen vergi isyanlari Hukuk ve Iktisat Arastirmalari Dergisi 10 1 18 34 Maden F 2015 Yenicerilik Bektasilik iliskileri ve yeniceri isyanlarinda Bektasiler Turk Kulturu ve Haci Bektas Veli Arastirma Dergisi 73 173 202