Quranın tarixi — İslamın müqəddəs kitabının tarixi və mənşəyidir. İslamın tarixinin mühüm bir hissəsini təşkil edir.
İslam inancında Quranın nazil olması 610-cu ildəMəkkə yaxınlığındakı Hira mağarasında Cəbrayıl mələk Məhəmmədə göründüyü və Ələq surəsindən ilk ayələri oxuduğu zaman başlayır və onun 632-ci ildə ölümünə qədər davam edir. Ancaq Taifdə tapılan daş kitabədə Quranda 16 dəfə adı keçən Məscidül-Həramın tikilmə tarixi 78 kimi göstərilir.
Nəqliyyata görə, Quranı ilk Əbu Bəkr kitab formatında toplayıb. Miladi 644-656-cı ildə, üçüncü xəlifə Osman ibn Əffanın dövründə Quranın şəkil və ya samit skeleti-qiraətdə vahidliyi təmin etmək üçün dəyişdirildi. Bu səbəbdən Quran indiki halında Osman kodeksi kimi də tanınır. Professor Frensis Edvard Pitersə görə, bu prosesdə Qurana edilənlər son dərəcə mühafizəkar görünür və məzmun redaksiya tərəfdarlığından qaçmaq üçün mexaniki şəkildə yaradılmışdır. Lakin bu dövrdə ərəb orfoqrafiyasının əsasını təşkil edən nöqtəli və sait hərfləri kimi bir çox işarələr inkişaf etməmişdi. Orfoqrafik qaydalar hicri II əsrdə işlənib hazırlanmışdır və bu tarixdən sonra qira və ya rəsmin müxtəlif şifahi oxunuşlarını sənədləşdirmək mümkün olmuşdur.
Ənənəvi hesablara görə Quran, İbrahim tərəfindən qurulan, mühüm ticarət mərkəzinə çevrilən, Qərbi Ərəb şəhəri Məkkədə tacir olan Məhəmmədə nazil olmuşdur. Vəhylər Ramazan ayının bir gecəsində, Məhəmmədin qırx yaşında ikən başlayır.
Quranda Məhəmməd üçün ümmi ifadəsi işlədilir. Müsəlman alimlərinin əksinə bəzi müasir alimlər bunun əvəzinə qeyri-bibliya icmasına istinad kimi şərh edirlər.
Məşhur rəvayət toplayıcısı Buxarinin (250 il sonra) ilk vəhyi Xədicə binti Huveyliddən nəql edir; Cəbrayıl Məhəmməddən oxumasını istədikdə, Məhəmməd bir çox şəkildə tərcümə oluna bilən ma ana biqāre deyir:
'Mən oxumuram' və ya 'nə oxuyacağam?' və ya “Oxumayacağam”.
Cəbrayıl "bütün gücü tükənənə qədər" sıxdı; buraxdı və 'Oxu!' dedi."
Bu üç dəfə təkrar olundu və dedi:
“İnsanı laxtadan yaradan Rəbbin adı ilə oxu! Oxu və sənin Rəbbin ən yaxşısıdır.”, Bundan sonra, Məhəmməd ölümünə qədər iyirmi üç il vəhy almağa davam etdi.
Müsəlmanlar inanırlar ki, Cəbrayıl Allahın kəlamını Məhəmmədə sözbəsöz çatdırıb və Məhəmmədin kitabı dəyişdirmək səlahiyyəti yoxdur.
Məhəmməd vəhyi belə təsvir edir: "Bəzən o, zəng çalmasına bənzəyir. Bu vəhy onların ən çətinidir və keçib gedir. Bəzən Mələk insan qiyafəsində gəlir və mənimlə danışır və mən onun nə dediyini başa düşürəm." Bu təcrübənin Məhəmməd üçün ağrılı olduğu da bildirilir.
Vəhy gələndə Məhəmməd onu səhabələrinə oxuyar və əzbərləyərdi. VII əsr Ərəbistan kontekstində bu, adi (siravi) bir hərəkət idi. İnsanlar, şeirlər əzbərləyib oxuyaraq yaşayıblar, ətraflı şeirlərin oxunduğu müsabiqələr böyük marağa səbəb olubdu. Quranın, Məkkə dövrünün sonuna qədər qeydə alındığı düşünülmür. Yazı prosesinin hicrətə yaxın bir ilde və ya Mədinədə olduğu düşünülür. Quranı əzbərləmə prosesi müsəlmanlar arasında davam edən bir təcrübədir. Məkkə dövrü poetik ifadələrdən ibarət idi.Məkkəlilər də Quran ayələrini bu kontekstdə dəyərləndirmişlər. Onlar üçün şeir daha yüksək mənəvi mənbədən ilham alaraq yazılmışdır. Məhəmməd moizə və Quran oxumağa başlayanda məkkəlilər onu şair və ya “cinli şair” adlandırırdılar.
Quran hadisələr üzərinə gələn və bir-birindən qopmuş ayələr və surələr şəklindəydi. Quranın ilkin nə vaxt nizamlanması ilə bağlı fikir ayrılığı mövcuddur. Buxaridə deyilir ki, Əbu Bəkr Zeyd ibn Sabitə Quranı tərtib etməyi əmr etdi və Zeyd də onu tərtib etdi. Bəzi şiə müsəlmanlar belə hesab edirlər ki, Məhəmmədin ölümündən az sonra Quranı ilk dəfə vahid yazılı mətndə toplayan Əli ibn Əbi Talib olmuşdur.
Məhəmməd dövrü, tarixi və coğrafi kontekst
Quranın ilk yazı yeri kimi Məhəmmədin həyatı, qiblə və Məkkə 1970-ci illərdən bəri müzakirə olunur.
Məkkənin arxeoloji tədqiqatlarında İslamdan əvvəlki dövrlərə getməyən, yeni bir şəhər kimi meydana çıxması, adının VIII əsrə qədər tarixi mənbələrdə və xəritələrdə qeyd olunmaması, ticarət yollarının üzərində olmaması və ərazisi əkinçilik üçün yararsız olması Məkkə ilə bağlı rəvayətləri şübhə altına aldı.
Revizionist İslam Araşdırmaları Məktəbi adlandırılan tarixçilər, rəvayətlərdə qeyd olunan bəzi yer adları və xüsusiyyətlərlə uyğunsuzluq kimi səbəblərə görə Məhəmmədin qondarma və ya Patrisia Kroun və kimilərinə görə real, lakin daha şimalda yaşamış bir şəxsiyyət olabiləcəyini inanırdılar. Onların sözlərinə görə, Məscidül-Həram Şimal-Qərbi Ərəbistan yarımadasında yerləşirdi. (Nəqliyyat mədəniyyətinə əsaslanan klassik əsərlərdə ifadə edildiyi kimi indiki Məkkədə deyil)
İslamın meydana çıxması zamanı Ərəbistanda bir çox regional dillər və əlifbalar istifadə edilmişdi. Quranın yazısında istifadə olunan dil və əlifbanın şimalda inkişaf edərək Suriya və Kufəyə qədər uzanan Nəbati-Aramey dili olduğu bildirilir. Eyni dövrdə Hicaz və Yəməndə Yəmən dili və əlifbasından istifadə edildi. dövründə əlifba və son şəklini verərək rəsmiləşdirilən Quran, ərəb dilinin rəsmi dil olması ilə digər bölgələrə də yayılıb. (bax: Ərəb işğalları; )
Muaviyədən sonraki qarışıqlıqda Yezid əsgərləri tərəfindən dağıdılanKəbənin ilkin formasına uyğun olaraq yenidən qurulması İslam dünyasında uzun müddət müzakirə edilmiş, lakin bu, reallaşa bilməmişdir. Bu da ənənəvi tarix kitablarında ifadə edilir. Qibla ilə bağlı bəzi araşdırmalarda Petra İslamın ilk qurulduğu yer kimi vurğulanır.
Kanadalı yazar , "Quran Coğrafiyası" adı ilə nəşr etdiyi araşdırmasında ən qədim məscidlərin mihrab görünüşlərinin Petra olduğunu göstərir. Onun fikrincə, ayə, hədis və siyer mənbələrindəki bəzi ipuçlarına görə Məhəmməd Petrada yaşamış və oradan Mədinəyə hicrət etmişdir. Quranda qeyd olunan “bekke” və ya “mekke” sözləri də Petranı ifadə edən sözlər olub, birinci qiblə Məscidül-Əqsa deyil, Petrada Əl-Lat məbədi kimi istifadə edilən kubik quruluş olmalı idi.
Ona göre bu bina, Müsəlmanların olaraq adlandırdıqları Abdullah ibn Zübeyr üsyanında katapultlarla dağıdılmış və İbn Zübeyr digər müqəddəs əşyalarla birlikdə Kəbədən Qara daşı götürərək Əməvilərdən uzaq, indiki Məkkəyə daşımış və burada yeni məbədi tikmişdi. Əməvilərə qarşı Abbasilərin dəstəyini qazanan yeni məkan bir neçə əsrlik keçid dövrünün sonunda tamamilə mənimsənildi və yeni tikilən məscidlərin istiqaməti Məkkəyə doğru tikilməyə başlandı. Lakin Əməvilərin təsiri altında olan Şimali Afrika və Əndəlüs məscidləri öz istiqamətlərini tamam başqa istiqamətə, Cənubi Afrikaya çevirərək yeni qibləyə qarşı çıxmaqda davam edirdilər.
İrəli sürülən başqa bir iddia isə “bekke”nin bekaa bağlı olaraq qəbul edilən Qüds şəhəri olmasıdır.
Ptolemey (100–170) Ərəbistanda, aralarında "Makoraba" adlı bir məntəqə olan 50 məntəqənin siyahısını dərc etdi. Keçmişdə Makorabanın əsl Məkkə olduğuna dair ümumi fikir birliyi olsa da, bəzi alimlər bu qənaətə şübhə ilə yanaşırlar. Müasir məlumatlardan istifadə edərək, Məkkə ilə əlaqəli olan qədim yer adlarını uyğunlaşdırmağa meylli araşdırmalar və bu münasibəti saxtalaşdıran araşdırmalar bu gün də davam edir.
Digər tərəfdən, xəritəli coğrafiyanın ən qədim əlyazmalarının Ptolemeydən 1000 il sonra, 12-ci əsrin sonunda Bizansda başladığı məlumdur. Ptolemeyin öz xəritələrini çəkdiyinə dair konkret sübut yoxdur. Onun coğrafi məlumatları rəqəmsal forma və diaqramlardan oluşurdu. Lakin o, baş meridianı möhkəm təyin edə bilmədiyi üçün verdiyi koordinatlar səhv idi. Macoraba və digər yaşayış məntəqələri bu xəritələrin Ptolemeyə istinad olunan, sonrakı əsrlərə aid versiyalarında xatırlanır.
İslamın ilkin tarixində yazılan əsərlər, yerini müəyyən etməkdən uzaqdır; Süryani yazıçısı John Bar Penkaye və Con Damascene Məkkəni səhrada bir yer adlandırırlar. Bundan əlavə, ərəblərin kub şəklində hazırlanan və İslamdan əvvəlki Ərəbistanda kifayət qədər geniş yayılmış büt evlərini Kəbə adlandırdıqları məlumdur. İslamlaşma dövründə bu binaların dağıdılması ilə müsəlmanlar arasında Məkkədə əvvəldən yalnız bir Kəbə olduğu anlayışı yerləşmişdir. İslamın ilkin tarixi, nə zaman, hansı coğrafiyada doğulduğu və dünyaya yayıldığı bu gün də qeyri-müəyyən qalır və bu mövzuda müxtəlif coğrafiyalara işarə edən tapıntılar irəli sürülür. Müzakirələrdə Petradan başqa, Kufe və Hire bölgələri də önə çıxır. Bizans salnamələri və xristian ruhanilərinin qeydləri, Abbasilər dövründə İslam hekayəsinin yazılması prosesində iştirak etmiş hədis və tarixçilərin yaşayış yerləri, qədim pullar və Hire, Yəsrib kimi adlar və digər tapıntılar (Quranın mədəni coğrafiyasına işarə edən məzmunlar, istifadə olunan şrift və s.) Məhəmmədin və ilk İslam coğrafiyasının Cənubi İraq bölgəsi ilə əlaqələndirilməsinə və Məhəmmədin həyat hekayəsinin birdən çox insanın hekayələrinin birləşməsi ola biləcəyi qənaətinə gətirib çıxardı.
İslam və Məhəmməddən əvvəlki dövrlərdə ərəb cəmiyyəti əsasən şifahi ənənələrə malik idi. Məhəmmədin dövründə yazmaq adi bir bacarıq deyildi. İslam peyğəmbərinin Abdullah ibn Məsud, Muaviyə bin Əbu Süfyan, Ubey ibn Kəb və Zeyd ibn Sabit də daxil bir sıra kātibi var idi ki vəhy yazırdı. Bu, toplanmış olmasa da, Məhəmmədin sağlığında Quranın yazılı şəkildə mövcud olduğunu izah edir. Məhəmməd Mədinənin məscidində xüsusi süfrə açdı və burada Quranı öyrətmək üçün katiblərini təyin etdi. İlk mənbələrdə Məhəmmədin şəxsi katibinin Zeyd kimi adı çəkilir. Bəzi xəbərlərdə Cəbrayıl mələk Məhəmmədə xəbər verir ki, Muaviyədən xüsusi olaraq vəhylər üçün istifadə etsin, çünki o, Muaviyə el-Amindir.
İbn Abbas iddia edir ki, Muhəmməd hər il Ramazan ayında Cəbrailin qarşısında Quran oxuyurdu.Hədisdə Məhəmmədin “Mən sizə iki dəyərli şey qoyuram: Allahın kitabı və mənim ailəm” dediyi deyilir . Bəziləri bu ifadənin Quranın bu dövrdə toplanaraq yazılmasına dəlil olduğunu iddia edir, çünki yalnız insanların yaddaşında olan bir şeyi kitab adlandırmaq düzgün deyil. Kitab sözü vahid varlığı bildirir və səpələnmiş və harmansız mətnə aid edilmir.Alan Cons bu sözün Quranda istifadəsini araşdırmış və müəyyən etmişdir ki, bu sözün Quranda və digər müqəddəs kitablarda belə “konkret mənada” işlədilməsinə dair heç bir dəlil yoxdur, əksinə sübut mücərrəd bir şeyə işarə edir. O, həmçinin VII əsrin əvvəllərində ərəblər arasında yazının rolunu nəzərdən keçirir və izah edir ki, Siyerdə Quranın hissələri Mədinə dövrünün sonlarına doğru katiblərə diktə edilir.
Quran hissələri / Məkkə-Mədəni ayələri ilə tanışlıq araşdırmaları
Müsəlman alimləri 8-ci əsrdə Quranın bəzi surələrini Məhəmmədin həyatına uyğunlaşdırmağa çalışdılar. Quran ayə və ya surələrinin nazil olma səbəblərini izah edən İslam elm qolu bu dövrlərdə yaranmışdır. Buna uyğun olaraq İslam alimləri surələri Məkkə və Mədinə dövrləri kimi fərqləndirən və bu ayələrin tarixi ardıcıllığını ortaya qoyan bir xronologiya işləyib hazırlamışlar. Demək olar ki, Quranın əvvəlindəki surələr Məhəmmədin nüfuzlu olduğu sonrakı dövrlərə, kitabın sonundakı surələr isə ilk dövrlərdən günümüzə qədər gəlib çatmış surələrdir.
Qeyd edilməli ki, iddia edilən xronoloji yalnız təqribən etibarlıdır. Bəzi qərb alimlərinin fikrincə, Quran kitab halına gəlməmişdən əvvəl Quranda müəyyən hissə və bölmələr əlavə edilib.
"Ey iman gətirənlər" ifadəsi adətən Mədinə dövrünə aid olduğu düşünülən parçalarda istifadə olunur. Bu parçalara misal olaraq Yunus surəsi 51.3, Ənam surəsi 55, 155, 165 və ya Bəqərə surəsi 92, 104, 153, 172, 208, 254, 264, 267, 278 və 2821 misal göstərmək olar.
Nöldekənin xronologiyası
Alman şərqşünası Teodor Nöldeke bu mövzu ilə məşğul olan İslam alimləri və Qustav Veilin izinə düşərək, “Geschichte des Qorāns” əsəri ilə Quranın müxtəlif hissələrini tarixi kontekstdə yerləşdirməyə çalışır. Nöldekəyə görə, 24 surə Mədinə dövrünə, qalanların hamısı Məkkə dövrünə aid idi. Nöldeke, istifadə edilən dil və məzmunu nəzərə alaraq bu surələri də ilk, orta və son Məkkə dövrü adlandırdığı üç fərqli kateqoriyaya ayırmışdır. Nöldekənin fikrincə, erkən Məkkə dövrünə aid mətnlər poetik dil və ritmik qafiyələrlə, eləcə də başlarındakı tipik andlarla seçilirdi. Orta Məkkə dövrünə doğru mətnlər daha uzun olmağa və Allahın adlarından biri olan ər-Rəhman daha çox istifadə olunmağa başladı. Son Məkkə dövrünün mətnləri isə daha uzun və nəsr üslubunda yazılmışdır və bu xüsusiyyəti ilə Mədinə dövründə yazılmış mətnlərə bənzəyir. Nöldeke surəsinin xronologiyası belədir.
Erkən Məkkə Dövrü | 96, 74, 111, 106, 108, 104, 107, 102, 105, 92, 90, 94, 93, 97, 86, 91, 80, 68, 87, 95, 103, 89, 71, 82, 81, 53, 84, 100, 79, 77, 78, 88, 89, 75, 83, 69, 51, 52, 56, 70, 55, 112, 109, 113, 114, 1 |
Orta Məkkə Dövrü | 54, 37, 71, 76, 44, 50, 20, 26, 15, 19, 38, 36, 43, 72, 67, 23, 21, 25, 17, 27, 18 |
Son Məkkə Dövrü | 32, 41, 45, 16, 30, 11, 14, 12, 40, 28, 39, 29, 31, 42, 10, 34, 35, 7, 46, 6, 13 |
Mədinə Dövrü | 2, 98, 64, 62, 8, 47, 3, 61, 57, 4, 65, 59, 33, 63, 24, 58, 22, 48, 66, 60, 110, 49, 9, 5 |
Nöldekənin Xronologiyası qərb və İslam elm dünyası tərəfindən geniş şəkildə qəbul edilir. Nöldekəyə əsaslanaraq Quranla bağlı müxtəlif araşdırmalar da var. Məsələn, Angelika Neuwirth xüsusilə Orta Məkkə Dövrü ayələri üzərində araşdırma aparmışdır.
Rəşid xəlifələr dövrü
Əbu Bəkrin xilafətində
Məhəmmədin vəfatından sonra dostu və yaxın müşaviri Əbu Bəkr Mədinədə xəlifə seçildi. Bənu Hənifənin başçısı Müseylimə özünü peyğəmbər elan edərək yeni xəlifəyə qarşı üsyan etdi.
632-ci ilin dekabrında Xalid bin Vəlidin başçılıq etdiyi xəlifə qüvvələri Yəmaməde Müseylimənin ordusu ilə vuruşur. Müsəlmanlar Müseylimə qüvvələrini məğlub etsələr də, Səlim də daxil olmaqla bir çox Quran hafizi öldürülür. Əbu Bəkr, bunun üzərinə indiyə qədər səpələnmiş Quran nüsxələrinin bir nüsxədə toplanmasını əmr edir.
Əbu Bəkr Zeydə Quranın bütün mətnini toplamaq tapşırığını verir.
- “Əslində Zeydin məqsədi hafizin xatirələrinə cavab olaraq bir araya toplamaq üçün müxtəlif mənbələrdən beytlər axtarmaq idi. Bu yolla hamı prosesdə iştirak edirdi. Quranın hər hansı bir hissəsinə sahib olan heç kim kənarda qalmadı və buna görə də heç kimin təşvişə düşməyə və mətnin yalnız seçilmiş bir neçə nəfərdən toplandığından şikayət etməyə əsası yox idi."
Zeydin “Bərae” (ultimatum) surəsinin iki ayəsini Əbu Huzeymə əl-Ənsari ilə tapdım” deməsinə diqqət çəkir ki, Zeydin özünün yazı və əzbərinin kifayət etmədiyinə işarədir. Hər şey doğrulama tələb edirdi. İbn Həcər də belə şərh edir:
- Əbu Bəkr ona [perqamentdə] mövcud olandan başqa qeydlər aparmağa icazə vermədi. Buna görə də Zeyd Bəra surəsinin son iki ayəsini ona yazılı şəkildə çatana qədər daxil etməkdən çəkindi, baxmayaraq ki, özü və digər səhabələr onu öz xatirələrindən yaxşı xatırladılar.
Quranı Zeyd ibn Sabitin başçılığı ilə dörd səhabədən ibarət bir heyət topladı. Zeyd ibn Sabitdən Quranın yazılı nüsxələrini toplaması tələb edilir və hər ayə ən azı iki səhabənin şifahi şəhadəti ilə təsdiqlənirdi. Bu məcmuə xəlifə Əbu Bəkr, ölümündən sonra isə Ömər tərəfindən saxlanılmışdır.
Sünnilərə görə, Quranın məcmuəsinin şiə versiyası, on iki şiə uydurmalarından başqa bir şey deyildi. Onlar qeyd edirlər ki, ən qədim şiə məzhəbi olan Zeydilər Buxaridə təsvir olunan yuxarıdakı hadisələrə inanırdılar.
Quran haqqında rəvayət zəncirlərini təşkil edən on nəfər belədir:
- Ömər ibn əl-Xəttab
- Osman bin Əffan
- Əli ibn Əbi Talib
- Əbu Musa əl-Əşəri
- Ubey ibn Kəb
- Abdullah ibn Məsud
- Zeyd bin Sabit
- Əbu Hureyrə
- Abdullah İbn Abbas
- Əbu'd-Dərda
Bunların ən mühümmi Zeyd ibn Sabit və Ubey ibn Kəb idi.
Osman ibn Affan və rəsmiyyət
Quranın 1924-cü ildə Qahirədə yazılan şəkil, -surələri Fatihə istisna olmaqla, ən uzundan ən qısaya doğru sıralayır və xəlifə Osman bin Əffan dövründə həyata keçirildiyi güman edilir- İslam dünyasında qəbul edilən bir tənzimləmədir. Quranı Məhəmmədin həyat hekayəsinə görə sıralayan və sıralayan araşdırmalar, İslam ədəbiyyatında olduğu kimi, siyer və hədislərdə qeyd olunan əsbab-ı nüzul olaraq ifadə edilən rəvayətlər istiqamətində aparılan araşdırmalardır.
Quranın oxunduğu və yazıldığı kimi rəsmiliyi, , müsəlman cəmiyyəti üçün məcburi formadır. Bu kanonik korpus o mənada qapalı və sabitdir ki, Quranda heç bir şey dəyişdirilə bilməzdi. İslam ənənəsinə görə, Məhəmmədin ölümündən təxminən iyirmi il sonra üçüncü xəlifə Osman ibn Əffanın hakimiyyəti (644-655) altında rəsmiləşmə prosesi başa çatdı. Bununla belə, bu tarix erkən ərəb tarixçiləri tərəfindən qeydə alınmamışdır və nəticəsizdir.
Osmanın xilafəti dövründə xilafət xeyli genişləndi. İraq, Suriya, Misir və İrandan İslam dinini yeni qəbul edənlər əlavə olundu. Bu ibadətçilər müxtəlif dillərdə danışırdılar və ərəb dilini yaxşı bilmirdilər. Osman Quranın yazılı mətninin müəyyən bir ərəb ləhcəsində standartlaşdırılmasını vacib hesab edirdi. Quranın tərtib edilməsinin başqa bir səbəbi Quranı tam olaraq əzbərləmiş bir çox müsəlmanın ( huffaz ) xüsusilə müharibələrdə həlak olması idi.
İraq və Suriya müsəlman qüvvələri arasında Ermənistan və Azərbaycana ekspedisiyasında camaat namazında Quranın düzgün oxunması ilə bağlı fikir ayrılığı olub.
General Hüzeyfe ibn əl-Yəman bu problemi xəlifəyə çatdırıb və ondan vahid mətn tərtib etməsini istəyib. Bir çox əsgərin Quranın düzgün oxunması ilə bağlı fikir ayrılıqları olması Huzeyfəni vahid mətni təşviq etməyə sövq etmiş ola bilər. Bu çaşqınlığa misal olaraq Təbəristanda bir yürüş zamanı əsgərlərdən birinin Huzeyfədən “Allahın Rəsulu necə namaz qıldı?” sualını verməsidir. Hüzeyfə ona əsgərin döyüşdən əvvəl dua etdiyini söylədi.
Osmanın Quran lövhələrini Həfsədən aldığı və Zeydin başçılıq etdiyi 3 nəfərlik heyətə vərəqləri Qureyş ləhcəsi əsasında bir neçə cilddə köçürməyi tapşırdığı güman edilir.
Hekayə belədir:
- Şam camaatı və İraq xalqı Ermənistan və Azərbaycanı fəth etmək üçün vuruşarkən Huzeyfe bin Yeman Osmanın yanına gəldi. Huzeyfe (Şam və İraq əhlinin) Quranın oxunuşındakı ixtilaflardan qorxdu və Osmana dedi: “Ey möminlərin rəhbəri! Yəhudilərin və xaçpərəstlərin əvvəllər etdikləri kimi, Kitab barəsində mübahisə etməmişdən əvvəl bu ümməti xilas edin”. Osman Həfsəyə xəbər göndərdi: “Quran əlyazmalarını bizə göndər ki, Quran materiallarını mükəmməl surətdə toplayaq və əlyazmaları sənə qaytaraq”. Həfsə onu Osmanın yanına göndərdi. Osman daha sonra Zeyd ibn Sabitə, Abdullah bin Zübeyrə, Səid bin Əl-Asa və Əbdürrəhman bin Haris bin Hişama əlyazmaları mükəmməl nüsxələrdə yenidən yazmağı əmr etdi. Osman üç Qureyş kişisinə dedi: “Əgər sizin Quranda hər hansı bir məsələdə Zeyd ibn Sabitlə ixtilafınız varsa, onu Qureyş ləhcəsi ilə yazın, Quran onların dilində nazil olmuşdur”. Bunu etdilər və Osman çoxlu nüsxə yazdıqdan sonra orijinal əlyazmaları Həfsəyə qaytardı. Osman hər bir müsəlman vilayətinə köçürdüklərinin bir nüsxəsini göndərdi və bütün digər Quran materiallarının, istər parça-parça əlyazmalarda, istərsə də bütöv nüsxələrdə yandırılmasını əmr etdi. Zeyd ibn Sabit əlavə etdi: “Biz Quranı köçürəndə Əhzab surəsindən bir ayə qaçırdım və Allah Rəsulunun onu oxuduğunu eşitdim. Biz onu axtardıq və Huzeymə ibn Sabitlə birlikdə tapdıq. [Bu ayə]: “Möminlərdən elə kişilər vardır ki, Allaha verdikləri vədə sadiqdirlər. '' Əhzab, 33:23
Missiya başa çatdıqdan sonra Osman bir nüsxəni Mədinədə qoyub, digərlərini Kufəyə, Bəsrəyə, Şama, bəzi şayiələrə görə isə Məkkəyə göndərdi və Quranın bütün digər variantlarının, o cümlədən orijinal nüsxəsinin məhv edilməsini əmr etdi. Bəzi alimlərə görə imha İbn Məsud və tərəfdarları rədd etdilerinden Kufədən başqa hər yerde həyata keçirildi.
Zühri, Xəlifə Osmanın nüsxəsi üçün Həfsənin əlyazmasının əhəmiyyətini vurğulayan ən erkən tanınmış alimdir. Həfsənin tumarlarının dağıdılması ilə bağlı izahat mənbəyi olan Zühri Həfsənin ölümündən sonra onun qardaşının əlyazmalarını miras aldığını və onların Osman və ya bəzi versiyalara görə Əbdülməlik bin Mərvan tərəfindən məhv edilməsinə icazə verdiyini bildirdi.
Ümumi inanca görə, Osmanın mətnində bu gün məlum olan ardıcıllıqla 114 surənin hamısı var idi.
Şiə müsəlmanlarının Quranın mənşəyi ilə bağlı inancları bəzi cəhətlərdən sünnilərdən fərqlidir. Nüfuzlu Əbül-Kasım Hoyiyə görə, Osmanın Quran toplaması fiziki deyil, məcazi idi. O, ayələri və surələri bir cilddə toplamamışdı. Hoyi həmçinin iddia edir ki, Osmanın müsəlmanları birləşdirdiyi qiraət, əksər müsəlmanlar arasında yayılan və Məhəmməddən fasiləsiz olaraq onlara çatdırılan oxunuşdur.
Bu, ən çox müzakirə olunan mövzulardan biridir.
Əli ibn Əbi Talib
Bəzi şiə alimləri hesab edirlər ki, Əli bin Əbi Talibin Məhəmmədin ölümündən altı ay sonra topladığı şəxsi apoqrafiyası və Quranın ilk toplusu idi. Şiələrə görə, bu gün məlum olan Quranla Əlinin Quranı arasındakı yeganə fərq, bu versiyanın ayələrin göndərildiyi ardıcıllıqla tərtib edilməsidir. :89–90
Bir neçə şiə alimi Əlinin Quranı camaata təqdim etdiyini iddia ediblər. Bir rəvayətdə: “O, təfsir və vəhyi, qəti və ikimənalı ayələri, nəsx eden və nəsx edilmiş ayələri özündə cəmləşdirən kitabını gətirmişdi, nə bir əlif hərfi, nə də bir ləm əskik olmadı. Lakin ondan qəbul etmədilər.” Onlar da hesab edirlər ki, Əlinin Quran nüsxəsində bu gün əlimizdə olan Osman əlyazmasında görünməyən ayələr var. Onlar inanırlar ki, ayə və surələrin sırası dəyişdirilərək ümmət, imma kimi sözlər dəyişdirilir, sözlər yenidən sıralanır və birinci xəlifə olan Əlinin haqqına aid ifadələr silinir.
Müasir şiə alimi Xoyi bu inanca qarşı bir arqument təqdim edir; Onun sözlərinə görə, Əlinin Quranında mövcud Qurana daxil olmayan əlavələrin olması bu əlavələrin Qurandan silinməsi demək deyil. Bu əlavələr Allahın dediklərinin təfsiri və ya izahı idi və ya Allahdan gələn vəhylər şəklində Qurandakı ayələrin niyyətini izah edirdi. Bu əlavələr standart Quranın bir hissəsi deyil və Allah Rəsulunun öz ümmətinə çatdırmağı əmr etdiyi şeylərdən sayılmır.
Fərqli kodeks və rəsmiləşdirmə
Osmanın rəsmi Quranından başqa, tam halda fərqli versiyalar və ya kodekslər ola bilərdi, lakin Sənan 1 əlyazmalarından başqa heç biri hələ aşkar edilməmişdir. Bu cür kodekslərə müsəlmanlar ayrı-ayrı şəxslərin şəxsi nüsxələri kimi baxırdılar. Qismən əlyazmalarla bağlı belə bir fikir var ki, “Xəlifə Osmanın 640-cı illərdə iddia edilən düzəlişindən əvvəl mövcud olan qismən versiyalardakı variantların tədqiqi heç bir ciddi fərq aşkar etməmişdir”. Hazırda ən təsirli iki əlyazma Abdullah ibn Məsud və Ubeyy ibn Kəb əlyazmalarıdır. Əl -Qurazi, İbn Məsud, Ubeyy və Zeyd b. Sabit mushafları arasında heç bir fərq görmür. Teodor Noldeke və başqalarının Quran tarixinə dair klassik araşdırması (ingilis dilində mövcuddur) İbn Məsud və Ubeyə aid edilən variantların ətraflı müzakirəsini ehtiva edir. 1937-ci ildə Artur Ceferi müxtəlif mənbələrdə İbn Məsud və Ubey də daxil olmaqla səhabələrin kodeksləri və ya oxunuşlarına aid edilən variantlar toplusunu nəşr etdirdi. Əbdüllətif əl-Xətib tərəfindən on cilddə səhabələrin və ilkin oxucuların variantların daha yeni və geniş kataloqu tərtib edilmişdir.
Abdullah ibn Məsudun əlyazması
Mübahisə edilə bilən fərqli əlyazmalardan ən təsirlisi Məhəmmədin şəxsi xidmətçisi, erkən iman gətirmiş Abdullah ibn Məsudun əlyazması idi. Məlumata görə, o, Məhəmməddən yetmişə yaxın surə öyrənib və o, onu Quran oxumağın ilk müəllimlərindən biri təyin edib. Sonralar o, xəlifə Ömər tərəfindən Kufəyə inzibati vəzifəyə təyin edilmiş və burada Quran və Sünnə üzrə aparıcı nüfuz sahibi olmuşdur. Bəzi mənbələr İbn Məsudun Osmanın əlyazması rəsmiləşdirilərkən Quranın öz nüsxəsini məhv etməkdən imtina etdiyini iddia edirlər.
İbn Məsud variantının Osman mətnindən fərqləndiyi iki məqam var: surələrin sırası və qiraətlərdəki bəzi variantlar. Muhəmməd Mustafa əl-Ə'zami Əl-Fatihə və Əl-Müəvvizəyn kimi üç fərqli surə verir.
Nəvəvi və kimi alimlər bu rəvayətləri İbn Məsudun uydurduğu yalan kimi pisləyiblər.
Əksər digər fərqlərə eyni samit mətni ilə dəyişdirilmiş saitlər daxildir, bu da yalnız tələffüzdə fərqlərə səbəb olur.
Dr. Ramon Harvey bir məqaləsində qeyd edir ki, İbn Məsudun qiraəti onun ölümündən sonra ən azı bir əsr ərzində Kufədə əsas oxunuş kimi istifadə olunmağa və hətta öyrədilməyə davam etdi, onun bəzi xüsusi qiraətləri Hənəfi fiqhində rol oynamağa davam edir.
Ubey ibn Kəb
İkinci ən təsirli kodeks, Məhəmmədin katibi vəzifəsini icra edən Mədinəli Ubeyy bin Kəb haqqında idi.
Bir neçə hədisdə Ubey müxtəlif rollarda keçir. Məsələn, bəzi hallarda Həfsənin yerinə Übeyin səhifələri, bəzi hədislərdə isə Zeydin yerinə Quranı katiblərə diktə edən Übeydən bəhs edilir.
Onun Quran versiyasında Osmanın və ya İbn Məsudun mətnlərində rast gəlinməyən iki qısa surənin olduğu deyilir: üç ayəlik Əl-Həfd və altı ayəlik Həfd surəsi .
Professor Şon Entoni bu iki surənin mətin tarixini təfərrüatı ilə müzakirə etmiş və qeyd etmişdir ki, onların Übəyyin (və daha az dərəcədə digər səhabələrin) ardınca getdiyi müshaflarda olması ən qədim və ən yaxşı mənbələrdə yaxşı təmsil olunur. O, müsəlman mənbəsinin bu mushaflardakı surələr haqqında birbaşa maddi müşahidələr apardığını bildirir.
Übeyyin əlyazmasında surələrin sırasının quruluşca Osman və İbn Məsuddan fərqli olduğu deyilir. VII əsrin əvvəllərində alt mətninin surə sırasının Ubey (və daha az dərəcədə İbn Məsud) tərəfindən bildirilənlərlə oxşarlıqlar daşıdığı məlumdur.
Hal surəsi: “Allahım, Səndən kömək, Səndən bağışlanma diləyirik, Sənə həmd edirik və Səni inkar etmirik. Sənə qarşı günah edəni tərk edirik”.
Əl-Həfd surəsi: “Allahım, Sənə ibadət, dua edirik, səcdə edirik və Sənə tərəf qaçıb, Sənə xidmət etməyə tələsirik. Sənin rəhmətinə ümid edir və əzabından qorxuruq. Sənin əzabın, şübhəsiz ki, kafirlərə çatacaqdır”.
Bunlar hədis cərgəsində bildirilən bəzi qunut hissələri ilə oxşar ifadələr idi. (Gör. Nəvəvi, əl-əzkar, Qahirə, 1955, səh. 57-58. )
Ayədəki ifadə belədir: “Adəm övladına zəngin bir dərə verilsə, ikincini, malla dolu iki vadi verilsə, üçüncüsü mütləq istəyər. Adəm oğlunun qarnını torpaqdan başqa heç nə doldura bilməz və Allah tövbə edənləri bağışlayar”.
Məlumdur ki, bu mətn Məhəmməddən hədisdir . (Buxari, VIII, No 444-47)
İbn Abbas (No 445) və Übeyyə (No 446) görə bu mətn bəzən Quranın bir hissəsi hesab olunurdu. Lakin Übey 102-ci surədən sonra belə izah edir: “Mən [səhabələrin] yuxarıdakıları Quranın bir hissəsi kimi görmədiklərini açıqladım”. (Buxari, VIII, No 446.)
Məhəmmədin səhabələrinin bu Quran nüsxələri ilə bağlı rəvayətləri fərqlidir. məsələn, Buhari, VIII, No. 446-cı hədisdə deyilir ki, Übey bu cümləni Qurandan ilkin mərhələdə qəbul etmişdir. Lakin bu Quran nüsxələrinin maddi əlyazmaları günümüzə qədər gəlib çatmamış və köhnəlmiş kimi məhv edilmişdir.
Tamlıq və qorunma
Tarixi mətnlərin tədqiqiyle məlum olub ki, ümumi fikrin əksinə olaraq bu mətnlərlə Qahirə yazısı arasında durğu işarələri və saitlərdən başqa da fərqlər var. Dr. Daniel Brubaker internetdə bir sıra təqdimat videoları (Quran variantı) dərc edib və burada o, ən qədim Quran mətnlərinə edilən düzəlişlər və əlavələrdən bəhs edir.
İslam mənbələri
İslam mənbələrinə görə, standartlaşmadan əvvəl, Quranın 116 surə (Übeyy İbn Kəabın əlyazması) və ya 111 fəsildən (İbn Məsudun əlyazması) ibarət variantları vardı.
İslam baxışı: sünni və şiə
Müsəlmanlar əksəriyyə bu gün təqdim edilən Quranın tam olduğuna inanır. Bu Quran ayələri ilə dəstəklənir, məsələn, “Zikri Biz nazil etdik və onu mütləq qoruyub saxlayacağıq”.
Quranın toplanması və rəsmiləşdirilməsi ilə bağlı rəvayət və hədislərin müxtəlifliyinə görə bəzi alimlər Osmanın mətnində Məhəmmədə nazil olan bütün materialların olub-olmaması barədə mübahisə edirlər. Məsələn, sünni ədəbiyyatında Əbu Bəkrin təşəbbüsü ilə Quranın toplanmasından əvvəl bəzi vəhylərin artıq itirildiyi barədə məlumatlar var. Buna görə Ömər bir vaxtlar zina cəzası olaraq xatırladığı bir ayənin mətnini aratırdı. O, sonradan aşkar etdi ki, həmin ayənin qeydinə malik olan yeganə şəxs Yəmamə döyüşündə həlak olub və nəticədə ayə itirilib.
Bəzi səhabələr ayəni xatırladılar, onlardan biri də Məhəmmədin həyat yoldaşı Aişə idi. Onun çarpayısının altında bir səhifə olduğu, o cümlədən daşlamaq ( Rəcm ) haqqında bir səhifə olduğu və Məhəmmədin ölümündən sonra bir ev heyvanının (keçinin) otağa girərək onları yediyi qeyd olunur.
Bəzi şiə alimləri Məhəmmədin vəfatından sonra Əlinin sələflərinin, Əlinin xəlifə olmaq hüququ ilə bağlı bütün (Quran) işarələrini bilərəkdən istisna etdiyini bildirirlər. Digərləri isə Əhli-beytin fəzilətlərindən bəhs edən iki “ən-Nureyn” və “əl-Velayə” surəsinin ləğv edildiyini iddia etdilər. :89–90
Əbüqasim Xoyi Quranın həqiqətini və tamlığını Məhəmmədin sağlığında tərtib edildiyini əsas götürərək müdafiə edir. Onun arqumenti Məhəmməddən sonrakı vəziyyətin tənqidi təhlilinə əsaslanır; Əbu Bəkr bildirir ki, Ömər və Osman tərəfindən Quranın toplanması əsasən xilafətə qərar verildikdən sonra baş verib və buna görə də Əlinin xilafətindən bəhs edilsəydi, müsəlmanlar xilafət üçün bir araya toplaşmazdılar. Nə xilafətin əvvəlində, nə də Əli xəlifə olduqdan sonra səhabələrdən heç birinin bu sözdə dəyişikliyi qeyd etməməsi bu dəyişikliyin baş verməməsinə dəlil idi.
Xoyi iddia edir ki, Osman xəlifə olanda İslam o qədər geniş yayıldı ki, Qurandan heç nə çıxarmaq mümkün deyildi. Osman mətni dəyişdirsə belə, Quranı əzbərləyən heç kəsi inandıra bilməzdi. Belə bir dəyişiklik Osmanın siyasi müxalifləri və qatilləri tərəfindən qeyd edilməmişdir. Nəhayət, o, iddia edir ki, əgər Osman Quranı dəyişdirsəydi, Osmanın ölümündən sonra Əli xüsusilə onun xilafətinə aid olan ayələri geri qaytarardı. Əvəzində o, Əlinin hakimiyyəti dövründə mövcud Quranı təqdim etmiş kimi görünür və onun fikrincə, heç bir dəyişiklik olmadığına sübutdur.
Əlyazmalar
20-ci əsrdə Səna əlyazması aşkar edildi və radiokarbon metodundan istifadə edərək 95% etibarla CE 578-669-a tarix verildi.
Üst mətndə standart Quranla eyni ayələr və eyni surə və ayə sırası var.
Səna kodeksinin alt mətnindəki surələrin sırası standart Qurandakı sıradan fərqlidir. Bundan əlavə, alt mətin standart Qurandan geniş dəyişiklikləri nümayiş etdirir; belə ki, alt mətn “Osman ənənəsinə” uyğun gəlməyən yeganə sağ qalmış erkən Quran əlyazmasını təmsil edir. Qeyd olunan variantların əksəriyyəti standart Quran oxunuşunu vurğulayan və ya aydınlaşdıran əlavə söz və ifadələrdən ibarətdir. Bəzi alimlər, Peyğəmbərin ayrı-ayrı səhabələri tərəfindən “Osman rəvayətindən” çıxarılan “müşayiət edən əlyazmalar”dakı variantların hesabatlarında bu dəyişikliklər üçün paralellər irəli sürmüşlər; Amma bu yazışmalar azlıq təşkil edir.
Qeyri-müsəlman alimlərin fikirləri
Quranın mənşəyi daimi akademik araşdırma mövzusudur. Bundan əlavə, ənənəvi baxışın kökündən çıxarılması və yenidən qiymətləndirilməsi üçün bir sıra təkliflər irəli sürülüb.
Quranın ilahi mənşəyi istisna olmaqla, qeyri-müsəlman alimlər onun mənşəyinin İslam hekayəsini 1970-ci illərə qədər qəbul etmişlər.
Ernest Renan; “İslam başqa dinlərin mənşəyini bəsləyən sirlərin ortasında deyil, tarixin tam işığında, İslam adı ilə hökm sürən və yayılan, dinin şövqündən qaynaqlanan bir imperiya kimi doğuldu və o dinin müqəddəs kitabının tərtibinə, nizamlanmasına, təsdiqinə və yayılmasına rəhbərlik etdi" dedi.
1970-ci illərdə isə revizionist tarixçilər İslam mənbələrini (Quranın təfsiri və ya şərhi, hədislər və ya İslam peyğəmbəri Məhəmmədin bəyəndiyi və bəyənmədiyi şərhlər, eləcə də tərcümeyi-halı) sorğulamağa başladılar. Onlar sübut kimi bu ədəbiyyata, o cümlədən arxeologiya, epiqrafiya, numizmatika və ərəb olmayan ədəbiyyata “mənbə-tənqidi ” yanaşmasını tətbiq edərək, onların “ağır faktlar” və çarpaz yoxlama qabiliyyətini təmin etdiklərini iddia edirdilər.
İslam tarixçiləri Patrisia Kroun, Maykl Kuk, Con Wansburg və arxeoloq Yehuda D. Nevo ' nun mövcud olan bütün əsas İslam mənbələri təsvir etdikləri hadisələrdən unutmaq, yanlış şərh, təhrif, təhrif və s üçün kifayət eden 150-300 il sonra ortaya çıxdığını irəli sürdülər. Onlar iddia edirlər ki, İslam fəthləri yəhudi və xristian çağırışlarına cavab olaraq öz inancını və tarixini işləyib hazırladığı və bərpa etdiyi üçün müsəlmanların fəthlərindən bir neçə əsr sonra tədricən formalaşmışdır.
1999-cu ildə Kuk və Kroun iddia edirdilər ki, “7-ci əsrin son onilliyindən əvvəl Quranın hər hansı formada varlığına dair qəti dəlil yoxdur”. ( Səna əlyazması və Birminqem Quran əlyazması kimi əlyazmaların VII əsrin əvvəllərinə aid radiokarbonla tarixləri daha sonra aşkar edilmişdir.)
Bununla belə, bütün erkən əlyazmalar üçün ümumi olan osman mətn janrının spesifik orfoqrafiyası üzərində iş dərc edən Marijn van Putten bunun Birmingem fraqmentində (Mingana 1572a) tapılan unikal orfoqrafiya dəstindən qaynaqlandığını bildirdi və təsvir etdi. + Arabe 328c); O, “açıqcası Osman mətn növünün nəslindəndir” və erkən radiokarbonla tanış olmasına baxmayaraq, onun Osmandan əvvəlki nüsxə olması “mümkün deyil” deyir.
Xristian Bizans tarixi qeydlərində ərəb işğalçılarının tərəqqisini, liderlərini və ya dinini təsvir edən “Quran”, “İslam”, “ Rəşidin xəlifələri ” və işğalçılıq müharibələrindən bəhs edilmir. O da həqiqətdir ki, “xilafətin qurulması ilə yaşamış” ərəb dövləti haqqında hələlik heç bir sənəd yoxdur ki, bölgə və dövr sikkələrində miladi 685-ci ildən sonra İslam ikonoqrafiyasından istifadə olunmayıb.
Tarixçi Tom Hollanda görə, Quran eramızın 7-ci əsrinin əvvəllərində tərtib edilib, lakin 690-cı illərdə bir xəlifə nəhayət Peyğəmbərin adını ictimai abidənin üzərinə yazdırıb; Onilliklər sonra xüsusi yazılarda ona istinadlar görünməyə başlayır”.
Tarixçi Maykl Kuk Quranın toplanması və kitab şəklində düzülüşündəki uyğunsuzluqlardan bəhs edir (Müshəf);
Öyrəndik ki, Məhəmmədin bəzi ardıcılları onun sağlığında Quranın hamısını əzbər bilirdilər. - amma sonra ordan-burdan yığılan parçalardan bir yerə yığmaq lazım idi. Bizə deyirlər ki, Məhəmməd mütəmadi olaraq vəhylərini bir katibə diktə edirdi, lakin sonra kitab əzbər olanların döyüşündə həlak olmaq təhlükəsi ilə üzləşdi. Birinci xəlifə tərəfindən toplanaraq kitaba çevrilmişdir; və ya ikinci; üçüncüsü, Osman tərəfindən. Alternativ olaraq, Osmanın vaxtından əvvəl toplanmışdı və o, sadəcə olaraq mətni standartlaşdırdı və digər versiyaları məhv etdi. Bu söz-söhbətlərin sonuncusu üstünlük təşkil edirdi, lakin seçim bir qədər ixtiyaridir. . . deyir.
Wansbroun tələbələri Kron və Kuk Hagarism: The Making of Islamic World (1977) adlı kitab yazdılar. Crone, Wansbrough və Nevo, mövcud olan bütün ilkin mənbələrin təsvir etdikləri hadisələrdən 150-300 il sonraya aid olduğunu və buna görə də xronoloji olaraq bu hadisələrdən çox uzaq olduğunu iddia edirlər.
Mətn tənqidi
1970-ci illərdə “skeptik alimlər dalğası” kimi təsvir edilən şey İslamşünaslıqda əldə edilən hikmətlərin çoxuna meydan oxudu. Onlar İslam tarixi ənənəsinin nəqldə əsasən pozulduğunu müdafiə etdilər. Onlar sikkələr, yazılar və qeyri-islami mənbələr kimi digər ehtimal olunan daha etibarlı mənbələrdən İslamın erkən tarixini düzəltməyə və ya yenidən qurmağa çalışdılar. Bu qrupun ən yaşlısı Con Uansbrodu (1928-2002). Wansbrough'un işi geniş qeyd edildi, lakin bəlkə də çox oxunmadı.
1972-ci ildə Yəmənin Səna şəhərindəki bir məsciddə qədim Quranların qeydi tapıldı - bu, adətən Səna əlyazmaları olaraq bilinir. Uzun illər bu Quran fraqmentlərini tədqiq edən alman alimi en:Gerd R. Puin və onun tədqiqat qrupu 8-ci əsrin əvvəllərinə aid əlyazmaların təxminən 35.000 mikrofilm fotoşəkilini çəkdi. Puin bütün əsərini nəşr etmədi, lakin qeyri-adi misra ardıcıllığını, kiçik mətn variasiyalarını və nadir orfoqrafik üslubları qeyd etdi. O, həmçinin bəzi tumarların tumarlardan təkrar istifadə edilməsini təklif etdi. Puin hesab edirdi ki, bu , sabit mətndən çox inkişaf edən mətn deməkdir.
Sənadan tapılan və İslamın yayılmasının ilkin mərhələlərinə aid edilən Quran tapıntıları Quranın tarixi ilə bağlı müxtəlif suallar doğurub. Qərbdə Gerd-Rüdiger Puin, İbn Warraq, Karl-Heinz Ohlig və Yehuda Nevo kimi elm adamları Quranın müxtəlif mənbələrin birləşməsindən yaranan bir kitab olması fikrini dəstəkləyirlər. Təxəllüsü ilə məqalələr dərc etdirən və əsl kimliyi bilinməyən İslam tədqiqatçısı Kristof Lüksenberq də Quranın mənşəyi ilə bağlı müxtəlif tezislər irəli sürür.
2002-ci ildə Christoph Luxenberg tərəfindən nəşr olunan çox mübahisəli əsər Die syro-aramäische Leseart des Koran (Quranın suriya-arami dilində oxunuşu) filoloji yanaşma ilə Quran mətninin mənşəyini şübhə altına alır.
Ədəbiyyat
Türk ədəbiyyatı
- , Hadiye Ünsal, Quran Tarixi, Ankara Məktəbi Yayınları (Ankara 2016).
- Məhəmməd Mustafa əl-Əzəmi, Quran Tarixi, İz nəşriyyatı, 2018 (Tərcüməçi: Ömer Türker-Fatih Serenli)
Xarici ədəbiyyat
- Gotthelf Bergsträsser: Quranı Kərimdə “Aparat Tənqidi” planı . Verlag der Akademie der Wissenschaften, Münhen 1930.
- Con Burton: Quran toplusu . Cambridge University Press, Cambridge 1977, ISBN 0-521-21439-4 .
- Markus Groß, Karl-Heinz Ohlig (Hrsg. ): Die Entstehung einer Weltreligion III - Die heilige Stadt Mekka - eine literarische Fiktion. INARAH - Schriften zur frühen Islamgeschichte und zum Quran. Band 7. Verlag Hans Schiler; Berlin, Tübingen 2014.
- Etan Kolberq və Məhəmməd Əli Əmir-Moezzi: Vəhy və saxtalaşdırma: Əhməd b. Məhəmməd əl-Səyyari . Kritische Ausgabe mit Einführung və Anmerkungen. Brill, Texts and Studies on the Quran, Leiden and Boston 2009. 363 S. (İngilis dili) + 201 S. (Ərəb). Onlayn-Teilanscht
- Angelika Neuwirth : Der Quran al Text der Spatantike. Ein avropaischer Zugang . Verlag der Weltreligionen, Frankfurt/M. 2010, ISBN 978-3-458-71026-4 .
- Theodor Nöldeke : Geschichte des Qorans. Mit einem literarhistorischen Anhang über die muhammedanischen Quellen və die neuere christliche Forschung . Neuausg. Ditrix, Leypsiq 1909/38
- Uber-dən Ursprung des Qorans . 1909.
- Die Sammlung des Qorans . 1919.
- Die Geschichte des Korantexts . 1938.
- Otto Pretzl: Qurani-Kərimin “Aparat Tənqidi” kitabından ölün . Verlad der Akademie der Wissenschaften, Münhen, 1934.
- Gerd-Rüdiger Puin: Sənada ilk Quran əlyazmalarına dair müşahidələr. In: Stefan Wild (Hrsg. ): Mətn olaraq Quran. Simpozium . Brill, Leiden 1996, s. 107-111. ISSN 0169-8729.
- Nicolai Sinai: "Quran proses olaraq" Angelika Neuwirth, Nikolai Sinai, Michael Marx (Hrg. ): Kontekstdə Quran. Quran mühitinə dair tarixi və ədəbi araşdırmalar . Leiden 2011. səh. 407-439.
- William Montgomery Watt (Bearb. ): Bellin Qurana Girişi (İslam Tədqiqatları; 8). University Press, Edinburq 2005, səh. 40-56, ISBN 0-7486-0597-5 (Nachdr. d. Avqust, Edinburq 1970).
- "Arxivlənmiş surət". 2021-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-11.
- F. E. Peters, "The Quest of the Historical Muhammad 2022-04-27 at the Wayback Machine, International Journal of Middle East Studies, Vol. 23, No. 3 (August 1991), p. 297.
- "İster sözlü ister yazılı olarak nakledilmiş olsun, herhangi bir tarihsel anlatı geleneğinin istikrarı için kronolojinin çok önemli olduğu varsayımına göre, bu durum ikinci yüzyılda çalışmalarının hala bir akışkanlık halinde olduğunun açık bir göstergesi olarak görülebilir.
- Yunus, 10:15
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-11-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-11.
- Ənbiya, 21:5
- Saffat, 37:36
- ; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; s. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’
- Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam, 1987, s. 7
- "Arxivlənmiş surət". 2020-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-04-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- Meccan Trade And The Rise Of Islam, (Princeton, U.S.A: Princeton University Press, 1987
- "Arxivlənmiş surət". 2021-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
- http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Kabe%20tarihi.pdf[ölü keçid]
- "Arxivlənmiş surət". 2021-04-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-09-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "There is no concrete evidence that Ptolemy ever drew his own maps. Instead, he transmitted geographical data in digital form, using a series of numbers and diagrams that allowed later map-makers to adapt it." https://www.historyextra.com/period/ancient-history/ptolemys-maps-the-father-of-modern-geography/ 2021-10-20 at the Wayback Machine
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-10-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- S. Brock, A brief outline of Syriac Literature, Moran Etho 9, Kottayam, Kerala: SEERI (1997), pp.56-57, 135
- Hoyland, Robert G. Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam;s. 197. The Darwin Press, Inc. (January 1, 1998).
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-07-18 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-12.
- Ayoub, 1984
- Farid, 2005
- Atiyeh, 1995
- Iqbal, 1967
- Cobb, 2012
- Rippin, 2009
- Al-Khu'i, 1998
- Hans-Thomas Tillschneider: Typen historisch-exegetischer Überlieferung. Formen, Funktionen und Genese des asbāb an-nuzūl-Materials. Würzburg 2011.
- Nöldeke: Geschichte des Qorāns. Bd. I, S. 59–65.
- Nöldeke: Geschichte des Qorāns. Bd. I, S. 64.
- Neuwirth 498-501.
- Cornell, 2006
- : p.119
- F. E. Peters, The Quest of the Historical Muhammad, International Journal of Middle East Studies, Vol. 23, No. 3 (Aug.,1991), p. 293
- As-Suyuti, "Al-Itqan", pp. 152-153; Arthur Jeffery, Materials for the History of the Text of the Qu'ran: The Old Codices. Leiden: E.J. Brill, 1937.
- Hicr, 15:9
- Behnam Sadeghi & Mohsen Goudarzi, "Sana'a and the Origins of the Qu'ran 2021-10-24 at the Wayback Machine", Der Islam, 87 (2012), 26.
- Behnam Sadeghi & Mohsen Goudarzi, "Sana'a and the Origins of the Qu'ran", Der Islam, 87 (2012), 23.
- : p.45
- Cilliot, Claude "Muhammad, le Curan et les `Contraites de l'Histoire`" in Wild, Stefan (editor): The Qur'an as Text (Leiden, 1966), p.4
- : p.420
- : p.422-6
- "Towards a Prehistory of Islam," Jerusalem Studies in Arabic and Islam, vol. 17, Hebrew University of Jerusalem, 1994 p. 108.
- The Sectarian Milieu: Content and Composition of Islamic Salvation History, Oxford, Oxford University Press, 1978 p. 119
- , Meccan Trade and the Rise of Islam, Princeton University Press, 1987 p. 204.
- P. Crone and M. Cook, Hagarism: The Making Of The Islamic World, 1977, Cambridge University Press
- : p.219-220
- : p.41
- : The Origins of the Arab Religion and the Arab State, by and Judith Koren, Prometheus Books, 2003, part 2
- : p.14
- Donner, Fred Narratives of Islamic Origins: The Beginnings of Islamic Historical Writing, Darwin Press, 1998
- Hans-Caspar Graf von Bothmer, Karl-Heinz Ohling, Gerd-Rüdiger Puin: Neue Wege der Koranforschung. In: Magazin Forschung. Universität des Saarlandes, Saarbrücken 1999, 1, S.33–46. ISSN 0937-7301.
- Luxenberg, Die syro-aramäische Lesart des Koran, ein Beitrag zur Entschlüsselung der Koransprache. Das Arabische Buch, Berlin 2000, 2007. ISBN 3-89930-028-9.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Quranin tarixi Islamin muqeddes kitabinin tarixi ve menseyidir Islamin tarixinin muhum bir hissesini teskil edir Islam inancinda Quranin nazil olmasi 610 cu ildeMekke yaxinligindaki Hira magarasinda Cebrayil melek Mehemmede gorunduyu ve Eleq suresinden ilk ayeleri oxudugu zaman baslayir ve onun 632 ci ilde olumune qeder davam edir Ancaq Taifde tapilan das kitabede Quranda 16 defe adi kecen Mescidul Heramin tikilme tarixi 78 kimi gosterilir Neqliyyata gore Qurani ilk Ebu Bekr kitab formatinda toplayib Miladi 644 656 ci ilde ucuncu xelife Osman ibn Effanin dovrunde Quranin sekil ve ya samit skeleti qiraetde vahidliyi temin etmek ucun deyisdirildi Bu sebebden Quran indiki halinda Osman kodeksi kimi de taninir Professor Frensis Edvard Piterse gore bu prosesde Qurana edilenler son derece muhafizekar gorunur ve mezmun redaksiya terefdarligindan qacmaq ucun mexaniki sekilde yaradilmisdir Lakin bu dovrde ereb orfoqrafiyasinin esasini teskil eden noqteli ve sait herfleri kimi bir cox isareler inkisaf etmemisdi Orfoqrafik qaydalar hicri II esrde islenib hazirlanmisdir ve bu tarixden sonra qira ve ya resmin muxtelif sifahi oxunuslarini senedlesdirmek mumkun olmusdur Elyazmanin ultrabenovseyi sualardan istifade ederek ortaya cixan alt metnleri belke de Osmandan evvelki dovrlerin yegane numunesidir ve bugunku Qurandan cox ferqlidir Alman alimi hesab edirdi ki bu sabit metnden cox inkisaf eden metn demekdir Benzer bir ifadeni Lorens Konrad Mehemmedin tercumeyi hali ucun istifade edir Enenevi hesablara gore Quran Ibrahim terefinden qurulan muhum ticaret merkezine cevrilen Qerbi Ereb seheri Mekkede tacir olan Mehemmede nazil olmusdur Vehyler Ramazan ayinin bir gecesinde Mehemmedin qirx yasinda iken baslayir Quranda Mehemmed ucun ummi ifadesi isledilir Muselman alimlerinin eksine bezi muasir alimler bunun evezine qeyri bibliya icmasina istinad kimi serh edirler Meshur revayet toplayicisi Buxarinin 250 il sonra ilk vehyi Xedice binti Huveylidden neql edir Cebrayil Mehemmedden oxumasini istedikde Mehemmed bir cox sekilde tercume oluna bilen ma ana biqare deyir Men oxumuram ve ya ne oxuyacagam ve ya Oxumayacagam Cebrayil butun gucu tukenene qeder sixdi buraxdi ve Oxu dedi Bu uc defe tekrar olundu ve dedi Insani laxtadan yaradan Rebbin adi ile oxu Oxu ve senin Rebbin en yaxsisidir Bundan sonra Mehemmed olumune qeder iyirmi uc il vehy almaga davam etdi Muselmanlar inanirlar ki Cebrayil Allahin kelamini Mehemmede sozbesoz catdirib ve Mehemmedin kitabi deyisdirmek selahiyyeti yoxdur Mehemmed vehyi bele tesvir edir Bezen o zeng calmasina benzeyir Bu vehy onlarin en cetinidir ve kecib gedir Bezen Melek insan qiyafesinde gelir ve menimle danisir ve men onun ne dediyini basa dusurem Bu tecrubenin Mehemmed ucun agrili oldugu da bildirilir Vehy gelende Mehemmed onu sehabelerine oxuyar ve ezberleyerdi VII esr Erebistan kontekstinde bu adi siravi bir hereket idi Insanlar seirler ezberleyib oxuyaraq yasayiblar etrafli seirlerin oxundugu musabiqeler boyuk maraga sebeb olubdu Quranin Mekke dovrunun sonuna qeder qeyde alindigi dusunulmur Yazi prosesinin hicrete yaxin bir ilde ve ya Medinede oldugu dusunulur Qurani ezberleme prosesi muselmanlar arasinda davam eden bir tecrubedir Mekke dovru poetik ifadelerden ibaret idi Mekkeliler de Quran ayelerini bu kontekstde deyerlendirmisler Onlar ucun seir daha yuksek menevi menbeden ilham alaraq yazilmisdir Mehemmed moize ve Quran oxumaga baslayanda mekkeliler onu sair ve ya cinli sair adlandirirdilar Quran hadiseler uzerine gelen ve bir birinden qopmus ayeler ve sureler seklindeydi Quranin ilkin ne vaxt nizamlanmasi ile bagli fikir ayriligi movcuddur Buxaride deyilir ki Ebu Bekr Zeyd ibn Sabite Qurani tertib etmeyi emr etdi ve Zeyd de onu tertib etdi Bezi sie muselmanlar bele hesab edirler ki Mehemmedin olumunden az sonra Qurani ilk defe vahid yazili metnde toplayan Eli ibn Ebi Talib olmusdur Mehemmed dovru tarixi ve cografi kontekstQuranin ilk yazi yeri kimi Mehemmedin heyati qible ve Mekke 1970 ci illerden beri muzakire olunur Mekkenin arxeoloji tedqiqatlarinda Islamdan evvelki dovrlere getmeyen yeni bir seher kimi meydana cixmasi adinin VIII esre qeder tarixi menbelerde ve xeritelerde qeyd olunmamasi ticaret yollarinin uzerinde olmamasi ve erazisi ekincilik ucun yararsiz olmasi Mekke ile bagli revayetleri subhe altina aldi Revizionist Islam Arasdirmalari Mektebi adlandirilan tarixciler revayetlerde qeyd olunan bezi yer adlari ve xususiyyetlerle uygunsuzluq kimi sebeblere gore Mehemmedin qondarma ve ya Patrisia Kroun ve kimilerine gore real lakin daha simalda yasamis bir sexsiyyet olabileceyini inanirdilar Onlarin sozlerine gore Mescidul Heram Simal Qerbi Erebistan yarimadasinda yerlesirdi Neqliyyat medeniyyetine esaslanan klassik eserlerde ifade edildiyi kimi indiki Mekkede deyil Islamin meydana cixmasi zamani Erebistanda bir cox regional diller ve elifbalar istifade edilmisdi Quranin yazisinda istifade olunan dil ve elifbanin simalda inkisaf ederek Suriya ve Kufeye qeder uzanan Nebati Aramey dili oldugu bildirilir Eyni dovrde Hicaz ve Yemende Yemen dili ve elifbasindan istifade edildi dovrunde elifba ve son seklini vererek resmilesdirilen Quran ereb dilinin resmi dil olmasi ile diger bolgelere de yayilib bax Ereb isgallari Muaviyeden sonraki qarisiqliqda Yezid esgerleri terefinden dagidilanKebenin ilkin formasina uygun olaraq yeniden qurulmasi Islam dunyasinda uzun muddet muzakire edilmis lakin bu reallasa bilmemisdir Bu da enenevi tarix kitablarinda ifade edilir Qibla ile bagli bezi arasdirmalarda Petra Islamin ilk quruldugu yer kimi vurgulanir Kanadali yazar Quran Cografiyasi adi ile nesr etdiyi arasdirmasinda en qedim mescidlerin mihrab gorunuslerinin Petra oldugunu gosterir Onun fikrince aye hedis ve siyer menbelerindeki bezi ipuclarina gore Mehemmed Petrada yasamis ve oradan Medineye hicret etmisdir Quranda qeyd olunan bekke ve ya mekke sozleri de Petrani ifade eden sozler olub birinci qible Mescidul Eqsa deyil Petrada El Lat mebedi kimi istifade edilen kubik qurulus olmali idi Ona gore bu bina Muselmanlarin olaraq adlandirdiqlari Abdullah ibn Zubeyr usyaninda katapultlarla dagidilmis ve Ibn Zubeyr diger muqeddes esyalarla birlikde Kebeden Qara dasi goturerek Emevilerden uzaq indiki Mekkeye dasimis ve burada yeni mebedi tikmisdi Emevilere qarsi Abbasilerin desteyini qazanan yeni mekan bir nece esrlik kecid dovrunun sonunda tamamile menimsenildi ve yeni tikilen mescidlerin istiqameti Mekkeye dogru tikilmeye baslandi Lakin Emevilerin tesiri altinda olan Simali Afrika ve Endelus mescidleri oz istiqametlerini tamam basqa istiqamete Cenubi Afrikaya cevirerek yeni qibleye qarsi cixmaqda davam edirdiler Ireli surulen basqa bir iddia ise bekke nin bekaa bagli olaraq qebul edilen Quds seheri olmasidir Ptolemey 100 170 Erebistanda aralarinda Makoraba adli bir menteqe olan 50 menteqenin siyahisini derc etdi Kecmisde Makorabanin esl Mekke olduguna dair umumi fikir birliyi olsa da bezi alimler bu qenaete subhe ile yanasirlar Muasir melumatlardan istifade ederek Mekke ile elaqeli olan qedim yer adlarini uygunlasdirmaga meylli arasdirmalar ve bu munasibeti saxtalasdiran arasdirmalar bu gun de davam edir Diger terefden xeriteli cografiyanin en qedim elyazmalarinin Ptolemeyden 1000 il sonra 12 ci esrin sonunda Bizansda basladigi melumdur Ptolemeyin oz xeritelerini cekdiyine dair konkret subut yoxdur Onun cografi melumatlari reqemsal forma ve diaqramlardan olusurdu Lakin o bas meridiani mohkem teyin ede bilmediyi ucun verdiyi koordinatlar sehv idi Macoraba ve diger yasayis menteqeleri bu xeritelerin Ptolemeye istinad olunan sonraki esrlere aid versiyalarinda xatirlanir Abdullah bin Zubeyrin adindan Darebcirdde cap olunmus Sasani uslubunda gumus dirhem Xosrov sekli Aypara ulduz yan terefde bismillah ve Zerdust atesi diger teref Mekkede Emevilere qarsi usyan etdiyi deyilen Ibn Zubeyr bunu basqa cografiya ve medeniyyetle elaqelendirir Islamin ilkin tarixinde yazilan eserler yerini mueyyen etmekden uzaqdir Suryani yazicisi John Bar Penkaye ve Con Damascene Mekkeni sehrada bir yer adlandirirlar Bundan elave ereblerin kub seklinde hazirlanan ve Islamdan evvelki Erebistanda kifayet qeder genis yayilmis but evlerini Kebe adlandirdiqlari melumdur Islamlasma dovrunde bu binalarin dagidilmasi ile muselmanlar arasinda Mekkede evvelden yalniz bir Kebe oldugu anlayisi yerlesmisdir Islamin ilkin tarixi ne zaman hansi cografiyada doguldugu ve dunyaya yayildigi bu gun de qeyri mueyyen qalir ve bu movzuda muxtelif cografiyalara isare eden tapintilar ireli surulur Muzakirelerde Petradan basqa Kufe ve Hire bolgeleri de one cixir Bizans salnameleri ve xristian ruhanilerinin qeydleri Abbasiler dovrunde Islam hekayesinin yazilmasi prosesinde istirak etmis hedis ve tarixcilerin yasayis yerleri qedim pullar ve Hire Yesrib kimi adlar ve diger tapintilar Quranin medeni cografiyasina isare eden mezmunlar istifade olunan srift ve s Mehemmedin ve ilk Islam cografiyasinin Cenubi Iraq bolgesi ile elaqelendirilmesine ve Mehemmedin heyat hekayesinin birden cox insanin hekayelerinin birlesmesi ola bileceyi qenaetine getirib cixardi Islam ve Mehemmedden evvelki dovrlerde ereb cemiyyeti esasen sifahi enenelere malik idi Mehemmedin dovrunde yazmaq adi bir bacariq deyildi Islam peygemberinin Abdullah ibn Mesud Muaviye bin Ebu Sufyan Ubey ibn Keb ve Zeyd ibn Sabit de daxil bir sira katib i var idi ki vehy yazirdi Bu toplanmis olmasa da Mehemmedin sagliginda Quranin yazili sekilde movcud oldugunu izah edir Mehemmed Medinenin mescidinde xususi sufre acdi ve burada Qurani oyretmek ucun katiblerini teyin etdi Ilk menbelerde Mehemmedin sexsi katibinin Zeyd kimi adi cekilir Bezi xeberlerde Cebrayil melek Mehemmede xeber verir ki Muaviyeden xususi olaraq vehyler ucun istifade etsin cunki o Muaviye el Amindir Ibn Abbas iddia edir ki Muhemmed her il Ramazan ayinda Cebrailin qarsisinda Quran oxuyurdu Hedisde Mehemmedin Men size iki deyerli sey qoyuram Allahin kitabi ve menim ailem dediyi deyilir Bezileri bu ifadenin Quranin bu dovrde toplanaraq yazilmasina delil oldugunu iddia edir cunki yalniz insanlarin yaddasinda olan bir seyi kitab adlandirmaq duzgun deyil Kitab sozu vahid varligi bildirir ve sepelenmis ve harmansiz metne aid edilmir Alan Cons bu sozun Quranda istifadesini arasdirmis ve mueyyen etmisdir ki bu sozun Quranda ve diger muqeddes kitablarda bele konkret menada isledilmesine dair hec bir delil yoxdur eksine subut mucerred bir seye isare edir O hemcinin VII esrin evvellerinde erebler arasinda yazinin rolunu nezerden kecirir ve izah edir ki Siyerde Quranin hisseleri Medine dovrunun sonlarina dogru katiblere dikte edilir Quran hisseleri Mekke Medeni ayeleri ile tanisliq arasdirmalari Enenevi medeniyyetde Mehemmedin ilk vehyi olan Elek suresi muasir yazi uslubu ile Quran tertibatinda 96 ci yerdedir Muselman alimleri 8 ci esrde Quranin bezi surelerini Mehemmedin heyatina uygunlasdirmaga calisdilar Quran aye ve ya surelerinin nazil olma sebeblerini izah eden Islam elm qolu bu dovrlerde yaranmisdir Buna uygun olaraq Islam alimleri sureleri Mekke ve Medine dovrleri kimi ferqlendiren ve bu ayelerin tarixi ardicilligini ortaya qoyan bir xronologiya isleyib hazirlamislar Demek olar ki Quranin evvelindeki sureler Mehemmedin nufuzlu oldugu sonraki dovrlere kitabin sonundaki sureler ise ilk dovrlerden gunumuze qeder gelib catmis surelerdir Qeyd edilmeli ki iddia edilen xronoloji yalniz teqriben etibarlidir Bezi qerb alimlerinin fikrince Quran kitab halina gelmemisden evvel Quranda mueyyen hisse ve bolmeler elave edilib Ey iman getirenler ifadesi adeten Medine dovrune aid oldugu dusunulen parcalarda istifade olunur Bu parcalara misal olaraq Yunus suresi 51 3 Enam suresi 55 155 165 ve ya Beqere suresi 92 104 153 172 208 254 264 267 278 ve 2821 misal gostermek olar Noldekenin xronologiyasi Alman serqsunasi Teodor Noldeke bu movzu ile mesgul olan Islam alimleri ve Qustav Veilin izine duserek Geschichte des Qorans eseri ile Quranin muxtelif hisselerini tarixi kontekstde yerlesdirmeye calisir Noldekeye gore 24 sure Medine dovrune qalanlarin hamisi Mekke dovrune aid idi Noldeke istifade edilen dil ve mezmunu nezere alaraq bu sureleri de ilk orta ve son Mekke dovru adlandirdigi uc ferqli kateqoriyaya ayirmisdir Noldekenin fikrince erken Mekke dovrune aid metnler poetik dil ve ritmik qafiyelerle elece de baslarindaki tipik andlarla secilirdi Orta Mekke dovrune dogru metnler daha uzun olmaga ve Allahin adlarindan biri olan er Rehman daha cox istifade olunmaga basladi Son Mekke dovrunun metnleri ise daha uzun ve nesr uslubunda yazilmisdir ve bu xususiyyeti ile Medine dovrunde yazilmis metnlere benzeyir Noldeke suresinin xronologiyasi beledir Erken Mekke Dovru 96 74 111 106 108 104 107 102 105 92 90 94 93 97 86 91 80 68 87 95 103 89 71 82 81 53 84 100 79 77 78 88 89 75 83 69 51 52 56 70 55 112 109 113 114 1Orta Mekke Dovru 54 37 71 76 44 50 20 26 15 19 38 36 43 72 67 23 21 25 17 27 18Son Mekke Dovru 32 41 45 16 30 11 14 12 40 28 39 29 31 42 10 34 35 7 46 6 13Medine Dovru 2 98 64 62 8 47 3 61 57 4 65 59 33 63 24 58 22 48 66 60 110 49 9 5 Noldekenin Xronologiyasi qerb ve Islam elm dunyasi terefinden genis sekilde qebul edilir Noldekeye esaslanaraq Quranla bagli muxtelif arasdirmalar da var Meselen Angelika Neuwirth xususile Orta Mekke Dovru ayeleri uzerinde arasdirma aparmisdir Resid xelifeler dovruEbu Bekrin xilafetinde Mehemmedin vefatindan sonra dostu ve yaxin musaviri Ebu Bekr Medinede xelife secildi Benu Henifenin bascisi Museylime ozunu peygember elan ederek yeni xelifeye qarsi usyan etdi 632 ci ilin dekabrinda Xalid bin Velidin basciliq etdiyi xelife quvveleri Yemamede Museylimenin ordusu ile vurusur Muselmanlar Museylime quvvelerini meglub etseler de Selim de daxil olmaqla bir cox Quran hafizi oldurulur Ebu Bekr bunun uzerine indiye qeder sepelenmis Quran nusxelerinin bir nusxede toplanmasini emr edir Ebu Bekr Zeyde Quranin butun metnini toplamaq tapsirigini verir Eslinde Zeydin meqsedi hafizin xatirelerine cavab olaraq bir araya toplamaq ucun muxtelif menbelerden beytler axtarmaq idi Bu yolla hami prosesde istirak edirdi Quranin her hansi bir hissesine sahib olan hec kim kenarda qalmadi ve buna gore de hec kimin tesvise dusmeye ve metnin yalniz secilmis bir nece neferden toplandigindan sikayet etmeye esasi yox idi Zeydin Berae ultimatum suresinin iki ayesini Ebu Huzeyme el Ensari ile tapdim demesine diqqet cekir ki Zeydin ozunun yazi ve ezberinin kifayet etmediyine isaredir Her sey dogrulama teleb edirdi Ibn Hecer de bele serh edir Ebu Bekr ona perqamentde movcud olandan basqa qeydler aparmaga icaze vermedi Buna gore de Zeyd Bera suresinin son iki ayesini ona yazili sekilde catana qeder daxil etmekden cekindi baxmayaraq ki ozu ve diger sehabeler onu oz xatirelerinden yaxsi xatirladilar Qurani Zeyd ibn Sabitin basciligi ile dord sehabeden ibaret bir heyet topladi Zeyd ibn Sabitden Quranin yazili nusxelerini toplamasi teleb edilir ve her aye en azi iki sehabenin sifahi sehadeti ile tesdiqlenirdi Bu mecmue xelife Ebu Bekr olumunden sonra ise Omer terefinden saxlanilmisdir Sunnilere gore Quranin mecmuesinin sie versiyasi on iki sie uydurmalarindan basqa bir sey deyildi Onlar qeyd edirler ki en qedim sie mezhebi olan Zeydiler Buxaride tesvir olunan yuxaridaki hadiselere inanirdilar Quran haqqinda revayet zencirlerini teskil eden on nefer beledir Omer ibn el Xettab Osman bin Effan Eli ibn Ebi Talib Ebu Musa el Eseri Ubey ibn Keb Abdullah ibn Mesud Zeyd bin Sabit Ebu Hureyre Abdullah Ibn Abbas Ebu d Derda Bunlarin en muhummi Zeyd ibn Sabit ve Ubey ibn Keb idi Osman ibn Affan ve resmiyyet Quranin 1924 cu ilde Qahirede yazilan sekil sureleri Fatihe istisna olmaqla en uzundan en qisaya dogru siralayir ve xelife Osman bin Effan dovrunde heyata kecirildiyi guman edilir Islam dunyasinda qebul edilen bir tenzimlemedir Qurani Mehemmedin heyat hekayesine gore siralayan ve siralayan arasdirmalar Islam edebiyyatinda oldugu kimi siyer ve hedislerde qeyd olunan esbab i nuzul olaraq ifade edilen revayetler istiqametinde aparilan arasdirmalardir Quranin oxundugu ve yazildigi kimi resmiliyi muselman cemiyyeti ucun mecburi formadir Bu kanonik korpus o menada qapali ve sabitdir ki Quranda hec bir sey deyisdirile bilmezdi Islam enenesine gore Mehemmedin olumunden texminen iyirmi il sonra ucuncu xelife Osman ibn Effanin hakimiyyeti 644 655 altinda resmilesme prosesi basa catdi Bununla bele bu tarix erken ereb tarixcileri terefinden qeyde alinmamisdir ve neticesizdir Osmanin xilafeti dovrunde xilafet xeyli genislendi Iraq Suriya Misir ve Irandan Islam dinini yeni qebul edenler elave olundu Bu ibadetciler muxtelif dillerde danisirdilar ve ereb dilini yaxsi bilmirdiler Osman Quranin yazili metninin mueyyen bir ereb lehcesinde standartlasdirilmasini vacib hesab edirdi Quranin tertib edilmesinin basqa bir sebebi Qurani tam olaraq ezberlemis bir cox muselmanin huffaz xususile muharibelerde helak olmasi idi Iraq ve Suriya muselman quvveleri arasinda Ermenistan ve Azerbaycana ekspedisiyasinda camaat namazinda Quranin duzgun oxunmasi ile bagli fikir ayriligi olub General Huzeyfe ibn el Yeman bu problemi xelifeye catdirib ve ondan vahid metn tertib etmesini isteyib Bir cox esgerin Quranin duzgun oxunmasi ile bagli fikir ayriliqlari olmasi Huzeyfeni vahid metni tesviq etmeye sovq etmis ola biler Bu casqinliga misal olaraq Teberistanda bir yurus zamani esgerlerden birinin Huzeyfeden Allahin Resulu nece namaz qildi sualini vermesidir Huzeyfe ona esgerin doyusden evvel dua etdiyini soyledi Osmanin Quran lovhelerini Hefseden aldigi ve Zeydin basciliq etdiyi 3 neferlik heyete vereqleri Qureys lehcesi esasinda bir nece cildde kocurmeyi tapsirdigi guman edilir Hekaye beledir Sam camaati ve Iraq xalqi Ermenistan ve Azerbaycani feth etmek ucun vurusarken Huzeyfe bin Yeman Osmanin yanina geldi Huzeyfe Sam ve Iraq ehlinin Quranin oxunusindaki ixtilaflardan qorxdu ve Osmana dedi Ey mominlerin rehberi Yehudilerin ve xacperestlerin evveller etdikleri kimi Kitab baresinde mubahise etmemisden evvel bu ummeti xilas edin Osman Hefseye xeber gonderdi Quran elyazmalarini bize gonder ki Quran materiallarini mukemmel suretde toplayaq ve elyazmalari sene qaytaraq Hefse onu Osmanin yanina gonderdi Osman daha sonra Zeyd ibn Sabite Abdullah bin Zubeyre Seid bin El Asa ve Ebdurrehman bin Haris bin Hisama elyazmalari mukemmel nusxelerde yeniden yazmagi emr etdi Osman uc Qureys kisisine dedi Eger sizin Quranda her hansi bir meselede Zeyd ibn Sabitle ixtilafiniz varsa onu Qureys lehcesi ile yazin Quran onlarin dilinde nazil olmusdur Bunu etdiler ve Osman coxlu nusxe yazdiqdan sonra orijinal elyazmalari Hefseye qaytardi Osman her bir muselman vilayetine kocurduklerinin bir nusxesini gonderdi ve butun diger Quran materiallarinin ister parca parca elyazmalarda isterse de butov nusxelerde yandirilmasini emr etdi Zeyd ibn Sabit elave etdi Biz Qurani kocurende Ehzab suresinden bir aye qacirdim ve Allah Resulunun onu oxudugunu esitdim Biz onu axtardiq ve Huzeyme ibn Sabitle birlikde tapdiq Bu aye Mominlerden ele kisiler vardir ki Allaha verdikleri vede sadiqdirler Ehzab 33 23 Missiya basa catdiqdan sonra Osman bir nusxeni Medinede qoyub digerlerini Kufeye Besreye Sama bezi sayielere gore ise Mekkeye gonderdi ve Quranin butun diger variantlarinin o cumleden orijinal nusxesinin mehv edilmesini emr etdi Bezi alimlere gore imha Ibn Mesud ve terefdarlari redd etdilerinden Kufeden basqa her yerde heyata kecirildi Zuhri Xelife Osmanin nusxesi ucun Hefsenin elyazmasinin ehemiyyetini vurgulayan en erken taninmis alimdir Hefsenin tumarlarinin dagidilmasi ile bagli izahat menbeyi olan Zuhri Hefsenin olumunden sonra onun qardasinin elyazmalarini miras aldigini ve onlarin Osman ve ya bezi versiyalara gore Ebdulmelik bin Mervan terefinden mehv edilmesine icaze verdiyini bildirdi Umumi inanca gore Osmanin metninde bu gun melum olan ardicilliqla 114 surenin hamisi var idi Sie muselmanlarinin Quranin menseyi ile bagli inanclari bezi cehetlerden sunnilerden ferqlidir Nufuzlu Ebul Kasim Hoyiye gore Osmanin Quran toplamasi fiziki deyil mecazi idi O ayeleri ve sureleri bir cildde toplamamisdi Hoyi hemcinin iddia edir ki Osmanin muselmanlari birlesdirdiyi qiraet ekser muselmanlar arasinda yayilan ve Mehemmedden fasilesiz olaraq onlara catdirilan oxunusdur Bu en cox muzakire olunan movzulardan biridir Eli ibn Ebi Talib Bezi sie alimleri hesab edirler ki Eli bin Ebi Talibin Mehemmedin olumunden alti ay sonra topladigi sexsi apoqrafiyasi ve Quranin ilk toplusu idi Sielere gore bu gun melum olan Quranla Elinin Qurani arasindaki yegane ferq bu versiyanin ayelerin gonderildiyi ardicilliqla tertib edilmesidir 89 90 Bir nece sie alimi Elinin Qurani camaata teqdim etdiyini iddia edibler Bir revayetde O tefsir ve vehyi qeti ve ikimenali ayeleri nesx eden ve nesx edilmis ayeleri ozunde cemlesdiren kitabini getirmisdi ne bir elif herfi ne de bir lem eskik olmadi Lakin ondan qebul etmediler Onlar da hesab edirler ki Elinin Quran nusxesinde bu gun elimizde olan Osman elyazmasinda gorunmeyen ayeler var Onlar inanirlar ki aye ve surelerin sirasi deyisdirilerek ummet imma kimi sozler deyisdirilir sozler yeniden siralanir ve birinci xelife olan Elinin haqqina aid ifadeler silinir Muasir sie alimi Xoyi bu inanca qarsi bir arqument teqdim edir Onun sozlerine gore Elinin Quraninda movcud Qurana daxil olmayan elavelerin olmasi bu elavelerin Qurandan silinmesi demek deyil Bu elaveler Allahin dediklerinin tefsiri ve ya izahi idi ve ya Allahdan gelen vehyler seklinde Qurandaki ayelerin niyyetini izah edirdi Bu elaveler standart Quranin bir hissesi deyil ve Allah Resulunun oz ummetine catdirmagi emr etdiyi seylerden sayilmir Ferqli kodeks ve resmilesdirmeSena elyazmasi Ust tebeqe Beqere suresi 265 271 misralar Osmanin resmi Quranindan basqa tam halda ferqli versiyalar ve ya kodeksler ola bilerdi lakin Senan 1 elyazmalarindan basqa hec biri hele askar edilmemisdir Bu cur kodekslere muselmanlar ayri ayri sexslerin sexsi nusxeleri kimi baxirdilar Qismen elyazmalarla bagli bele bir fikir var ki Xelife Osmanin 640 ci illerde iddia edilen duzelisinden evvel movcud olan qismen versiyalardaki variantlarin tedqiqi hec bir ciddi ferq askar etmemisdir Hazirda en tesirli iki elyazma Abdullah ibn Mesud ve Ubeyy ibn Keb elyazmalaridir El Qurazi Ibn Mesud Ubeyy ve Zeyd b Sabit mushaflari arasinda hec bir ferq gormur Teodor Noldeke ve basqalarinin Quran tarixine dair klassik arasdirmasi ingilis dilinde movcuddur Ibn Mesud ve Ubeye aid edilen variantlarin etrafli muzakiresini ehtiva edir 1937 ci ilde Artur Ceferi muxtelif menbelerde Ibn Mesud ve Ubey de daxil olmaqla sehabelerin kodeksleri ve ya oxunuslarina aid edilen variantlar toplusunu nesr etdirdi Ebdulletif el Xetib terefinden on cildde sehabelerin ve ilkin oxucularin variantlarin daha yeni ve genis kataloqu tertib edilmisdir Abdullah ibn Mesudun elyazmasi Mubahise edile bilen ferqli elyazmalardan en tesirlisi Mehemmedin sexsi xidmetcisi erken iman getirmis Abdullah ibn Mesudun elyazmasi idi Melumata gore o Mehemmedden yetmise yaxin sure oyrenib ve o onu Quran oxumagin ilk muellimlerinden biri teyin edib Sonralar o xelife Omer terefinden Kufeye inzibati vezifeye teyin edilmis ve burada Quran ve Sunne uzre aparici nufuz sahibi olmusdur Bezi menbeler Ibn Mesudun Osmanin elyazmasi resmilesdirilerken Quranin oz nusxesini mehv etmekden imtina etdiyini iddia edirler Ibn Mesud variantinin Osman metninden ferqlendiyi iki meqam var surelerin sirasi ve qiraetlerdeki bezi variantlar Muhemmed Mustafa el E zami El Fatihe ve El Muevvizeyn kimi uc ferqli sure verir Nevevi ve kimi alimler bu revayetleri Ibn Mesudun uydurdugu yalan kimi pisleyibler Ekser diger ferqlere eyni samit metni ile deyisdirilmis saitler daxildir bu da yalniz teleffuzde ferqlere sebeb olur Dr Ramon Harvey bir meqalesinde qeyd edir ki Ibn Mesudun qiraeti onun olumunden sonra en azi bir esr erzinde Kufede esas oxunus kimi istifade olunmaga ve hetta oyredilmeye davam etdi onun bezi xususi qiraetleri Henefi fiqhinde rol oynamaga davam edir Ubey ibn Keb Ikinci en tesirli kodeks Mehemmedin katibi vezifesini icra eden Medineli Ubeyy bin Keb haqqinda idi Bir nece hedisde Ubey muxtelif rollarda kecir Meselen bezi hallarda Hefsenin yerine Ubeyin sehifeleri bezi hedislerde ise Zeydin yerine Qurani katiblere dikte eden Ubeyden behs edilir Onun Quran versiyasinda Osmanin ve ya Ibn Mesudun metnlerinde rast gelinmeyen iki qisa surenin oldugu deyilir uc ayelik El Hefd ve alti ayelik Hefd suresi Professor Son Entoni bu iki surenin metin tarixini teferruati ile muzakire etmis ve qeyd etmisdir ki onlarin Ubeyyin ve daha az derecede diger sehabelerin ardinca getdiyi mushaflarda olmasi en qedim ve en yaxsi menbelerde yaxsi temsil olunur O muselman menbesinin bu mushaflardaki sureler haqqinda birbasa maddi musahideler apardigini bildirir Ubeyyin elyazmasinda surelerin sirasinin qurulusca Osman ve Ibn Mesuddan ferqli oldugu deyilir VII esrin evvellerinde alt metninin sure sirasinin Ubey ve daha az derecede Ibn Mesud terefinden bildirilenlerle oxsarliqlar dasidigi melumdur Hal suresi Allahim Senden komek Senden bagislanma dileyirik Sene hemd edirik ve Seni inkar etmirik Sene qarsi gunah edeni terk edirik El Hefd suresi Allahim Sene ibadet dua edirik secde edirik ve Sene teref qacib Sene xidmet etmeye telesirik Senin rehmetine umid edir ve ezabindan qorxuruq Senin ezabin subhesiz ki kafirlere catacaqdir Bunlar hedis cergesinde bildirilen bezi qunut hisseleri ile oxsar ifadeler idi Gor Nevevi el ezkar Qahire 1955 seh 57 58 Ayedeki ifade beledir Adem ovladina zengin bir dere verilse ikincini malla dolu iki vadi verilse ucuncusu mutleq isteyer Adem oglunun qarnini torpaqdan basqa hec ne doldura bilmez ve Allah tovbe edenleri bagislayar Melumdur ki bu metn Mehemmedden hedisdir Buxari VIII No 444 47 Ibn Abbas No 445 ve Ubeyye No 446 gore bu metn bezen Quranin bir hissesi hesab olunurdu Lakin Ubey 102 ci sureden sonra bele izah edir Men sehabelerin yuxaridakilari Quranin bir hissesi kimi gormediklerini aciqladim Buxari VIII No 446 Mehemmedin sehabelerinin bu Quran nusxeleri ile bagli revayetleri ferqlidir meselen Buhari VIII No 446 ci hedisde deyilir ki Ubey bu cumleni Qurandan ilkin merhelede qebul etmisdir Lakin bu Quran nusxelerinin maddi elyazmalari gunumuze qeder gelib catmamis ve kohnelmis kimi mehv edilmisdir Tamliq ve qorunmaTarixi metnlerin tedqiqiyle melum olub ki umumi fikrin eksine olaraq bu metnlerle Qahire yazisi arasinda durgu isareleri ve saitlerden basqa da ferqler var Dr Daniel Brubaker internetde bir sira teqdimat videolari Quran varianti derc edib ve burada o en qedim Quran metnlerine edilen duzelisler ve elavelerden behs edir Islam menbeleri Islam menbelerine gore standartlasmadan evvel Quranin 116 sure Ubeyy Ibn Keabin elyazmasi ve ya 111 fesilden Ibn Mesudun elyazmasi ibaret variantlari vardi Islam baxisi sunni ve sie Muselmanlar ekseriyye bu gun teqdim edilen Quranin tam olduguna inanir Bu Quran ayeleri ile desteklenir meselen Zikri Biz nazil etdik ve onu mutleq qoruyub saxlayacagiq Quranin toplanmasi ve resmilesdirilmesi ile bagli revayet ve hedislerin muxtelifliyine gore bezi alimler Osmanin metninde Mehemmede nazil olan butun materiallarin olub olmamasi barede mubahise edirler Meselen sunni edebiyyatinda Ebu Bekrin tesebbusu ile Quranin toplanmasindan evvel bezi vehylerin artiq itirildiyi barede melumatlar var Buna gore Omer bir vaxtlar zina cezasi olaraq xatirladigi bir ayenin metnini aratirdi O sonradan askar etdi ki hemin ayenin qeydine malik olan yegane sexs Yemame doyusunde helak olub ve neticede aye itirilib Bezi sehabeler ayeni xatirladilar onlardan biri de Mehemmedin heyat yoldasi Aise idi Onun carpayisinin altinda bir sehife oldugu o cumleden daslamaq Recm haqqinda bir sehife oldugu ve Mehemmedin olumunden sonra bir ev heyvaninin kecinin otaga girerek onlari yediyi qeyd olunur Bezi sie alimleri Mehemmedin vefatindan sonra Elinin seleflerinin Elinin xelife olmaq huququ ile bagli butun Quran isarelerini bilerekden istisna etdiyini bildirirler Digerleri ise Ehli beytin feziletlerinden behs eden iki en Nureyn ve el Velaye suresinin legv edildiyini iddia etdiler 89 90 Ebuqasim Xoyi Quranin heqiqetini ve tamligini Mehemmedin sagliginda tertib edildiyini esas goturerek mudafie edir Onun arqumenti Mehemmedden sonraki veziyyetin tenqidi tehliline esaslanir Ebu Bekr bildirir ki Omer ve Osman terefinden Quranin toplanmasi esasen xilafete qerar verildikden sonra bas verib ve buna gore de Elinin xilafetinden behs edilseydi muselmanlar xilafet ucun bir araya toplasmazdilar Ne xilafetin evvelinde ne de Eli xelife olduqdan sonra sehabelerden hec birinin bu sozde deyisikliyi qeyd etmemesi bu deyisikliyin bas vermemesine delil idi Xoyi iddia edir ki Osman xelife olanda Islam o qeder genis yayildi ki Qurandan hec ne cixarmaq mumkun deyildi Osman metni deyisdirse bele Qurani ezberleyen hec kesi inandira bilmezdi Bele bir deyisiklik Osmanin siyasi muxalifleri ve qatilleri terefinden qeyd edilmemisdir Nehayet o iddia edir ki eger Osman Qurani deyisdirseydi Osmanin olumunden sonra Eli xususile onun xilafetine aid olan ayeleri geri qaytarardi Evezinde o Elinin hakimiyyeti dovrunde movcud Qurani teqdim etmis kimi gorunur ve onun fikrince hec bir deyisiklik olmadigina subutdur Elyazmalar 20 ci esrde Sena elyazmasi askar edildi ve radiokarbon metodundan istifade ederek 95 etibarla CE 578 669 a tarix verildi Ust metnde standart Quranla eyni ayeler ve eyni sure ve aye sirasi var Sena kodeksinin alt metnindeki surelerin sirasi standart Qurandaki siradan ferqlidir Bundan elave alt metin standart Qurandan genis deyisiklikleri numayis etdirir bele ki alt metn Osman enenesine uygun gelmeyen yegane sag qalmis erken Quran elyazmasini temsil edir Qeyd olunan variantlarin ekseriyyeti standart Quran oxunusunu vurgulayan ve ya aydinlasdiran elave soz ve ifadelerden ibaretdir Bezi alimler Peygemberin ayri ayri sehabeleri terefinden Osman revayetinden cixarilan musayiet eden elyazmalar daki variantlarin hesabatlarinda bu deyisiklikler ucun paraleller ireli surmusler Amma bu yazismalar azliq teskil edir Qeyri muselman alimlerin fikirleriQuranin menseyi daimi akademik arasdirma movzusudur Bundan elave enenevi baxisin kokunden cixarilmasi ve yeniden qiymetlendirilmesi ucun bir sira teklifler ireli surulub Quranin ilahi menseyi istisna olmaqla qeyri muselman alimler onun menseyinin Islam hekayesini 1970 ci illere qeder qebul etmisler Ernest Renan Islam basqa dinlerin menseyini besleyen sirlerin ortasinda deyil tarixin tam isiginda Islam adi ile hokm suren ve yayilan dinin sovqunden qaynaqlanan bir imperiya kimi doguldu ve o dinin muqeddes kitabinin tertibine nizamlanmasina tesdiqine ve yayilmasina rehberlik etdi dedi 1970 ci illerde ise revizionist tarixciler Islam menbelerini Quranin tefsiri ve ya serhi hedisler ve ya Islam peygemberi Mehemmedin beyendiyi ve beyenmediyi serhler elece de tercumeyi hali sorgulamaga basladilar Onlar subut kimi bu edebiyyata o cumleden arxeologiya epiqrafiya numizmatika ve ereb olmayan edebiyyata menbe tenqidi yanasmasini tetbiq ederek onlarin agir faktlar ve carpaz yoxlama qabiliyyetini temin etdiklerini iddia edirdiler Islam tarixcileri Patrisia Kroun Maykl Kuk Con Wansburg ve arxeoloq Yehuda D Nevo nun movcud olan butun esas Islam menbeleri tesvir etdikleri hadiselerden unutmaq yanlis serh tehrif tehrif ve s ucun kifayet eden 150 300 il sonra ortaya cixdigini ireli surduler Onlar iddia edirler ki Islam fethleri yehudi ve xristian cagirislarina cavab olaraq oz inancini ve tarixini isleyib hazirladigi ve berpa etdiyi ucun muselmanlarin fethlerinden bir nece esr sonra tedricen formalasmisdir 1999 cu ilde Kuk ve Kroun iddia edirdiler ki 7 ci esrin son onilliyinden evvel Quranin her hansi formada varligina dair qeti delil yoxdur Sena elyazmasi ve Birminqem Quran elyazmasi kimi elyazmalarin VII esrin evvellerine aid radiokarbonla tarixleri daha sonra askar edilmisdir Bununla bele butun erken elyazmalar ucun umumi olan osman metn janrinin spesifik orfoqrafiyasi uzerinde is derc eden Marijn van Putten bunun Birmingem fraqmentinde Mingana 1572a tapilan unikal orfoqrafiya destinden qaynaqlandigini bildirdi ve tesvir etdi Arabe 328c O aciqcasi Osman metn novunun neslindendir ve erken radiokarbonla tanis olmasina baxmayaraq onun Osmandan evvelki nusxe olmasi mumkun deyil deyir Xristian Bizans tarixi qeydlerinde ereb isgalcilarinin tereqqisini liderlerini ve ya dinini tesvir eden Quran Islam Residin xelifeleri ve isgalciliq muharibelerinden behs edilmir O da heqiqetdir ki xilafetin qurulmasi ile yasamis ereb dovleti haqqinda helelik hec bir sened yoxdur ki bolge ve dovr sikkelerinde miladi 685 ci ilden sonra Islam ikonoqrafiyasindan istifade olunmayib Tarixci Tom Hollanda gore Quran eramizin 7 ci esrinin evvellerinde tertib edilib lakin 690 ci illerde bir xelife nehayet Peygemberin adini ictimai abidenin uzerine yazdirib Onillikler sonra xususi yazilarda ona istinadlar gorunmeye baslayir Tarixci Maykl Kuk Quranin toplanmasi ve kitab seklinde duzulusundeki uygunsuzluqlardan behs edir Mushef Oyrendik ki Mehemmedin bezi ardicillari onun sagliginda Quranin hamisini ezber bilirdiler amma sonra ordan burdan yigilan parcalardan bir yere yigmaq lazim idi Bize deyirler ki Mehemmed mutemadi olaraq vehylerini bir katibe dikte edirdi lakin sonra kitab ezber olanlarin doyusunde helak olmaq tehlukesi ile uzlesdi Birinci xelife terefinden toplanaraq kitaba cevrilmisdir ve ya ikinci ucuncusu Osman terefinden Alternativ olaraq Osmanin vaxtindan evvel toplanmisdi ve o sadece olaraq metni standartlasdirdi ve diger versiyalari mehv etdi Bu soz sohbetlerin sonuncusu ustunluk teskil edirdi lakin secim bir qeder ixtiyaridir deyir Wansbroun telebeleri Kron ve Kuk Hagarism The Making of Islamic World 1977 adli kitab yazdilar Crone Wansbrough ve Nevo movcud olan butun ilkin menbelerin tesvir etdikleri hadiselerden 150 300 il sonraya aid oldugunu ve buna gore de xronoloji olaraq bu hadiselerden cox uzaq oldugunu iddia edirler Metn tenqidi 1970 ci illerde skeptik alimler dalgasi kimi tesvir edilen sey Islamsunasliqda elde edilen hikmetlerin coxuna meydan oxudu Onlar Islam tarixi enenesinin neqlde esasen pozuldugunu mudafie etdiler Onlar sikkeler yazilar ve qeyri islami menbeler kimi diger ehtimal olunan daha etibarli menbelerden Islamin erken tarixini duzeltmeye ve ya yeniden qurmaga calisdilar Bu qrupun en yaslisi Con Uansbrodu 1928 2002 Wansbrough un isi genis qeyd edildi lakin belke de cox oxunmadi 1972 ci ilde Yemenin Sena seherindeki bir mescidde qedim Quranlarin qeydi tapildi bu adeten Sena elyazmalari olaraq bilinir Uzun iller bu Quran fraqmentlerini tedqiq eden alman alimi en Gerd R Puin ve onun tedqiqat qrupu 8 ci esrin evvellerine aid elyazmalarin texminen 35 000 mikrofilm fotosekilini cekdi Puin butun eserini nesr etmedi lakin qeyri adi misra ardicilligini kicik metn variasiyalarini ve nadir orfoqrafik uslublari qeyd etdi O hemcinin bezi tumarlarin tumarlardan tekrar istifade edilmesini teklif etdi Puin hesab edirdi ki bu sabit metnden cox inkisaf eden metn demekdir Senadan tapilan ve Islamin yayilmasinin ilkin merhelelerine aid edilen Quran tapintilari Quranin tarixi ile bagli muxtelif suallar dogurub Qerbde Gerd Rudiger Puin Ibn Warraq Karl Heinz Ohlig ve Yehuda Nevo kimi elm adamlari Quranin muxtelif menbelerin birlesmesinden yaranan bir kitab olmasi fikrini destekleyirler Texellusu ile meqaleler derc etdiren ve esl kimliyi bilinmeyen Islam tedqiqatcisi Kristof Luksenberq de Quranin menseyi ile bagli muxtelif tezisler ireli surur 2002 ci ilde Christoph Luxenberg terefinden nesr olunan cox mubahiseli eser Die syro aramaische Leseart des Koran Quranin suriya arami dilinde oxunusu filoloji yanasma ile Quran metninin menseyini subhe altina alir EdebiyyatTurk edebiyyati Hadiye Unsal Quran Tarixi Ankara Mektebi Yayinlari Ankara 2016 Mehemmed Mustafa el Ezemi Quran Tarixi Iz nesriyyati 2018 Tercumeci Omer Turker Fatih Serenli Xarici edebiyyat Gotthelf Bergstrasser Qurani Kerimde Aparat Tenqidi plani Verlag der Akademie der Wissenschaften Munhen 1930 Con Burton Quran toplusu Cambridge University Press Cambridge 1977 ISBN 0 521 21439 4 Markus Gross Karl Heinz Ohlig Hrsg Die Entstehung einer Weltreligion III Die heilige Stadt Mekka eine literarische Fiktion INARAH Schriften zur fruhen Islamgeschichte und zum Quran Band 7 Verlag Hans Schiler Berlin Tubingen 2014 Etan Kolberq ve Mehemmed Eli Emir Moezzi Vehy ve saxtalasdirma Ehmed b Mehemmed el Seyyari Kritische Ausgabe mit Einfuhrung ve Anmerkungen Brill Texts and Studies on the Quran Leiden and Boston 2009 363 S Ingilis dili 201 S Ereb Onlayn Teilanscht Angelika Neuwirth Der Quran al Text der Spatantike Ein avropaischer Zugang Verlag der Weltreligionen Frankfurt M 2010 ISBN 978 3 458 71026 4 Theodor Noldeke Geschichte des Qorans Mit einem literarhistorischen Anhang uber die muhammedanischen Quellen ve die neuere christliche Forschung Neuausg Ditrix Leypsiq 1909 38Uber den Ursprung des Qorans 1909 Die Sammlung des Qorans 1919 Die Geschichte des Korantexts 1938 Otto Pretzl Qurani Kerimin Aparat Tenqidi kitabindan olun Verlad der Akademie der Wissenschaften Munhen 1934 Gerd Rudiger Puin Senada ilk Quran elyazmalarina dair musahideler In Stefan Wild Hrsg Metn olaraq Quran Simpozium Brill Leiden 1996 s 107 111 ISSN 0169 8729 Nicolai Sinai Quran proses olaraq Angelika Neuwirth Nikolai Sinai Michael Marx Hrg Kontekstde Quran Quran muhitine dair tarixi ve edebi arasdirmalar Leiden 2011 seh 407 439 William Montgomery Watt Bearb Bellin Qurana Girisi Islam Tedqiqatlari 8 University Press Edinburq 2005 seh 40 56 ISBN 0 7486 0597 5 Nachdr d Avqust Edinburq 1970 Arxivlenmis suret 2021 02 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 11 F E Peters The Quest of the Historical Muhammad 2022 04 27 at the Wayback Machine International Journal of Middle East Studies Vol 23 No 3 August 1991 p 297 Ister sozlu ister yazili olarak nakledilmis olsun herhangi bir tarihsel anlati geleneginin istikrari icin kronolojinin cok onemli oldugu varsayimina gore bu durum ikinci yuzyilda calismalarinin hala bir akiskanlik halinde oldugunun acik bir gostergesi olarak gorulebilir Yunus 10 15 Arxivlenmis suret PDF 2021 11 08 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 11 Enbiya 21 5 Saffat 37 36 In the Shadow of the Sword Little Brown 2012 s 303 Otherwise in all the vast corpus of ancient literature there is not a single reference to Mecca not one Crone Patricia Meccan Trade and the Rise of Islam 1987 s 7 Arxivlenmis suret 2020 03 24 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret PDF 2021 04 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 12 Meccan Trade And The Rise Of Islam Princeton U S A Princeton University Press 1987 Arxivlenmis suret 2021 04 12 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 09 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 09 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Orhan Gokdemir Din ve Devrim Istanbul Destek Yayinlari 2010 s 64 http docs neu edu tr library nadir eserler el yazmalari TEZLER YOK GOV TR Kabe 20tarihi pdf olu kecid Arxivlenmis suret 2021 04 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Dan Gibson Qur anic Geography 2011 Arxivlenmis suret 2021 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret PDF 2021 09 07 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 09 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 There is no concrete evidence that Ptolemy ever drew his own maps Instead he transmitted geographical data in digital form using a series of numbers and diagrams that allowed later map makers to adapt it https www historyextra com period ancient history ptolemys maps the father of modern geography 2021 10 20 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret PDF 2021 10 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 12 S Brock A brief outline of Syriac Literature Moran Etho 9 Kottayam Kerala SEERI 1997 pp 56 57 135 Hoyland Robert G Seeing Islam as Others Saw It A Survey and Evaluation of Christian Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam s 197 The Darwin Press Inc January 1 1998 Arxivlenmis suret 2021 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret PDF 2021 07 18 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 12 Arxivlenmis suret 2021 05 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 12 Ayoub 1984 Farid 2005 Atiyeh 1995 Iqbal 1967 Cobb 2012 Rippin 2009 Al Khu i 1998 Hans Thomas Tillschneider Typen historisch exegetischer Uberlieferung Formen Funktionen und Genese des asbab an nuzul Materials Wurzburg 2011 Noldeke Geschichte des Qorans Bd I S 59 65 Noldeke Geschichte des Qorans Bd I S 64 Neuwirth 498 501 Cornell 2006 p 119 F E Peters The Quest of the Historical Muhammad International Journal of Middle East Studies Vol 23 No 3 Aug 1991 p 293 As Suyuti Al Itqan pp 152 153 Arthur Jeffery Materials for the History of the Text of the Qu ran The Old Codices Leiden E J Brill 1937 Hicr 15 9 Behnam Sadeghi amp Mohsen Goudarzi Sana a and the Origins of the Qu ran 2021 10 24 at the Wayback Machine Der Islam 87 2012 26 Behnam Sadeghi amp Mohsen Goudarzi Sana a and the Origins of the Qu ran Der Islam 87 2012 23 p 45 Cilliot Claude Muhammad le Curan et les Contraites de l Histoire in Wild Stefan editor The Qur an as Text Leiden 1966 p 4 p 420 p 422 6 Towards a Prehistory of Islam Jerusalem Studies in Arabic and Islam vol 17 Hebrew University of Jerusalem 1994 p 108 The Sectarian Milieu Content and Composition of Islamic Salvation History Oxford Oxford University Press 1978 p 119 Meccan Trade and the Rise of Islam Princeton University Press 1987 p 204 P Crone and M Cook Hagarism The Making Of The Islamic World 1977 Cambridge University Press p 219 220 p 41 The Origins of the Arab Religion and the Arab State by and Judith Koren Prometheus Books 2003 part 2 p 14 Donner Fred Narratives of Islamic Origins The Beginnings of Islamic Historical Writing Darwin Press 1998 Hans Caspar Graf von Bothmer Karl Heinz Ohling Gerd Rudiger Puin Neue Wege der Koranforschung In Magazin Forschung Universitat des Saarlandes Saarbrucken 1999 1 S 33 46 ISSN 0937 7301 Luxenberg Die syro aramaische Lesart des Koran ein Beitrag zur Entschlusselung der Koransprache Das Arabische Buch Berlin 2000 2007 ISBN 3 89930 028 9