Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qaşqar döyüşü (1933) (çin. 喀什戰役) — 1933-cü ildə Kumul üsyanı zamanı Qaşqar şəhərinin uyğur və qırğız üsyançıları tərəfindən ələ keçirmək cəhdi zamanı baş vermiş döyüş. Şəhər Çin Respublikası, Çin İnqlab Ordusunun 36-cı Diviziyasının huey və han əsgərlərindən ibarət qarnizon tərəfindən qorunurdu. Üsyançılar döyüş sonrası şəhərə daxil olsa da, Qaşqar ağır döyüşdən sonra huey və han çinlilərin nəzarətində qaldı.
| Qaşqar döyüşü (1933) | |||
|---|---|---|---|
| Çin vətəndaş müharibəsi, Kumul üsyanı | |||
 Mərkəzdə Timur Bəy və Uyğur üsyançılar | |||
| Tarix | 1933-cü il | ||
| Yeri |  Çin Respublikası  Şərqi Türkistan İslam Respublikası, Qaşqar | ||
| Səbəbi | Qaşqar şəhərinin uyğur və qırğız üsyançıları tərəfindən ələ keçirmək cəhdi | ||
| Nəticəsi | Nəticəsiz | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Şərqi Türkistan | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
Tarixi
Sincan əyalətinin valisi Sin Şurenin Şərqi Türkistandakı muxtar Kumul və Turfan xanlıqlarını ləğv etməsi və mürtəce siyasət yürütməsi Hacı Niyazi Xocanın rəhbərliyi ilə 1931-ci il fevralın 20-də uyğur üsyanın başlamasına səbəb oldu. Əvvəlcə üsyan Komul bölgəsini əhatə etdi, sonra Mahmud Muhitinin rəhbərlik etdiyi Turfana da yayıldı. Demək olar ki, paralel olaraq, Məhəmməd Əmin Buğra və Sabit Damollanın rəhbərliyi ilə Xotanda üsyana qoşuldu. Qısa müddət sonra Şərqi Türkistanın digər bölgələrini də: Qaşqar və Külçəni də üsyan alovu bürümüşdür. Üsyana uyğurlarla yanaşı qırğız, qazax, monqol və hueylərdə qoşulmuşdu. Lakin üsyanın sonrakı gedişində hueylər Çin Respublikasının tərəfinə keçməyə başladılar. Nəticədə Şərqi Türkistanın bir neçə iri şəhəri və bölgəsi onların nəzarətinə keçmişdir. Bunlardan biri də Qaşqar şəhəri idi.
Qaşqar şəhəri uğrunda döyüş
1933-cü ildə Qaşqar şəhəri Çin Respublikası, Çin İnqlab Ordusunun 36-cı Diviziyasının nəzarətində idi. Şəhəri qoruyan qarnizonun tərkibi han və huey xalqlarından ibarət çinli hərbçilərdən təşkil olunmuşdu. Onlara huey general Ma Zçanq rəhbərlik edirdi.
Şəhərin həm iqtisadi, həm tarixi əhəmiyyətini nəzərə alan üsyançılar onu ələ keçirmək qərarına gəldilər. 1933-cü ildən başlayaraq, üsyançılar Qaşqar və onun ətrafına hücumlara başladılar. Xüsusən uyğur Timur Bəyin rəhbərlik etdiyi üsyançılar şəhərin ətrafına uğurlu yürüşlər edir və şəhər müdafiəçilərinə zərər vurmağa çalışırdı.
1933-cü ilin yayında Buğra qardaşlarının və Tofiq bəyin rəhbərliyində olan uyğur və qırğızlardan ibarət hərbi qüvvələr, general Ma Zçanqın komandanlıq etdiyi huey qoşunlarından Yeni Kaşqar şəhərini almağa çalışdılar. Lakin şəhəri ələ keçirməyə müvəffəq ola bilmədilər. Çünki hueylərdən ibarət yeni hərbi dəstələr gətirilərək Qaşqarda olan Çin qarnizonu daha da gücləndirildi. General Yanın komandanlığında olan huey əsgərləri də Ma Zçanqın ordusunun tərkibinə daxil olundu. Bir neçə han mənşəli çinli zabitlər, 36-cı Diviziya tərkibindəki Ma Zçanqın bölməsinin yaşıl formasını geyinmişdilər. Ehtimal ki, onlar İslamı qəbul etmişdilər.
Seyid (Məhəmməd peyğəmbərin nəsli) titulunu daşıyan və 1933-cü il avqustun 26-da Qaşqara gələn suriyalı ərəb səyyahı olan Tofiq bəy, sentyabr ayında huey qoşunları tərəfindən qarnından vurularaq yaralandı. Bir qədər əvvəl Ma Zçanq uyğur üsyançılarının liderlərindən biri Timur Bəyin qətlini təşkil etmiş və başını kəsərək 1933-cü il avqustun 9-da İd Kah məscidin yaxınlığında asaraq ümumi tamaşaya qoymuşdu.
Döyüş zamanı qırğızlar uyğurların şəhəri talan etməsinin qarşısını aldılar, çünki bunu özləri etmək istəyirdilər. Qırğız üsyançısı Osman Əli yenidən şəhərə hücum etməyə cəhd göstərdi, lakin böyük itkilərlə geri çəkildi. Sonra şəhəri qarət etməyə başladı. Onlar han və huey olan çinli zabitlərin türk mənşəli qadınlarını və həyat yoldaşlarının əşyalarını oğurlayaraq öldürməyə başladılar.
İstinadlar
- Ondřej Klimeš. Struggle by the Pen: The Uyghur Discourse of Nation and National Interest, c.1900-1949. BRILL. 8 January 2015. 122–. ISBN . 14 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 1 March 2021.
- "FIGHTING IS SEVERE Tungans and Turkis Clash in Chinese Turkestan". The Montreal Gazette. 11 October 1933. 17 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: December 12, 2010.
- "Joanne N. Smith Finley (2013). The Art of Symbolic Resistance: Uyghur Identities and Uyghur-Han Relations in Contemporary Xinjiang. BRILL. p. 17". 2023-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-01.
- Brophy, 2016. səh. 240
- Lee, JOY R. (PDF). KANSAS STATE UNIVERSITY. səh. 22. 2017-11-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- Lee, JOY R. "THE ISLAMIC REPUBLIC OF EASTERN TURKESTAN AND THE FORMATION OF MODERN UYGHUR IDENTITY IN XINJIANG". KANSAS STATE UNIVERSITY. səh. 22. 2012-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- Mary Patricia Joan Rouse. Search for a new dominion: revolt and rebellion in Xinjiang, China during the Republican period, 1911–1949. Ithaca: Cornell University. 1992. səh. 34. 2021-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- S. Frederick Starr. Xinjiang: China's Muslim borderland. M.E. Sharpe. 2004. səh. 77. ISBN . 2021-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- Andrew D. W. Forbes. Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911-1949 (illustrated). Cambridge, England: CUP Archive. 1986. səh. 288. ISBN . 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- S. Frederick Starr. Xinjiang: China's Muslim borderland. M.E. Sharpe. 2004. səh. 77. ISBN . 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- Andrew D. W. Forbes. Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911-1949. Cambridge, England: CUP Archive. 1986. səh. 93. ISBN . 2020-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-28.
- James A. Millward. Eurasian crossroads: a history of Xinjiang. Columbia University Press. 2007. səh. 197. ISBN . 2021-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-28.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qasqar doyusu 1933 cin 喀什戰役 1933 cu ilde Kumul usyani zamani Qasqar seherinin uygur ve qirgiz usyancilari terefinden ele kecirmek cehdi zamani bas vermis doyus Seher Cin Respublikasi Cin Inqlab Ordusunun 36 ci Diviziyasinin huey ve han esgerlerinden ibaret qarnizon terefinden qorunurdu Usyancilar doyus sonrasi sehere daxil olsa da Qasqar agir doyusden sonra huey ve han cinlilerin nezaretinde qaldi Qasqar doyusu 1933 Cin vetendas muharibesi Kumul usyaniMerkezde Timur Bey ve Uygur usyancilarTarix 1933 cu ilYeri Cin Respublikasi Serqi Turkistan Islam Respublikasi QasqarSebebi Qasqar seherinin uygur ve qirgiz usyancilari terefinden ele kecirmek cehdiNeticesi NeticesizErazi deyisikliyi Serqi TurkistanMunaqise terefleriCin Respublikasi Cin Inqlab Ordusunun 36 ci Diviziyasinin huey ve han esgerleri Serqi Turkistan Islam Respublikasi uygur ve qirgiz usyancilarKomandan lar Ma Zcanq Ma Sauo Nur Ehmed Xan Bugra Abdulla Bugra Osman Eli qirgiz Timur Bey Tofiq BeyTereflerin quvvesiBir nece min huey ve han Cin esgeri Minlerle turk muselman uygur ve qirgiz doyuscuTarixiSincan eyaletinin valisi Sin Surenin Serqi Turkistandaki muxtar Kumul ve Turfan xanliqlarini legv etmesi ve murtece siyaset yurutmesi Haci Niyazi Xocanin rehberliyi ile 1931 ci il fevralin 20 de uygur usyanin baslamasina sebeb oldu Evvelce usyan Komul bolgesini ehate etdi sonra Mahmud Muhitinin rehberlik etdiyi Turfana da yayildi Demek olar ki paralel olaraq Mehemmed Emin Bugra ve Sabit Damollanin rehberliyi ile Xotanda usyana qosuldu Qisa muddet sonra Serqi Turkistanin diger bolgelerini de Qasqar ve Kulceni de usyan alovu burumusdur Usyana uygurlarla yanasi qirgiz qazax monqol ve hueylerde qosulmusdu Lakin usyanin sonraki gedisinde hueyler Cin Respublikasinin terefine kecmeye basladilar Neticede Serqi Turkistanin bir nece iri seheri ve bolgesi onlarin nezaretine kecmisdir Bunlardan biri de Qasqar seheri idi Qasqar seheri ugrunda doyus 1933 cu ilde Qasqar seheri Cin Respublikasi Cin Inqlab Ordusunun 36 ci Diviziyasinin nezaretinde idi Seheri qoruyan qarnizonun terkibi han ve huey xalqlarindan ibaret cinli herbcilerden teskil olunmusdu Onlara huey general Ma Zcanq rehberlik edirdi Seherin hem iqtisadi hem tarixi ehemiyyetini nezere alan usyancilar onu ele kecirmek qerarina geldiler 1933 cu ilden baslayaraq usyancilar Qasqar ve onun etrafina hucumlara basladilar Xususen uygur Timur Beyin rehberlik etdiyi usyancilar seherin etrafina ugurlu yurusler edir ve seher mudafiecilerine zerer vurmaga calisirdi 1933 cu ilin yayinda Bugra qardaslarinin ve Tofiq beyin rehberliyinde olan uygur ve qirgizlardan ibaret herbi quvveler general Ma Zcanqin komandanliq etdiyi huey qosunlarindan Yeni Kasqar seherini almaga calisdilar Lakin seheri ele kecirmeye muveffeq ola bilmediler Cunki hueylerden ibaret yeni herbi desteler getirilerek Qasqarda olan Cin qarnizonu daha da guclendirildi General Yanin komandanliginda olan huey esgerleri de Ma Zcanqin ordusunun terkibine daxil olundu Bir nece han menseli cinli zabitler 36 ci Diviziya terkibindeki Ma Zcanqin bolmesinin yasil formasini geyinmisdiler Ehtimal ki onlar Islami qebul etmisdiler Seyid Mehemmed peygemberin nesli titulunu dasiyan ve 1933 cu il avqustun 26 da Qasqara gelen suriyali ereb seyyahi olan Tofiq bey sentyabr ayinda huey qosunlari terefinden qarnindan vurularaq yaralandi Bir qeder evvel Ma Zcanq uygur usyancilarinin liderlerinden biri Timur Beyin qetlini teskil etmis ve basini keserek 1933 cu il avqustun 9 da Id Kah mescidin yaxinliginda asaraq umumi tamasaya qoymusdu Doyus zamani qirgizlar uygurlarin seheri talan etmesinin qarsisini aldilar cunki bunu ozleri etmek isteyirdiler Qirgiz usyancisi Osman Eli yeniden sehere hucum etmeye cehd gosterdi lakin boyuk itkilerle geri cekildi Sonra seheri qaret etmeye basladi Onlar han ve huey olan cinli zabitlerin turk menseli qadinlarini ve heyat yoldaslarinin esyalarini ogurlayaraq oldurmeye basladilar IstinadlarOndrej Klimes Struggle by the Pen The Uyghur Discourse of Nation and National Interest c 1900 1949 BRILL 8 January 2015 122 ISBN 978 90 04 28809 6 14 May 2021 tarixinde Istifade tarixi 1 March 2021 FIGHTING IS SEVERE Tungans and Turkis Clash in Chinese Turkestan The Montreal Gazette 11 October 1933 17 May 2021 tarixinde Istifade tarixi December 12 2010 Joanne N Smith Finley 2013 The Art of Symbolic Resistance Uyghur Identities and Uyghur Han Relations in Contemporary Xinjiang BRILL p 17 2023 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 01 Brophy 2016 seh 240 Lee JOY R PDF KANSAS STATE UNIVERSITY seh 22 2017 11 25 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 06 28 Lee JOY R THE ISLAMIC REPUBLIC OF EASTERN TURKESTAN AND THE FORMATION OF MODERN UYGHUR IDENTITY IN XINJIANG KANSAS STATE UNIVERSITY seh 22 2012 07 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 06 28 Mary Patricia Joan Rouse Search for a new dominion revolt and rebellion in Xinjiang China during the Republican period 1911 1949 Ithaca Cornell University 1992 seh 34 2021 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 28 S Frederick Starr Xinjiang China s Muslim borderland M E Sharpe 2004 seh 77 ISBN 0 7656 1318 2 2021 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 28 Andrew D W Forbes Warlords and Muslims in Chinese Central Asia a political history of Republican Sinkiang 1911 1949 illustrated Cambridge England CUP Archive 1986 seh 288 ISBN 0 521 25514 7 2020 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 28 S Frederick Starr Xinjiang China s Muslim borderland M E Sharpe 2004 seh 77 ISBN 0 7656 1318 2 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 28 Andrew D W Forbes Warlords and Muslims in Chinese Central Asia a political history of Republican Sinkiang 1911 1949 Cambridge England CUP Archive 1986 seh 93 ISBN 0 521 25514 7 2020 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 28 James A Millward Eurasian crossroads a history of Xinjiang Columbia University Press 2007 seh 197 ISBN 978 0 231 13924 3 2021 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 28