Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə çoxsaylı problemlər mövcuddur. Zəhmət olmasa, səhifəni redaktə edərək və ya mövcud problemləri diskussiya edərək həll edin.
|
Uyğurlar — Göytürk imperiyası dağıldıqdan sonra Qultuq Bilgə Kül xaqan 744-cü ildə Uyğur xaqanlığının əsası qoymuşdur. Çin Xalq Respublikasında yaşayan türk xalqı, dilləri Altay dilləri ailəsinin Türk dili qrupuna aiddir və islam dininə sitayiş edirlər. 842-ci ildə Qırğız tayfalarının üsyanı nəticəsində süqut etmişdir.[]
| Ümumi sayı | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 28.000.000 | ||||||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
| Dili | ||||||||||||||||||||||||
| Dini | ||||||||||||||||||||||||
| Mənşəyi | ||||||||||||||||||||||||
| Türk | ||||||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | ||||||||||||||||||||||||
Çin mənbələrində müxtəlif şəkillərdə (hoei-ho, vei-ho və s.) rastlaşan uyğur adının mənası 974-cü ilə aid Çincə bir əsərdə "şahin sürətilə dolaşan və hücum edən" kimi göstərilib. Amma türk tarixçilər bunun doğru olmadığını, uyğur adının uy (əqrəba, müttəfiq) və gur ifadələrinin birləşməsindən yarandığını deyirlər. Bu baxımdan tarixdə ortaya çıxan "on uyğur" adının "on müttəfiq" mənasında işlədilməsi ehtimalına üstünlük verilir. Bəzi mənbələrdə isə uyğur kəlməsi təqib edən, izləyən kimi göstərilir.
Tarixi
Doğu (şərqi) Türküstan dedikdə Rusiya Federasiyasından sonra Türk Dünyasının assimilyasiyaya məruz qalmış bir parçası, eli, obası başa düşülür. Çin əsarəti altında olan türk ərazilərində yaşayan türk boylarından ən çox saylıları uyğur, qazax, qırğız, salar türkləri, sarı uyğurlar və tatarlar sayılır. Çinin 52 əsas etnosdan təşkil edilməsi dövlətin Konstitusiyasında əks olunub.
ÇXR-də türk xalqları Şərqi Türküstan — Uyğur muxtar rayonunda və Qansu əyalətində yaşayırlar. SUMR-da başlıca olaraq uyğurlar, qazaxlar, qırğızlar, sarı uyğurlar və tatarlar məskunlaşıblar. Uyğur muxtar rayonunda qazaxlara məxsus muxtar vilayət, qırğızlara məxsus muxtar qəza da mövcuddur. Eləcə də Uyğur muxtar bölgəsində xalxa-monqollara məxsus muxtar vilayət və qəza, dunqallara məxsus muxtar qəza da var. Qansu əyalətində isə Salar türklərinə məxsus və tibetlilərlə birgə 3 muxtar qəza mövcuddur. Çində türk xalqları digər bölgələrdə, xüsusilə Daxili Monqolustan muxtar bölgəsi və Tibet Muxtar Bölgəsində də ən qədim dövrlərdən indiyədək yaşamaqdadırlar. .
Qalereya
-
![image]()
-
![image]()
Uyghur Barber in Kashgar. Traditionally Uyghur men shave their heads and wear a hat called . -
![image]()
Two Uyghurs living in the far west of China. Turpan. -
![image]()
Young boy in Khotan. -
![image]()
Uyghur woman at a silk factory, Khotan. -
![image]()
Young boys at the market. -
![image]()
Uyghur elders at sunday market, . -
![image]()
Uyghur girl, wearing clothing made of fabric of distinctive design worn by Uyghur women. -
![image]()
An Uyghur hunter, Kashgar. -
![image]()
Tool sharpeners at the market, Khotan. -
![image]()
A young Uyghur girl in Turpan, Xinjiang. -
![image]()
Uyghur camel drivers in Xinjiang. -
![image]()
Young Uyghur woman, c. 2005. -
![image]()
Uyghur man in Kashgar. -
![image]()
Sunday market in . -
![image]()
Uyghur man in traditional costume at Kashgar Sunday Market. -
![image]()
Dopa Maker, traditional Uyghur hats, Kashgar.
Sayı
Bu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
- Uyğurların məskunlaşdıqları ölkələrin əksəriyyətində ölkə əhalisinin etnik tərkibi haqqında məlumatlar ya yox deyiləcək qədər azdır (Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı və s. ölkələr) ya da ki, xeyli ölçüdə təhrif olunduqdan sonra (Rusiya FR , Çin XR və s. ölkələr) dünya ictimaiyyətinə təqdim olunduğu üçün uyğurların saylarına dair əminliklə söylənilə biləcək rəqəmlər qətiyyən olmadığı kimi ehtimallar irəli sürməkdə olduqca çətindir, ancaq onların sayının minimum həddini ehtimal etmək mümkündür . Beləliklə ayrı-ayrı ölkələrin rəsmi rəqəmlərinə dayanaraq ehtimal etmək olarki 2012-ci ilin əvvəlində dünyada ən azı 11 milyon uyğur türkü yaşamaqdadır və onların 93%-ə qədəri Çin XR vətəndaşlarıdır, ancaq daimi olaraq Çində yaşayan və ya bu ölkənin təhlükəsizlik orqanları tərəfindən təqib olunaraq xarici ölkələrdə sığınacaq tapmış uyğur qaçqınlarının sayı dəqiq məlum deyildir.
- Bununla belə məlumatlarına əsasən 2010-cu ilin sonu etibarilə dünyada yaşayan uyğurların ümumi sayı 28 milyon nəfərdir . Onun 20 milyonu Çində, 1 milyonu isə əsasən Qazağıstan, Özbəkistan və Qırğızıstanda, qismən Tacikistan, Əfqanıstan, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya, Türkiyə, Türkmənistan, Misir və Monqolustanda, az saylı diasporlar şəklində isə Avstraliyada, Yaponiyada, Kanadada, ABŞ-də, Albaniyada, Almaniyada, Norveçdə, İsveçdə, Niderlandda, Avstriyada, Belçikada, Danimarkada, Finlandiyada, Böyük Britaniya Krallığında, Fransada və İsveçrədə yaşayırlar.
Çində
| Siyahıya alma tarixi | Uyğurların sayı |
|---|---|
| 1953 | 3,640,125 |
| 1964 | 3,996,311 |
| 1982 | 5,986,869 |
| 1990 | 7,214,431 |
| 2000 | 8,399,393 |
Özbəkistanda
Özbəkistandakı Uyğur Mədəniyyət Mərkəzinin iddiasına əsasən 2004-cü ilə olan qeyri-rəsmi təxminə görə bu ölkədə 200,000 nəfər uyğur yaşadığı ehtimal olunur.
Monqolustanda
Əfqanıstanda
Əsasən Əfqanıstanın Bədəxşan vilayətində (vilayət əhalisini əsasən özbəklər və taciklər, az sayda qırğızlar və uyğurlar təşkil edir) məskunlşamışdırlar. Sayları təxminən 3,000 nəfərdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- 中华人民共和国国家统计局: 2-1 全国各民族分年龄、性别的人口 2015-09-24 at the Wayback Machine
- The World Uyghur Congress :Brief History of East Turkestan 2014-08-19 at the Wayback Machine
- Агентство Республики Казахстан по статистике: Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года 2013-06-03 at the Wayback Machine
- Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: 5.01.00.03 Национальный состав населения 2013-11-13 at the Wayback Machine
- Etnic Atlas of Uzbekistan (2000 census) 2009-10-07 at the Wayback Machine yoxlanılıb : 24.08.2010
- Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года :Национальный состав населения Российской Федерации 2013-12-04 at the Wayback Machine
- . 2016-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 iyul, 2015..
- Сайти расмии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон: Ҷилди 3. Ҳайати миллӣ ва донистани забонҳо, шаҳрвандии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон 2017-01-13 at the Wayback Machine
- Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Ukraine 2001 Arxivləşdirilib 2012-05-26 at Archive.today
- "Uyğurlar: tarixi, aqibəti" (az.). www.anl.az. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyun 2023.
- The World Uyghur Congress :Uyghur Langue 2016-08-19 at the Wayback Machine
- UNPO :East Turkestan 2020-04-11 at the Wayback Machine
- "The Xinjiang Incident's causes are due to Unequal Ethnic Policy, Unequal demographic Policy, and Unequal Economic Policy". 2011-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-17.
- . 2011-07-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
- Taklamakan Uyghur Publishing home page : The Uyghurs’ Homeland 2022-03-28 at the Wayback Machine
- . 2011-11-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-18.
- (PDF). 2021-08-30 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-18.
- China.org.cn : The Uygur ethnic minority 2022-03-18 at the Wayback Machine
- Uyghur American Association (UAA) — Uyghur Human Rights Project :Disappearing Diaspora in Uzbekistan 2014-08-13 at the Wayback Machine…Published in 08/4/2004
- The Migration Review Tribunal (the MRT) and the Refugee Review Tribunal : Keywords: Uzbekistan – Uighurs – Discrimination – Forcible return to China – Separatist movements 2011-06-01 at the Wayback Machine
- Ethnologue.com :report for language code: uig 2009-01-16 at the Wayback Machine
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede coxsayli problemler movcuddur Zehmet olmasa sehifeni redakte ederek ve ya movcud problemleri diskussiya ederek hell edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Uygurlar Goyturk imperiyasi dagildiqdan sonra Qultuq Bilge Kul xaqan 744 cu ilde Uygur xaqanliginin esasi qoymusdur Cin Xalq Respublikasinda yasayan turk xalqi dilleri Altay dilleri ailesinin Turk dili qrupuna aiddir ve islam dinine sitayis edirler 842 ci ilde Qirgiz tayfalarinin usyani neticesinde suqut etmisdir menbe gosterin Uygurlar Umumi sayi28 000 000Yasadigi erazilerCXR 23 000 000 2010 Seudiyye Erebistani 800 000 2012 Ozbekistan 600 000 2012 Qazaxistan 400 000 650 000 2000 ABS 450 000 2010 Turkiye 300 000 1995 Hindistan 350 000 2010 Qirgizistan 98 000 2001 DiliUygur diliDiniIslam esasen sunni ve sufi MenseyiTurkQohum xalqlarOzbekler Cin menbelerinde muxtelif sekillerde hoei ho vei ho ve s rastlasan uygur adinin menasi 974 cu ile aid Cince bir eserde sahin suretile dolasan ve hucum eden kimi gosterilib Amma turk tarixciler bunun dogru olmadigini uygur adinin uy eqreba muttefiq ve gur ifadelerinin birlesmesinden yarandigini deyirler Bu baximdan tarixde ortaya cixan on uygur adinin on muttefiq menasinda isledilmesi ehtimalina ustunluk verilir Bezi menbelerde ise uygur kelmesi teqib eden izleyen kimi gosterilir TarixiUygur Xaqanligi Dogu serqi Turkustan dedikde Rusiya Federasiyasindan sonra Turk Dunyasinin assimilyasiyaya meruz qalmis bir parcasi eli obasi basa dusulur Cin esareti altinda olan turk erazilerinde yasayan turk boylarindan en cox saylilari uygur qazax qirgiz salar turkleri sari uygurlar ve tatarlar sayilir Cinin 52 esas etnosdan teskil edilmesi dovletin Konstitusiyasinda eks olunub CXR de turk xalqlari Serqi Turkustan Uygur muxtar rayonunda ve Qansu eyaletinde yasayirlar SUMR da baslica olaraq uygurlar qazaxlar qirgizlar sari uygurlar ve tatarlar meskunlasiblar Uygur muxtar rayonunda qazaxlara mexsus muxtar vilayet qirgizlara mexsus muxtar qeza da movcuddur Elece de Uygur muxtar bolgesinde xalxa monqollara mexsus muxtar vilayet ve qeza dunqallara mexsus muxtar qeza da var Qansu eyaletinde ise Salar turklerine mexsus ve tibetlilerle birge 3 muxtar qeza movcuddur Cinde turk xalqlari diger bolgelerde xususile Daxili Monqolustan muxtar bolgesi ve Tibet Muxtar Bolgesinde de en qedim dovrlerden indiyedek yasamaqdadirlar QalereyaUyghur Barber in Kashgar Traditionally Uyghur men shave their heads and wear a hat called Two Uyghurs living in the far west of China Turpan Young boy in Khotan Uyghur woman at a silk factory Khotan Young boys at the market Uyghur elders at sunday market Uyghur girl wearing clothing made of fabric of distinctive design worn by Uyghur women An Uyghur hunter Kashgar Tool sharpeners at the market Khotan A young Uyghur girl in Turpan Xinjiang Uyghur camel drivers in Xinjiang Young Uyghur woman c 2005 Uyghur man in Kashgar Sunday market in Uyghur man in traditional costume at Kashgar Sunday Market Dopa Maker traditional Uyghur hats Kashgar SayiBu altbasligi genislendirmek lazimdir Uygurlarin meskunlasdiqlari olkelerin ekseriyyetinde olke ehalisinin etnik terkibi haqqinda melumatlar ya yox deyilecek qeder azdir Turkiye Ozbekistan Turkmenistan Pakistan Seudiyye Erebistani ve s olkeler ya da ki xeyli olcude tehrif olunduqdan sonra Rusiya FR Cin XR ve s olkeler dunya ictimaiyyetine teqdim olundugu ucun uygurlarin saylarina dair eminlikle soylenile bilecek reqemler qetiyyen olmadigi kimi ehtimallar ireli surmekde olduqca cetindir ancaq onlarin sayinin minimum heddini ehtimal etmek mumkundur Belelikle ayri ayri olkelerin resmi reqemlerine dayanaraq ehtimal etmek olarki 2012 ci ilin evvelinde dunyada en azi 11 milyon uygur turku yasamaqdadir ve onlarin 93 e qederi Cin XR vetendaslaridir ancaq daimi olaraq Cinde yasayan ve ya bu olkenin tehlukesizlik orqanlari terefinden teqib olunaraq xarici olkelerde siginacaq tapmis uygur qacqinlarinin sayi deqiq melum deyildir Bununla bele melumatlarina esasen 2010 cu ilin sonu etibarile dunyada yasayan uygurlarin umumi sayi 28 milyon neferdir Onun 20 milyonu Cinde 1 milyonu ise esasen Qazagistan Ozbekistan ve Qirgizistanda qismen Tacikistan Efqanistan Pakistan Seudiyye Erebistani Rusiya Turkiye Turkmenistan Misir ve Monqolustanda az sayli diasporlar seklinde ise Avstraliyada Yaponiyada Kanadada ABS de Albaniyada Almaniyada Norvecde Isvecde Niderlandda Avstriyada Belcikada Danimarkada Finlandiyada Boyuk Britaniya Kralliginda Fransada ve Isvecrede yasayirlar Cinde Cin de resmi siyahiya almalarda Uygurlarin sayi Siyahiya alma tarixi Uygurlarin sayi1953 3 640 1251964 3 996 3111982 5 986 8691990 7 214 4312000 8 399 393 Ozbekistanda Ozbekistandaki Uygur Medeniyyet Merkezinin iddiasina esasen 2004 cu ile olan qeyri resmi texmine gore bu olkede 200 000 nefer uygur yasadigi ehtimal olunur Monqolustanda Efqanistanda Esasen Efqanistanin Bedexsan vilayetinde vilayet ehalisini esasen ozbekler ve tacikler az sayda qirgizlar ve uygurlar teskil edir meskunlsamisdirlar Saylari texminen 3 000 neferdir Hemcinin baxSincan Uygur Muxtar RayonuIstinadlar中华人民共和国国家统计局 2 1 全国各民族分年龄 性别的人口 2015 09 24 at the Wayback Machine The World Uyghur Congress Brief History of East Turkestan 2014 08 19 at the Wayback Machine Agentstvo Respubliki Kazahstan po statistike Chislennost naseleniya Respubliki Kazahstan po otdelnym etnosam na 1 yanvarya 2012 goda 2013 06 03 at the Wayback Machine Nacionalnyj statisticheskij komitet Kyrgyzskoj Respubliki 5 01 00 03 Nacionalnyj sostav naseleniya 2013 11 13 at the Wayback Machine Etnic Atlas of Uzbekistan 2000 census 2009 10 07 at the Wayback Machine yoxlanilib 24 08 2010 Portal Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 goda Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii 2013 12 04 at the Wayback Machine 2016 03 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 iyul 2015 Sajti rasmii Agentii omori nazdi Prezidenti Ҷumҳurii Toҷikiston Ҷildi 3 Ҳajati millӣ va donistani zabonҳo shaҳrvandii aҳolii Ҷumҳurii Toҷikiston 2017 01 13 at the Wayback Machine Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Ukraine 2001 Arxivlesdirilib 2012 05 26 at Archive today Uygurlar tarixi aqibeti az www anl az archive missing date tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 iyun 2023 The World Uyghur Congress Uyghur Langue 2016 08 19 at the Wayback Machine UNPO East Turkestan 2020 04 11 at the Wayback Machine The Xinjiang Incident s causes are due to Unequal Ethnic Policy Unequal demographic Policy and Unequal Economic Policy 2011 12 19 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 17 2011 07 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 07 23 Taklamakan Uyghur Publishing home page The Uyghurs Homeland 2022 03 28 at the Wayback Machine 2011 11 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 07 18 PDF 2021 08 30 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 07 18 China org cn The Uygur ethnic minority 2022 03 18 at the Wayback Machine Uyghur American Association UAA Uyghur Human Rights Project Disappearing Diaspora in Uzbekistan 2014 08 13 at the Wayback Machine Published in 08 4 2004 The Migration Review Tribunal the MRT and the Refugee Review Tribunal Keywords Uzbekistan Uighurs Discrimination Forcible return to China Separatist movements 2011 06 01 at the Wayback Machine Ethnologue com report for language code uig 2009 01 16 at the Wayback Machine Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin