Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Toxuma sözü yunanca histos, latınca isə tela adlanır. Toxuma mənşə və quruluş oxşarlığına malik olan müəyyən funksiya yerinə yetirən hüceyrə və hüceyrələrarası maddələr qurupuna deyilir. Əsas toxumalar , sinir, birləşdirici və əzələ toxumaları olaraq 4 qrupa ayrılır. Bu həm insanda həm də heyvanlarada qəbul olunan 4 toxuma növüdür.
Birləşdirici toxuma orqanizidə geniş yayılmış toxuma növüdür. Bu toxumanı daxili mühit toxumsıda adlandlırırlar. birləşdirici toxuma 4 əsas qrupa bölünür:
- Əsl birləşdirici toxuma
- Qan və limfa
- Qığırdaq toxuması
Qığrdaq toxuması heyvani bir toxuma olub bədəndə birləşdirici toxumanın mexaniki vəzifə görən növlərinə aid edilir. Bu toxuma sümük toxumasıdan fərqli olaraq daha yumuşaqdır. Qığırdaq toxuması fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri də onda hüceyrələr arası maddənin daha yaxşı inkişaf etməsi və sıxılmasıdır. Qığırdaq toxumasını fərqləndirən digər xüsusiyyətlərdən biri də onda qan damarları, limfa və sinir siseminin olmamasıdır. Bu toxuma mezenximdən inkişaf etmişdir. Qığırdağın matriksi plastiki formalaya malik qatı ancaq sümük matriksindən fərqli olaraq sərt formaya malik deyil. Bu xüsusiyyət ona möhkəmlik və dayanıqlılıq verir. bir biri ilə əlaqəli ibarətdir. Qığrdaq toxumasının qidalanması onun ətrafında olan digər toxumların ifraz etdiyi yolu ilə baş verir. Qığırdaq toxuması matriks vasiytəsi ilə qidalanır. Belə ki, qığırdaq toxumasının özüdündə qan damarları olmadığıdan onun qidalanması maddələrin bir mühitdən başqa mühitə sorulması yolu ilə baş verir. Burada matirksin qan damarına gələn qidalə maddələr diffuziya yolu ilə qığırdaq toxumasına sorulur. Qandaki qida maddələri dərində olan xondirositlərə diffuziya yolu ile çatır və buna görə də qığırdaqın qalınlığı müəyyən həddə qədər olur. Bununlada qığırdaq hüceyrələrinin qidalanması təmin olunur.
Kimyavi tərkibi
kimyəvi tərkibi bu formada göstərilir: tərkibinin 70–80% su, 10–15%üzvi maddə və 4–10 % təşkil edir. Qığırdaq toxumasının tərkibində olan üzvi maddəyə — züllalar,lipidlər və aid edilir. Qığırdaq toxuması bədənin müxtəlif yerində yayılmışdır. Bu toxuma orqanizmada xarici , burunda, , və fəqər və fəqərələr arası disklər şəkilndə olur. Bu toxuma yaşlı adamlarda bədənin 2% təşkil edir. Qığırdaq toxuması uzun sümüklərin uzununa böyüməsinə vasitəçidir. Hüceyrələrarası maddələr görə amorf maddədən və xondirin liflərində ibarətdir. Kimyəvi tərkibinə gorə isə bu maddələr bir birindən fərqlənir. Belə ki, xondrin lifləri kimyəvi tərkibcə kollagen liflərlə eynilik təşkil edir. Xondrin liflər əmələgəlməsinə görə fibrilyar züllalardan formalaşmışdır. Amorf maddənin isə tərkibini molekullarının mukopolisaxaridlərlə birləşməsindən əmələ gəlir.
Hüceyrə qurluşları: Xondrioblastlar və Xondriositlər
Qığırdaq toxumasının 2 tip hüceyrə quruluşu var. Bu hüceyrə quruluşları və . Matriks içərisində yerləşən xondioblastlar gettdikcə inkşaf edərək xondriositlərə çevrilirlər. Xondrioblastların nüvələri aktiv euxromatinlərlə zəngindir, nüvələrin tərkibində1–2 nüvəcik olur. Quruluşuna görə xondrioblastlar cavan hüceyrələrdir , ölçüləri xondriositlərdən kiçik olur və xarici görünüşcə oval və yumur formalı hüceyrələrən təşkil olunublar. Matriksi protoqilikan, elastin və kollogendən təşkil olunub. Xondrioblastların sitolemması çoxlu sayda mikroxovlardan təşkil olunub. Bunların tərkiblərində olan orqanidlərdən bir çoxu yaxşı inkşaf etmişdir. Hüceyrələrin tərkibində olan yaxşı inkşaf etmiş bu orqanoidlərə endoplazmatik şəbəkə, mitoxondri, holci kompleksi, lizasomlar var. Xondiroblastlar yeni hüceyrələrin yaranmasında iştirak edirlər. Xondriositlər artıq inkşafı başa çatmış hüceyrələrdir. Bu hüceyrələrdə artıq hüceyrə forması tam olaraq inkşaf edib və öz formasını alıb. Bu hüceyrələr yerləşməsinə görə artıq fərli formalarda yerləşirlər. Bu hüceyrələr ya tək – tək yada qruplar halında yerləşirlər. Qruplaşmış formalara isə formalar deyilir. Bunlarda nüvə bir bəzən iki, nüvəcik də bir yada iki ədəd olur. Bu hüceyrələrdə artıq sitoplazmadaki bütün orqanoidlər tam olaraq hamısı var və inkşaf etmiş formadadırlar. Matriksləri bir biri ilə əlaqəli olan makroxovlardan təşkil olunmuşdu.
Qığırdaqın böyüməsi ümumi hipofiz böyümə orqanı olan bağlıdır. Bu hormon birbaşa qığırdaq hüceyrələrinə təsir etmir. O öncə qaraciyərdəki sintezinə məlumat göndərir. Bundan sonra samatomedin C birbaşa olaraq qığırdaq hüceyrələrinə təsir edərək böyüməsini asanlaşıdırır.
Xondriositlər
Xondriosiylər qığırdaq toxumasının əasını təşkil edir. Xondriositlər özləri də bir birindən fərqlənən 3 tipə ayır edilir. 3 tip qığırdaq toxumasının formalaşmasının əsas səbəbi isə matriksdə olan elementlərin birləşmələrindəki fərqliliklər səbəb olur. Burada olan hüceyrə xarici matriks qatılıq göstərir. Bu matriks qığırdaq toxumasına mexaniki təsirlərə qarşı möhkəmlik verir. Qığırdaq toxumasının hüceyrələrarası maddəsinin quruluş xüsusiyyətindən aslı olaraq təyin olunur. Qığrıdaq toxumasının xüsusiyyətlərindən biridə yumuşaq toxumanı yumuşaq toxumanı dəstəkləməsidir. Yoğun bağ toxumasında olan perikordiumkapsula bənzər bir qın kimi qığırdağı sararaq qığırdaqla qığırdağın dəstəklədiyi toxumalar arasında əlaqə yaradır. Bu hüceyrələr xarici qulaq vs oqanlara elastiklik verir. Qığırdaqın matriksində demək olar ki su olmur.
1. toxuması
2. toxuması
3. toxuması
Hialin qığırdaq toxuması
Hialin qığırdaq toxumasını (textus cartilagineus hyalinus) başqa adı ilə şüşəyəbənzər qığırdaqda adlanır. Hialin qığırdaq toxumasının quru hissəsinin 40% qədərini kollogen lifləri təşkil edir. Ən çox təsadüf olunan qığırdaq tipi olan hialin toxuması sümüklərin içərisində də təsadüf olunur. Embiryonal dövrdə skletin sümükləşmiş hissələri hialin qığırdadaqdan təşkil olunmuşdur.bu hissələr sümüklə tam əvəz olunana qədər hialin qığırdaq toxuması ilə əhatə olunur. Toxumanın bu növünə ən çox insan və məməlilərdə rast gəlinir. Bu toxuma əlavə olaraq qırtaq, nəfəs borusu, qabırğalarda və oynaq sətləri kimi hissələrdə də yayılmışdır. Miqdarı yaşdan aslı olaraq dəyişir. Hialin qığırdaq toxumasına mikraskop altında baxdıqda bəzi hüceyrələrin iki – iki və üç – üç dəstələr halnda birləşərək əmələ gətirdiyi müşahidə edilmişdir. Hialin toxumada periferik hissədə qığırdaq hüceyrələri cavan olub, iy şəklindədir və tək – tək yerləşirlər. Izogen quruplar isə mərkəzə getdikcə müşahidə olunur. Hər üç qığırdaq toxuma növü içərisində ən çox rast gəlinən və ən çox üzərində tədqiqat aparılan hialin qığrdaq toxumasıdır. Bu toxumada hüceyrələrarası maddə yarımşəffaf , görünür və şüşəyə oxşayır və hüceyrələr arasında kapsullar əmələ gəlir.
Elastik qığırdaq toxuması
Elastik qığırdaq toxuması (textus cartilagineus elasticus) yerləşmə yerləri əsasən qulaq seyvanı, xarici eşətmə borusunun qığırdaqları, qırtlaq qapağı, buynuzabənzər və payabənzər qığırdaqları təşkil edir. Elastik qığırdaq toxuması hialin qığırdaq toxuması ilə oxşardır. Onları fərqləndirən əsas əlamət isə 2 kollagen fibirllərin başqa incə torlar formasında çox miqdarda elastik life sahib olmalarıdır. Hialin qığırdaqla elastik qığırdağın oxşarlığı onların xondriositlərində özünü göstərir. Bezi yerlərdə elastik qığırdaq hialin qığırdaqla əvəz olunur. Hialin qığırdaqda olduğu kimi elastik qığırdaqdada var. Bu toxuma hialin toxumasından şəffaf olmaması ilədə seçilir və öz rəngi sarı olur və elastik liflərdən formalaşır. Bu liflər şaxələnib tor əmələ gətirirlər. Bu toxumanı başqa adla torlu qığırdaqda adlandırırlar və tor sıx formada olur.
Kollagen qığırdaq toxuması
Kollagen lifli qığırdaq toxuması (textus cartilagineus collagenofibrosus) başqa adla ağ toxuma da adlandırmaq olar. Bu toxumaya hialin qığırdağa keçən yerlərdə rast gəlmək olar. Bundan başqa , , gicgah – çənə, , oynaqların qığırdaqlarıda bunlara aid edilir.
Qığırdaq üstlüyü
() sıx birləşdirici toxuma olub qığırdağı xaricədən örtür. Onun hüceyrələri iyşəkillidir və quruluşuna görə fibroblastlara oxşayır. Bunlarda kollagen və elastiki liflərdən ibarət hüceyrələrarası maddə var . Qığırdaq üstlüyü sıx qan damarları və sinirləri vardır, qığırdağın öz daxilində isə qan damarları yoxdur, deməli qida maddələri qığırdağa qığırdaqüstlüyündən diffuziya yolu ilə keçir. Oynaq qığırdağı nahiyəsində qığırdaq üstlüyü olmur. Burada qidalanma hesabına olur.
İstinadlar
Toxumalar
Ali Məktəblər üçün Tibb və Biologiya üzrə dəsrsliklər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Toxuma sozu yunanca histos latinca ise tela adlanir Toxuma mense ve qurulus oxsarligina malik olan mueyyen funksiya yerine yetiren huceyre ve huceyrelerarasi maddeler qurupuna deyilir Esas toxumalar sinir birlesdirici ve ezele toxumalari olaraq 4 qrupa ayrilir Bu hem insanda hem de heyvanlarada qebul olunan 4 toxuma novudur Feqerelerde qigirdagin qurlulusu Birlesdirici toxuma orqanizide genis yayilmis toxuma novudur Bu toxumani daxili muhit toxumsida adlandlirirlar birlesdirici toxuma 4 esas qrupa bolunur Esl birlesdirici toxuma Qan ve limfa Qigirdaq toxumasi Qigrdaq toxumasi heyvani bir toxuma olub bedende birlesdirici toxumanin mexaniki vezife goren novlerine aid edilir Bu toxuma sumuk toxumasidan ferqli olaraq daha yumusaqdir Qigirdaq toxumasi ferqlendiren esas xususiyyetlerden biri de onda huceyreler arasi maddenin daha yaxsi inkisaf etmesi ve sixilmasidir Qigirdaq toxumasini ferqlendiren diger xususiyyetlerden biri de onda qan damarlari limfa ve sinir siseminin olmamasidir Bu toxuma mezenximden inkisaf etmisdir Qigirdagin matriksi plastiki formalaya malik qati ancaq sumuk matriksinden ferqli olaraq sert formaya malik deyil Bu xususiyyet ona mohkemlik ve dayaniqliliq verir bir biri ile elaqeli ibaretdir Qigrdaq toxumasinin qidalanmasi onun etrafinda olan diger toxumlarin ifraz etdiyi yolu ile bas verir Qigirdaq toxumasi matriks vasiytesi ile qidalanir Bele ki qigirdaq toxumasinin ozudunde qan damarlari olmadigidan onun qidalanmasi maddelerin bir muhitden basqa muhite sorulmasi yolu ile bas verir Burada matirksin qan damarina gelen qidale maddeler diffuziya yolu ile qigirdaq toxumasina sorulur Qandaki qida maddeleri derinde olan xondirositlere diffuziya yolu ile catir ve buna gore de qigirdaqin qalinligi mueyyen hedde qeder olur Bununlada qigirdaq huceyrelerinin qidalanmasi temin olunur Kimyavi terkibikimyevi terkibi bu formada gosterilir terkibinin 70 80 su 10 15 uzvi madde ve 4 10 teskil edir Qigirdaq toxumasinin terkibinde olan uzvi maddeye zullalar lipidler ve aid edilir Qigirdaq toxumasi bedenin muxtelif yerinde yayilmisdir Bu toxuma orqanizmada xarici burunda ve feqer ve feqereler arasi diskler sekilnde olur Bu toxuma yasli adamlarda bedenin 2 teskil edir Qigirdaq toxumasi uzun sumuklerin uzununa boyumesine vasitecidir Huceyrelerarasi maddeler gore amorf maddeden ve xondirin liflerinde ibaretdir Kimyevi terkibine gore ise bu maddeler bir birinden ferqlenir Bele ki xondrin lifleri kimyevi terkibce kollagen liflerle eynilik teskil edir Xondrin lifler emelegelmesine gore fibrilyar zullalardan formalasmisdir Amorf maddenin ise terkibini molekullarinin mukopolisaxaridlerle birlesmesinden emele gelir Huceyre qurluslari Xondrioblastlar ve XondriositlerQigirdaq toxumasinin 2 tip huceyre qurulusu var Bu huceyre quruluslari ve Matriks icerisinde yerlesen xondioblastlar gettdikce inksaf ederek xondriositlere cevrilirler Xondrioblastlarin nuveleri aktiv euxromatinlerle zengindir nuvelerin terkibinde1 2 nuvecik olur Qurulusuna gore xondrioblastlar cavan huceyrelerdir olculeri xondriositlerden kicik olur ve xarici gorunusce oval ve yumur formali huceyreleren teskil olunublar Matriksi protoqilikan elastin ve kollogenden teskil olunub Xondrioblastlarin sitolemmasi coxlu sayda mikroxovlardan teskil olunub Bunlarin terkiblerinde olan orqanidlerden bir coxu yaxsi inksaf etmisdir Huceyrelerin terkibinde olan yaxsi inksaf etmis bu orqanoidlere endoplazmatik sebeke mitoxondri holci kompleksi lizasomlar var Xondiroblastlar yeni huceyrelerin yaranmasinda istirak edirler Xondriositler artiq inksafi basa catmis huceyrelerdir Bu huceyrelerde artiq huceyre formasi tam olaraq inksaf edib ve oz formasini alib Bu huceyreler yerlesmesine gore artiq ferli formalarda yerlesirler Bu huceyreler ya tek tek yada qruplar halinda yerlesirler Qruplasmis formalara ise formalar deyilir Bunlarda nuve bir bezen iki nuvecik de bir yada iki eded olur Bu huceyrelerde artiq sitoplazmadaki butun orqanoidler tam olaraq hamisi var ve inksaf etmis formadadirlar Matriksleri bir biri ile elaqeli olan makroxovlardan teskil olunmusdu Qigirdaqin boyumesi umumi hipofiz boyume orqani olan baglidir Bu hormon birbasa qigirdaq huceyrelerine tesir etmir O once qaraciyerdeki sintezine melumat gonderir Bundan sonra samatomedin C birbasa olaraq qigirdaq huceyrelerine tesir ederek boyumesini asanlasidirir XondriositlerQiigirdaq toxumasinin Xondriosit huceyre qurluluslu formalari Hialin qigirdaq toxumasi Elastik qigirdaq toxumasi ve Kollagen qigirdaq toxumasi Xondriosiyler qigirdaq toxumasinin easini teskil edir Xondriositler ozleri de bir birinden ferqlenen 3 tipe ayir edilir 3 tip qigirdaq toxumasinin formalasmasinin esas sebebi ise matriksde olan elementlerin birlesmelerindeki ferqlilikler sebeb olur Burada olan huceyre xarici matriks qatiliq gosterir Bu matriks qigirdaq toxumasina mexaniki tesirlere qarsi mohkemlik verir Qigirdaq toxumasinin huceyrelerarasi maddesinin qurulus xususiyyetinden asli olaraq teyin olunur Qigridaq toxumasinin xususiyyetlerinden biride yumusaq toxumani yumusaq toxumani desteklemesidir Yogun bag toxumasinda olan perikordiumkapsula benzer bir qin kimi qigirdagi sararaq qigirdaqla qigirdagin desteklediyi toxumalar arasinda elaqe yaradir Bu huceyreler xarici qulaq vs oqanlara elastiklik verir Qigirdaqin matriksinde demek olar ki su olmur 1 toxumasi 2 toxumasi 3 toxumasiHialin qigirdaq toxumasiHialin qigirdaq toxumasini textus cartilagineus hyalinus basqa adi ile suseyebenzer qigirdaqda adlanir Hialin qigirdaq toxumasinin quru hissesinin 40 qederini kollogen lifleri teskil edir En cox tesaduf olunan qigirdaq tipi olan hialin toxumasi sumuklerin icerisinde de tesaduf olunur Embiryonal dovrde skletin sumuklesmis hisseleri hialin qigirdadaqdan teskil olunmusdur bu hisseler sumukle tam evez olunana qeder hialin qigirdaq toxumasi ile ehate olunur Toxumanin bu novune en cox insan ve memelilerde rast gelinir Bu toxuma elave olaraq qirtaq nefes borusu qabirgalarda ve oynaq setleri kimi hisselerde de yayilmisdir Miqdari yasdan asli olaraq deyisir Hialin qigirdaq toxumasina mikraskop altinda baxdiqda bezi huceyrelerin iki iki ve uc uc desteler halnda birleserek emele getirdiyi musahide edilmisdir Hialin toxumada periferik hissede qigirdaq huceyreleri cavan olub iy seklindedir ve tek tek yerlesirler Izogen quruplar ise merkeze getdikce musahide olunur Her uc qigirdaq toxuma novu icerisinde en cox rast gelinen ve en cox uzerinde tedqiqat aparilan hialin qigrdaq toxumasidir Bu toxumada huceyrelerarasi madde yarimseffaf gorunur ve suseye oxsayir ve huceyreler arasinda kapsullar emele gelir Elastik qigirdaq toxumasiElastik qigirdaq toxumasi textus cartilagineus elasticus yerlesme yerleri esasen qulaq seyvani xarici esetme borusunun qigirdaqlari qirtlaq qapagi buynuzabenzer ve payabenzer qigirdaqlari teskil edir Elastik qigirdaq toxumasi hialin qigirdaq toxumasi ile oxsardir Onlari ferqlendiren esas elamet ise 2 kollagen fibirllerin basqa ince torlar formasinda cox miqdarda elastik life sahib olmalaridir Hialin qigirdaqla elastik qigirdagin oxsarligi onlarin xondriositlerinde ozunu gosterir Bezi yerlerde elastik qigirdaq hialin qigirdaqla evez olunur Hialin qigirdaqda oldugu kimi elastik qigirdaqdada var Bu toxuma hialin toxumasindan seffaf olmamasi ilede secilir ve oz rengi sari olur ve elastik liflerden formalasir Bu lifler saxelenib tor emele getirirler Bu toxumani basqa adla torlu qigirdaqda adlandirirlar ve tor six formada olur Kollagen qigirdaq toxumasiKollagen lifli qigirdaq toxumasi textus cartilagineus collagenofibrosus basqa adla ag toxuma da adlandirmaq olar Bu toxumaya hialin qigirdaga kecen yerlerde rast gelmek olar Bundan basqa gicgah cene oynaqlarin qigirdaqlarida bunlara aid edilir Qigirdaq ustluyu six birlesdirici toxuma olub qigirdagi xariceden ortur Onun huceyreleri iysekillidir ve qurulusuna gore fibroblastlara oxsayir Bunlarda kollagen ve elastiki liflerden ibaret huceyrelerarasi madde var Qigirdaq ustluyu six qan damarlari ve sinirleri vardir qigirdagin oz daxilinde ise qan damarlari yoxdur demeli qida maddeleri qigirdaga qigirdaqustluyunden diffuziya yolu ile kecir Oynaq qigirdagi nahiyesinde qigirdaq ustluyu olmur Burada qidalanma hesabina olur IstinadlarToxumalar Ali Mektebler ucun Tibb ve Biologiya uzre desrslikler