Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pizza (it. pizza) — İtalyan mənşəli xəmir yeməyidir. Üzərinə bir çox ərzaq məhsulu qoyula bilər. Pendir, , pomidor, kolbasa, bibər, zeytun, qarğıdalı kimi əsas ərzaqlarla yanaşı, bir çox fərqli məmulatların qoyulduğu pizzalar da var. Xüsusilə, ana vətəni olan İtaliyada və Amerika Birləşmiş Ştatlarında bir çox pizza növü yaradılmışdır. Dünyanın bir çox yerində pizza evə çatdırma xidməti vasitəsilə gətirildiyi üçün istehlak səviyyəsi olduqca yüksəkdir.
Pizzanın yaranma tarixi
Ola bilər ki, əsl pizza Qədim Yunanıstanda meydana gəlmişdir. Rasional yunanlar xəmiri şirə ilə yoğururmuşlar, bu xörək onlar üçün azuqə mənasını ifadə edirmiş. Əldə olunan yeməyi onların allahları sayılan Elladaya göndərirmişlər. Yunanların vaxtıilə hazırladığı bu pizza "plakuntos" adlandırılırmış. Yastı formada bişirilmiş çörəyi xatırladırmış. Həmin dövrdə bişirilmiş pizzanın içərisinə yağ, sarımsaq, soğan, gülxətimi və zeytun əlavə edilirmiş. Platon "Respublika" adlı əlyazmasında xalq adətlərindən danışmış və yağ, pendir, soğan, göyərti qatılmış yeməklərdən bəhs etmişdir.
Qədim Fars İmperiyasının tarixinə nəzər saldıqda çar olmuş Böyük Dara (eramızdan əvvəl 521 — 486 — cı illər) haqqında məlumatlara rast gəlinir. Bu yazılarda məlum olur ki, onlar xüsusi qayda ilə hazırlanmış çörəklərdən yeyirmişlər. Bu çörəklərin düzəldilməsində pendir və xurmadan istifadə edilmişdir. Buna bənzər çoxsaylı xörəklərə, xüsusən içərisində bir çox əlavələri olan yeməklərə elə qədim zamanlardan müxtəlif xalqların kulinariyasında rast gəlinmişdir. Romalılar da bu barədə olduqca mükəmməl ustalığa malikdir, çünki onların da pizza qabiliyyətləri çox yüksəkdir. Xüsusən bu xalq dəfnə ağacından və baldan çox gözəl pizzalar bişirir
Yayılmış roma əfsanələrindən birinə diqqət yetirdikdə görərik ki, Roma legionerləri qədim ölkələrdən birindən qayıdarkən özləri ilə birlikdə yemək gətirmişlər. Bu xörəyin də adı "pizea" adlanmışdır və özlüyündə çörəyə bənzəyirmiş, içərisində isə müxtəlif tərəvəzlər var imiş. Digər fikirlərə əsasən romalılar sadəcə olaraq yunanlara məxsus olan pizzanı dəyişdirmiş və özlərinki etmişlər. Bu zaman onlar pizzanın içərisinə pendir və bir neçə müxtəlif inqrident də əlavə ediblər. Bu pizza isə romalıların dilində "plakenta" kimi söylənilmişdir. Roma tarixçilərindən biri olan Mark Porsiy Katon, bu şəxs həm də Böyük Katon (bizim eradan əvvəl 234 — 148 — ci illər) adı ilə də tanınır. Həmin şəxs yumru formada olan xəmirdən bişirilmiş, içərisinə yağ, bal qatılmış və daş üzərində bişirilən yemək haqqında məlumat vermişdir.
Pizzanın öz yaradılışı qədim hərbi rəis Lukullunun dövrünə aid edilir, çünki həmin adam süfrə arxasında yeyib — içməyə üstünlük verirmiş. Hətta "Lukullu ziyafəti" sözü də indiyə kimi yayılmışdır. Lakin onu da qeyd edək ki, Romada pizza üçün istifadə edilən pomidorlar, İtaliyada geniş yayılmamışdı. Çünki ilk olaraq pomidor bura Amerikadan gətirilirdi. Məhz bu səbəbdən də ilk olaraq pizzanın yaradılmasının Lukulluya aid edilməsi çox müzakirəli mövzudur.
Bizim eranın birinci əsrində məşhur kulinariya ustası olan Mark Haviya Apisiyanın kitabı əlimizə keçmişdir. Bu kitab "De Re Coquinaria" adlandırılmışdır. Apisiya yeməkləri o qədər sevirmiş ki, bir az ac olan kimi öləcəyini düşünürmüş. Apisiyanın kitabında çoxsaylı xörəklər vardır ki, bunlardan biri də pizzanın reseptinə bənzəyir. Xəmirin tərkibinə yağ, quş ətinin müəyyən hissələrə ayrılmış forması, qoz, sarımsaq, nanə, istiot qatıldığı yazılmışdır. Reseptə diqqət yetirsək müasir pizzanın bütün inqridentlərinin bu yeməyə qatıldığını görə bilərik. Bu reseptlərdən biri latın sözləri ilə qurtarmışdır; "insuper nive, et inferes", bu sözlərin mənası "qarda soyutduqdan sonra süfrəyə verilməlidir" kimi tərcümə edilir.
Pizzaya bənzər qidalar Pompeydə aparılan qazıntılar nəticəsində əldə edilmişdir. Həmin yer Neopolisin yaxınlığında yerləşirmiş və tarix ərzində dəyişilərək müasir zamanda Neapol adlandırılmışdır.
İtalyan pizzası
Əlbəttə danılmaz faktdır ki, italyanlar pizzanı, lavaşı, pitini çox gözəl bişirirlər. Xüsusi pizzanın hazırlanması zamanı onlar spesefik reseptlərdən istiafdə edirlər. Bu növdə hazırlanan pizzalar xristianların və qədim İtaliya xalqının əsas qida növlərindən biri sayılır. Lakin italyanlar özü pizza adlanan yeməyi "fokaçça" adlandırılar. Bütün bunlara baxmayaraq pizza onların tarixində və kulinariyasında mühüm yer tutur, bununla yanaşı incəsənət mətbəxi kimi görülür.
Pizzanın tarixi təxminən 200 il bundan əvvələ aid edilir. Bu müddət ərzində Avropada bir çox şəhərlər, həmçinin Neapol yaranmağa başlamışdır, onların daxilində kasıblar üçün xüsusi yeməklər hazırlanırmış. Bunlar dairəvi formada olan xəmirdən düzəldilir, üzəri tamatla örtülən, qurudulmuş mərzə (qırmızı və ağ çiçəkləri olan ətirli bitki) ilə bəzədilən və yağla bişirilmiş, bəzən isə arasına pendir qoyulan qidalar idi. Beləcə pizza meydana gəlmişdir. Xüsusi pizza satıcıları isə onları qutulara qoyaraq küçələrdə başlarının üzərində gəzdirər və satışı ilə məşğul olardılar. Bəzən alanların çoxu kasıblar olduğuna görə pulu verə bilmirdilər və həftə ərzində yavaş — yavaş borca götürüb ödəyirdilər. Məhz buna görə də bu pizzaları "səkkizgünlük" adlandırıdılar.
Əldə olunan məlumatlara görə klassik neapol pizzasının yalnız iki növü məlumdur; "Marinara" və "Marqarita". Birinci ad balıqçının şərəfinə qoyulmuşdur, çünki qədimdə onu günortalar yeyərdilər. İkinci adın isə özünəməxsus maraqlı faktı vardır.
Ən geniş yayılmış məşhurluğu və müzakirəni "Marqarita" pizzası özündə birləşdirir. İlk dəfə olaraq bu pizza 1889 — cu ildə Neapolda İtaliya kralı olan I Umbertonun xanımı kraliçanın şərəfinə hazırlanmışdır və onun adı da bu pizzaya verilmişdir.
Krallığın nümayəndələri yay üçün nəzərdə tutulmuş Neapol iqamətgahına getmişlər və yerli təamlardan dadmaq istəmişlər. Krallığın aşbazları Vezuviyə qədər getmiş, nəticədə onlar daha orijinal resept əldə edərək, yeni xörək hazırlamışlar. Lakin çox çalışsalar da bu yemək krallıq menyusuna daxil edilməmişdir. Ancaq sonralar xörəyin müxtəlif dadları eyni zamanda özündə birləşdirməsi saray əhlini də heyrətə salmışdır.
Saraya pizza ustası olan Rafael Espozito öz xanımı ilə dəvət edilmişdir. Onlar pizzanın bir növü sayılan və özündə pomidor, mossarella, reyhanı — italyan bayrağının rəngini birləşdirən yeməyi bişirmişlər. Məhz bu variant kraliçanın xoşuna gəlmişdir, nəticədə pizza ustası bu pizzanı onun şərəfinə "Marqarita" adlandırmışdır. Bu pizza özündə digər spesefik növləri də birləşdirə bilir.
Həmin gündən sonra ən yaxşı pizza növü "Marqarita" seçildi, onun özündən isə daha iki pizza olan "Dörd fəsil" və "Marinara" pizzaları yaradıldı. Xatırladaq ki, "Dörd fəsil" adlanan pizza 1660 — cı ildə artıq yaradılmışdı, "Marinara" isə 1800 — ci ildən bişirilməyə başlandı.
"Marqarita" pizzasını kraliçanın əmrinə əsasən yalnız Kapodimonte sarayının peçlərində hazırlamaq olardı. Əlbəttə ki, İtaliyada verilən digər əmrlər kimi onun da ömrü uzun olmadı. "Marqarita" bütün italyanların sevimli qidasına çevrildi. Yəni balıqçıdan markizə qədər hamı bu yeməyi sevdi. Hazırkı dövrdə də İtaliyada 2000-dən artıq pizza növü mövcuddur. İtaliyada keçirilən sorğulara görə, italyanların 39 faizi bu pizzanı İtaliya mətbəxinin rəmzi sayır. İtalyanlar ildə 7,6 kilo Margarita pizzası yeyir.
Məşhur pizza növləri
- Pizza aglio e potpuri — isti zeytun yağı ilə , yüngül qızardılmış sarımsaq və keklikotu.
- Pizza aglio, olio e pomodoro — zeytun yağı , sarımsaq , keklikotu və pomidor .
- Pizza alla marinara — pomidor , sarımsaq, zeytun yağı və kəklik (əlavə ançouslar və qara zeytun ) ilə olur.
- Pizza con le cozze — midiye, sarımsaq, zeytun yağı və cəfəri ilə.
- Pizza alle vongole — ikitaylı molyusklar ilə , pomidor, sarımsaq , zeytun yağı, cəfəri və keklikotu .
- Pizza Margherita ( Margherita ) — pomidor , mozarella ( bəzən daha parmezan pendir səpilir ) , zeytun yağı və reyhan ilə .*pizza
- Napolitana / Napoli (« Neapolitan ") — pomidor , mozarella, parmezan , ançouslar , zeytun yağı, keklikotu və reyhan ilə (real pizza Napolitana yalnız odinla hazırlanmalıdı).
- Pizza Regina — pomidor , mozarella , göbələk, vetçina , keklikotu ( bəzən hətta qara zeytun ilə) .
- Pizza capricciosa ( Kaprichchoza ) — . Pomidor , mozarella , göbələk , enginar, yaşıl və qara zeytun.
- Pizza quattro formaggi (dörd pendir ) — dörd müxtəlif pendir növü istifadə olunur.
Dörd fəsil pizzası
Pizza quattro stagioni (The Four Seasons )Dörd fəsil — ümumi tərkib hissəsi pomidor istifadə olunur . pizza dörd hissəyə bölünür: Bahar: zeytun və enginar ;
- Yay : salam və qara bibər ;
- Payız : pomidor və mozzarella ( Marguerite kimi );
- Qış : göbələk və qaynadılmış yumurta .
- Pizza ai Funghi e salsicce — mozzarella ilə , göbələk, sosiska, və ya pomidor .
- Pizza Diabola ( Diabolo ) — salam və ədviyyəli Kalabriya, bibər ilə pizza .
- Pizza al tonno — tuna baliq ilə.
- Pizza ai Frutti di mare — deniz məhsuları ilə.
- Pizza Hawaii ( Hawaiian ) — vetçina və ananas ilə , Amerika mənşəli bir pizza növü.
- Sicilian pizza ( Sicilian pizza) — kvadrat formasında ançouslarla hazırlanır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti (az.). Elm nəşriyyatı. 2021. səh. 510. ISBN .
pizza
Xarici keçidlər
![image]()
Vikianbarda Pizza ilə əlaqəli mediafayllar var.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pizza it pizza Italyan menseli xemir yemeyidir Uzerine bir cox erzaq mehsulu qoyula biler Pendir pomidor kolbasa biber zeytun qargidali kimi esas erzaqlarla yanasi bir cox ferqli memulatlarin qoyuldugu pizzalar da var Xususile ana veteni olan Italiyada ve Amerika Birlesmis Statlarinda bir cox pizza novu yaradilmisdir Dunyanin bir cox yerinde pizza eve catdirma xidmeti vasitesile getirildiyi ucun istehlak seviyyesi olduqca yuksekdir PizzaPizzanin yaranma tarixiOla biler ki esl pizza Qedim Yunanistanda meydana gelmisdir Rasional yunanlar xemiri sire ile yogururmuslar bu xorek onlar ucun azuqe menasini ifade edirmis Elde olunan yemeyi onlarin allahlari sayilan Elladaya gonderirmisler Yunanlarin vaxtiile hazirladigi bu pizza plakuntos adlandirilirmis Yasti formada bisirilmis coreyi xatirladirmis Hemin dovrde bisirilmis pizzanin icerisine yag sarimsaq sogan gulxetimi ve zeytun elave edilirmis Platon Respublika adli elyazmasinda xalq adetlerinden danismis ve yag pendir sogan goyerti qatilmis yemeklerden behs etmisdir Qedim Fars Imperiyasinin tarixine nezer saldiqda car olmus Boyuk Dara eramizdan evvel 521 486 ci iller haqqinda melumatlara rast gelinir Bu yazilarda melum olur ki onlar xususi qayda ile hazirlanmis coreklerden yeyirmisler Bu coreklerin duzeldilmesinde pendir ve xurmadan istifade edilmisdir Buna benzer coxsayli xoreklere xususen icerisinde bir cox elaveleri olan yemeklere ele qedim zamanlardan muxtelif xalqlarin kulinariyasinda rast gelinmisdir Romalilar da bu barede olduqca mukemmel ustaliga malikdir cunki onlarin da pizza qabiliyyetleri cox yuksekdir Xususen bu xalq defne agacindan ve baldan cox gozel pizzalar bisirir Yayilmis roma efsanelerinden birine diqqet yetirdikde gorerik ki Roma legionerleri qedim olkelerden birinden qayidarken ozleri ile birlikde yemek getirmisler Bu xoreyin de adi pizea adlanmisdir ve ozluyunde coreye benzeyirmis icerisinde ise muxtelif terevezler var imis Diger fikirlere esasen romalilar sadece olaraq yunanlara mexsus olan pizzani deyisdirmis ve ozlerinki etmisler Bu zaman onlar pizzanin icerisine pendir ve bir nece muxtelif inqrident de elave edibler Bu pizza ise romalilarin dilinde plakenta kimi soylenilmisdir Roma tarixcilerinden biri olan Mark Porsiy Katon bu sexs hem de Boyuk Katon bizim eradan evvel 234 148 ci iller adi ile de taninir Hemin sexs yumru formada olan xemirden bisirilmis icerisine yag bal qatilmis ve das uzerinde bisirilen yemek haqqinda melumat vermisdir Pizzanin oz yaradilisi qedim herbi reis Lukullunun dovrune aid edilir cunki hemin adam sufre arxasinda yeyib icmeye ustunluk verirmis Hetta Lukullu ziyafeti sozu de indiye kimi yayilmisdir Lakin onu da qeyd edek ki Romada pizza ucun istifade edilen pomidorlar Italiyada genis yayilmamisdi Cunki ilk olaraq pomidor bura Amerikadan getirilirdi Mehz bu sebebden de ilk olaraq pizzanin yaradilmasinin Lukulluya aid edilmesi cox muzakireli movzudur Bizim eranin birinci esrinde meshur kulinariya ustasi olan Mark Haviya Apisiyanin kitabi elimize kecmisdir Bu kitab De Re Coquinaria adlandirilmisdir Apisiya yemekleri o qeder sevirmis ki bir az ac olan kimi oleceyini dusunurmus Apisiyanin kitabinda coxsayli xorekler vardir ki bunlardan biri de pizzanin reseptine benzeyir Xemirin terkibine yag qus etinin mueyyen hisselere ayrilmis formasi qoz sarimsaq nane istiot qatildigi yazilmisdir Resepte diqqet yetirsek muasir pizzanin butun inqridentlerinin bu yemeye qatildigini gore bilerik Bu reseptlerden biri latin sozleri ile qurtarmisdir insuper nive et inferes bu sozlerin menasi qarda soyutduqdan sonra sufreye verilmelidir kimi tercume edilir Pizzaya benzer qidalar Pompeyde aparilan qazintilar neticesinde elde edilmisdir Hemin yer Neopolisin yaxinliginda yerlesirmis ve tarix erzinde deyisilerek muasir zamanda Neapol adlandirilmisdir Italyan pizzasiElbette danilmaz faktdir ki italyanlar pizzani lavasi pitini cox gozel bisirirler Xususi pizzanin hazirlanmasi zamani onlar spesefik reseptlerden istiafde edirler Bu novde hazirlanan pizzalar xristianlarin ve qedim Italiya xalqinin esas qida novlerinden biri sayilir Lakin italyanlar ozu pizza adlanan yemeyi fokacca adlandirilar Butun bunlara baxmayaraq pizza onlarin tarixinde ve kulinariyasinda muhum yer tutur bununla yanasi incesenet metbexi kimi gorulur Pizzanin tarixi texminen 200 il bundan evvele aid edilir Bu muddet erzinde Avropada bir cox seherler hemcinin Neapol yaranmaga baslamisdir onlarin daxilinde kasiblar ucun xususi yemekler hazirlanirmis Bunlar dairevi formada olan xemirden duzeldilir uzeri tamatla ortulen qurudulmus merze qirmizi ve ag cicekleri olan etirli bitki ile bezedilen ve yagla bisirilmis bezen ise arasina pendir qoyulan qidalar idi Belece pizza meydana gelmisdir Xususi pizza saticilari ise onlari qutulara qoyaraq kucelerde baslarinin uzerinde gezdirer ve satisi ile mesgul olardilar Bezen alanlarin coxu kasiblar olduguna gore pulu vere bilmirdiler ve hefte erzinde yavas yavas borca goturub odeyirdiler Mehz buna gore de bu pizzalari sekkizgunluk adlandiridilar Elde olunan melumatlara gore klassik neapol pizzasinin yalniz iki novu melumdur Marinara ve Marqarita Birinci ad baliqcinin serefine qoyulmusdur cunki qedimde onu gunortalar yeyerdiler Ikinci adin ise ozunemexsus maraqli fakti vardir En genis yayilmis meshurlugu ve muzakireni Marqarita pizzasi ozunde birlesdirir Ilk defe olaraq bu pizza 1889 cu ilde Neapolda Italiya krali olan I Umbertonun xanimi kralicanin serefine hazirlanmisdir ve onun adi da bu pizzaya verilmisdir Kralligin numayendeleri yay ucun nezerde tutulmus Neapol iqametgahina getmisler ve yerli teamlardan dadmaq istemisler Kralligin asbazlari Vezuviye qeder getmis neticede onlar daha orijinal resept elde ederek yeni xorek hazirlamislar Lakin cox calissalar da bu yemek kralliq menyusuna daxil edilmemisdir Ancaq sonralar xoreyin muxtelif dadlari eyni zamanda ozunde birlesdirmesi saray ehlini de heyrete salmisdir Saraya pizza ustasi olan Rafael Espozito oz xanimi ile devet edilmisdir Onlar pizzanin bir novu sayilan ve ozunde pomidor mossarella reyhani italyan bayraginin rengini birlesdiren yemeyi bisirmisler Mehz bu variant kralicanin xosuna gelmisdir neticede pizza ustasi bu pizzani onun serefine Marqarita adlandirmisdir Bu pizza ozunde diger spesefik novleri de birlesdire bilir Hemin gunden sonra en yaxsi pizza novu Marqarita secildi onun ozunden ise daha iki pizza olan Dord fesil ve Marinara pizzalari yaradildi Xatirladaq ki Dord fesil adlanan pizza 1660 ci ilde artiq yaradilmisdi Marinara ise 1800 ci ilden bisirilmeye baslandi Marqarita pizzasini kralicanin emrine esasen yalniz Kapodimonte sarayinin peclerinde hazirlamaq olardi Elbette ki Italiyada verilen diger emrler kimi onun da omru uzun olmadi Marqarita butun italyanlarin sevimli qidasina cevrildi Yeni baliqcidan markize qeder hami bu yemeyi sevdi Hazirki dovrde de Italiyada 2000 den artiq pizza novu movcuddur Italiyada kecirilen sorgulara gore italyanlarin 39 faizi bu pizzani Italiya metbexinin remzi sayir Italyanlar ilde 7 6 kilo Margarita pizzasi yeyir Meshur pizza novleriAzerbaycanda bisirilen kicik pizzaPizza aglio e potpuri isti zeytun yagi ile yungul qizardilmis sarimsaq ve keklikotu Pizza aglio olio e pomodoro zeytun yagi sarimsaq keklikotu ve pomidor Pizza alla marinara pomidor sarimsaq zeytun yagi ve keklik elave ancouslar ve qara zeytun ile olur Pizza con le cozze midiye sarimsaq zeytun yagi ve ceferi ile Pizza alle vongole ikitayli molyusklar ile pomidor sarimsaq zeytun yagi ceferi ve keklikotu Pizza Margherita Margherita pomidor mozarella bezen daha parmezan pendir sepilir zeytun yagi ve reyhan ile pizza Napolitana Napoli Neapolitan pomidor mozarella parmezan ancouslar zeytun yagi keklikotu ve reyhan ile real pizza Napolitana yalniz odinla hazirlanmalidi Pizza Regina pomidor mozarella gobelek vetcina keklikotu bezen hetta qara zeytun ile Pizza capricciosa Kaprichchoza Pomidor mozarella gobelek enginar yasil ve qara zeytun Pizza quattro formaggi dord pendir dord muxtelif pendir novu istifade olunur Dord fesil pizzasi Pizza quattro stagioni The Four Seasons Dord fesil umumi terkib hissesi pomidor istifade olunur pizza dord hisseye bolunur Bahar zeytun ve enginar Yay salam ve qara biber Payiz pomidor ve mozzarella Marguerite kimi Qis gobelek ve qaynadilmis yumurta Pizza ai Funghi e salsicce mozzarella ile gobelek sosiska ve ya pomidor Pizza Diabola Diabolo salam ve edviyyeli Kalabriya biber ile pizza Pizza al tonno tuna baliq ile Pizza ai Frutti di mare deniz mehsulari ile Pizza Hawaii Hawaiian vetcina ve ananas ile Amerika menseli bir pizza novu Sicilian pizza Sicilian pizza kvadrat formasinda ancouslarla hazirlanir Hemcinin baxPizza pendiriIstinadlarAzerbaycan dilinin orfoqrafiya lugeti az Elm nesriyyati 2021 seh 510 ISBN 978 9952 523 37 9 pizzaXarici kecidlerVikianbarda Pizza ile elaqeli mediafayllar var