Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Piri Rəis (türk. Piri Mühiddin Rəis; 1470, Karaman və ya Gelibolu yarımadası, Mərmərə regionu – 1554, Qahirə) — Bəzi məlumatlara görə əsl adı Piri Mühiddin Rəisdir. Böyük Türk dənizçisi və coğrafiyaçısı.
| Piri Rəis | |
|---|---|
| osman. پیری رئیس | |
 Piri Rəisin Karamandakı heykəli | |
| Doğum tarixi | 1470 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1554 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | baş kəsmə |
| Fəaliyyəti | coğrafiyaşünas, xəritəşünas, zabit, Admiral |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əslən Osmanlı türkü olan Piri Rəis 1465-ci ildə Geliboluda anadan olmuş, 1554-cü ildə Qahirədə vəfat etmişdir. Hacı Mehmedin oğlu olan Piri Rəis əmisi Kamal Rəisin yanında və nəzarəti altında dənizçilik fəaliyyətinə başlamışdır. Əmisinin vəfatından sonra Barbarosun yanında çalışan Piri Əndəlüs müsəlmanlarının ispanlardan azad olunmasında və 1517-ci ildə Sultan Səlimlə (1512–1520) birlikdə Misirin fəthində iştirak etməklə, həmçinin Nil hövzəsinin xəritəsinin tərtibini də başa çatdırmışdır.
Xəritələri və əsərləri
Admiral Piri Rəis məşhur bir dənizçi olduğu kimi, həm də gözəl xəritə tərtibatçısı idi. Topladığı bilik və məlumatlara əsasən məşhur olan iki xəritəsi və "Kitabi Bəhriyyə" əsəri ilə dünyada əvəzolunmaz bir şəxsiyyətə çevrilmişdir. Məşhur dənizçi-coğrafiyaşünas tərtib etdiyi xəritələri və kitabı öz imzası ilə 1517-ci ildə Yavuz Sultan Səlimə təqdim etmişdir. Əsərin təqdimatında – "Hind və Çin dənizçiləri haqqında heç kim bu günə qədər Osmanlı ölkəsinə belə zəngin məlumat verməmişdir" kimi deyilən sözlər onun nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasına əyani sübutdur.
Kitab gəmiçilikdə istifadə olunmaq üçün yazılmış əsərdir. Əsər 1756-cı ildə D. D. Cardome tərəfindən "Le Flanbeau de la Mediterrance" başlığı altda fransız dilinə tərcümə edilmişdir. "Kitab-ül Bəhriyyə" dənizçilik və dənizçilik qanunları haqqında avropalılardan çox qabaq yazılmış ilk elmi biliklərə əsaslanan dəyərli əsərdir. Kitabın mətni xəritələr də daxil olmaqla 743 səhifədən ibarətdir. Bunun 83 səhifəsini dənizçilər haqqında məlumatlar təşkil edir. Əsərin tərcüməsi Paris Milli kitabxanasında saxlanılır.
Piri Rəisin birinci xəritəsində İslandiyanın yuxarısı korlanmış olsa da, Atlantik okeanı, Antil adaları, Amerikanın həmin dövrdə məlum hissələri aydın görünməkdədir. Piri Rəisin tərtib etdiyi ikinci xəritə hazırda Topqapı Sarayı kitabxanasında saxlanılır. 1528-ci ildə hazırlanmış bu xəritə Atlantik okeanın 25°- 90° qərb uzunluğu ilə 10°-90° şimal enlikləri arasındakı xəritələri əhatə edir. Xəritə dəvə dərisi üzərində səkkiz rəngdə öz əksini tapmışdır.
İkinci xəritə ada və sahillərin birinci xəritəyə nisbətən daha dəqiq çəkilməsi ilə seçilir. Piri Rəisin tərtib etdiyi Amerikanın xəritəsi 1929-cu ildə ortaya çıxarılmış, 1935-ci ildə Atatürkün əmri ilə Dövlət mətbəəsində çap edilmişdir. Bu xəritə orta əsrdə tərtib olunmuş xəritələrdəki bütün nöqsanlardan uzaqdır. Xəritə dünya miqyasında Şimali Amerikanın ilk tərtib olunmuş xəritəsi sayılır. Xəritədə Antarktida materikinin öz əksini tapması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Onun çəkdiyi xəritədə Antarktida dağlarının son dərəcə dəqiqliklə göstərilməsi maraqlı faktlardan biridir. Belə ki, bu dağlar ancaq 1952-ci ildə səs ötürücü alətlərdən istifadə edilərək müəyyən edilmişdir. Buz altında olan bu dağların və materikin sahil xətlərinin düzgün müəyyən edilən xəritəsinin tərtib edilməsində Piri Rəisin nəyə əsaslandığı bu gün də elmə qaranlıq qalmaqdadır.
Professor Şarles Hapjood və riyaziyyatçı V. Staşon xəritə üzərində apardıqları tədqiqatlar dünya alimlərində böyük çaşqınlıq yaratmışdır. Çünki, hazırda səmadan çəkilən şəkillərlə xəritə arasında son dərəcə oxşarlığın olması müəyyən edilmişdir. Hətta bəzi tədqiqatçılar xəritənin səmadan çəkilən fotoşəkillərə əsaslandığı nəticəsinə gəlmişlər.
George Katmann 1960-cı ildə "Science et vie" adlı elmi nəşrdə Pirinin tərtib etdiyi xəritə haqqında fikrini aşağıdakı kimi ifadə etmişdir: "Piri Rəisin tərtib etdiyi iki xəritə üzərində araşdırmalar dövrümüzdə mövcud olan dəniz xəritələrindən heç nə ilə fərqlənməməsi insanı heyrətə gətirir".
Peyklərdən alınan fotoşəkillərə əsasən Qrenlandiyanın üç adadan ibarət olması müəyyən edilmişdir. Piri Rəisin xəritəsində isə Qrenlandiyanın üç adadan ibarət olması XVI əsrin birinci yarısında öz əksini tapmışdır. Möcüzələrlə dolu olan xəritələrin tərtibatında Piri Rəisin nələrə əsaslandığı, nələrdən istifadə etdiyi dünya alimlərini bir çox sualla qarşı-qarşıya qoymuşdur.
Araşdırmalar Xristofor Kolumbun Amerikanın varlığını da türk dənizçilərindən öyrəndiyini göstərir. Osmanlı türklərindən yardım istəyən Kolumb Piri Rəisin əmisi Kamal Rəisdən müsbət cavab alaraq onun xidmətçisi Rodriqonu özünə köməkçi götürmüşdür. Rodriqo müəyyən səbəblərdən adını dəyişdirmiş türk dənizçisi idi. Kolumb səyahətə çıxarkən ilk dəfə qurunu görən də Rodriqo olmuşdur. Xristofor Kolumb isə Hindistana çatdıqlarını güman etmişdir.
Fransız mənşəli D. Şarqot 1928-ci ildə yazdığı "Christophe Colomb vu par un Marian" adlı əsərində Rodriqo Kolumb tərəfindən aşağıdakı kimi tanıdılır: "Rodriqo Osmanlı Dəniz Qüvvələrinə mənsub bir kişi idi. Gizli bir din (müsəlman) saxlayırdı. Bunu məndən başqa heç kim bilmirdi. Buna görə də Yeni Dünyanın kəşfi şərəfini rəsmən bir müsəlmana vermək istəmədiyimdən mükafatı ona təqdim etmədim".
Ölümü
Piri Rəis Hind okeanındakı, Bəsrə körfəzindəki, Ümman dənizindəki türk donanmalarının admiralı idi. Bu admirallığın mərkəzi Süveyş limanı olmuşdur. Piri Rəisin 30 gəmisinin bir qismi Hind okeanında fırtına nəticəsində batmışdır. Süveyşə qayıtdıqdan sonra Misirin admiralı Mehmed Paşa tərəfindən ittiham edilmiş və Sultan Süleyman Qanuninin əmri ilə edam edilmişdir.
Həmçinin bax
Mənbə
- 100 böyük türk. Bakı,1991, səh.88–89.
- M. C. ƏLİYEV, F. A. HƏSƏNLİ "COĞRAFİ KƏŞFLƏRİN TARİXİ VƏ SƏYYAHLAR". Bakı,2009
Xarici keçidlər
- The Piri Reis Map Book — Kitab-ı Bahriye — Book on Navigation.
- Pîrî Reis Belgeseli 2018-12-30 at the Wayback Machine
- 'Piri Reis Dünya Haritacısı Belgeseli' ön gösterim / first preview
- Piri Reis Belgeseli — Tarihi Değiştiren Yüzler
- Denizleri Piri 1513 (Piri Reis Belgeseli)
- Hayatın İçinden 06.12.2016 (Piri Reis Belgesel Filmi Hayat Buluyor)
- Can Atilla / Piri Reis Film
- Piri Reis Haritası 2010-12-27 at the Wayback Machine
- Piri Reis derleme yazı 2011-11-01 at the Wayback Machine
- The Piri Reis Map Project 2007-02-06 at the Wayback Machine (İngilizce)
- The Piri Reis Project, with links to an early edition of A. Afetinan's book and to a reproduction of the Piri Reis Map 2007-02-06 at the Wayback Machine
- The Piri Reis map 2013-08-13 at the Wayback Machine (Steven Dutch)
- Piri Re'is // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Union List of Artist Names (ing.). 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Piri Reis turk Piri Muhiddin Reis 1470 Karaman ve ya Gelibolu yarimadasi Mermere regionu 1554 Qahire Bezi melumatlara gore esl adi Piri Muhiddin Reisdir Boyuk Turk denizcisi ve cografiyacisi Piri Reisosman پیری رئیس Piri Reisin Karamandaki heykeliDogum tarixi 1470Dogum yeri Karaman Karaman ili Turkiye ve yaGelibolu yarimadasi Mermere regionu TurkiyeVefat tarixi 1554Vefat yeri Qahire Misir eyaletiVefat sebebi bas kesmeFealiyyeti cografiyasunas xeritesunas zabit Admiral Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEslen Osmanli turku olan Piri Reis 1465 ci ilde Geliboluda anadan olmus 1554 cu ilde Qahirede vefat etmisdir Haci Mehmedin oglu olan Piri Reis emisi Kamal Reisin yaninda ve nezareti altinda denizcilik fealiyyetine baslamisdir Emisinin vefatindan sonra Barbarosun yaninda calisan Piri Endelus muselmanlarinin ispanlardan azad olunmasinda ve 1517 ci ilde Sultan Selimle 1512 1520 birlikde Misirin fethinde istirak etmekle hemcinin Nil hovzesinin xeritesinin tertibini de basa catdirmisdir Xeriteleri ve eserleri1513 cu ilde cekdiyi dunya xeritesinin bir parcasi Admiral Piri Reis meshur bir denizci oldugu kimi hem de gozel xerite tertibatcisi idi Topladigi bilik ve melumatlara esasen meshur olan iki xeritesi ve Kitabi Behriyye eseri ile dunyada evezolunmaz bir sexsiyyete cevrilmisdir Meshur denizci cografiyasunas tertib etdiyi xeriteleri ve kitabi oz imzasi ile 1517 ci ilde Yavuz Sultan Selime teqdim etmisdir Eserin teqdimatinda Hind ve Cin denizcileri haqqinda hec kim bu gune qeder Osmanli olkesine bele zengin melumat vermemisdir kimi deyilen sozler onun ne derecede ehemiyyetli olmasina eyani subutdur Kitab gemicilikde istifade olunmaq ucun yazilmis eserdir Eser 1756 ci ilde D D Cardome terefinden Le Flanbeau de la Mediterrance basligi altda fransiz diline tercume edilmisdir Kitab ul Behriyye denizcilik ve denizcilik qanunlari haqqinda avropalilardan cox qabaq yazilmis ilk elmi biliklere esaslanan deyerli eserdir Kitabin metni xeriteler de daxil olmaqla 743 sehifeden ibaretdir Bunun 83 sehifesini denizciler haqqinda melumatlar teskil edir Eserin tercumesi Paris Milli kitabxanasinda saxlanilir Piri Reisin birinci xeritesinde Islandiyanin yuxarisi korlanmis olsa da Atlantik okeani Antil adalari Amerikanin hemin dovrde melum hisseleri aydin gorunmekdedir Piri Reisin tertib etdiyi ikinci xerite hazirda Topqapi Sarayi kitabxanasinda saxlanilir 1528 ci ilde hazirlanmis bu xerite Atlantik okeanin 25 90 qerb uzunlugu ile 10 90 simal enlikleri arasindaki xeriteleri ehate edir Xerite deve derisi uzerinde sekkiz rengde oz eksini tapmisdir Ikinci xerite ada ve sahillerin birinci xeriteye nisbeten daha deqiq cekilmesi ile secilir Piri Reisin tertib etdiyi Amerikanin xeritesi 1929 cu ilde ortaya cixarilmis 1935 ci ilde Ataturkun emri ile Dovlet metbeesinde cap edilmisdir Bu xerite orta esrde tertib olunmus xeritelerdeki butun noqsanlardan uzaqdir Xerite dunya miqyasinda Simali Amerikanin ilk tertib olunmus xeritesi sayilir Xeritede Antarktida materikinin oz eksini tapmasi xususi ehemiyyet kesb edir Onun cekdiyi xeritede Antarktida daglarinin son derece deqiqlikle gosterilmesi maraqli faktlardan biridir Bele ki bu daglar ancaq 1952 ci ilde ses oturucu aletlerden istifade edilerek mueyyen edilmisdir Buz altinda olan bu daglarin ve materikin sahil xetlerinin duzgun mueyyen edilen xeritesinin tertib edilmesinde Piri Reisin neye esaslandigi bu gun de elme qaranliq qalmaqdadir Professor Sarles Hapjood ve riyaziyyatci V Stason xerite uzerinde apardiqlari tedqiqatlar dunya alimlerinde boyuk casqinliq yaratmisdir Cunki hazirda semadan cekilen sekillerle xerite arasinda son derece oxsarligin olmasi mueyyen edilmisdir Hetta bezi tedqiqatcilar xeritenin semadan cekilen fotosekillere esaslandigi neticesine gelmisler George Katmann 1960 ci ilde Science et vie adli elmi nesrde Pirinin tertib etdiyi xerite haqqinda fikrini asagidaki kimi ifade etmisdir Piri Reisin tertib etdiyi iki xerite uzerinde arasdirmalar dovrumuzde movcud olan deniz xeritelerinden hec ne ile ferqlenmemesi insani heyrete getirir Peyklerden alinan fotosekillere esasen Qrenlandiyanin uc adadan ibaret olmasi mueyyen edilmisdir Piri Reisin xeritesinde ise Qrenlandiyanin uc adadan ibaret olmasi XVI esrin birinci yarisinda oz eksini tapmisdir Mocuzelerle dolu olan xeritelerin tertibatinda Piri Reisin nelere esaslandigi nelerden istifade etdiyi dunya alimlerini bir cox sualla qarsi qarsiya qoymusdur Arasdirmalar Xristofor Kolumbun Amerikanin varligini da turk denizcilerinden oyrendiyini gosterir Osmanli turklerinden yardim isteyen Kolumb Piri Reisin emisi Kamal Reisden musbet cavab alaraq onun xidmetcisi Rodriqonu ozune komekci goturmusdur Rodriqo mueyyen sebeblerden adini deyisdirmis turk denizcisi idi Kolumb seyahete cixarken ilk defe qurunu goren de Rodriqo olmusdur Xristofor Kolumb ise Hindistana catdiqlarini guman etmisdir Fransiz menseli D Sarqot 1928 ci ilde yazdigi Christophe Colomb vu par un Marian adli eserinde Rodriqo Kolumb terefinden asagidaki kimi tanidilir Rodriqo Osmanli Deniz Quvvelerine mensub bir kisi idi Gizli bir din muselman saxlayirdi Bunu menden basqa hec kim bilmirdi Buna gore de Yeni Dunyanin kesfi serefini resmen bir muselmana vermek istemediyimden mukafati ona teqdim etmedim OlumuPiri Reis Hind okeanindaki Besre korfezindeki Umman denizindeki turk donanmalarinin admirali idi Bu admiralligin merkezi Suveys limani olmusdur Piri Reisin 30 gemisinin bir qismi Hind okeaninda firtina neticesinde batmisdir Suveyse qayitdiqdan sonra Misirin admirali Mehmed Pasa terefinden ittiham edilmis ve Sultan Suleyman Qanuninin emri ile edam edilmisdir Hemcinin baxPiri Reis xeritesi Sultan Suleyman Osmanli imperiyasi Xristofor KolumbMenbe100 boyuk turk Baki 1991 seh 88 89 M C ELIYEV F A HESENLI COGRAFI KESFLERIN TARIXI VE SEYYAHLAR Baki 2009Xarici kecidlerVikianbarda Piri Reis ile elaqeli mediafayllar var The Piri Reis Map Book Kitab i Bahriye Book on Navigation Piri Reis Belgeseli 2018 12 30 at the Wayback Machine Piri Reis Dunya Haritacisi Belgeseli on gosterim first preview Piri Reis Belgeseli Tarihi Degistiren Yuzler Denizleri Piri 1513 Piri Reis Belgeseli Hayatin Icinden 06 12 2016 Piri Reis Belgesel Filmi Hayat Buluyor Can Atilla Piri Reis Film Piri Reis Haritasi 2010 12 27 at the Wayback Machine Piri Reis derleme yazi 2011 11 01 at the Wayback Machine The Piri Reis Map Project 2007 02 06 at the Wayback Machine Ingilizce The Piri Reis Project with links to an early edition of A Afetinan s book and to a reproduction of the Piri Reis Map 2007 02 06 at the Wayback Machine The Piri Reis map 2013 08 13 at the Wayback Machine Steven Dutch Piri Re is Brockhauz Ensiklopediyasi alm Union List of Artist Names ing 2018