Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pirsaat xanəgahı, Pirsaatçay xanəgahı və ya Pir Hüseyn xanəgahı – Hacıqabul rayonunun Qubalıbalaoğlan kəndi ərazisində yerləşən XIII əsrə aid sufi xanəgahı.
| Pir Hüseyin xanəgahı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Hacıqabul |
| Yerləşir | Qubalıbalaoğlan kəndi |
| Aidiyyatı | Sufizm |
| Tikilmə tarixi | XIII əsr |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| İstinad nöm. | nömrəsiz |
| Kateqoriya | Xanəgah |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| Kompleksin Azərbaycan xəritəsində yeri | |
 Kompleksin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Pirsaatçay xanəgah kompleksi abidəsinin üzərindəki kitabələrdən məlum olduğu üzrə Şirvanşahların Kəsrani nəslindən olan III Fəribürz və II Axsitanın zamanı, yəni XIII əsrdə əmələ gəlməyə başlamışdır. Abidə 1939–1940-cı illərdə hərtərəfli ölçülüb tədqiq edilmiş, daha sonralar, 1956–1965-ci illərdə bu kompleksdə bir sıra bərpa işləri aparılmışdır.
Kompleksin əsas binası burada XIII əsrdə tikilmiş Şeyx Pir Hüseyn Şirvaninin məqbərəsidir. Şeyx Hüseyn Şirvani türbəsinin içərisindəki qəbir sənduqəsinin üzərini örtən kaşılar olduqca qiymətli sənət əsəridir. Təəssüf ki, kaşılar hələ XIX əsrdən başlayaraq sökülmüş, müxtəlif tədqiqatçı, yaxud təsadüfi adamlar tərəfindən qoparılaraq aparılmış və dünyanın müxtəlif muzeylərinə yayılmışdır. Pir Hüseyn kaşılarının böyük bir qrupu Rusiyanın Ermitajında, Gürcüstan Dövlət Muzeyində, Moskva Şərq Mədəniyyəti Muzeyində, Avropanın Luvr, Britaniya və başqa muzeylərində və kiçik hissəsi isə Bakıda, Nizami muzeyində saxlanılmaqdadır. Pir Hüseyn kaşılarının üzərində olan ornamental bəzəklər və kitabələr olduqca diqqəti cəlb edən, tarixi əhəmiyyətli materiallar olduğu üçün görkəmli rus şərqşünası V.A.Kraçkovskaya tərəfindən ətraflı şəkildə tədqiq edilmiş və bir monoqrafik əsər şəklində nəşr edilmişdir. Pir Hüseyn kaşılarının bir xüsusiyyəti də ondan ibarətdir ki, o zaman Azərbaycanda əsasən kəsmə kaşı tətbiq edildiyi halda bu binanın kaşı bəzəyi, əvvəlcə müəyyən naxışlar formasında çəkilib üzəri şirələndikdən sonra böyük təbəqələr şəklində bişirilmiş kaşı növündəndir. Belə kaşılar böyük parçalar şəklində olduğu üçün onların quraşdırılması kəsmə kaşıya nisbətən daha asanlıqla başa gəlirdi.
Pirsaatçay xanəgahının çox qiymətli bir qismini də onun məscidinin içərisindəki mehrab təşkil edir. Gəc üzərindəki oyma üsulu ilə işlənmiş bu mehrab həm ornament bəzəyi, həm də üzərindəki kitabələr cəhətdən olduqca qiymətli bir sənət əsəridir. Gəcin arasına daxil edilmiş firuzə rəngli kaşı parçaları bu məqbərənin Şərq hissəsini daha da zənginləşdirir. Bu mehrab yüksək bədii keyfiyyətlərini nəzərə alaraq, mühafizəsini təmin etmək üçün Bakıya köçürülmüş və Nizami muzeyinin salonlarından birinin divarında yenidən quraşdırılmışdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Hacıqabulun Navahı kəndi ərazisində, Pirsaat çayı sahilində yerləşən bu memarlıq kompleksi Şirvanı dış dünya ilə bağlayan ana karvan yolu üstündə tikilmişdir. Yolüstü durumu xanəgahın möhkəm divarlarla qapalı, bürclərlə möhkəmləndirilmiş – qalaçaya bənzər quruluşunda əks olunmuşdur. Kompleksin əsas tikililəri bu dördbucaqlı qalanın içindədir.
Pirsaat xanəgahı əhalinin müqəddəs saydığı və pirə çevirdiyi Şeyx Pir Hüseyn Şirvaninin türbəsi ətrafında bir neçə yüz il ərzində yaradılmışdır. Türbə, XI yüzilin son çərəyində (Pir Hüseyn 1074-cü ildə vəfat etmişdir) tikilmişdir. Bu yerdə daha qədim tapınağın, pirin olması da mümkündür. Pir Hüseyn türbəsi güneydən məscid binasına bitişikdir. Üstündə tikilmə tarixi qalmayan məscidin plan məkan quruluşu İçərişəhərdə yerləşən Aşur məscidininki ilə eynidir. Məscid düzbucaqlı plana malik olub sivri tağbəndlə örtülən uzunsov ibadət salonunun örtü konstruksiyasına əlavə möhkəmlik üçün ortada tağ qurulmuşdur. Onun giriş qapısı şərq fasada assimtrik çıxır. Bu qapı önündə vaxtilə Bakıdakı Sınıqqala məscidində olan sayaq astanakiçik vestibül varmış. Plan-məkan quruluşundakı bu özümlüklərə əsaslanan mütəxəssislər Pirsaat məscidinin XI – XII yüzillərin qovşağında inşa edildiyini söyləmişlər.
Türbəyə bitişik olduğundan məscidin daş döşəməli ibadət salonu həm də siyarətxana idi. XIII yüzilin ortasından ziyarətgahın nüfuzunun artması ilə bağlı burada tikinti və bəzək işləri genişləndirilir. Xanəgahın giriş qapısı üzərində tikinti tarixi 1243-cü ildir. Məscidin zəngin bədii yapma gəc naxışlı mehrabı və Pir Hüseyn türbəsinin çoxrəngli kaşı bəzəyi həmin ilin əsəridir.
 |
|
Xanəgah kompleksinin dominantı olan minarə məsciddən aralı olub iki uzunsov tikilinin qovşağında ucalır. Minarənin üstündəki kitabədə ustad Mahmud Maqsud oğlunun minarəni 1256-cı ildə inşa etdiyi bildirilir.
Pirsaat minarəsi Şirvan minarələrinin Sınıqqala minarəsindən sonrakı inkişaf mərhələsinin örnəyidir. Onun da yanındakı bina ilə fiziki bağlılığı yoxdur. Bununla belə, memar minarə ilə bina arasında bağlılığı gücləndirmək üçün yeni fənd işlətmişdir. Minarənin kürsülüyü yanındakı binalarla bir hündürlükdə olan kub şəklindədir. Onun üstündə səkkizüzlü tutum yerləşir. Kub minarəni yanındakı binalarla "yapışdırırsa", səkkizüzlü prizma minarənin kürsülüyü ilə uca silindr biçimli gövdəsi arasında məntiqi keçid yaradır. Gövdə içərisində quraşdırılan dolama pillələr azançı artırmasına – şərəfəyə qalxır. Pirsaat məscidi və minarəsi yaxşı yonuımuş daşdan ustalıqla tikilmişdir. Minarənin ayrıntıları, şərəfəsini saxlayan stalaktit qurşağı incə biçimlərlə işlənmişdir. Bu baxımdan da Pirsaat minarəsi, yarıyonulu daşdan tikilmiş daha sanballı biçimləri olan Sınıqqalla minarəsindən sonrakı bədii-texniki irəliləyişi əks etdirir.
Pirsaat xanəgahı şərqşünasları çox vaxt yüksək səviyyəli bəzək işləri ilə cəlb etmişdir. Yerli memarlıq gələnəklərinə əsasən başdan-başa daşdan böyük ustalıqla tikilmiş abidənin interyerində bu bölgə memarlığı üçün səciyyəvi olmayan gəc və çoxrəngli kaşı bəzəyinin nadir örnəklərinin olması ölkənin Şimal və Cənubu arasında ilişgilərin Elxanilər çağında güclənməsinin nəticəsi idi.Xanəgahın yüksək sənət dəyərinə talan edilib, lövhələri xarici muzeylərə daşınmış kaşı bəzəyini hicri 684-cü ildə (miladi 1285–1286) Ömər Məhəmməd oğlu Qəzvini yerinə yetirmişdi.
Bu abidə haqqında akademik B. Dorn və V. Sısoyev bir sıra maraqlı məlumatlar vermişlər. Kompleksə dörd qala divarı, qərb divarı yanında məqbərəli məscid və kiçik tikililər, şimal divarı yaxınlığında naməlum tikili, həyətdə yerləşən minarə, abidədən xaricdə yerləşən yardımçı binalar, həmçinin cənub və şimal tərəfdə yerləşən xırda tikililər daxildir.
Kompleksdən dövrümüzə çatan ən maraqlı və mühüm memarlıq əhəmiyyəti daşıyan abidələr Pir Hüseynin türbəsi və minarədir. Məscid və onun yanındakı tikililər dördkünc qala divarının içində yerləşir. Məscidin yolu qalanın şərq divarına bitişik tikilmiş otaqdandır. Məscidin daxili cənub divarı müxtəlif naxışlarla bəzədilmişdir. Mərkəzi hissədə mehrab, onun hər iki tərəfində isə pannolar vardır. Mehrabın yalnız orta hissəsindəki yazıda mina fraqmentləri qalmışdır.
Pir Hüseyin məqbərəsinin yerləşdiyi binanın divarına naxışlı keramik lövhələr vurulmuşdur. Kompleksə daxil olan minarənin aşağı kvadrat hissəsinin ölçüləri 3×3 m, hündürlüyü isə 17 m – dir. İçərisində daşdan hörülmüş dolama (vintvari) pilləkən vardır. Mehtərlər üçün ayrıca tikilmiş otaqlar abidənin cənub – şərqində yerləşir. Qala divarlarındakı mazqallar, habelə tinlərdə düzəldilən hündür qüllələr kompleksin bütünlüklə mühafizə xarakterli olduğunu sübut edir.
Pirsaatçay üzərindəki xanəgah zəngin inşaat texnikasına malik qiymətli bir tarixi – memarlıq abidəsidir. Burda böyük ustalıqla daş üzərində həkk olunmuş və rəngli keramika ilə bəzədilmiş təbii daşdan gözəl bir divar hörgüsü yaradılmışdır.
Şəkillər
-
![image]()
Pirsaatçay xanəgahı -
![image]()
Pirsaatçay xanəgahının kitabəsi (Azərbaycan Tarix Muzeyi) -
![image]()
Pirsaatçay xanəgahının mehrabı -
![image]()
Kitabə Xanəgahın ləyaqətli qiyməti şərqşünas-alim, professor V.A.Kraçkovskaya tərəfindən verilmişdir: “Dünyada Pir Hüseyn türbəsinin kaşı bəzəkləri ilə ancaq Məşhəddəki imam Rza məqbərəsi rəqabət edə bilər”.
İstinadlar
- Dadaşov, Sadıq; Hüseynov, Mikayıl. Архитектура Азербайджана: III-XIX века (rus). Moskva: Изд-во Академии архитектуры СССР. 1948. 20. 2021-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-13.
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 50
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 51
- Б. Дорн – Каспий. О походах древних русских на Табаристан, СПб., 1875
- В. И. Сысоев – Древности в ханеге близ села Наваги, ИААК, вып. 4, Баку, 1925
- С. П. Райгородский, Э. И. Кануков – Ханега на реке Пирсаат, ААЭН, Москва – Баку, 1947, ст. 204
- "Arxivlənmiş surət". 2021-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-10.
Ədəbiyyat
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, VII cild. Bakı, 1983. səh.539
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pirsaat xanegahi Pirsaatcay xanegahi ve ya Pir Huseyn xanegahi Haciqabul rayonunun Qubalibalaoglan kendi erazisinde yerlesen XIII esre aid sufi xanegahi Pir Huseyin xanegahi40 11 18 sm e 48 59 42 s u Olke AzerbaycanSeher HaciqabulYerlesir Qubalibalaoglan kendiAidiyyati SufizmTikilme tarixi XIII esrUslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom nomresizKateqoriyaXanegahEhemiyyetiOlke ehemiyyetliPir Huseyn xanegahiKompleksin Azerbaycan xeritesinde yeriKompleksin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiPirsaatcay xanegah kompleksi abidesinin uzerindeki kitabelerden melum oldugu uzre Sirvansahlarin Kesrani neslinden olan III Feriburz ve II Axsitanin zamani yeni XIII esrde emele gelmeye baslamisdir Abide 1939 1940 ci illerde herterefli olculub tedqiq edilmis daha sonralar 1956 1965 ci illerde bu kompleksde bir sira berpa isleri aparilmisdir Kompleksin esas binasi burada XIII esrde tikilmis Seyx Pir Huseyn Sirvaninin meqberesidir Seyx Huseyn Sirvani turbesinin icerisindeki qebir senduqesinin uzerini orten kasilar olduqca qiymetli senet eseridir Teessuf ki kasilar hele XIX esrden baslayaraq sokulmus muxtelif tedqiqatci yaxud tesadufi adamlar terefinden qoparilaraq aparilmis ve dunyanin muxtelif muzeylerine yayilmisdir Pir Huseyn kasilarinin boyuk bir qrupu Rusiyanin Ermitajinda Gurcustan Dovlet Muzeyinde Moskva Serq Medeniyyeti Muzeyinde Avropanin Luvr Britaniya ve basqa muzeylerinde ve kicik hissesi ise Bakida Nizami muzeyinde saxlanilmaqdadir Pir Huseyn kasilarinin uzerinde olan ornamental bezekler ve kitabeler olduqca diqqeti celb eden tarixi ehemiyyetli materiallar oldugu ucun gorkemli rus serqsunasi V A Krackovskaya terefinden etrafli sekilde tedqiq edilmis ve bir monoqrafik eser seklinde nesr edilmisdir Pir Huseyn kasilarinin bir xususiyyeti de ondan ibaretdir ki o zaman Azerbaycanda esasen kesme kasi tetbiq edildiyi halda bu binanin kasi bezeyi evvelce mueyyen naxislar formasinda cekilib uzeri sirelendikden sonra boyuk tebeqeler seklinde bisirilmis kasi novundendir Bele kasilar boyuk parcalar seklinde oldugu ucun onlarin qurasdirilmasi kesme kasiya nisbeten daha asanliqla basa gelirdi Pirsaatcay xanegahinin cox qiymetli bir qismini de onun mescidinin icerisindeki mehrab teskil edir Gec uzerindeki oyma usulu ile islenmis bu mehrab hem ornament bezeyi hem de uzerindeki kitabeler cehetden olduqca qiymetli bir senet eseridir Gecin arasina daxil edilmis firuze rengli kasi parcalari bu meqberenin Serq hissesini daha da zenginlesdirir Bu mehrab yuksek bedii keyfiyyetlerini nezere alaraq muhafizesini temin etmek ucun Bakiya kocurulmus ve Nizami muzeyinin salonlarindan birinin divarinda yeniden qurasdirilmisdir Memarliq xususiyyetleriXanegah minaresinin serefe hissesi plan Haciqabulun Navahi kendi erazisinde Pirsaat cayi sahilinde yerlesen bu memarliq kompleksi Sirvani dis dunya ile baglayan ana karvan yolu ustunde tikilmisdir Yolustu durumu xanegahin mohkem divarlarla qapali burclerle mohkemlendirilmis qalacaya benzer qurulusunda eks olunmusdur Kompleksin esas tikilileri bu dordbucaqli qalanin icindedir Pirsaat xanegahi ehalinin muqeddes saydigi ve pire cevirdiyi Seyx Pir Huseyn Sirvaninin turbesi etrafinda bir nece yuz il erzinde yaradilmisdir Turbe XI yuzilin son cereyinde Pir Huseyn 1074 cu ilde vefat etmisdir tikilmisdir Bu yerde daha qedim tapinagin pirin olmasi da mumkundur Pir Huseyn turbesi guneyden mescid binasina bitisikdir Ustunde tikilme tarixi qalmayan mescidin plan mekan qurulusu Iceriseherde yerlesen Asur mescidininki ile eynidir Mescid duzbucaqli plana malik olub sivri tagbendle ortulen uzunsov ibadet salonunun ortu konstruksiyasina elave mohkemlik ucun ortada tag qurulmusdur Onun giris qapisi serq fasada assimtrik cixir Bu qapi onunde vaxtile Bakidaki Siniqqala mescidinde olan sayaq astanakicik vestibul varmis Plan mekan qurulusundaki bu ozumluklere esaslanan mutexessisler Pirsaat mescidinin XI XII yuzillerin qovsaginda insa edildiyini soylemisler Turbeye bitisik oldugundan mescidin das dosemeli ibadet salonu hem de siyaretxana idi XIII yuzilin ortasindan ziyaretgahin nufuzunun artmasi ile bagli burada tikinti ve bezek isleri genislendirilir Xanegahin giris qapisi uzerinde tikinti tarixi 1243 cu ildir Mescidin zengin bedii yapma gec naxisli mehrabi ve Pir Huseyn turbesinin coxrengli kasi bezeyi hemin ilin eseridir Xanegahin kitabesi Kitabede suls xetti ile ereb dilinde yazilib Bu tikintinin memari Seyx Haci Mehemmedin oglu Seyxzade Hebibullahdir Xanegah kompleksinin dominanti olan minare mescidden arali olub iki uzunsov tikilinin qovsaginda ucalir Minarenin ustundeki kitabede ustad Mahmud Maqsud oglunun minareni 1256 ci ilde insa etdiyi bildirilir Pirsaat minaresi Sirvan minarelerinin Siniqqala minaresinden sonraki inkisaf merhelesinin orneyidir Onun da yanindaki bina ile fiziki bagliligi yoxdur Bununla bele memar minare ile bina arasinda bagliligi guclendirmek ucun yeni fend isletmisdir Minarenin kursuluyu yanindaki binalarla bir hundurlukde olan kub seklindedir Onun ustunde sekkizuzlu tutum yerlesir Kub minareni yanindaki binalarla yapisdirirsa sekkizuzlu prizma minarenin kursuluyu ile uca silindr bicimli govdesi arasinda mentiqi kecid yaradir Govde icerisinde qurasdirilan dolama pilleler azanci artirmasina serefeye qalxir Pirsaat mescidi ve minaresi yaxsi yonuimus dasdan ustaliqla tikilmisdir Minarenin ayrintilari serefesini saxlayan stalaktit qursagi ince bicimlerle islenmisdir Bu baximdan da Pirsaat minaresi yariyonulu dasdan tikilmis daha sanballi bicimleri olan Siniqqalla minaresinden sonraki bedii texniki irelileyisi eks etdirir Pirsaat xanegahi serqsunaslari cox vaxt yuksek seviyyeli bezek isleri ile celb etmisdir Yerli memarliq geleneklerine esasen basdan basa dasdan boyuk ustaliqla tikilmis abidenin interyerinde bu bolge memarligi ucun seciyyevi olmayan gec ve coxrengli kasi bezeyinin nadir orneklerinin olmasi olkenin Simal ve Cenubu arasinda ilisgilerin Elxaniler caginda guclenmesinin neticesi idi Xanegahin yuksek senet deyerine talan edilib lovheleri xarici muzeylere dasinmis kasi bezeyini hicri 684 cu ilde miladi 1285 1286 Omer Mehemmed oglu Qezvini yerine yetirmisdi Bu abide haqqinda akademik B Dorn ve V Sisoyev bir sira maraqli melumatlar vermisler Komplekse dord qala divari qerb divari yaninda meqbereli mescid ve kicik tikililer simal divari yaxinliginda namelum tikili heyetde yerlesen minare abideden xaricde yerlesen yardimci binalar hemcinin cenub ve simal terefde yerlesen xirda tikililer daxildir Kompleksden dovrumuze catan en maraqli ve muhum memarliq ehemiyyeti dasiyan abideler Pir Huseynin turbesi ve minaredir Mescid ve onun yanindaki tikililer dordkunc qala divarinin icinde yerlesir Mescidin yolu qalanin serq divarina bitisik tikilmis otaqdandir Mescidin daxili cenub divari muxtelif naxislarla bezedilmisdir Merkezi hissede mehrab onun her iki terefinde ise pannolar vardir Mehrabin yalniz orta hissesindeki yazida mina fraqmentleri qalmisdir Pir Huseyin meqberesinin yerlesdiyi binanin divarina naxisli keramik lovheler vurulmusdur Komplekse daxil olan minarenin asagi kvadrat hissesinin olculeri 3 3 m hundurluyu ise 17 m dir Icerisinde dasdan horulmus dolama vintvari pilleken vardir Mehterler ucun ayrica tikilmis otaqlar abidenin cenub serqinde yerlesir Qala divarlarindaki mazqallar habele tinlerde duzeldilen hundur qulleler kompleksin butunlukle muhafize xarakterli oldugunu subut edir Pirsaatcay uzerindeki xanegah zengin insaat texnikasina malik qiymetli bir tarixi memarliq abidesidir Burda boyuk ustaliqla das uzerinde hekk olunmus ve rengli keramika ile bezedilmis tebii dasdan gozel bir divar horgusu yaradilmisdir SekillerPirsaatcay xanegahi Pirsaatcay xanegahinin kitabesi Azerbaycan Tarix Muzeyi Pirsaatcay xanegahinin mehrabi Kitabe Xanegahin leyaqetli qiymeti serqsunas alim professor V A Krackovskaya terefinden verilmisdir Dunyada Pir Huseyn turbesinin kasi bezekleri ile ancaq Mesheddeki imam Rza meqberesi reqabet ede biler IstinadlarDadasov Sadiq Huseynov Mikayil Arhitektura Azerbajdzhana III XIX veka rus Moskva Izd vo Akademii arhitektury SSSR 1948 20 2021 10 19 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 13 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 50 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 51 B Dorn Kaspij O pohodah drevnih russkih na Tabaristan SPb 1875 V I Sysoev Drevnosti v hanege bliz sela Navagi IAAK vyp 4 Baku 1925 S P Rajgorodskij E I Kanukov Hanega na reke Pirsaat AAEN Moskva Baku 1947 st 204 Arxivlenmis suret 2021 01 25 tarixinde Istifade tarixi 2019 08 10 EdebiyyatAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi VII cild Baki 1983 seh 539Hemcinin baxPir Hesen turbesiXarici kecidler