Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pərixanım Sofiyeva və ya Pəri Sofiyeva (1884, Qaracalar, Borçalı qəzası, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası – 1953, Qaracalar, Qardabani rayonu, Gürcüstan SSR, SSRİ) — Gürcüstanda və müsəlman aləmində demokratik yolla seçilmiş ilk müsəlman qadın millət vəkili.
| Pərixanım Sofiyeva | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1884 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1953 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | Ürək tutması |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Həyatı
Həyatının erkən dövrü
Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan hissəsində yerləşən Qaraçala (və ya Qaracalar) kəndində dünyaya gəlmişdir. Ailədə 9 uşaq olan Pərixanım, yeganə qız övlad idi. Çarlıq dövründə qardaşlarının rəhbəri olan Pərixanım, çox məşhurluq qazanmışdır. Banklardan xərac alaraq, kənddə yetimlər evi açmışdır.
Deputatlıq dövrü
Gürcüstan Demokratik Respublikası barədə araşdırma aparan tarixçi İrakli Xvadagiani, Tiflis quberniyasından seçilən deputatların siyahısına baxarkən içlərində müsəlman qadının da olduğunu görmüşdür. İlk vaxtlar buna inanmayan tarixçi, sonradan eyni ada Gürcüstan Sosialist Federalistlərin rəsmi qəzetində də rast gələrək, araşdırmışdır. Beləcə müsəlman dünyasında ilk seçilən qadın deputat olan Pərixanım Sofiyeva müasir tarix elminə məlum olmuşdur.1917-ci il fevral inqilabından sonra müvəqqəti hökumət şəraitində Qafqazda yerli idarəetmə sisteminin islahatına və seçkilərə hazırlığa başlandı ki, bu da ağır siyasi kataklizmlər fonunda davam etdi və müvəqqəti hökumətdən Gürcüstanın müstəqilliyinin elan olunmasına qədər real olaraq yerindən tərpənmədi. 1918-ci il mayın 28-dən sonra ilin sonunadək Gürcüstan ərazisinin əsas qəzalarında erobalıq (yerli özünüidarəetmə orqanı) seçkiləri keçirildi və özünüidarəetmə orqanları fəaliyyət göstərməyə başladı.1919-1920-ci illərə qədər mərkəzi hakimiyyətin nəzarət edə bilmədiyi bütün qalan qəzalarda da erobalıq seçkiləri oldu. Tiflis qəzasına seçkilər payızın sonuna kimi yubadıldı, kənd təsərrüfatı işlərinə görə seçicilərin səfərbərliyi mümkün olmadı. Seçki sistemi ilə qəza seçki dairələrinə bölünürdü ki, burada da vətəndaşlara deputatların müəyyən olunmuş sayını proporsional seçki sistemi ilə seçməli idilər. Tiflis qəzasına son seçkilər Qarayazı dairəsində keçirildi ki, burada da seçicilərin əksəriyyəti azərbaycanlı idi. Gözlənilmədən öncül partiyaların – Sosial-Demokratların və Federalistlərin, “Hümmət” təşkilatının, Milli-Demokratlar və Eserlərin namizədləri mübarizəsində partiyasız namizəd azərbaycanlı-müsəlman qadın Pərixanım Sofiyeva digər namizədləri üstələdi və Qarayazı dairəsindən Tiflis qəza erobasının beşinci səsvermə hüququna malik nümayəndəsi oldu. Deputatlıq fəaliyyəti haqqında çox da məlumat bilinmir. Lakin hökuməti öz kəndlərinə yaxın yerdən keçən dəmiryolu çəkdirmə məcbur etdiyi məlumdur. İ. Xvadagiani deyir:
 | Müasir dövrdə belə qadının deputat seçilməsi çox çətin olduğu halda, 1918-ci ildə müsəlman qadının seçilməsi ağlasığmazdır. Təsəvvür etmək çətindir ki, o necə nüfuza sahib imiş |  |
Seçkilərdə Pərixanıma uduzan Gürcüstan Sosialist Federalistlər partiyası öz rəsmi qəzetləri olan "Saxalxo Sakme"də yazıblar:
| | Bir məzəli hadisəni işarələməliyik: Seçilmiş deputatlar içində müsəlman bir qadın var — Pərixan Sofiyeva | |
Sovet dövrü
Gürcüstan bolşeviklər tərəfindən işğal edildikdən sonra, 1921-ci ildə onların bütün mülkləri müsadirə edildi. Pərixanım Sofiyevanın qardaşı oğlunun həyat yoldaşı Rəşğəndə Sofiyevanın dediyinə görə, Pərixanım bolşeviklərə və sovet idarəçiliyinə nifrət etmişdir. Ahıl yaşlarına qədər öz qədim alman mauzer silahıyla gəzmişdir. Stalinin "Böyük təmizləmə" kompaniyası zamanı Pərixanım 8 qardaşından 5-i güllənilmiş və kütləvi məzarlıqların birində dəfv edilmişdir. Nəşləri hələ də tapılmamışdır. İ. Xvadagiani arxivdən qardaşların sənədlərin axtarıb tapmağa çalışsa da, bir şey tapa bilməmişdir. Gümanki, kollektivləşdirməyə qarşı olduqlarından ya da sadəcə nisbətən varlı olduqlarından "vətən xaini" hesab edilərək, güllələnmişlər. Bu dövrdə bunlar vətən xaini hesab olunmaq üçün kifayət edirdi. Qardaşlarının öldürülməsindən sonra həyatını yalnız qardaşlarının övladlarını yetişdirib, oxutmaq üçün sərf etmişdir. Bu nəsildən bir çox ziyalılar çıxmışdır. AMEA Coğrafiya İnstitutunun direktoru Ramiz Məmmədov, Pərixanım Sofiyevanın qardaşı nəvəsidir.
Ölümü
1953-cü ildə, qardaşlarınının qatıli Stalinlə eyni ildə, qardaşı övladlarından birinin həbs edilməsi xəbərini eşidən zaman infarkt keçirərək, vəfat etmişdir.
Xatirəsi
Qaraçala kəndində ən böyük nəsil hələ də Sofiyevlərdi. Kəndin bütün əhalisi onun haqqında eşitmişdir. Kənddə onu görən və hələ də yaşayan az insanlardan biri də, onun qardaşı oğlunun dul həyat yoldaşı Rəşğəndə Sofiyevadır. O, onun haqqında bu sözləri demişdir:
| | Oo, Pərixan...Allah rəhmət etsin ! O necə də möhtəşəm qadın idi ! O kişi idi, lakin qadın kimi anadan olmuşdu. Kişilər ondan qorxurdu, onun sözü çox güclü idi. Heç kim onun əksinə getməyi risk etmirdi. Kənddə nəsə olsaydı, hamı onla məsləhətləşirdi, onun sözü qanun kimi idi. O dedisə gəl, gəlməli idin, o dedisə, get, getməli idin... Bolşeviklər gəldiyi zaman, o yenə də Quran oxudu, yenə də öz mauzeri ilə gəzdi,ona nə Sovet höküməti, nə də başqa nəsə qalib gələ bilmədi...O öz qardaşı uşaqlarına nazir kimi baxdı. Yüksək təhsil verdi. Onlar da gələcək də həkim, müəllim, elm adamları oldular...Təhsil olmadan, bu qeyri-münkündür. Lakin qadınlar Pərixan kimi təhsil ala bilsə, savadlana bilsə, sonra o hər şeyə qadır olar. | |
Pərixanımın qardaşı nəvəsi Bəy Zad Sofiyev, Qaraçala kənd məktəbində tarix müəllimidir, o eşitdikləri barədə bunları demişdir:
| | Bu regiondakı yaşlıların hamısı onu tanıyır və onun haqqında yaxşı şeylər deyirlər. O çox yardımsevər biri olub. Heç vaxt insanlara kömək etməkdən yorulmayıb. Bir növ qadın Robin Hood olub. | |
Gürcüstan parlamentində çıxışı zamanı müstəqil deputat Tariel Nakaidze onun haqqında bu sözləri demişdir:
| | "Pərixanım Sofiyeva ölkəmizin müstəqillik və şərəfini qoruyub." | |
Qaraçala məzarlığının bir hissəsi Sofiyevlər üçün ayrılmışdır. Vəfat edən zaman qardaşlarının məzarlarının olmasını əsas götürərək, özünün sadə məzarda dəfn edilməsini vəsiyyət etmişdir.
İstinadlar
- «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin parlaq səhifəsi» mövzusuna həsr olunmuş bəynəlxalq elmi konfransın materialları. Bakı. 2018. səh. 222. ISBN .
- "The World's First Democratically Elected Muslim Woman was from Azerbaijani Village of Georgia". 2019-01-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-03-28.
- "The World's First Democratically Elected Muslim Woman Was from Georgia". 2018-03-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-03-28.
- . 2018-12-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-28.
- The World's First Democratically Elected Muslim Woman Was from Georgia
- "Gürcü deputat: Pərixanım Sofiyeva ölkəmizin müstəqillik və şərəfini qoruyub". 2021-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-28.
Mənbə
- Gürcüstanda ilk azərbaycanlı xanım deputat
Xarici keçidlər
![image]()
Pərixanım Sofiyeva və ya "Kişi Pəri" kimdir? BBC
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Perixanim Sofiyeva ve ya Peri Sofiyeva 1884 Qaracalar Borcali qezasi Tiflis quberniyasi Rusiya imperiyasi 1953 Qaracalar Qardabani rayonu Gurcustan SSR SSRI Gurcustanda ve muselman aleminde demokratik yolla secilmis ilk muselman qadin millet vekili Perixanim SofiyevaSexsi melumatlarDogum tarixi 1884Dogum yeri Qaracalar Borcali qezasi Tiflis quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1953Vefat yeri Qaracalar Qardabani rayonu Gurcustan SSR SSRIVefat sebebi Urek tutmasiFealiyyeti siyasetciHeyatiHeyatinin erken dovru Gurcustanin azerbaycanlilar yasayan hissesinde yerlesen Qaracala ve ya Qaracalar kendinde dunyaya gelmisdir Ailede 9 usaq olan Perixanim yegane qiz ovlad idi Carliq dovrunde qardaslarinin rehberi olan Perixanim cox meshurluq qazanmisdir Banklardan xerac alaraq kendde yetimler evi acmisdir Deputatliq dovru Perixan Sofiyevanin imzasi Gurcustan Demokratik Respublikasi barede arasdirma aparan tarixci Irakli Xvadagiani Tiflis quberniyasindan secilen deputatlarin siyahisina baxarken iclerinde muselman qadinin da oldugunu gormusdur Ilk vaxtlar buna inanmayan tarixci sonradan eyni ada Gurcustan Sosialist Federalistlerin resmi qezetinde de rast gelerek arasdirmisdir Belece muselman dunyasinda ilk secilen qadin deputat olan Perixanim Sofiyeva muasir tarix elmine melum olmusdur 1917 ci il fevral inqilabindan sonra muveqqeti hokumet seraitinde Qafqazda yerli idareetme sisteminin islahatina ve seckilere hazirliga baslandi ki bu da agir siyasi kataklizmler fonunda davam etdi ve muveqqeti hokumetden Gurcustanin musteqilliyinin elan olunmasina qeder real olaraq yerinden terpenmedi 1918 ci il mayin 28 den sonra ilin sonunadek Gurcustan erazisinin esas qezalarinda erobaliq yerli ozunuidareetme orqani seckileri kecirildi ve ozunuidareetme orqanlari fealiyyet gostermeye basladi 1919 1920 ci illere qeder merkezi hakimiyyetin nezaret ede bilmediyi butun qalan qezalarda da erobaliq seckileri oldu Tiflis qezasina seckiler payizin sonuna kimi yubadildi kend teserrufati islerine gore secicilerin seferberliyi mumkun olmadi Secki sistemi ile qeza secki dairelerine bolunurdu ki burada da vetendaslara deputatlarin mueyyen olunmus sayini proporsional secki sistemi ile secmeli idiler Tiflis qezasina son seckiler Qarayazi dairesinde kecirildi ki burada da secicilerin ekseriyyeti azerbaycanli idi Gozlenilmeden oncul partiyalarin Sosial Demokratlarin ve Federalistlerin Hummet teskilatinin Milli Demokratlar ve Eserlerin namizedleri mubarizesinde partiyasiz namized azerbaycanli muselman qadin Perixanim Sofiyeva diger namizedleri usteledi ve Qarayazi dairesinden Tiflis qeza erobasinin besinci sesverme huququna malik numayendesi oldu Deputatliq fealiyyeti haqqinda cox da melumat bilinmir Lakin hokumeti oz kendlerine yaxin yerden kecen demiryolu cekdirme mecbur etdiyi melumdur I Xvadagiani deyir Muasir dovrde bele qadinin deputat secilmesi cox cetin oldugu halda 1918 ci ilde muselman qadinin secilmesi aglasigmazdir Tesevvur etmek cetindir ki o nece nufuza sahib imis Seckilerde Perixanima uduzan Gurcustan Sosialist Federalistler partiyasi oz resmi qezetleri olan Saxalxo Sakme de yaziblar Bir mezeli hadiseni isarelemeliyik Secilmis deputatlar icinde muselman bir qadin var Perixan SofiyevaSovet dovru Gurcustan bolsevikler terefinden isgal edildikden sonra 1921 ci ilde onlarin butun mulkleri musadire edildi Perixanim Sofiyevanin qardasi oglunun heyat yoldasi Resgende Sofiyevanin dediyine gore Perixanim bolseviklere ve sovet idareciliyine nifret etmisdir Ahil yaslarina qeder oz qedim alman mauzer silahiyla gezmisdir Stalinin Boyuk temizleme kompaniyasi zamani Perixanim 8 qardasindan 5 i gullenilmis ve kutlevi mezarliqlarin birinde defv edilmisdir Nesleri hele de tapilmamisdir I Xvadagiani arxivden qardaslarin senedlerin axtarib tapmaga calissa da bir sey tapa bilmemisdir Gumanki kollektivlesdirmeye qarsi olduqlarindan ya da sadece nisbeten varli olduqlarindan veten xaini hesab edilerek gullelenmisler Bu dovrde bunlar veten xaini hesab olunmaq ucun kifayet edirdi Qardaslarinin oldurulmesinden sonra heyatini yalniz qardaslarinin ovladlarini yetisdirib oxutmaq ucun serf etmisdir Bu nesilden bir cox ziyalilar cixmisdir AMEA Cografiya Institutunun direktoru Ramiz Memmedov Perixanim Sofiyevanin qardasi nevesidir Olumu 1953 cu ilde qardaslarininin qatili Stalinle eyni ilde qardasi ovladlarindan birinin hebs edilmesi xeberini esiden zaman infarkt kecirerek vefat etmisdir XatiresiSofo Kirtadze terefinden Perixanlmin tesviri Qaracala kendinde en boyuk nesil hele de Sofiyevlerdi Kendin butun ehalisi onun haqqinda esitmisdir Kendde onu goren ve hele de yasayan az insanlardan biri de onun qardasi oglunun dul heyat yoldasi Resgende Sofiyevadir O onun haqqinda bu sozleri demisdir Oo Perixan Allah rehmet etsin O nece de mohtesem qadin idi O kisi idi lakin qadin kimi anadan olmusdu Kisiler ondan qorxurdu onun sozu cox guclu idi Hec kim onun eksine getmeyi risk etmirdi Kendde nese olsaydi hami onla meslehetlesirdi onun sozu qanun kimi idi O dedise gel gelmeli idin o dedise get getmeli idin Bolsevikler geldiyi zaman o yene de Quran oxudu yene de oz mauzeri ile gezdi ona ne Sovet hokumeti ne de basqa nese qalib gele bilmedi O oz qardasi usaqlarina nazir kimi baxdi Yuksek tehsil verdi Onlar da gelecek de hekim muellim elm adamlari oldular Tehsil olmadan bu qeyri munkundur Lakin qadinlar Perixan kimi tehsil ala bilse savadlana bilse sonra o her seye qadir olar Perixanimin qardasi nevesi Bey Zad Sofiyev Qaracala kend mektebinde tarix muellimidir o esitdikleri barede bunlari demisdir Bu regiondaki yaslilarin hamisi onu taniyir ve onun haqqinda yaxsi seyler deyirler O cox yardimsever biri olub Hec vaxt insanlara komek etmekden yorulmayib Bir nov qadin Robin Hood olub Gurcustan parlamentinde cixisi zamani musteqil deputat Tariel Nakaidze onun haqqinda bu sozleri demisdir Perixanim Sofiyeva olkemizin musteqillik ve serefini qoruyub Qaracala mezarliginin bir hissesi Sofiyevler ucun ayrilmisdir Vefat eden zaman qardaslarinin mezarlarinin olmasini esas goturerek ozunun sade mezarda defn edilmesini vesiyyet etmisdir Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Azerbaycanin dovletcilik tarixinin parlaq sehifesi movzusuna hesr olunmus beynelxalq elmi konfransin materiallari Baki 2018 seh 222 ISBN 978 9952 479 17 1 The World s First Democratically Elected Muslim Woman was from Azerbaijani Village of Georgia 2019 01 05 tarixinde Istifade tarixi 2018 03 28 The World s First Democratically Elected Muslim Woman Was from Georgia 2018 03 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 03 28 2018 12 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 03 28 The World s First Democratically Elected Muslim Woman Was from Georgia Gurcu deputat Perixanim Sofiyeva olkemizin musteqillik ve serefini qoruyub 2021 07 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 28 MenbeGurcustanda ilk azerbaycanli xanim deputatXarici kecidlerPerixanim Sofiyeva ve ya Kisi Peri kimdir BBC