Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mərdavic ibn Ziyar (?-935) — Ziyarilər xanədanının qurucusu və ilk hökmdarı (928-935).
| Mərdavic ibn Ziyar | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 935 |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | monarx |
| Ailəsi | Ziyarilər |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Ata-baba tərəfindən Ari kökənli Gillilərin (Cili) Daxil bölgəsində yaşayan əsil bir qoluna, ana tərəfindən Royan ispəhbədlərinə mənsubdur. Zamanın diğər xanədanları kimi Ziyarilər də sonraları, İslam öncəsi tanınmış bir nəsəbə bağlanmak istəyiylə Ziyarın atası Vardanşahın Sasani imperatoru Xosrov zamanında Gilan kralı olan Arquş Fərhadanın soyundan gəldiyini iddia etmişdir.
Zeydilər hökmdarı Həsən əl-Utruşun (914-917) ardından çıxan iç savaşlar əsnasında Təbəristanı ələ gəçirmək istəyən , o sıralarda Samanilərin yanında olan Mərdavic ibn Ziyardan xidmətinə girməsini istədi. Beləcə Əsfarın ordu komandanı olan Mərdavic (315/927) Təbəristana yürüdü və Reydən gələn Dai Həsən ibn Qasımı Amül yaxınında yenərək öldürdü (316/928). Əsfar ilə Mərdavic, Təbəristanın böyük bir qismini işğal etdikdən sonra arxasından Rey, Qəzvin, Zəncan, Əbhər, Qum və Kərəc kimi digər bəzi Cibal vilayətlərini zəbt etdilər. Eynı il içərisində Mərdavic, Əsfarın xalqa aşırı şəkildə zülm etməsinin yol açdığı təpkiyi öz lehinə dəyərləndirərək Zəncanda müstəqilliyini elan etdi və Əsfarı Qəzvindən uzaqlaşdırıb (ehtimalən 319-cu (931-ci) ildə ortadan qaldırıb) taxtını ələ keçirdi. Daha sonra cənubi-qərbi İrandakı Abbasi xəlifəliyi torpaqlarına hakim olmak üçün girişimdə oldu və xəlifə Müqtədir-Billahın göndərdiyi ordunu Həmədanda mağlub edərək Dinəvər, Karmisin (Kirmanşah) və İsfahana hakim oldu (319/931). Ardından xəlifə Müqtədir-Billaha elçi yollayıb bu torpaqların müqataa (iqta) yoluyla ona verilməsini istədi. Etdiyi təklif bəzi şərtlərlə qəbul edildi və xəlifə onun hakimiyətinə razılıq verib, xələt və bayraq göndərdi. Bu önəmli bacarıqlardan cəsarət alan Mərdavic 321 (933) ildə Deyləmli lider Makan b. Kakinin üzərinə yürüdü və onu yənərək Təbəristanın gəri qalan kısımlarını və Cürcanı ələ keçirdi. Bunun üzərinə, qısa bir müddət sonra Buveyhi dövlətini quracak olan Əbülhəsən Əli ibn Buveyh ilə (İmadüddövlə) qardaşı Əbu Əli Həsən (Rüknüddövlə), Makan ibn Kakinin ordusundan ayrılıb Mərdavicin xixmətinə daxil oldular. Eyni il Mərdavic, Samani əmiri Nəsr ibn Əhməd ona qarşı harəkətə gəçincə Reyin əlində qalması şartıyla Cürcanı ona buraxmağı və illik vergi ödəməyi qəbul etdi .
Mərdavic Samanilərlə uğraşırkən Kərəcə vali təyin etdiyi Əbül-Hasan əli ibn Büvəyh xəlifəyə bağlı Fars bölgəsinə hakim olarak Şiraza yerləşib müstakil harəkət etməyə başladı (322/934). Bunun üzərinə Mərdavic Reydən İsfahana gəldi və Xuzistanı ələ keçirmək üçün buraya bir ordu göndərdi. Mərdavicin amacı Əli ibn Büvəyhin İraqa keçip xəlifəylə buluşmasını əngəlləmək və onu Xuzistandakı əsgərləriylə onu qüvvətləri arasında sıxışdıraraq etkisiz hala gətirməkti. Ramhürmüzə girən Mərdavicin qüvvətləri Abbasi komandanı Yakūtu yenib bölgənin mərkəzi Əhvazı ələ keçirdi (Şəvval 322 / sentyabr-oktyabr 934). Fəqət Əli ibn Buveyh, Mərdavicin Əhvazı ələ keçirdiğini duyunca təhlükəni anladı və onun adına xütbə oxudub onu mətbu, de fakto tanıdı; illik vergi ödəməyi qəbul etdiyi kimi ayrıca təminat olarak qardaşı Əbu Əli əl-Həsəni də İsfahana rəhn, girov göndərdi.
Mərdavic Rəbiüləvvəl 323-cü (fevral 935-ci) ildə İsfahanda, əski İran bayramlarından Səzakın qutlanması sırasında xidmətində olan bir qrup Türk əsgəri tərəfindən öldürüldü. Sui-qəsdin düzənlənməsində onun, ordusunda sayıları 4000-i keçən Türklərə karşı son dərəcə kötü davranmasının, birçoklarını öldürtüp (;;;) kəndilərini Deyləmli və Gilli askərləri korumak için savaşlarda ön saflara yərləştirməsinin ətkili olduğu rəvayət edilməkdədir (). Sui-qəsddə yer alanlar arasında sonraki yıllarda Bağdadda əmirül-üməra olan Tüzün və Bəckəmin də bulunduğu bəlirtilməktədir (;;;;;). Mərdavicin katlinin hilafət sarayında planlandığına dair söylənənlər isə İbn Miskəvəyhin də bəlirttiği gibi böyük bir ihtimallə uydurmadır ().
Başarılı bir kumandan və fırsatları dəğərləndirməsini bilən bir lidər olan Mərdavic özəlliklə Dəyləmli askərlər üzərində ciddi bir otoritə kurmuş və onları kəndisinə bağlamayı başararak () Dəyləmdəki hakimiyətini Günəy İrana kadar gənişlətmiştir. Bir ara Rəydə ikən Dai Əbu Hatim ər-Razinin təsiriylə İsmaililiği bənimsəmişsə də daha sonra bundan vazgəçmiş və İsmaililəri şiddətlə tənkit ətmiştir (;). Mərdavicin Abbasi karşıtlığının arkasında Zəydi-Şia kültürünün ətkisindən çox Dəyləmlilərin IV. (X əsr) yüzyıla kadar İslama girməmələri səbəbiylə əski İrana və onun ihtişamına dair bilinçlərinin canlı kalmasının rol oynadığını söyləmək gərəkir. Bununla bərabər Mərdavic iktidarını kurarkən gərçəkçi bir politika uygulayarak Abbasi hilafətini tanımış və sikkələrində halifələrin isminə yər vərmiştir. Çağdaşları tarafından son dərəcə gaddar bir kişi olarak nitələndirilən Mərdavicin Cibal vilayətlərinin zaptı sırasında binlərcə insanı öldürttüğü söylənməktədir (;). Gərək çağdaşı olan gərək daha sonra gələn tarihçilər, onun Abbasi hilafətini yıkıp əski İran Dəvlətini canlandırmak için planlar yaptığını yazmaktadır. Fakat ani ölümü hayallərinin də sonu olmuştur. Onun ölümü, Bağdat Abbasi sarayında inşad ədilən bir şiirdə Məcusilik atəşinin sönməsi şəklində dəğərləndirilmiştir ().
Mərdavic, uzun sayılmayacak iktidarı sürəsində yoğun bir askəri faaliyət içində bulunduğundan ilim və kültürlə fazla ilgilənəməmişsə də Əbu Bəkir ər-Razi ilə İsmaili alimlərindən Əbu Hatim ər-Razi arasındaki məşhur tartışmanın Rəydə Mərdavicin huzurunda yapıldığı rivayət ədilir (;). Mərdavicdən sonra qardaşı Vəşmgir və bunun soyundan gələnlər Ziyari xanədanını Xəzər dənizi bölgəsində bir güç olarak tutmağa davam etdilər.
İstinadlar
- İbn Əsir, VIII, 263
- Əbu Bəkir əs-Suli, s. 20, 62
- Məsudi, IV, 382
- İbn Miskəvəyh, I, 313
- Qardizi, s. 22-23
- Əbu Bəkir əs-Suli, s. 62
- a.g.ə., s. 20, 62
- Məsudi, IV, 383
- İbn Miskəvəyh, I, 315
- Qardizi, s. 23
- Muhamməd b. Abdülməlik əl-Həmədani, XI, 297
- İbn Əsir, VIII, 301
- Təcaribül-üməm, I, 310
- a.g.ə., I, 316
- Günər, s. 187
- Stern, BSOAS, XXIII [1960], s. 65-66
- Məsudi, IV, 379, 380, 381
- İbn Miskəvəyh, I, 379
- Əbu Bəkir əs-Suli, s. 22
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Merdavic ibn Ziyar 935 Ziyariler xanedaninin qurucusu ve ilk hokmdari 928 935 Merdavic ibn ZiyarSexsi melumatlarDogum tarixiDogum yeri Fumen Fumen sehristani Gilan ostani IranVefat tarixi 935Vefat yeri Isfahan Merkezi bexsi d Isfahan sehristani Isfahan ostani IranFealiyyeti monarxAilesi Ziyariler Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAta baba terefinden Ari kokenli Gillilerin Cili Daxil bolgesinde yasayan esil bir qoluna ana terefinden Royan ispehbedlerine mensubdur Zamanin diger xanedanlari kimi Ziyariler de sonralari Islam oncesi taninmis bir nesebe baglanmak isteyiyle Ziyarin atasi Vardansahin Sasani imperatoru Xosrov zamaninda Gilan krali olan Arqus Ferhadanin soyundan geldiyini iddia etmisdir Zeydiler hokmdari Hesen el Utrusun 914 917 ardindan cixan ic savaslar esnasinda Teberistani ele gecirmek isteyen o siralarda Samanilerin yaninda olan Merdavic ibn Ziyardan xidmetine girmesini istedi Belece Esfarin ordu komandani olan Merdavic 315 927 Teberistana yurudu ve Reyden gelen Dai Hesen ibn Qasimi Amul yaxininda yenerek oldurdu 316 928 Esfar ile Merdavic Teberistanin boyuk bir qismini isgal etdikden sonra arxasindan Rey Qezvin Zencan Ebher Qum ve Kerec kimi diger bezi Cibal vilayetlerini zebt etdiler Eyni il icerisinde Merdavic Esfarin xalqa asiri sekilde zulm etmesinin yol acdigi tepkiyi oz lehine deyerlendirerek Zencanda musteqilliyini elan etdi ve Esfari Qezvinden uzaqlasdirib ehtimalen 319 cu 931 ci ilde ortadan qaldirib taxtini ele kecirdi Daha sonra cenubi qerbi Irandaki Abbasi xelifeliyi torpaqlarina hakim olmak ucun girisimde oldu ve xelife Muqtedir Billahin gonderdiyi ordunu Hemedanda maglub ederek Dinever Karmisin Kirmansah ve Isfahana hakim oldu 319 931 Ardindan xelife Muqtedir Billaha elci yollayib bu torpaqlarin muqataa iqta yoluyla ona verilmesini istedi Etdiyi teklif bezi sertlerle qebul edildi ve xelife onun hakimiyetine raziliq verib xelet ve bayraq gonderdi Bu onemli bacariqlardan cesaret alan Merdavic 321 933 ilde Deylemli lider Makan b Kakinin uzerine yurudu ve onu yenerek Teberistanin geri qalan kisimlarini ve Curcani ele kecirdi Bunun uzerine qisa bir muddet sonra Buveyhi dovletini quracak olan Ebulhesen Eli ibn Buveyh ile Imaduddovle qardasi Ebu Eli Hesen Ruknuddovle Makan ibn Kakinin ordusundan ayrilib Merdavicin xixmetine daxil oldular Eyni il Merdavic Samani emiri Nesr ibn Ehmed ona qarsi harekete gecince Reyin elinde qalmasi sartiyla Curcani ona buraxmagi ve illik vergi odemeyi qebul etdi Merdavic Samanilerle ugrasirken Kerece vali teyin etdiyi Ebul Hasan eli ibn Buveyh xelifeye bagli Fars bolgesine hakim olarak Siraza yerlesib mustakil hareket etmeye basladi 322 934 Bunun uzerine Merdavic Reyden Isfahana geldi ve Xuzistani ele kecirmek ucun buraya bir ordu gonderdi Merdavicin amaci Eli ibn Buveyhin Iraqa kecip xelifeyle bulusmasini engellemek ve onu Xuzistandaki esgerleriyle onu quvvetleri arasinda sixisdiraraq etkisiz hala getirmekti Ramhurmuze giren Merdavicin quvvetleri Abbasi komandani Yakutu yenib bolgenin merkezi Ehvazi ele kecirdi Sevval 322 sentyabr oktyabr 934 Feqet Eli ibn Buveyh Merdavicin Ehvazi ele kecirdigini duyunca tehlukeni anladi ve onun adina xutbe oxudub onu metbu de fakto tanidi illik vergi odemeyi qebul etdiyi kimi ayrica teminat olarak qardasi Ebu Eli el Heseni de Isfahana rehn girov gonderdi Merdavic Rebiulevvel 323 cu fevral 935 ci ilde Isfahanda eski Iran bayramlarindan Sezakin qutlanmasi sirasinda xidmetinde olan bir qrup Turk esgeri terefinden olduruldu Sui qesdin duzenlenmesinde onun ordusunda sayilari 4000 i kecen Turklere karsi son derece kotu davranmasinin bircoklarini oldurtup kendilerini Deylemli ve Gilli askerleri korumak icin savaslarda on saflara yerlestirmesinin etkili oldugu revayet edilmekdedir Sui qesdde yer alanlar arasinda sonraki yillarda Bagdadda emirul umera olan Tuzun ve Beckemin de bulundugu belirtilmektedir Merdavicin katlinin hilafet sarayinda planlandigina dair soylenenler ise Ibn Miskeveyhin de belirttigi gibi boyuk bir ihtimalle uydurmadir Basarili bir kumandan ve firsatlari degerlendirmesini bilen bir lider olan Merdavic ozellikle Deylemli askerler uzerinde ciddi bir otorite kurmus ve onlari kendisine baglamayi basararak Deylemdeki hakimiyetini Guney Irana kadar genisletmistir Bir ara Reyde iken Dai Ebu Hatim er Razinin tesiriyle Ismaililigi benimsemisse de daha sonra bundan vazgecmis ve Ismailileri siddetle tenkit etmistir Merdavicin Abbasi karsitliginin arkasinda Zeydi Sia kulturunun etkisinden cox Deylemlilerin IV X esr yuzyila kadar Islama girmemeleri sebebiyle eski Irana ve onun ihtisamina dair bilinclerinin canli kalmasinin rol oynadigini soylemek gerekir Bununla beraber Merdavic iktidarini kurarken gercekci bir politika uygulayarak Abbasi hilafetini tanimis ve sikkelerinde halifelerin ismine yer vermistir Cagdaslari tarafindan son derece gaddar bir kisi olarak nitelendirilen Merdavicin Cibal vilayetlerinin zapti sirasinda binlerce insani oldurttugu soylenmektedir Gerek cagdasi olan gerek daha sonra gelen tarihciler onun Abbasi hilafetini yikip eski Iran Devletini canlandirmak icin planlar yaptigini yazmaktadir Fakat ani olumu hayallerinin de sonu olmustur Onun olumu Bagdat Abbasi sarayinda insad edilen bir siirde Mecusilik atesinin sonmesi seklinde degerlendirilmistir Merdavic uzun sayilmayacak iktidari suresinde yogun bir askeri faaliyet icinde bulundugundan ilim ve kulturle fazla ilgilenememisse de Ebu Bekir er Razi ile Ismaili alimlerinden Ebu Hatim er Razi arasindaki meshur tartismanin Reyde Merdavicin huzurunda yapildigi rivayet edilir Merdavicden sonra qardasi Vesmgir ve bunun soyundan gelenler Ziyari xanedanini Xezer denizi bolgesinde bir guc olarak tutmaga davam etdiler IstinadlarIbn Esir VIII 263 Ebu Bekir es Suli s 20 62 Mesudi IV 382 Ibn Miskeveyh I 313 Qardizi s 22 23 Ebu Bekir es Suli s 62 a g e s 20 62 Mesudi IV 383 Ibn Miskeveyh I 315 Qardizi s 23 Muhammed b Abdulmelik el Hemedani XI 297 Ibn Esir VIII 301 Tecaribul umem I 310 a g e I 316 Guner s 187 Stern BSOAS XXIII 1960 s 65 66 Mesudi IV 379 380 381 Ibn Miskeveyh I 379 Ebu Bekir es Suli s 22Hemcinin baxZiyariler xanedani