Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Məmməd ağa Mustafa ağa oğlu Vəkilov (1862, 24 avqust – 1941) — maarifçi, ictimai-siyasi xadim, türkoloq, AXC Parlamenti dəftərxanasının rəisi, Zaqafqaziya (Qori) Müəllimlər Seminariyasının məzunu.
| Məmməd ağa Vəkilov | |
|---|---|
| Məhəmməd ağa Mustafa ağa oğlu Vəkilov | |
| 1918 – 1920 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Salahlı, Qazax qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Mustafa ağa Mirzalı ağa oğlu Vəkilov (1833-1883) |
| Anası | Fatma xanım |
| Həyat yoldaşı | Mədinə xanım Əmiraslan ağa qızı Şıxlinskaya |
| Uşaqları | Teymur bəy Vəkilov, Mustafa ağa Vəkilov |
Həyatı və fəaliyyəti
Qazax qəzasının Salahlı kəndində mülkədar ailəsində doğulmuşdur. Bəzən adı "Məhəmməd ağa" şəklində də yazılır. Atası Mustafa ağa Mirzalı ağa oğlu Vəkilov (1833-1883), anası Fatma xanımdır. Mustafa ağa Krım müharibəsi zamanı Qafqaz cəbhəsində gedən döyüşlərdə Qazax bəy sotnyasının (yüzlük) sıralarında hərbi əməliyyatlarda iştirak etmiş, döyüşlərdə fərqləndiyinə görə, ordu komandanlığı tərəfindən gümüş temlyak gəzdirmək hüququnda yunker rütbəsinə layiq görülmüşdür.
Məmməd ağa Vəkilov Qori Seminariyasını bitirmiş (1883), Kutaisi quberniyasında kənd müəllimi işləmiş, sonra Kutaisi hərbi qubernatorluğu hərbi-xalq idarəsində dövlət müşaviri rütbəsində yazı tərcüməçisi işləmişdir.
Sonra xidməti vəzifəsi Tiflisə dəyişdirilmiş, 1905-ci ildən Qafqaz canişini Vorontsov-Daşkovun dəftərxanasında, hərbi-xalq işləri idarəsində, 1913-cü ildən Xüsusi Şöbədə çalışmışdır. Bu illərdə Tiflisin mədəni və ictimai həyatında yaxından iştirak etmiş, şəhərin türk əhalisi arasında hörmətli şəxslərdən biri olmuşdur. Ən yaxın dostları sırasında Cəlil Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Firidun bəy Köçərli kimi ziyalılar vardı.
Xalqının maariflənməsi yolunda var qüvvəsi ilə çalışan Məmməd ağa XX yüzilin əvvəllərində Tiflisdə hər dildə bir neçə qəzet çıxdığı halda, Qafqazın etnik spektrində çoxluq təşkil edən Azərbaycan türklərinin dilində bircə qəzet ("Şərqi-rus") çıxmasından narahat olduğundan, təşəbbüsdə bulunaraq 1905-ci ilin iyununda türkcə "İqbal" qəzeti nəşr etmək arzusu ilə canişin dəftərxanasına rəsmi ərizə ilə müraciət edir. Həmin komitənin sədri Qakkel iyunun 20-də Vəkilovun ərizəsinə rədd cavabı verməyi məsləhət görür. Səbəb – üzrə senzor qıtlığı göstərilirdi.
Onun yaxın dostu Cəlil Məmmədquluzadə də bu vaxt "Novruz" adlı qəzet buraxmaq üçü ərizə vermişdi. Qanunun tələb etdiyi təhsil senzinə malik olan hər iki şəxs rədd cavabı alsalar da, geri çəkilmirlər. Maraqlıdır ki, hər iki qəzetin hökumətə təqdim edilən proqramları eyni olmuşdur.
Ruhdan düşməyən dostlar taktikanı dəyişirlər. C.Məmmədquluzadə avqustun 13-də Qafqaz canişininə ərizə ilə müraciət edərək "Novruz" qəzetini nəşri barədə onu verilən hüquqdan Məmməd ağa Mustafa ağa oğlu Vəkilovun xeyrinə əl çəkdiyini bəyan edir. Üç gün sonra – avqustun 16-da Vəkilov icazənamə alır. Həmin ilin oktyabrında Vəkilov "İqbal"ı çıxarmaq üçün hökumətdən "Novruz"un hesabına aldığı hüququ Cəlil Məmmədquluzadəyə qaytarır. Lakin sonra Mirzə Cəlil çıxarmaq qərarına gəldiyindən bu niyyət gerçəkləşməmiş qalır.
Məmməd ağa 1906-cı il fevralın 20-də Tiflisdə sərdar Vorontsov-Daşkovun təşəbbüsü ilə Yaşıl zal adlı Hümayun salonda başlanan erməni-müsəlman danışıqlarında Əhməd bəy Ağayev, İsrafil Hacıyev, Əlimərdan bəy Topçubaşov, doktor Qara bəy Qarabəyov, podpolkovnik İbrahim ağa Vəkilov, Ələkbər bəy Xasməmmədov, Adil xan Ziyadxanov və s. şəxslərlə bərabər Qafqazın türk əhalisini təmsil etmişdir.
Məmməd ağa Vəkilov 1912-ci ildən Qafqaz Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti idarə heyətinin sədri idi.
Birinci Cahan Savaşı ərəfəsində zabit hazırlığı məktəbində Osmanlı türkcəsindən dərs demiş, hətta 1914-cü ildə həmin məktəbin müəllimi general-mayor M.D.Qutorla birlikdə 68 səhifəlik "Türk dilinin qısa qrammatikası" (Osmanlı türkcəsinin – İ.U.) kitabını nəşr etdirmişdir. Çar Nikolayın 1915-ci ildə Qafqaz səfəri əsnasında Tiflisdə Sərdar Sarayında onun şərəfinə verilən ziyafətdə Qafqaz müsəlmanları adından "salam" nitqi söyləməyin ona etibar olunması Məmməd ağanın hökumət yanında böyük etimad sahibi olmasından xəbər verirdi.
Millətpərvər ziyalılar dəstəsinə mənsub olan Məmməd ağa Vəkilov Azərbaycanın istiqlalı ideyasına rəğbətlə yanaşmış, millətin taleyində həlledici rol oynamış olan həmin dramatik hadisələrdə bir kənarda durub baxmamışdır.
Məmməd ağanın həyatı 1918-ci ildən sonra Bakı ilə bağlı olmuş, burada demokratik cümhuriyyət süqut edən günədək parlament dəftərxanasının rəisi vəzifəsində çalışmış, yeni dövlət quruculuğunda qüvvəsini əsirgəməmişdir.
Sovetləşmədən sonra bir müddət Darülmüəllimatda (Qızlar Seminariyası) türk dilindən dərs demiş, lakin sonra pensiyaya çıxmış, heç bir yerdə işləməmişdir.
Məmməd ağa Vəkilov ictimai, siyasi və pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı Azərbaycan lüğətçiliyinə də böyük töhfə vermiş, bu vacib iş üzərində bütün ömrü boyu çalışmışdır. Hazırladığı materialları 30-cu illərin sonlarında SSRİ EA Azərbaycan Filialı Ensiklopediya və Lüğətlər İnstitutunun direktoru Heydər Hüseynova təqdim etmiş, zəhmətinin qonorarını almışdır. Lakin 1940-46-cı illərdə Heydər Hüseynovun redaktorluğu altında çapdan çıxan rusca-azərbaycanca lüğətlərdə tərtibçilərdən biri kimi Məmməd ağa Vəkilovun adına rast gəlinmir. Görünür, o səbəbdən ki, Məmməd ağa Vəkilov demokratik cümhuriyyət dönəmində parlament dəftərxanasının rəisi olmuş, oğlu Mustafa "xalq düşməni" kimi məhkum edilərək sürgünə göndərilmişdi. H.Hüseynovun redaktorluğu ilə 1939-cu ildə nəşr edilmiş "Azərbaycanca-rusca lüğət" ilə, yenə onun redaktorluğu ilə 1941-ci ildə nəşr edilmiş eyniadlı lüğətin təkmilləşdirilmiş variantının müqayisəsi göstərir ki, məhz ikincinin təməlində Məmməd ağanın lüğəti durur. Buna sübut kimi lüğətdə Qazax dialektinə, xüsusən də Salahlı şivəsinə məxsus çoxlu sayda söz və ifadələrin yer almasını göstərmək olar. Digər tərəfdən, lüğətə yazılmış ön sözdə də qeyd edilir ki, "1939-cu ildə institutumuz tərəfindən nəşr edilmiş "Azərbaycanca-rusca lüğət"in yenidən işlənmiş və xeyli artırılmış təb'idir". Lüğətin bu nəşrinə 17 min söz (törəmə söz və misallardan başqa) salınmışdır. Məmməd ağanın bu 30 illik əməyinin bəhrəsi şübhəsiz ki, Azərbaycan lüğətçiliyinə böyük töhfə sayıla bilər. Yeri gəlmişkən, Məmməd ağa Vəkilovun lüğətçilik fəaliyyətindən o vaxtın elm adamları xəbərdar imişlər. Onun türkologiya elmi üçün bu və digər xidmətlərindən Rusiya alimləri də xəbərdardır. Məmməd ağa Vəkilovun adı Rusiyada hazırlanmış türkologiya ensiklopediyasına düşmüşdür.
Ailəsi
Məmməd ağa Vəkilov öz həmkəndlisi Mədinə xanım Əmiraslan ağa qızı Şıxlinskaya ilə (general Əli ağa Şıxlinskinin əmisi qızı) 1898-ci ildə Tiflisdə evlənmişlər. Yeganə oğluna atası Mustafa ağanın adını qoymuşdur. Mustafa ağa Vəkilov ADR hökumətinin Avropaya göndərdiyi 100 tələbədən biri idi. Parisdə Sorbonna Universitetinin hüquq fakültəsini bitirib 1924-cü ildə Bakıya qayıtmışdır. Azərbaycanda ilk hüquq professoru kimi tarixə düşmüşdür. 1938-ci ildə repressiya olunmuş, şimal konslagerində həyatını itirmişdir.
Məmməd ağa Vəkilov 1941-ci ilin əvvəllərində gözlərini həyata yummuş, Dağüstü qəbristanlıqda qohumların yanında dəfn edilmişdir. Lakin baş daşı qoyan olmadığından bu böyük insanın məzarının yeri itmişdir. Mədinə xanım müharibədən sonrakı illərdə Bakıda vəfat etmişdir.
Mənbə
- İsmayıl Umudlu. , Bakı, "QAPP-poliqraf" nəşriyyatı, 2003, səh.365-387, 536 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Memmed aga Mustafa aga oglu Vekilov 1862 24 avqust 1941 maarifci ictimai siyasi xadim turkoloq AXC Parlamenti defterxanasinin reisi Zaqafqaziya Qori Muellimler Seminariyasinin mezunu Memmed aga VekilovMehemmed aga Mustafa aga oglu VekilovAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin parlament defterxanasinin reisi1918 1920Sexsi melumatlarDogum tarixi 24 avqust 1862Dogum yeri Salahli Qazax qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1941Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIAtasi Mustafa aga Mirzali aga oglu Vekilov 1833 1883 Anasi Fatma xanimHeyat yoldasi Medine xanim Emiraslan aga qizi SixlinskayaUsaqlari Teymur bey Vekilov Mustafa aga VekilovHeyati ve fealiyyetiQazax qezasinin Salahli kendinde mulkedar ailesinde dogulmusdur Bezen adi Mehemmed aga seklinde de yazilir Atasi Mustafa aga Mirzali aga oglu Vekilov 1833 1883 anasi Fatma xanimdir Mustafa aga Krim muharibesi zamani Qafqaz cebhesinde geden doyuslerde Qazax bey sotnyasinin yuzluk siralarinda herbi emeliyyatlarda istirak etmis doyuslerde ferqlendiyine gore ordu komandanligi terefinden gumus temlyak gezdirmek huququnda yunker rutbesine layiq gorulmusdur Memmed aga Vekilov Qori Seminariyasini bitirmis 1883 Kutaisi quberniyasinda kend muellimi islemis sonra Kutaisi herbi qubernatorlugu herbi xalq idaresinde dovlet musaviri rutbesinde yazi tercumecisi islemisdir Sonra xidmeti vezifesi Tiflise deyisdirilmis 1905 ci ilden Qafqaz canisini Vorontsov Daskovun defterxanasinda herbi xalq isleri idaresinde 1913 cu ilden Xususi Sobede calismisdir Bu illerde Tiflisin medeni ve ictimai heyatinda yaxindan istirak etmis seherin turk ehalisi arasinda hormetli sexslerden biri olmusdur En yaxin dostlari sirasinda Celil Memmedquluzade Omer Faiq Nemanzade Firidun bey Kocerli kimi ziyalilar vardi Xalqinin maariflenmesi yolunda var quvvesi ile calisan Memmed aga XX yuzilin evvellerinde Tiflisde her dilde bir nece qezet cixdigi halda Qafqazin etnik spektrinde coxluq teskil eden Azerbaycan turklerinin dilinde birce qezet Serqi rus cixmasindan narahat oldugundan tesebbusde bulunaraq 1905 ci ilin iyununda turkce Iqbal qezeti nesr etmek arzusu ile canisin defterxanasina resmi erize ile muraciet edir Hemin komitenin sedri Qakkel iyunun 20 de Vekilovun erizesine redd cavabi vermeyi meslehet gorur Sebeb uzre senzor qitligi gosterilirdi Onun yaxin dostu Celil Memmedquluzade de bu vaxt Novruz adli qezet buraxmaq ucu erize vermisdi Qanunun teleb etdiyi tehsil senzine malik olan her iki sexs redd cavabi alsalar da geri cekilmirler Maraqlidir ki her iki qezetin hokumete teqdim edilen proqramlari eyni olmusdur Ruhdan dusmeyen dostlar taktikani deyisirler C Memmedquluzade avqustun 13 de Qafqaz canisinine erize ile muraciet ederek Novruz qezetini nesri barede onu verilen huquqdan Memmed aga Mustafa aga oglu Vekilovun xeyrine el cekdiyini beyan edir Uc gun sonra avqustun 16 da Vekilov icazename alir Hemin ilin oktyabrinda Vekilov Iqbal i cixarmaq ucun hokumetden Novruz un hesabina aldigi huququ Celil Memmedquluzadeye qaytarir Lakin sonra Mirze Celil Molla Nesreddin jurnalini cixarmaq qerarina geldiyinden bu niyyet gerceklesmemis qalir Memmed aga 1906 ci il fevralin 20 de Tiflisde serdar Vorontsov Daskovun tesebbusu ile Yasil zal adli Humayun salonda baslanan ermeni muselman danisiqlarinda Ehmed bey Agayev Israfil Haciyev Elimerdan bey Topcubasov doktor Qara bey Qarabeyov podpolkovnik Ibrahim aga Vekilov Elekber bey Xasmemmedov Adil xan Ziyadxanov ve s sexslerle beraber Qafqazin turk ehalisini temsil etmisdir Memmed aga Vekilov 1912 ci ilden Qafqaz Muselman Xeyriyye Cemiyyeti idare heyetinin sedri idi Birinci Cahan Savasi erefesinde zabit hazirligi mektebinde Osmanli turkcesinden ders demis hetta 1914 cu ilde hemin mektebin muellimi general mayor M D Qutorla birlikde 68 sehifelik Turk dilinin qisa qrammatikasi Osmanli turkcesinin I U kitabini nesr etdirmisdir Car Nikolayin 1915 ci ilde Qafqaz seferi esnasinda Tiflisde Serdar Sarayinda onun serefine verilen ziyafetde Qafqaz muselmanlari adindan salam nitqi soylemeyin ona etibar olunmasi Memmed aganin hokumet yaninda boyuk etimad sahibi olmasindan xeber verirdi Milletperver ziyalilar destesine mensub olan Memmed aga Vekilov Azerbaycanin istiqlali ideyasina regbetle yanasmis milletin taleyinde helledici rol oynamis olan hemin dramatik hadiselerde bir kenarda durub baxmamisdir Memmed aganin heyati 1918 ci ilden sonra Baki ile bagli olmus burada demokratik cumhuriyyet suqut eden gunedek parlament defterxanasinin reisi vezifesinde calismis yeni dovlet quruculugunda quvvesini esirgememisdir Sovetlesmeden sonra bir muddet Darulmuellimatda Qizlar Seminariyasi turk dilinden ders demis lakin sonra pensiyaya cixmis hec bir yerde islememisdir Memmed aga Vekilov ictimai siyasi ve pedaqoji fealiyyeti ile yanasi Azerbaycan lugetciliyine de boyuk tohfe vermis bu vacib is uzerinde butun omru boyu calismisdir Hazirladigi materiallari 30 cu illerin sonlarinda SSRI EA Azerbaycan Filiali Ensiklopediya ve Lugetler Institutunun direktoru Heyder Huseynova teqdim etmis zehmetinin qonorarini almisdir Lakin 1940 46 ci illerde Heyder Huseynovun redaktorlugu altinda capdan cixan rusca azerbaycanca lugetlerde tertibcilerden biri kimi Memmed aga Vekilovun adina rast gelinmir Gorunur o sebebden ki Memmed aga Vekilov demokratik cumhuriyyet doneminde parlament defterxanasinin reisi olmus oglu Mustafa xalq dusmeni kimi mehkum edilerek surgune gonderilmisdi H Huseynovun redaktorlugu ile 1939 cu ilde nesr edilmis Azerbaycanca rusca luget ile yene onun redaktorlugu ile 1941 ci ilde nesr edilmis eyniadli lugetin tekmillesdirilmis variantinin muqayisesi gosterir ki mehz ikincinin temelinde Memmed aganin lugeti durur Buna subut kimi lugetde Qazax dialektine xususen de Salahli sivesine mexsus coxlu sayda soz ve ifadelerin yer almasini gostermek olar Diger terefden lugete yazilmis on sozde de qeyd edilir ki 1939 cu ilde institutumuz terefinden nesr edilmis Azerbaycanca rusca luget in yeniden islenmis ve xeyli artirilmis teb idir Lugetin bu nesrine 17 min soz toreme soz ve misallardan basqa salinmisdir Memmed aganin bu 30 illik emeyinin behresi subhesiz ki Azerbaycan lugetciliyine boyuk tohfe sayila biler Yeri gelmisken Memmed aga Vekilovun lugetcilik fealiyyetinden o vaxtin elm adamlari xeberdar imisler Onun turkologiya elmi ucun bu ve diger xidmetlerinden Rusiya alimleri de xeberdardir Memmed aga Vekilovun adi Rusiyada hazirlanmis turkologiya ensiklopediyasina dusmusdur AilesiMemmed aga Vekilov oz hemkendlisi Medine xanim Emiraslan aga qizi Sixlinskaya ile general Eli aga Sixlinskinin emisi qizi 1898 ci ilde Tiflisde evlenmisler Yegane ogluna atasi Mustafa aganin adini qoymusdur Mustafa aga Vekilov ADR hokumetinin Avropaya gonderdiyi 100 telebeden biri idi Parisde Sorbonna Universitetinin huquq fakultesini bitirib 1924 cu ilde Bakiya qayitmisdir Azerbaycanda ilk huquq professoru kimi tarixe dusmusdur 1938 ci ilde repressiya olunmus simal konslagerinde heyatini itirmisdir Memmed aga Vekilov 1941 ci ilin evvellerinde gozlerini heyata yummus Dagustu qebristanliqda qohumlarin yaninda defn edilmisdir Lakin bas dasi qoyan olmadigindan bu boyuk insanin mezarinin yeri itmisdir Medine xanim muharibeden sonraki illerde Bakida vefat etmisdir MenbeIsmayil Umudlu Baki QAPP poliqraf nesriyyati 2003 seh 365 387 536 seh Hemcinin baxAzerbaycan Demokratik Respublikasi parlamenti Fexri Vekilov Mensur Vekilov Mustafa bey Vekilov Rehim bey Vekilov Medine Qiyasbeyli Mehdixan Vekilov Semed Vurgun Yusif Semedoglu Vaqif Semedoglu Aybeniz Vekilova Cavansir Vekilov