Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müqəddəs Qriqoris (erm. Գրիգորիս Աղվանացի, 302, Kayseri – 335 və ya 330, Dərbənd) — ənənəvi olaraq Alban Həvari Kilsəsinin katolikoslarından biri qəbul edilən, Parfiya mənşəli din xadimi. Erməni Həvari Kilsəsinin müqəddəsi sayılır.
| Müqəddəs Qriqoris | |
|---|---|
 Müqəddəs Qriqorisin Amaras monastırında şəkili | |
| Rütbə | Katolikos, Şəhid, Müqəddəs |
| Doğum tarixi | təxm. 302 |
| Doğum yeri | Kayseri, Bizans imperiyası |
| Vəfat tarixi | təxm. 340 |
| Vəfat yeri | Dərbənd, |
| Qeyd edilir | Alban Avtokefal Həvari Kilsəsi, Erməni Qriqorian Kilsəsi |
| Əsas məbədi | Amaras monastırı |
Həyatı
Qriqoris IV əsrin əvvəllərində, indiki Kayseridə — o zamanlar Caesaria Mazaca adlanan şəhərdə doğulmuşdu. Babası , atası və qardaşı Erməni Qriqorian Kilsəsi katolikosu olmuşdular. Əslən parfiyalı idi. Bir ənəyə görə babası Qriqori tərəfindən, başqa bir ənənəyə görə isə əmisi Aristakes tərəfindən hələ 15 yaşında təqdis edilərək dini fəaliyyətə başlamışdı. O, Albaniya kralı Urnayr dövründə xidmət edən Albaniyanın ilk katolikosu olan Satalalı Tomasın varisi hesab olunur. Ənənəvi olaraq o, həm də Zəkəriyyə və Müqəddəs Pantaleonun qalıqlarını Tsri şəhərində (müasir Bərdə yaxınlığında) tikilmiş kilsəyə gətirməsi ilə tanınır.Mxitar Qoşun Alban salnaməsində onun adı Katolikos Lazardan sonra, 8-ci yerdə çəkilir.
Ölümü
Favstos Buzandın yazdığına görə, Qriqoris bir müddət sonra xristianlığı Maskut çarı Sanesana təbliğ etmək üçün Məsqətə (indiki Azərbaycanın şimal-şərq bölgəsində və Xəzər dənizinin cənubi Dağıstan sahilində yerləşirdi) gedib (Movses Xorenliyə əsasən isə onun adı Sanatruk idi və qohumu olub Arşakilər nəslindən idi). Əfsanəyə görə Qriqoris Sanesanın oğullarını — Musa, Daniel və İlyas ilə birlikdə 387 davamçısını xristianlığa gətirəndən sonra Sanesanın əmri ilə Dərbənddən 37 kilometr cənubda indiki Nüğdi kəndi yaxınlığında hesab edilən Vatne bölgəsində atlı Maskut əsgərləri tərəfindən tapdalanaraq şəhid edilib. Lakin digər mənbələrə görə, bu hadisə Kür çayının düz sahilində, 334-cü ildə Paytakaranda baş verib. Mxitar Qoş Qriqorisin şəhadəti tarixi 348-ci il kimi təqdim edir. Yenə ənənəvi məlumata əsasən Qriqorisin xristianlığa gətirdiyi şəxslər də həmin ilin 20 avqustunda Sanesan tərəfindən şəhid edilib.
Qriqorisin cənazəsi Amaras monastırına aparılaraq şimal girişinin yaxınlığındakı naməlum qəbirdə basdırılıb. Movses Kalankatlının yazdıqlarına görə, 489-cu ildə Qafqaz Albaniyasının kralı III Mömin Vaçaqan Qriqorisin qalıqlarını taparaq Amaras monastırının içərisindəki qəbirdə basdırıb. Qriqorisin Nüğdidəki ölüm yeri kimi qəbul edilən yerdə isə naməlum bir tarixdə erməni kilsəsi ucaldılmışdır.
Anım günləri
Erməni kilsəsi Qriqorisin anımını İsanın mövlud günündən əvvəlki 3-cü şənbə günü; bayramının 3-cü bazar günü Qriqorinin digər oğulları və nəvələri ilə birlikdə, eləcə də Xaçın Ucaldılması günündən sonrakı 5-ci bazar günündən sonrakı bazar ertəsi qeyd edir.
Elmi mübahisələr
Bəzi alimlər, daha dəqiq desək, Zaza Aleksidze və Jan-Pyer Mahe Qriqorisin əfsanəsini uydurma hesab edərək, onun fəaliyyət ərazisini Quqarkla məhdudlaşdırırlar: "…tarixşünaslıq məlumatlarının yaxından tədqiqi bizi belə bir nəticəyə gətirməlidir ki, Qriqorisin heç vaxt Albaniyada dini təbliğ etməyib və ölkənin xristianlaşdırılmasında heç bir rol oynamayıb. Həqiqətən də müqəddəsin şəhadəti haqqında ilk yazılı məlumatı özündə əks etdirən Buzandaran onu Albaniyaya göndərilmiş yepiskop kimi deyil, "İberiya və Alban sərhəd bölgəsinin katolikosu" kimi qeyd edir" Aleksidze və Mahenin fikrincə bu əfsanə çox sonradan, 7-ci əsrdə erməni kilsənin katolikosu I Abraham (607–615) tərəfindən Alban kilsəsini tabe etmək üçün uydurulub. Erməni akademik Hranuş Xaratyan Aleksidze və Maheni həm Faustun, həm də Xorenatsinin sözlərini təhrif etməkdə ittiham edib.
İstinadlar
- Template:Christian Settipani, "Nos ancêtres de l'Antiquité", 1991. S. 66.
- Settipani C. Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs (fr.): Les princes caucasiens et l'Empire du VIe au IXe siècle. Paris: 2006. P. 108.
- Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle (fr.): Tables généalogiques et chronologiques. Rome: 1990. P. 243.
- René Grousset: Histoire de l´Arménie, Payot, Paris, 1973, S. 130.
- Favstos Buzand — The Epic Histories Attributed to P'awstos Buzand, ingiliscəyə tərcümə edən Nina Garsoian, Cambridge, Massachusetts, 1983. IV.50; cild 12.
- Nikonorov, Andrei. "ГРИГОРИС АЛБАНСКИЙ" [Albaniyalı Qriqoris]. Pravoslav Ensiklopediyası (rus). 2022-09-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-15.
- Chorbajian, Levon; Donabédian, Patrick; Mutafian, Claude. The Caucasian Knot: The History & Geopolitics of Nagorno-Karabagh (ingilis). Zed Books. 1994. 57. ISBN . 2022-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-15.
- The Caucasian Albanian palimpsests of Mt. Sinai. Jost Gippert. Turnhout: Brepols. 2008–2010. xiv. ISBN . OCLC 319126785.
- Moisey Kalankatuklu, "Albaniya tarixi", Mxitar Qoş, "Alban salnaməsi"; (Tərcüməçi: Ziya Bünyadov), Bakı, Avrasiya Press, 2006, səh. 262
- Kharatyan, Hranush. "Touching upon issues of Yeghishe the Apostle, Grigoris and the christianization of the Caucasian Aghvank (Albania) (In connection with the publication of the deciphering of the Caucasian Albanian old double-script palimpsest)". mechitar.org. 2021-12-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-15.
| SƏLƏF Katolikos Lazar |  | Müqəddəs Qriqoris ~302 - ~340 | | XƏLƏF Katolikos I Zəkəriyyə |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muqeddes Qriqoris erm Գրիգորիս Աղվանացի 302 Kayseri 335 ve ya 330 Derbend enenevi olaraq Alban Hevari Kilsesinin katolikoslarindan biri qebul edilen Parfiya menseli din xadimi Ermeni Hevari Kilsesinin muqeddesi sayilir Muqeddes QriqorisMuqeddes Qriqorisin Amaras monastirinda sekiliRutbe Katolikos Sehid MuqeddesDogum tarixi texm 302Dogum yeri Kayseri Bizans imperiyasiVefat tarixi texm 340Vefat yeri Derbend Qeyd edilir Alban Avtokefal Hevari Kilsesi Ermeni Qriqorian KilsesiEsas mebedi Amaras monastiriHeyatiQriqoris IV esrin evvellerinde indiki Kayseride o zamanlar Caesaria Mazaca adlanan seherde dogulmusdu Babasi atasi ve qardasi Ermeni Qriqorian Kilsesi katolikosu olmusdular Eslen parfiyali idi Bir eneye gore babasi Qriqori terefinden basqa bir eneneye gore ise emisi Aristakes terefinden hele 15 yasinda teqdis edilerek dini fealiyyete baslamisdi O Albaniya krali Urnayr dovrunde xidmet eden Albaniyanin ilk katolikosu olan Satalali Tomasin varisi hesab olunur Enenevi olaraq o hem de Zekeriyye ve Muqeddes Pantaleonun qaliqlarini Tsri seherinde muasir Berde yaxinliginda tikilmis kilseye getirmesi ile taninir Mxitar Qosun Alban salnamesinde onun adi Katolikos Lazardan sonra 8 ci yerde cekilir OlumuMuqeddes Qriqoris Kilsesi Nugdi Favstos Buzandin yazdigina gore Qriqoris bir muddet sonra xristianligi Maskut cari Sanesana teblig etmek ucun Mesqete indiki Azerbaycanin simal serq bolgesinde ve Xezer denizinin cenubi Dagistan sahilinde yerlesirdi gedib Movses Xorenliye esasen ise onun adi Sanatruk idi ve qohumu olub Arsakiler neslinden idi Efsaneye gore Qriqoris Sanesanin ogullarini Musa Daniel ve Ilyas ile birlikde 387 davamcisini xristianliga getirenden sonra Sanesanin emri ile Derbendden 37 kilometr cenubda indiki Nugdi kendi yaxinliginda hesab edilen Vatne bolgesinde atli Maskut esgerleri terefinden tapdalanaraq sehid edilib Lakin diger menbelere gore bu hadise Kur cayinin duz sahilinde 334 cu ilde Paytakaranda bas verib Mxitar Qos Qriqorisin sehadeti tarixi 348 ci il kimi teqdim edir Yene enenevi melumata esasen Qriqorisin xristianliga getirdiyi sexsler de hemin ilin 20 avqustunda Sanesan terefinden sehid edilib Qriqorisin cenazesi Amaras monastirina aparilaraq simal girisinin yaxinligindaki namelum qebirde basdirilib Movses Kalankatlinin yazdiqlarina gore 489 cu ilde Qafqaz Albaniyasinin krali III Momin Vacaqan Qriqorisin qaliqlarini taparaq Amaras monastirinin icerisindeki qebirde basdirib Qriqorisin Nugdideki olum yeri kimi qebul edilen yerde ise namelum bir tarixde ermeni kilsesi ucaldilmisdir Anim gunleriErmeni kilsesi Qriqorisin animini Isanin movlud gununden evvelki 3 cu senbe gunu bayraminin 3 cu bazar gunu Qriqorinin diger ogullari ve neveleri ile birlikde elece de Xacin Ucaldilmasi gununden sonraki 5 ci bazar gununden sonraki bazar ertesi qeyd edir Elmi mubahiselerBezi alimler daha deqiq desek Zaza Aleksidze ve Jan Pyer Mahe Qriqorisin efsanesini uydurma hesab ederek onun fealiyyet erazisini Quqarkla mehdudlasdirirlar tarixsunasliq melumatlarinin yaxindan tedqiqi bizi bele bir neticeye getirmelidir ki Qriqorisin hec vaxt Albaniyada dini teblig etmeyib ve olkenin xristianlasdirilmasinda hec bir rol oynamayib Heqiqeten de muqeddesin sehadeti haqqinda ilk yazili melumati ozunde eks etdiren Buzandaran onu Albaniyaya gonderilmis yepiskop kimi deyil Iberiya ve Alban serhed bolgesinin katolikosu kimi qeyd edir Aleksidze ve Mahenin fikrince bu efsane cox sonradan 7 ci esrde ermeni kilsenin katolikosu I Abraham 607 615 terefinden Alban kilsesini tabe etmek ucun uydurulub Ermeni akademik Hranus Xaratyan Aleksidze ve Maheni hem Faustun hem de Xorenatsinin sozlerini tehrif etmekde ittiham edib IstinadlarTemplate Christian Settipani Nos ancetres de l Antiquite 1991 S 66 Settipani C Continuite des elites a Byzance durant les siecles obscurs fr Les princes caucasiens et l Empire du VIe au IXe siecle Paris 2006 P 108 ISBN 978 2 7018 0226 8 Toumanoff C Les dynasties de la Caucasie chretienne de l Antiquite jusqu au xixe siecle fr Tables genealogiques et chronologiques Rome 1990 P 243 Rene Grousset Histoire de l Armenie Payot Paris 1973 S 130 Favstos Buzand The Epic Histories Attributed to P awstos Buzand ingilisceye tercume eden Nina Garsoian Cambridge Massachusetts 1983 IV 50 cild 12 Nikonorov Andrei GRIGORIS ALBANSKIJ Albaniyali Qriqoris Pravoslav Ensiklopediyasi rus 2022 09 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 15 Chorbajian Levon Donabedian Patrick Mutafian Claude The Caucasian Knot The History amp Geopolitics of Nagorno Karabagh ingilis Zed Books 1994 57 ISBN 978 1 85649 288 1 2022 01 04 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 15 The Caucasian Albanian palimpsests of Mt Sinai Jost Gippert Turnhout Brepols 2008 2010 xiv ISBN 2 503 53116 4 OCLC 319126785 Moisey Kalankatuklu Albaniya tarixi Mxitar Qos Alban salnamesi Tercumeci Ziya Bunyadov Baki Avrasiya Press 2006 seh 262 Kharatyan Hranush Touching upon issues of Yeghishe the Apostle Grigoris and the christianization of the Caucasian Aghvank Albania In connection with the publication of the deciphering of the Caucasian Albanian old double script palimpsest mechitar org 2021 12 15 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 15 SELEF Katolikos Lazar Muqeddes Qriqoris 302 340 XELEF Katolikos I Zekeriyye