Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin şübhə doğurur. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Mxitar Qoş (1130, təq. 1120 və ya , Gəncə – 1213, Qoşavəng monastırı) — Qafqaz Albaniyası tarixşünaslığının və mədəniyyətinin tanınmış nümayəndələrindən biridir. Mxitar Qoş külli miqdarda , təmsillərin, məşhur Qanunnamənin, Alban salnamələrinin və yeganə aqioqrafik əsəri olan Gəncəli Xosrovun əzablı həyatı (Gəncəli Xosrovun şəhid olması) əsərinin müəlllifidir.
| Mxitar Qoş | |
|---|---|
| erm. Մխիթար Գոշ | |
 | |
| Doğum tarixi | 1130, təq. 1120 və ya |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1213 |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | tarix, hüquq, Qanunvericilik prosesi |
| Tanınmış yetirmələri | Kirakos Gəncəli, Vardan Areveltsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Mxitar Qoş Gəncə şəhərində doğulmuş, öz doğma şəhərini şəhərlərin anası, metropoliya adlandırmışdır. Qoş təxəllüslü məşhur hüquqşünas Mxitar təhsilini əvvəlcə vardapet Tovuzlu Yovhannesdən almış, sonra isə Kilikiyada oxumuşdur. Mxitar Qoş böyük nüfuza malik olmuş, ehkamçılıq, kilsə mərasimləri məsələlərində, eləcə də kilsə qanun-qaydaları, monastır nizamnaməsi məsələlərində onun rəyi həlledici sayılırdı. Qoş Qafqaz Albaniyası maarifçiliyinin mötəbər ocağı sayılan Nor Qetik monastırının və monastır məktəbinin yaradıcısıdır. Nor Qetiki hətta Qoşavəng (Qoşu monastırı)da adlandırırlar.
Vardan Areveltsi və Mxitar Qoşun tanınmış şagirdləri olmuşlar. Hazırda Mxitar haqqında əlimizdə olan məlumatların əksəriyətini Vanakanın yetirməsi, Qoşu özünün mənəvi babası adlandıran Gəncəli Kirakos yazıb qoymuşdur.
Mxitar Qoş Gəncədən Xaçına köçmüş və Qetik monastrında məskən salmış, 1131-ci il zəlzələsi monastrı dağıdana qədər burada qalmışdır. Sonra Xaçın knyazı Vaxtanqın və onun yaxın adamlarının köməyi ilə Nor Qetik (Yeni Qetik) monastrını yaratmış və ömrünün sonuna qədər burada yaşamışdır.
Bəzi tədqiqatçılar əssasız olaraq Mxitar Qoşu erməni müəllifi adlandırırlar. Lakin faktlar onun alban əsilli olduğunu sübut edir. Məsələn, Mxitar Qoş əsərin yazıldığı dövrü, ölkənin siyasi vəziyyətini, həmin dövrdə baş verən hadisələri lakonik şəkildə şərh edərək yazır:
"…bizim məmləkətin hakimiyyətdən məhrum olduğu o uzaq illərdə: yalnız Xaçın diyarında cəmi bir neçə knyazın qaldığı o vaxtlarda, Həsən adlı knyazın rahibliyi qəbul etdiyi o günlərdə və onu Xayterk (Fəridə Məmmədovaya görə Aterk) adlı qalada yaşayan və digər knyazların başçısı sayılan oğlu Vaxtanqın dövründə və Kilikiyada böyük knyaz Rubenin dövründə, müzəffər Gürcüstan çarı Georginin öldüyü, baş keşiş Qriqorini Böyük Emənistanda patriarxlıq etdiyi və baş yepiskop Stefanın bizim Alban ölkəsində hakimiyyətdə olduğu dövrdə…
İ. A. Orbeli qeyd edir ki, Qoş bu fraqmentdə özü üçün doğma olan Albaniyanın (Xaçın) böyük knyazını Kilikiyanın böyük knyazına, yaxın gələcəkdə ölkənin kralı olacaq hökmdara bərabər tutur, Albaniyanı bizim çarlıq, bizim Alban ölkəsi adlandırır. İ. A. Orbelinin diqqətəlayiq başqa bir müşahidəsi də odur ki, Mxitar Xaçın knyazlarından danışanda o dövrün güclü erməni tayfalarının nümayəndələri olan Zaxariya və Dolqorukilərin adını çəkmir. Əksinə Qanunnamənin giriş hissəsindən və Kirakos Gəncəlini onun haqqında verdiyi məlumatlardan aydın olur ki, Qoş Albaniyalı xristian olmuş, Alban kilsəsinin vardapeti (müəlllimi) vəzifəsini daşımışdır.
Bütün bu faktlara baxmayaraq, erməni müəllifləri öz əsərlərində Mxitar Qoşun "erməni xalqı qarşısında xidmətləri"ndən danışaraq onu israrla erməniləşdirməyə çalışırlar. Lakin Azərbaycanda Albanşünaslığın ən böyük alimlərindən biri Fəridə Məmmədova öz əsərlərində Qoşun məhz alban tarixçisi olduğunu sübut edir. O yazır:
1)Qoşun dini fəaliyyətləməşğul olduğu yer tarixi Qafqaz Albaniyasının hüdudları olmuşdur:"onun yanında çox adam vaizlik sənətinə yiyələnmişdir, çünki onun müdrikliyi barədə səs-soraq hər yana yayılmışdı, hər yerdən onu yanına gəlirdilər. Sonra Vardapet rütbəsinə malik bir çox adam onun şöhrətini görüb öz rütbəsini gizlədir, onun şagirdlərinə qoşulub oxuyr və təzədən Mxitarın yanına gəlir, rütbə alırdılar. Onun şagirdlərindən bir çoxu Vardapet rütbəsi almaq şərəfinə nail olmuşdu. "(Kirakos Gəncəli, XV fəsil) Kirakosun özünün gələcək müəllimi, Albaniyalı Vanakan və atası erməni, anası Suriyalı olan Melitenli Toros Mxitar Qoşun adlı-sanlı yetirmələri olmuşlar. Bəs onda bunun harası "erməni xalqına xidmət" olur?
2)Qoşun yaradıcılıq fəaliyyəti: albanların, alban torpağının, alban ölkəsinin tarixini əks etdirən, habelə IV əsrdən tutmuş XII əsrə qədərki dövrdə alban patriarxlarının siyahısı verilən Alban salnamələri əsəri, alban katalikosu III Stepanosun xahişi və tələbi ilə yazılmış, alban əhalisinə xidmət üçün nəzərdə tututlan Qanunnamə əsəri, yenə də alban xristianlarının həyatına həsr olunmuş Gəncəli Xosrovun əzablı həyatı adlı aqioqrafik əsəri. Elə yalnız adı çəkilən əsərlərindən görünür ki, Mxitar Qoşun "özünü bütövlükdə erməni xalqına həsr etməsindən" danışmağa belə dəyməz. O ki qaldı A. Ş. Mnatsakanyanın Qoşu və onun Qanunnaməsini erməni xalqının tarixinə bağlamaq cəhdinə, deməliyik ki onun heç bir elmi əsası yoxdur. A. Ş. Mnatsakanyanın verdiyi məlumatlar və onun öz məntiqi həmin fikrin əksini deyir.
A. Ş. Mnatsakanyana görə Qoş gürcü yepiskopu Kyürion haqqında eşidəndən sonra yazmışdır ki, "Syünik və Aqvan taxt-tacının onun səltənətindən daha böyük şöhrətə malik olması onu paxıllıq girdabına saldı və bizi tərk etdi. " Bu passajda A. Ş. Mnatsakanyanın xeyrinə bircə işarə də yoxdur. O, "bizi" əvəzliyindən yapışmağa cəhd göstərir, Xatırladaq ki, Kyürion ermənilərin və albanların mənsub olduqları monofizit təriqətindən əl çəkib uzaqlaşmışdı və buna görə də"bizi" deyəndə Qoş şübhəsiz ki, albanları nəzərdə tuturdu. A. Ş. Mnatsakanyan Qoşu "erməni və dünya hüquq fikrinin dahi nümayəndəsi adlandırır və elə oradaca onun "Ermənistanın Şərq əyalətlərində daha geniş" fəaliyyət göstərdiyini qeyd edir. "Ermənistanın Şərq əyaləti" dedikdə isə istər A. Ş. Mnatsakanyan, istərsə də digər erməni tədqiqatçıları sağsahil Albaniyasını, yəni Kür və Araz çayları arasındakı ərazini nəzərdə tuturlar. Beləliklə hər iki halda Qoşun alban müəllifi olduğu sübuta yetirilir.
Həmçinin bax
Mənbə
- Fəridə Məmmədova – Qafqaz Albaniyasının siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası. Bakı: 1993.
İstinadlar
- Mhithar, Goš // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Mkhitʻar Gōsh // opac.vatlib.it (ing.).
- Հայկական սովետական հանրագիտարան (erm.). Երևան: 1981. C. 7. S. 630–631.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Mxitar Qos 1130 teq 1120 ve ya Gence 1213 Qosaveng monastiri Qafqaz Albaniyasi tarixsunasliginin ve medeniyyetinin taninmis numayendelerinden biridir Mxitar Qos kulli miqdarda temsillerin meshur Qanunnamenin Alban salnamelerinin ve yegane aqioqrafik eseri olan Genceli Xosrovun ezabli heyati Genceli Xosrovun sehid olmasi eserinin muelllifidir Mxitar Qoserm Մխիթար ԳոշDogum tarixi 1130 teq 1120 ve yaDogum yeri GenceVefat tarixi 1213Vefat yeri Qosaveng monastiriElm saheleri tarix huquq Qanunvericilik prosesiTaninmis yetirmeleri Kirakos Genceli Vardan Areveltsi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMxitar Qos Gence seherinde dogulmus oz dogma seherini seherlerin anasi metropoliya adlandirmisdir Qos texelluslu meshur huquqsunas Mxitar tehsilini evvelce vardapet Tovuzlu Yovhannesden almis sonra ise Kilikiyada oxumusdur Mxitar Qos boyuk nufuza malik olmus ehkamciliq kilse merasimleri meselelerinde elece de kilse qanun qaydalari monastir nizamnamesi meselelerinde onun reyi helledici sayilirdi Qos Qafqaz Albaniyasi maarifciliyinin moteber ocagi sayilan Nor Qetik monastirinin ve monastir mektebinin yaradicisidir Nor Qetiki hetta Qosaveng Qosu monastiri da adlandirirlar Vardan Areveltsi ve Mxitar Qosun taninmis sagirdleri olmuslar Hazirda Mxitar haqqinda elimizde olan melumatlarin ekseriyetini Vanakanin yetirmesi Qosu ozunun menevi babasi adlandiran Genceli Kirakos yazib qoymusdur Mxitar Qos Genceden Xacina kocmus ve Qetik monastrinda mesken salmis 1131 ci il zelzelesi monastri dagidana qeder burada qalmisdir Sonra Xacin knyazi Vaxtanqin ve onun yaxin adamlarinin komeyi ile Nor Qetik Yeni Qetik monastrini yaratmis ve omrunun sonuna qeder burada yasamisdir Bezi tedqiqatcilar essasiz olaraq Mxitar Qosu ermeni muellifi adlandirirlar Lakin faktlar onun alban esilli oldugunu subut edir Meselen Mxitar Qos eserin yazildigi dovru olkenin siyasi veziyyetini hemin dovrde bas veren hadiseleri lakonik sekilde serh ederek yazir bizim memleketin hakimiyyetden mehrum oldugu o uzaq illerde yalniz Xacin diyarinda cemi bir nece knyazin qaldigi o vaxtlarda Hesen adli knyazin rahibliyi qebul etdiyi o gunlerde ve onu Xayterk Feride Memmedovaya gore Aterk adli qalada yasayan ve diger knyazlarin bascisi sayilan oglu Vaxtanqin dovrunde ve Kilikiyada boyuk knyaz Rubenin dovrunde muzeffer Gurcustan cari Georginin olduyu bas kesis Qriqorini Boyuk Emenistanda patriarxliq etdiyi ve bas yepiskop Stefanin bizim Alban olkesinde hakimiyyetde oldugu dovrde I A Orbeli qeyd edir ki Qos bu fraqmentde ozu ucun dogma olan Albaniyanin Xacin boyuk knyazini Kilikiyanin boyuk knyazina yaxin gelecekde olkenin krali olacaq hokmdara beraber tutur Albaniyani bizim carliq bizim Alban olkesi adlandirir I A Orbelinin diqqetelayiq basqa bir musahidesi de odur ki Mxitar Xacin knyazlarindan danisanda o dovrun guclu ermeni tayfalarinin numayendeleri olan Zaxariya ve Dolqorukilerin adini cekmir Eksine Qanunnamenin giris hissesinden ve Kirakos Gencelini onun haqqinda verdiyi melumatlardan aydin olur ki Qos Albaniyali xristian olmus Alban kilsesinin vardapeti muelllimi vezifesini dasimisdir Butun bu faktlara baxmayaraq ermeni muellifleri oz eserlerinde Mxitar Qosun ermeni xalqi qarsisinda xidmetleri nden danisaraq onu israrla ermenilesdirmeye calisirlar Lakin Azerbaycanda Albansunasligin en boyuk alimlerinden biri Feride Memmedova oz eserlerinde Qosun mehz alban tarixcisi oldugunu subut edir O yazir 1 Qosun dini fealiyyetlemesgul oldugu yer tarixi Qafqaz Albaniyasinin hududlari olmusdur onun yaninda cox adam vaizlik senetine yiyelenmisdir cunki onun mudrikliyi barede ses soraq her yana yayilmisdi her yerden onu yanina gelirdiler SonraVardapet rutbesine malik bir cox adam onun sohretini gorub oz rutbesini gizledir onun sagirdlerine qosulub oxuyr ve tezeden Mxitarin yanina gelir rutbe alirdilar Onun sagirdlerinden bir coxu Vardapet rutbesi almaq serefine nail olmusdu Kirakos Genceli XV fesil Kirakosun ozunun gelecek muellimi Albaniyali Vanakan ve atasi ermeni anasi Suriyali olan Melitenli Toros Mxitar Qosun adli sanli yetirmeleri olmuslar Bes onda bunun harasi ermeni xalqina xidmet olur 2 Qosun yaradiciliq fealiyyeti albanlarin alban torpaginin alban olkesinin tarixini eks etdiren habele IV esrden tutmus XII esre qederki dovrde alban patriarxlarinin siyahisi verilen Alban salnameleri eseri alban katalikosu III Stepanosun xahisi ve telebi ile yazilmis alban ehalisine xidmet ucun nezerde tututlan Qanunname eseri yene de alban xristianlarinin heyatina hesr olunmus Genceli Xosrovun ezabli heyati adli aqioqrafik eseri Ele yalniz adi cekilen eserlerinden gorunur ki Mxitar Qosun ozunu butovlukde ermeni xalqina hesr etmesinden danismaga bele deymez O ki qaldi A S Mnatsakanyanin Qosu ve onun Qanunnamesini ermeni xalqinin tarixine baglamaq cehdine demeliyik ki onun hec bir elmi esasi yoxdur A S Mnatsakanyanin verdiyi melumatlar ve onun oz mentiqi hemin fikrin eksini deyir A S Mnatsakanyana gore Qos gurcu yepiskopu Kyurion haqqinda esidenden sonra yazmisdir ki Syunik ve Aqvan taxt tacinin onun seltenetinden daha boyuk sohrete malik olmasi onu paxilliq girdabina saldi ve bizi terk etdi Bu passajda A S Mnatsakanyanin xeyrine birce isare de yoxdur O bizi evezliyinden yapismaga cehd gosterir Xatirladaq ki Kyurion ermenilerin ve albanlarin mensub olduqlari monofizit teriqetinden el cekib uzaqlasmisdi ve buna gore de bizi deyende Qos subhesiz ki albanlari nezerde tuturdu A S Mnatsakanyan Qosu ermeni ve dunya huquq fikrinin dahi numayendesi adlandirir ve ele oradaca onun Ermenistanin Serq eyaletlerinde daha genis fealiyyet gosterdiyini qeyd edir Ermenistanin Serq eyaleti dedikde ise ister A S Mnatsakanyan isterse de diger ermeni tedqiqatcilari sagsahil Albaniyasini yeni Kur ve Araz caylari arasindaki erazini nezerde tuturlar Belelikle her iki halda Qosun alban muellifi oldugu subuta yetirilir Hemcinin baxQanunname Qos Qafqaz Albaniyasi Feride Memmedova tarixci Ziya BunyadovMenbeFeride Memmedova Qafqaz Albaniyasinin siyasi tarixi ve tarixi cografiyasi Baki 1993 IstinadlarMhithar Gos Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Mkhitʻar Gōsh opac vatlib it ing Հայկական սովետական հանրագիտարան erm Երևան 1981 C 7 S 630 631