Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Qanunnamə – müəllifi Qafqaz Alban tarixçisi Mxitar Qoş olan və Alban hüquq elminin böyük əhəmiyyətə malik abidələrindən sayılan əsər.
Mənbə haqqında
Qanunnamədə o dövrün hüquq normaları kristallaşmış, alban cəmiyyətinin müxtəlif sinif və təbəqələrinin sosial və hüquqi münasibətləri öz əksini tapmışdır.
Lakin erməni müəllifləri birmənalı olaraq Qanunnaməni erməni cəmiyyətinə aid edirlər. Vaxtilə Z. M. Bünyadov Qoşun bu əsərinin başlığı barədə belə bir qənaətə gəlir ki, bu əsər əlyazmahalında "Datastanaqirk" – Qanunnamə adı ilə tanınır; naşirlər onun adına "Xayots" – erməni sözünü əlavə edərək yeni ad yaratmışlar: "Darastanaqrik Xayots" yəni Erməni Qanunnaməsi. Buna, habelə Qoşun öz qanunnaməsini alban kilsəsinin alicənab başçısı ,Qafqaz Albaniyasının katalikosu III Stepanosun təkidi və xahişi ilə yazması barədə artıq təsdiq olunmuş fakta, eləcə də Qanunnamənin Roma imperiyası və Qafqaz Albaniyasının kilsə kanonları əsasında yazılmasına istinad edən Z. M. Bünyadov belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, Mxitar Qoşun Qanunnamə əsəri qədim erməni dilində(qrabar) yazılmış alban ədəbiyyatı abidəsidir.
Ziya Bünyadovun çıxardığı nəticəni təkzib etməyə çalışan A. Ş. Mnatsakanyan etiraf etməyə məcbur olub ki, Qoşun əlyazması Mxitar Qoşun Qanunnaməsi kimi tanınıb və V. Bastamyans (Qoşu nəşr edən) əsərin adındakı erməni (xayots) sözünü mətnə sonradan …düzgün olmayaraq əlavə edib.
- Mxitar Qoşun Qanunnaməsi yalnız albanlar üçün nəzərdə tutulmuşdu vəbu heç bir şübhə doğurmamalıdır. Məlum olduğu kimi ermənilərin özlərinin hüquqşqnqslıqla bağlı qədim kitabları var:VIII əsrdə Odznetsinin yazdığı "Erməni kononları kitabı"(Kononaqirk), XIII əsrdə Smbat Sparapet tərəfindən yaradılmış Qanunnamə. Smbat Sparapetin istifadə etdiyi əsas mənbələrdən biri də Qoşun Qanunnaməsidir. Məlum olduğu kimi erməni tarxşünaslarının hamısı Mxitar Qoşun Qanunnaməsini özlərininki sayırlar . Onda sual oluna bilər ki, XX əsrə qədər erməni xalqının ehtiyaclarına cavab verib onu mənəvi cəhətdən tamm təmin edən Odznetsinin Kanonaqirki olduğu halda XII əsrdə yeni bir Qanunnmə (Qoş) yaratmağa nə ehtiyac vardı? Qeyd edilməlidir ki, Qoş öz əsərini yazdıqda başqa mənbələrlə yanaşı Kanonaqirkdən də istifadə etmişdi. Mühüm bir fakt da odur ki, A. A. Papovyan Qoşun Qanunnaməsini rus dilinə tərcümə edərkən mətnin alban kanonları olan böyük hissəsini buraxmış və kitaba daxil etməmişdir.
Qoş Qanunnaməni yaradarkən müxtəlif mənbələrdən istifadə edib. Bu haqqda o özü yazır:Yaxdşı olardı ki, Qanunnamənin tərtibi kilsə məclisininn müzakirəsi ilə hayata keçiriləydi, ya da bu işdə çoxları iştirak edəydi. Mən özüm bunu xahiş etdim, lakin bir çox səbəblər üzündən baş tutmadı…Mən deyənb olmadığına görə həmin çatışmazlığı müqəddəs kitabların yazdıqlarıyla aradan qaldırdıq, onların gücünə və hökmünə xüsusən də həqiqətən də olmuş hadisələrin nəticələri ilə əlaqədar bu kitabda öz əksini tapmış qərarlara əsaslanırıq, hər bir xalqın özünəməxsus doğru və həqiqi qərarlarını əsas götürürük. Və deməli seçdiyimiz qanunları həmin kitablardan və ayrı-ayrı xalqlardan götürdüyümüzə görə günahlardan azad olacağıq.Beləliklə Qoş özü istifadə etdiyi mənbələrin adlarını deyir:-Müqəddəs dini kitablar və başqa xalqların qanunları. Müqəddimənin sonunda isə Qoş mənbələrini daha da dəqiqləşdirir:1) adi hüquq2)xristian xalqlarının hüquq əhəmiyyəti daşıyan rəvayətləri3)müsəlman qanunları4)köhnə və yeni vəsiyyətlər5)erməni kilsə məclislərinin kanonları.
Əlbəttə Qoşun Qanunnaməsi yazılana qədər külli miqdarda orijinal və tərcümə olunmuş kanonki mətnlər var idi:
- İncil, ilk üç ümumdünya kilsə məclisinin kanonları,"müqəddəs atalar"ın(əzəmətli Vasili, İskəndəriyyəli Afanası və b.)kanonları. Sadalanan kanonlar, Şərqin digər kilsələri üçün də eyni olan və ümumiyətlə, bütün xristianlar üçün məcburi olan mənimsənilmiş zahiri kanonlardır. Onlar doqmatik və təşkilati xarakter daşıyır.
- Qafqaz Alban kilsəsi tərəfindən tərtib edilən yerli alban kanonları. Kanonaqirkə gəlincə qeyd edilməlidir ki, onun Qoşun Qanunnaməsi ilə bənzəyişi yalnız zahiri normalarındanıdr. V. A. Akopyan özü etiraf etməyə məcbur olub ki, Qoş Qanunnamədə ermənilərin həyatına aid olan erməni kilsə kanonlarından istifadə etməmişdir. Qoşun Qanunnaməsi albanlara xidmət edirdi, onların ictimai həyat normalarını nizamlayırdı. Bu belə bir faktla da bir daha təsdiq olunurdu ki, Qanunnamə alban katalikosunun, eləcə də alban (Xaçın) knyazlar knyazı Vaxtanqın təkidi ilə yazılmışdı. Onlar Qanunnamədən əməli məqsədlə istifadə etmək istəyirdilər. Qannunnamənin əlyazmalarının biində xüsusi əhəmittətə malik bir haşiyə var(Venesiya mxitaristlərinin kitabxanasında saxlanılır.)Orada deyilir:Allah Qanunnamənin ehkamlarının doğru-düzgün icra olunmasını knyazlar knyazı mömin Həsən oğlu Vaxtanqa tapşırır.
- Qanunnamə sonrakı əsrlərdə də, çox güman ki 1836-cı ilə qədər alban xristianları üçün öz əhəmiyyətini itirməmişdir. O digər xalqlar arasında da yayılmışdı. Gələcəkdə Qanunnaməyə düzəlişlər edilməsi, onun zənginləşdirilməsi barədə Qoşun arzuları çin oldu. XVII əsrin əvvəllərində Qanunnamənin böyük bir hissəsi gürcü çarı Vaxtanqın "Qanunlar toplusu"na daxil edildi və həmin toplu nəinki Gürcüstan Rusiyaya birləşdirilənədək, eləcə də ondan sonra, XIX əsrin ilk onilliklərində Qafqaz vilayətləri üçün rus məhkəmə qanunlarında qüvvədə qalmış və müvafiq olaraq Rusiya imperiyasının Qanunlar məcəlləsinə daxil olmuşdur.
İstinadlar
Mənbə
- Fəridə Məmmədova. "Qafqaz Albaniyasının siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası", Bakı, 1993.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Qanunname muellifi Qafqaz Alban tarixcisi Mxitar Qos olan ve Alban huquq elminin boyuk ehemiyyete malik abidelerinden sayilan eser Menbe haqqindaQanunnamede o dovrun huquq normalari kristallasmis alban cemiyyetinin muxtelif sinif ve tebeqelerinin sosial ve huquqi munasibetleri oz eksini tapmisdir Lakin ermeni muellifleri birmenali olaraq Qanunnameni ermeni cemiyyetine aid edirler Vaxtile Z M Bunyadov Qosun bu eserinin basligi barede bele bir qenaete gelir ki bu eser elyazmahalinda Datastanaqirk Qanunname adi ile taninir nasirler onun adina Xayots ermeni sozunu elave ederek yeni ad yaratmislar Darastanaqrik Xayots yeni Ermeni Qanunnamesi Buna habele Qosun oz qanunnamesini alban kilsesinin alicenab bascisi Qafqaz Albaniyasinin katalikosu III Stepanosun tekidi ve xahisi ile yazmasi barede artiq tesdiq olunmus fakta elece de Qanunnamenin Roma imperiyasi ve Qafqaz Albaniyasinin kilse kanonlari esasinda yazilmasina istinad eden Z M Bunyadov bele bir neticeye gelmisdir ki Mxitar Qosun Qanunname eseri qedim ermeni dilinde qrabar yazilmis alban edebiyyati abidesidir Ziya Bunyadovun cixardigi neticeni tekzib etmeye calisan A S Mnatsakanyan etiraf etmeye mecbur olub ki Qosun elyazmasi Mxitar Qosun Qanunnamesi kimi taninib ve V Bastamyans Qosu nesr eden eserin adindaki ermeni xayots sozunu metne sonradan duzgun olmayaraq elave edib Mxitar Qosun Qanunnamesi yalniz albanlar ucun nezerde tutulmusdu vebu hec bir subhe dogurmamalidir Melum oldugu kimi ermenilerin ozlerinin huquqsqnqsliqla bagli qedim kitablari var VIII esrde Odznetsinin yazdigi Ermeni kononlari kitabi Kononaqirk XIII esrde Smbat Sparapet terefinden yaradilmis Qanunname Smbat Sparapetin istifade etdiyi esas menbelerden biri de Qosun Qanunnamesidir Melum oldugu kimi ermeni tarxsunaslarinin hamisi Mxitar Qosun Qanunnamesini ozlerininki sayirlar Onda sual oluna biler ki XX esre qeder ermeni xalqinin ehtiyaclarina cavab verib onu menevi cehetden tamm temin eden Odznetsinin Kanonaqirki oldugu halda XII esrde yeni bir Qanunnme Qos yaratmaga ne ehtiyac vardi Qeyd edilmelidir ki Qos oz eserini yazdiqda basqa menbelerle yanasi Kanonaqirkden de istifade etmisdi Muhum bir fakt da odur ki A A Papovyan Qosun Qanunnamesini rus diline tercume ederken metnin alban kanonlari olan boyuk hissesini buraxmis ve kitaba daxil etmemisdir Qos Qanunnameni yaradarken muxtelif menbelerden istifade edib Bu haqqda o ozu yazir Yaxdsi olardi ki Qanunnamenin tertibi kilse meclisininn muzakiresi ile hayata kecirileydi ya da bu isde coxlari istirak edeydi Men ozum bunu xahis etdim lakin bir cox sebebler uzunden bas tutmadi Men deyenb olmadigina gore hemin catismazligi muqeddes kitablarin yazdiqlariyla aradan qaldirdiq onlarin gucune ve hokmune xususen de heqiqeten de olmus hadiselerin neticeleri ile elaqedar bu kitabda oz eksini tapmis qerarlara esaslaniriq her bir xalqin ozunemexsus dogru ve heqiqi qerarlarini esas gotururuk Ve demeli secdiyimiz qanunlari hemin kitablardan ve ayri ayri xalqlardan goturduyumuze gore gunahlardan azad olacagiq Belelikle Qos ozu istifade etdiyi menbelerin adlarini deyir Muqeddes dini kitablar ve basqa xalqlarin qanunlari Muqeddimenin sonunda ise Qos menbelerini daha da deqiqlesdirir 1 adi huquq2 xristian xalqlarinin huquq ehemiyyeti dasiyan revayetleri3 muselman qanunlari4 kohne ve yeni vesiyyetler5 ermeni kilse meclislerinin kanonlari Elbette Qosun Qanunnamesi yazilana qeder kulli miqdarda orijinal ve tercume olunmus kanonki metnler var idi Incil ilk uc umumdunya kilse meclisinin kanonlari muqeddes atalar in ezemetli Vasili Iskenderiyyeli Afanasi ve b kanonlari Sadalanan kanonlar Serqin diger kilseleri ucun de eyni olan ve umumiyetle butun xristianlar ucun mecburi olan menimsenilmis zahiri kanonlardir Onlar doqmatik ve teskilati xarakter dasiyir Qafqaz Alban kilsesi terefinden tertib edilen yerli alban kanonlari Kanonaqirke gelince qeyd edilmelidir ki onun Qosun Qanunnamesi ile benzeyisi yalniz zahiri normalarindanidr V A Akopyan ozu etiraf etmeye mecbur olub ki Qos Qanunnamede ermenilerin heyatina aid olan ermeni kilse kanonlarindan istifade etmemisdir Qosun Qanunnamesi albanlara xidmet edirdi onlarin ictimai heyat normalarini nizamlayirdi Bu bele bir faktla da bir daha tesdiq olunurdu ki Qanunname alban katalikosunun elece de alban Xacin knyazlar knyazi Vaxtanqin tekidi ile yazilmisdi Onlar Qanunnameden emeli meqsedle istifade etmek isteyirdiler Qannunnamenin elyazmalarinin biinde xususi ehemittete malik bir hasiye var Venesiya mxitaristlerinin kitabxanasinda saxlanilir Orada deyilir Allah Qanunnamenin ehkamlarinin dogru duzgun icra olunmasini knyazlar knyazi momin Hesen oglu Vaxtanqa tapsirir Qanunname sonraki esrlerde de cox guman ki 1836 ci ile qeder alban xristianlari ucun oz ehemiyyetini itirmemisdir O diger xalqlar arasinda da yayilmisdi Gelecekde Qanunnameye duzelisler edilmesi onun zenginlesdirilmesi barede Qosun arzulari cin oldu XVII esrin evvellerinde Qanunnamenin boyuk bir hissesi gurcu cari Vaxtanqin Qanunlar toplusu na daxil edildi ve hemin toplu neinki Gurcustan Rusiyaya birlesdirilenedek elece de ondan sonra XIX esrin ilk onilliklerinde Qafqaz vilayetleri ucun rus mehkeme qanunlarinda quvvede qalmis ve muvafiq olaraq Rusiya imperiyasinin Qanunlar mecellesine daxil olmusdur IstinadlarMenbeFeride Memmedova Qafqaz Albaniyasinin siyasi tarixi ve tarixi cografiyasi Baki 1993 Hemcinin baxQafqaz Albaniyasi Mxitar QosXarici kecidler