Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Morfologiya — orqanizmlərin forma və quruluşunu, onların spesifik struktur xüsusiyyətlərini öyrənən biologiya bölməsi.
Bura görünüşün aspektləri (forma, quruluş, rəng, naxış, ölçü), yəni xarici morfologiya (və ya eidonomiya), həmçinin sümüklər və orqanlar kimi daxili hissələrin forması və quruluşu, yəni daxili morfologiya (və ya anatomiya) daxildir.
Bu, ilk növbədə funksiya ilə məşğul olan fiziologiyadan fərqlidir. Morfologiya bir orqanizmin və ya taksonun və onun tərkib hissələrinin ümumi quruluşunun öyrənilməsi ilə məşğul olan həyat elminin bir sahəsidir.
Tarixi
"Morfologiya" sözünün etimologiyası qədim yunanca "forma" mənasını verən μορφή (morphḗ) və "söz, öyrənmək" mənasını verən λόγος (loqos) sözlərindən gəlir.
Biologiyada forma anlayışı funksiyadan fərqli olaraq Aristotelə gedib çıxsa da, morfologiya sahəsi Yohann Volfqanq Göte (1790) alman anatomisti və fizioloqu Karl Fridrih Burdah tərəfindən işlənib hazırlanmışdır (1800).
Digər mühüm morfoloji nəzəriyyəçilərə Lorenz Oken, Jorj Küvye, Jofrua Étyen Sent-İller, Riçard Ouen, Karl Gegenbaur və Ernst Hekkel daxildir.
Morfologiyanın bölmələri
- Müqayisəli morfologiya — orqanizmin bədən planı daxilində strukturların yerləşmə nümunələrinin təhlilidir və taksonomik təsnifatın əsasını təşkil edir.
- Funksional morfologiya — morfoloji əlamətlərin quruluşu və funksiyası arasındakı əlaqəni öyrənir.
- Eksperimental morfologiya — genetik mutasiyaların təsiri kimi eksperimental şəraitdə orqanizmlərin morfologiyasına xarici amillərin təsirinin öyrənilməsidir.
- Anatomiya — orqanizmlərin quruluşu ilə məşğul olan morfologiyanın bir qoludur.
- Molekulyar morfologiya — nadir hallarda istifadə olunan termindir, adətən lif əmələ gəlməsi kimi polimerlərin üst quruluşuna və ya daha böyük kompozit birləşmələrə istinad edir. Termin adətən ayrı-ayrı molekulların məkan quruluşuna tətbiq edilmir.
- Ümumi morfologiya dedikdə bütövlükdə orqanizmin bütün strukturlarını nəzərə almaqla, fərdi strukturu müəyyən etmədən onun forma və quruluşunun ümumi təsviri kimi bütövlükdə orqanizmin kollektiv strukturlarına aid edilir.
Morfologiya və təsnifatı
Əksər taksonlar morfoloji cəhətdən digər taksonlardan fərqlənir. Tipik olaraq, yaxından əlaqəli taksonlar daha uzaqdan əlaqəli olanlardan çox az fərqlənir, lakin bunun istisnaları var. Növlər kompleksi çox oxşar və ya zahirən eyni olan, lakin reproduktiv olaraq təcrid olunmuş növlərdir. Və əksinə olaraq, bəzən bir-biri ilə əlaqəsi olmayan taksonlar konvergent təkamül və ya hətta mimika nəticəsində oxşar görünüş əldə edirlər. Morfoloji məlumatlara əsaslanmaqla bağlı başqa bir problem, morfoloji nöqteyi-nəzərdən 2 fərqli növün DNT analizi ilə 1 növ kimi görünməsidir. Bu fərqlərin əhəmiyyəti, 1 və ya hər 2 növün digər növlərin fenokopiyası üçün manipulyasiya edildiyi allometrik mühəndisliyin istifadəsi ilə araşdırıla bilər.
Növlər daxilində əlamətlər/xüsusiyyətlər arasında morfologiyanın qiymətləndirilməsinə aid olan mərhələ terminlərin qiymətləndirilməsini əhatə edir: homologiya və homoplaziya. Xüsusiyyətlər arasındakı homologiya həmin xüsusiyyətlərin ortaq əcdaddan əldə edildiyini göstərir. Alternativ olaraq, xüsusiyyətlər arasında homoplaziya bir-birinə bənzəyə bilən, lakin paralel və ya konvergent təkamül yolu ilə müstəqil şəkildə əldə edilənləri təsvir edir.
3D hüceyrə morfologiyası: təsnifat
Mikroskopiyanın ixtirası və inkişafı həm yüksək məkan, həm də zaman ayırdetmə qabiliyyəti ilə 3-D hüceyrə morfologiyasını müşahidə etməyə imkan verir. Bu hüceyrə morfologiyasının mürəkkəb sistem tərəfindən idarə olunan dinamik prosesləri immun və invaziv reaksiyalar kimi müxtəlif mühüm bioloji proseslərdə mühüm rol oynayır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . Lexico DictionariesEnglish (ingilis). March 5, 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-18.
- Bailly, Anatole. Abrégé du dictionnaire grec français. Paris: Hachette. 1981-01-01. ISBN . OCLC 461974285.
- Bailly, Anatole. "Greek-french dictionary online". www.tabularium.be. 2016-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-02-11.
- Mägdefrau, Karl. Geschichte der Botanik [History of Botany] (2). Jena: Gustav Fischer Verlag. 1992. ISBN .
- Richards, R. J. (2008). A Brief History of Morphology. In: The Tragic Sense of Life. Ernst Haeckel and the Struggle over Evolutionary Thought. Chicago: University of Chicago Press.
- Di Gregorio, M. A. (2005). From Here to Eternity: Ernst Haeckel and Scientific Faith 2023-07-18 at the Wayback Machine. Gottingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
- "Anatomy – Definition of anatomy by Merriam-Webster". merriam-webster.com. 2018-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-18.
- "Polymer Morphology". ceas.uc.edu/. 2014-12-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-06-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-18.
- J., Lincoln, Roger. A dictionary of ecology, evolution, and systematics. Boxshall, Geoffrey Allan., Clark, P. F. (2nd). Cambridge: Cambridge University Press. 1998. ISBN . OCLC 36011744.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-19.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-19.
- Harvey., Pough, F. Vertebrate life. Janis, Christine M. (Christine Marie), 1950-, Heiser, John B. (8th). San Francisco: Benjamin Cummings. 2009. ISBN . OCLC 184829042.
- Doyle, A. D.; Petrie, R. J.; Kutys, M. L.; Yamada, K. M. "Dimensions in Cell Migration". Current Opinion in Cell Biology. 25 (5). 2013: 642–649. doi:10.1016/j.ceb.2013.06.004. PMC 3758466. PMID 23850350.
- Dufour, Alexandre Cecilien; Liu, Tzu-Yu; Ducroz, Christel; Tournemenne, Robin; Cummings, Beryl; Thibeaux, Roman; Guillen, Nancy; Hero, Alfred O.; Olivo-Marin, Jean-Christophe. "Signal Processing Challenges in Quantitative 3-D Cell Morphology: More than meets the eye". IEEE Signal Processing Magazine. 32 (1). 2015: 30–40. Bibcode:2015ISPM...32...30D. doi:10.1109/MSP.2014.2359131.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Morfologiya orqanizmlerin forma ve qurulusunu onlarin spesifik struktur xususiyyetlerini oyrenen biologiya bolmesi Erkek esl krevetin skelet morfologiyasi Caprella mutica Bura gorunusun aspektleri forma qurulus reng naxis olcu yeni xarici morfologiya ve ya eidonomiya hemcinin sumukler ve orqanlar kimi daxili hisselerin formasi ve qurulusu yeni daxili morfologiya ve ya anatomiya daxildir Bu ilk novbede funksiya ile mesgul olan fiziologiyadan ferqlidir Morfologiya bir orqanizmin ve ya taksonun ve onun terkib hisselerinin umumi qurulusunun oyrenilmesi ile mesgul olan heyat elminin bir sahesidir Tarixi Morfologiya sozunun etimologiyasi qedim yunanca forma menasini veren morfh morphḗ ve soz oyrenmek menasini veren logos loqos sozlerinden gelir Biologiyada forma anlayisi funksiyadan ferqli olaraq Aristotele gedib cixsa da morfologiya sahesi Yohann Volfqanq Gote 1790 alman anatomisti ve fizioloqu Karl Fridrih Burdah terefinden islenib hazirlanmisdir 1800 Diger muhum morfoloji nezeriyyecilere Lorenz Oken Jorj Kuvye Jofrua Etyen Sent Iller Ricard Ouen Karl Gegenbaur ve Ernst Hekkel daxildir Morfologiyanin bolmeleriMuqayiseli morfologiya orqanizmin beden plani daxilinde strukturlarin yerlesme numunelerinin tehlilidir ve taksonomik tesnifatin esasini teskil edir Funksional morfologiya morfoloji elametlerin qurulusu ve funksiyasi arasindaki elaqeni oyrenir Eksperimental morfologiya genetik mutasiyalarin tesiri kimi eksperimental seraitde orqanizmlerin morfologiyasina xarici amillerin tesirinin oyrenilmesidir Anatomiya orqanizmlerin qurulusu ile mesgul olan morfologiyanin bir qoludur Molekulyar morfologiya nadir hallarda istifade olunan termindir adeten lif emele gelmesi kimi polimerlerin ust qurulusuna ve ya daha boyuk kompozit birlesmelere istinad edir Termin adeten ayri ayri molekullarin mekan qurulusuna tetbiq edilmir Umumi morfologiya dedikde butovlukde orqanizmin butun strukturlarini nezere almaqla ferdi strukturu mueyyen etmeden onun forma ve qurulusunun umumi tesviri kimi butovlukde orqanizmin kollektiv strukturlarina aid edilir Morfologiya ve tesnifatiEkser taksonlar morfoloji cehetden diger taksonlardan ferqlenir Tipik olaraq yaxindan elaqeli taksonlar daha uzaqdan elaqeli olanlardan cox az ferqlenir lakin bunun istisnalari var Novler kompleksi cox oxsar ve ya zahiren eyni olan lakin reproduktiv olaraq tecrid olunmus novlerdir Ve eksine olaraq bezen bir biri ile elaqesi olmayan taksonlar konvergent tekamul ve ya hetta mimika neticesinde oxsar gorunus elde edirler Morfoloji melumatlara esaslanmaqla bagli basqa bir problem morfoloji noqteyi nezerden 2 ferqli novun DNT analizi ile 1 nov kimi gorunmesidir Bu ferqlerin ehemiyyeti 1 ve ya her 2 novun diger novlerin fenokopiyasi ucun manipulyasiya edildiyi allometrik muhendisliyin istifadesi ile arasdirila biler Novler daxilinde elametler xususiyyetler arasinda morfologiyanin qiymetlendirilmesine aid olan merhele terminlerin qiymetlendirilmesini ehate edir homologiya ve homoplaziya Xususiyyetler arasindaki homologiya hemin xususiyyetlerin ortaq ecdaddan elde edildiyini gosterir Alternativ olaraq xususiyyetler arasinda homoplaziya bir birine benzeye bilen lakin paralel ve ya konvergent tekamul yolu ile musteqil sekilde elde edilenleri tesvir edir 3D huceyre morfologiyasi tesnifatMikroskopiyanin ixtirasi ve inkisafi hem yuksek mekan hem de zaman ayirdetme qabiliyyeti ile 3 D huceyre morfologiyasini musahide etmeye imkan verir Bu huceyre morfologiyasinin murekkeb sistem terefinden idare olunan dinamik prosesleri immun ve invaziv reaksiyalar kimi muxtelif muhum bioloji proseslerde muhum rol oynayir Hemcinin baxMuqayiseli anatomiya Morfometriya Fenotip Bitki morfologiyasiIstinadlar Lexico DictionariesEnglish ingilis March 5 2020 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Arxivlenmis suret 2023 07 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 18 Bailly Anatole Abrege du dictionnaire grec francais Paris Hachette 1981 01 01 ISBN 2010035283 OCLC 461974285 Bailly Anatole Greek french dictionary online www tabularium be 2016 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2020 02 11 Magdefrau Karl Geschichte der Botanik History of Botany 2 Jena Gustav Fischer Verlag 1992 ISBN 3 437 20489 0 Richards R J 2008 A Brief History of Morphology In The Tragic Sense of Life Ernst Haeckel and the Struggle over Evolutionary Thought Chicago University of Chicago Press Di Gregorio M A 2005 From Here to Eternity Ernst Haeckel and Scientific Faith 2023 07 18 at the Wayback Machine Gottingen Vandenhoeck amp Ruprecht Anatomy Definition of anatomy by Merriam Webster merriam webster com 2018 10 29 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 18 Polymer Morphology ceas uc edu 2014 12 17 tarixinde Istifade tarixi 2010 06 24 Arxivlenmis suret 2023 05 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 18 Arxivlenmis suret 2023 07 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 18 Arxivlenmis suret 2023 07 18 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 18 J Lincoln Roger A dictionary of ecology evolution and systematics Boxshall Geoffrey Allan Clark P F 2nd Cambridge Cambridge University Press 1998 ISBN 052143842X OCLC 36011744 Arxivlenmis suret 2023 06 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 19 Arxivlenmis suret 2018 08 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 07 19 Harvey Pough F Vertebrate life Janis Christine M Christine Marie 1950 Heiser John B 8th San Francisco Benjamin Cummings 2009 ISBN 978 0321545763 OCLC 184829042 Doyle A D Petrie R J Kutys M L Yamada K M Dimensions in Cell Migration Current Opinion in Cell Biology 25 5 2013 642 649 doi 10 1016 j ceb 2013 06 004 PMC 3758466 PMID 23850350 Dufour Alexandre Cecilien Liu Tzu Yu Ducroz Christel Tournemenne Robin Cummings Beryl Thibeaux Roman Guillen Nancy Hero Alfred O Olivo Marin Jean Christophe Signal Processing Challenges in Quantitative 3 D Cell Morphology More than meets the eye IEEE Signal Processing Magazine 32 1 2015 30 40 Bibcode 2015ISPM 32 30D doi 10 1109 MSP 2014 2359131 Xarici kecidler