Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirzə Baxış Nadim (1785, Nəvai, Cavad qəzası – 1880, Nəvai, Cavad qəzası) — Azərbaycan şairi.
| Mirzə Baxış Nadim | |
|---|---|
| Mirzə Baxış Molla Əsədulla oğlu | |
| Doğum adı | Baxış |
| Təxəllüsü | Nadim |
| Doğum tarixi | 1785 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1880 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Mirzə Baxış Nadim Vikimənbədə | |
Həyatı
Mirzə Baxış Nadim 1785-ci ildə Navahı kəndində anadan olmuşdur. O, Azərbaycanın məşhur şairlərindən biridir. Uzun bir ömür sürən Mirzə Baxış Nadim XIX əsrin əvvəllərindən sonlarına qədər Azərbaycanda baş vermiş əsas tarixi-ictimai hadisələrin şahidi olmuş, bu hadisələr onun yaradıcıllığında öz bədii əksini tapmışdır. Şair öz əsərlərində həyatın həm lirik-təsdiq, həm də satirik-inkar tərəflərini əks etdirmişdir. Lakin Nadim XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində daha çox həyatın eybəcər tərəflərini kəskin tənqid edən satirik şair kimi tanınmışdır.
Nadim satiralarının əsas tənqid hədəfləri zəhmətkeş xalqı, kəndliləri incidən, onları işlədib haqlarını verməyən bəylər, xanlar, çar divanxanalarında işləyən rüşvətxor, bürokrat məmurlar və əhalini aldadan yalançı din xadimləridir. Şair onların pis, yaramaz əməllərini açıq, birbaşa, özü də qəzəblə təsvir edir. Onun "Murad xan ", "Kərbəlayi" rədifli şerlərində kənd istismarçı təbiəti ifşa olunur. Bu şerlərdə biçinçilərin haqqını kəsən, onları təhqir edən xanların qəddar hərəkətləri satirik təsvirin mərkəzinə çəkilir. Şair acı kinayə, açıq təhqir üsullarından istifadə etməklə satira hədəfinin eybəcər simasını canlandırı:
Ay ağalar, sizə tərif eyləyim,
Nə iş tutub üzü qarə Murad xan.
Tamam kəsib biçininin haqqını,
Heç verməyib sikkə, parə Murad xan.
Şəltük bəlimindən tikibdir tayə,
Eşşək kimi yüyürürdü kəpəyə.
Münasibdir bir tay qulaq köpəyə,
Qanuq olub canavara Murad xan.
Şairin "Mahmud" adlı satirası insan yerinə qoyulmayan rəncbərlərin ağır həyatına kəskin etiraz əlaməti kimi səciyyəvidir. Dərin ictimai məzmunu olan bu şerdə feodalların hüdudsuz ağalığı, kəndlilərin heyvan kimi işlədilməsi, təhkimçilik quruluşunda ağaların kəndlilər üzərindəki zülm və zorakılığı tənqid olunur.vŞair kəndlinin insan yerinə qoyulmadan at kimi kotana qoşulması barədə söhbət açmaqla dövrünün zülmkar ağalarına qarşı qəzəb nifrət hissi oyadır:
Mahmud! Əya, rəncbər ara mərdi-yeganə,
Nahaq yerə rəncidə olub gəlmə fəğanə.
Xaliq sizi rəncbər yaradıbdır bəyə, xanə,
Hərçənd gərəkdir qoşalar at bu kotanə,
At olmasa, heç incimə, insan da qoşarlar!
Nadimin satiralarında hakimlərin rüşvətxorluğu, dövlət idarələrində işləyən məmurların süründürməçiliyi də acı gülüş hədəfinə çevrilir. Onun müasirlərinə yazdığı mənzum məktublarında və həcvlərində bu təbəqənin çirkin sifətləri sərt kinayə ilə ifadə olunur:
Hər kəsə söz deyirəm ovcun açır kim, mənə ver,
İstəyir qırxa başım misali-dəllək Ağayar.
Düşmənin tənə sözü, divanın zavtrası.
Bağrımı parə edib qoymayıb aram, qərar.
Mirzə Baxış Nadimin satiraları üçün fikrin açıq və sərt eyhamlarla birbaşa ifadəsi səciyyəvidir. O, tənqid etdiyi təbəqənin mənfi xüsusiyyətlərini, mənəvi-əxlaqi eybəcərliyini çox zaman həcv etdiyi bir nəfərin timsalında ümumiləşdirir. Əsərinin dili sadə və aydındır. Bu keyfiyyətlən onu öz dövrünün satirik sənətkarlarından biri kimi tanıtmışdır. Onun yaradıcıllığı Seyid Əzim Şirvani və Mirzə Ələkbər Sabir kimi böyük sənətkarların bədii-satirik üslubunun formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Təkcə Muğan bölgəsi üçün deyil, yaradıcılığı bütöv Azərbaycan ədəbiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən Mirzə Baxış Nadim 1785-ci ildə Hacıqabulun Navahı kəndində anadan olmuşdur. Adı XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının böyük sənətkarları-Qasım bəy Zakir, Baba bəy Şakir, Fazil xan Şeyda ilə yanaşı çəkilən Mirzə Baxış Nadim 95 illik ömründə daim haqqın və xalqın mövqeyindən çıxış etmiş, min cür əzab-əziyyətlərə sinə gərmiş, məhsuldar fəaliyyət göstərmişdir. İlk təhsilini atası Molla Əsədulladan alan Nadim Şamaxıya gedib mədrəsə təhsili almış, ərəb-fars dillərini mükəmməl öyrənmiş, atasının istəyi ilə bir müddət ruhanilik etmiş, ancaq sonralar həyatını əkinçiliyə bağlamışdır. Mirzə Baxış Nadim XIX əsrin ilk illərində Salyana köçür və təxminən 25 il burada yaşayır. Bundan sonra yenidən Navahıya qayıdaraq kənd mirzəsi işləmişdir. Yaradıcılığında və fəaliyyətində daim xalqın mənafeyini müdafiə edən, zəhmətkeş camaatın zəhməti hesabına varlanan kəskin tənqidə məruz qoyan Mirzə Baxış Nadim hakim dairələri özündən narazı salmışdı. Odur ki, şair kənd mirzəliyindən kənarlaşdırılır. İşsiz qalan şair bir müddət Pirsaat çayında mirab vəzifəsində çalışır. Lakin burada da incidildiyinə, əmək haqqı verilmədiyinə görə işdən uzaqlaşır. Sonralar Mirzə Baxış Nadim Navahı kəndində məktəb açır və ömrünün sonuna qədər kənd uşaqlarına dərs deyir. 1880-ci ildə vəfat edən Nadim Navahı kəndində dəfn edilir. Ömrü çətinliklər, məşəqqətlər içərisində keçən Mirzə Baxış Nadim şerlərinin birində "Gecə-gündüz qan-yaş töküb ağlaram"- deyir. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi olan Nadim dövrünün böyük satirik şairlərindən biridir:
Mahmud, əya, rəncbər ağa mərdi-yeganə,
Nahaq yerə rəncidə olub gəlmə fəqanə.
Xaliq sizi rəncbər yaradıbdır bəyə, xanə,
Hərçənd gərəkdir qoşalar at bu kotanə.
At olmasa, heç incimə, insan da qoşarlar.
AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov və institutun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Raqub Kərimov indiyədək cəmi bir neçə şeiri məlum olan XIX əsrdə yaşamış görkəmli satirik şair Mirzə Baxış Nadimin Əlyazmalar İnstitutunda iki əlyazma şeir toplusunu aşkar etmiş, buradakı əsərləri bir kitab halında tərtib etmiş, Mirzə Baxışın qeyri-mətbu şeirləri barədə geniş məqalə yazaraq mətbuata təqdim etmişlər. Bu əsərləri ətraflı nəzərdən keçirdikdən sonra məlum olur ki, Mirzə Baxış Nadim satirik şair omaqla yanaşı bir sıra gözəl lirik və dini şeirlərin də müəllifi olmuşdur. Tədqiqatçılar bu fikirdədirlər ki, Mirzə Baxış Nadimin əsərlərinin bəzi əlyazmaları indiyə qədər əhalidə qalmışdır, onlar da üzə çıxarıldıqdan sonra şairin ədəbi irsi barədə, onun ədəbiyyat tariximizdəki mövqeyi barədə daha ətraflı fikir söyləmək mümkün olacaqdır.
İstinadlar
- Tərtib edəni: Zaman Əsgərli. "XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası" (PDF). Milli Kitabxana (az.). "Şərq-Qərb". 2005. 2016-03-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-13.
- Feyzulla Qasımzadə. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, Bakı, 1974.
- "Filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Raqub Kərimov Mirzə Baxış Nadimin Əlyazmalar İnstitutunda iki əlyazma şeir toplusunu aşkar etmişdir". 2020-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-06-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mirze Baxis Nadim 1785 Nevai Cavad qezasi 1880 Nevai Cavad qezasi Azerbaycan sairi Mirze Baxis NadimMirze Baxis Molla Esedulla ogluDogum adi BaxisTexellusu NadimDogum tarixi 1785Dogum yeri Nevai Cavad qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1880Vefat yeri Nevai Cavad qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiFealiyyeti sairMirze Baxis Nadim VikimenbedeHeyatiMirze Baxis Nadim 1785 ci ilde Navahi kendinde anadan olmusdur O Azerbaycanin meshur sairlerinden biridir Uzun bir omur suren Mirze Baxis Nadim XIX esrin evvellerinden sonlarina qeder Azerbaycanda bas vermis esas tarixi ictimai hadiselerin sahidi olmus bu hadiseler onun yaradicilliginda oz bedii eksini tapmisdir Sair oz eserlerinde heyatin hem lirik tesdiq hem de satirik inkar tereflerini eks etdirmisdir Lakin Nadim XIX esr Azerbaycan edebiyyati tarixinde daha cox heyatin eybecer tereflerini keskin tenqid eden satirik sair kimi taninmisdir Nadim satiralarinin esas tenqid hedefleri zehmetkes xalqi kendlileri inciden onlari isledib haqlarini vermeyen beyler xanlar car divanxanalarinda isleyen rusvetxor burokrat memurlar ve ehalini aldadan yalanci din xadimleridir Sair onlarin pis yaramaz emellerini aciq birbasa ozu de qezeble tesvir edir Onun Murad xan Kerbelayi redifli serlerinde kend istismarci tebieti ifsa olunur Bu serlerde bicincilerin haqqini kesen onlari tehqir eden xanlarin qeddar hereketleri satirik tesvirin merkezine cekilir Sair aci kinaye aciq tehqir usullarindan istifade etmekle satira hedefinin eybecer simasini canlandiri Ay agalar size terif eyleyim Ne is tutub uzu qare Murad xan Tamam kesib bicininin haqqini Hec vermeyib sikke pare Murad xan Seltuk beliminden tikibdir taye Essek kimi yuyururdu kepeye Munasibdir bir tay qulaq kopeye Qanuq olub canavara Murad xan Sairin Mahmud adli satirasi insan yerine qoyulmayan rencberlerin agir heyatina keskin etiraz elameti kimi seciyyevidir Derin ictimai mezmunu olan bu serde feodallarin hududsuz agaligi kendlilerin heyvan kimi isledilmesi tehkimcilik qurulusunda agalarin kendliler uzerindeki zulm ve zorakiligi tenqid olunur vSair kendlinin insan yerine qoyulmadan at kimi kotana qosulmasi barede sohbet acmaqla dovrunun zulmkar agalarina qarsi qezeb nifret hissi oyadir Mahmud Eya rencber ara merdi yegane Nahaq yere rencide olub gelme fegane Xaliq sizi rencber yaradibdir beye xane Hercend gerekdir qosalar at bu kotane At olmasa hec incime insan da qosarlar Nadimin satiralarinda hakimlerin rusvetxorlugu dovlet idarelerinde isleyen memurlarin surundurmeciliyi de aci gulus hedefine cevrilir Onun muasirlerine yazdigi menzum mektublarinda ve hecvlerinde bu tebeqenin cirkin sifetleri sert kinaye ile ifade olunur Her kese soz deyirem ovcun acir kim mene ver Isteyir qirxa basim misali dellek Agayar Dusmenin tene sozu divanin zavtrasi Bagrimi pare edib qoymayib aram qerar Mirze Baxis Nadimin satiralari ucun fikrin aciq ve sert eyhamlarla birbasa ifadesi seciyyevidir O tenqid etdiyi tebeqenin menfi xususiyyetlerini menevi exlaqi eybecerliyini cox zaman hecv etdiyi bir neferin timsalinda umumilesdirir Eserinin dili sade ve aydindir Bu keyfiyyetlen onu oz dovrunun satirik senetkarlarindan biri kimi tanitmisdir Onun yaradicilligi Seyid Ezim Sirvani ve Mirze Elekber Sabir kimi boyuk senetkarlarin bedii satirik uslubunun formalasmasinda ehemiyyetli rol oynamisdir Tekce Mugan bolgesi ucun deyil yaradiciligi butov Azerbaycan edebiyyati ucun muhum ehemiyyet kesb eden Mirze Baxis Nadim 1785 ci ilde Haciqabulun Navahi kendinde anadan olmusdur Adi XIX esr Azerbaycan edebiyyatinin boyuk senetkarlari Qasim bey Zakir Baba bey Sakir Fazil xan Seyda ile yanasi cekilen Mirze Baxis Nadim 95 illik omrunde daim haqqin ve xalqin movqeyinden cixis etmis min cur ezab eziyyetlere sine germis mehsuldar fealiyyet gostermisdir Ilk tehsilini atasi Molla Esedulladan alan Nadim Samaxiya gedib medrese tehsili almis ereb fars dillerini mukemmel oyrenmis atasinin isteyi ile bir muddet ruhanilik etmis ancaq sonralar heyatini ekinciliye baglamisdir Mirze Baxis Nadim XIX esrin ilk illerinde Salyana kocur ve texminen 25 il burada yasayir Bundan sonra yeniden Navahiya qayidaraq kend mirzesi islemisdir Yaradiciliginda ve fealiyyetinde daim xalqin menafeyini mudafie eden zehmetkes camaatin zehmeti hesabina varlanan keskin tenqide meruz qoyan Mirze Baxis Nadim hakim daireleri ozunden narazi salmisdi Odur ki sair kend mirzeliyinden kenarlasdirilir Issiz qalan sair bir muddet Pirsaat cayinda mirab vezifesinde calisir Lakin burada da incidildiyine emek haqqi verilmediyine gore isden uzaqlasir Sonralar Mirze Baxis Nadim Navahi kendinde mekteb acir ve omrunun sonuna qeder kend usaqlarina ders deyir 1880 ci ilde vefat eden Nadim Navahi kendinde defn edilir Omru cetinlikler meseqqetler icerisinde kecen Mirze Baxis Nadim serlerinin birinde Gece gunduz qan yas tokub aglaram deyir XIX esr Azerbaycan edebiyyatinin gorkemli numayendesi olan Nadim dovrunun boyuk satirik sairlerinden biridir Mahmud eya rencber aga merdi yegane Nahaq yere rencide olub gelme feqane Xaliq sizi rencber yaradibdir beye xane Hercend gerekdir qosalar at bu kotane At olmasa hec incime insan da qosarlar AMEA Mehemmed Fuzuli adina Elyazmalar Institutunun direktor muavini filologiya uzre elmler doktoru Pasa Kerimov ve institutun aparici elmi iscisi filologiya uzre felsefe doktoru Raqub Kerimov indiyedek cemi bir nece seiri melum olan XIX esrde yasamis gorkemli satirik sair Mirze Baxis Nadimin Elyazmalar Institutunda iki elyazma seir toplusunu askar etmis buradaki eserleri bir kitab halinda tertib etmis Mirze Baxisin qeyri metbu seirleri barede genis meqale yazaraq metbuata teqdim etmisler Bu eserleri etrafli nezerden kecirdikden sonra melum olur ki Mirze Baxis Nadim satirik sair omaqla yanasi bir sira gozel lirik ve dini seirlerin de muellifi olmusdur Tedqiqatcilar bu fikirdedirler ki Mirze Baxis Nadimin eserlerinin bezi elyazmalari indiye qeder ehalide qalmisdir onlar da uze cixarildiqdan sonra sairin edebi irsi barede onun edebiyyat tariximizdeki movqeyi barede daha etrafli fikir soylemek mumkun olacaqdir IstinadlarTertib edeni Zaman Esgerli XIX esr Azerbaycan seiri antologiyasi PDF Milli Kitabxana az Serq Qerb 2005 2016 03 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 13 Feyzulla Qasimzade XIX esr Azerbaycan edebiyyati tarixi Baki 1974 Filologiya uzre elmler doktoru Pasa Kerimov ve filologiya uzre felsefe doktoru Raqub Kerimov Mirze Baxis Nadimin Elyazmalar Institutunda iki elyazma seir toplusunu askar etmisdir 2020 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2017 06 27 Vikimenbede Muellif Mirze Baxis Nadim ile elaqeli melumatlar var