Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Minq Şa döyüşü – 17 yanvar 707-ci ildə Qapağan xaqan komandanlığındakı Göytürk ordusu ilə Çaça Sengün komandanlığı altındakı Tan ordusu arasında baş vermis döyüşdür.
| Minq Şa döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Tarix | 17 yanvar 707(müzakirəli) | ||
| Yeri | Çin | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Arxa plan
704-cü il başladığında Çində iqtidar dəyişikliyi olmuş və Zhou imperatriçası Vu Zetian taxtı Chunq Tsunqa vermişdi. Yeni Tan imperatoru əvvəlki Zhou imperatriçasına nəzərən göytürklərə qarşı mənfi münasibət bəsləyirdi. Bu ani siyasi dəyişiklik Qapağan xaqanı qəzəbləndirdi. Qapağan xaqan Çin üzərinə səfərə çıxmağa qərar verdi.
Döyüş
Qapağan xaqan komandanlığındakı Göytürk ordusunda Kültigin və Bilgə Şad da var idi. Göytürk ordusu Çində Linq əyalətinin Minq Şa nahiyyəsinə hücum etdi. Burada Göytürk ordusunu Tan sülaləsi tərəfindən göytürklər üzərinə göndərilmiş Çaça Sengün komandanlığındakı 80.000 nəfərlik Tan ordusu qarşıladı. Kültigin abidəsində Kültiginin döyüşdəki rolundan belə bəhs edilir:
 | Toqquşmalar sırasında Kül Tigin öncə Tadık Çorun boz atına, ardından da İşbara Yamtarın boz atına, sonra Yiğen Siliğ Bəyin geyimli doru atlarına minərək çinlilərə hücum etmiş, ancaq atların hamısı ölmüşdü. Kül Tigini zirehindən və qaftanından yüzdən çox oxla vurmuşlar, ancaq oxlar Kül Tiginin üzünə və başına dəyməmişdi. |  |
Çaça Sengün məğlub olacağını başa düşdükdən sonra döyüş meydanından qaçdı. Ancaq döyüş meydanındakı çinli əsgərlər göytürklərə qarşı sonuna qədər müqavimət göstərsələr də, ağır məğlubiyyətə məruz qaldılar. Minlərlə çinli əsgər öldürüldü. Bəzi qaynaqlarda 30.000 çinli əsgərin öldürü bildirilmişdir. Bilgə xaqan da, öz abidəsində o ordunu orada yox etdiklərini bildirmişdi. Çinli komandan Çaça Sengün bu məğlubiyyətə görə mühakimə edilsə də, sərbəst buraxıldı. Bu döyüşdən təkcə Çin qaynaqları deyil, türk qaynaqları da bəhs etmişdir. Bir Göytürk abidəsi olan Kül Tigin abidəsi bu döyüşdən belə bəhs edir:
| | Kültigin 21 yaşında ikən Çaça Sengünə qarşı döyüşdür. | |
Bir başqa Göytürk abidəsi olan Bilgə xaqan abidəsində döyüşdən bu formada bəhs edilir:
| | 22 yaşımda çinlilərə qarşı səfər etdim. Çaça Sengünün 80.000 nəfərlik ordusu ilə döyüşdüş, ordusunu orada öldürdüm. | |
Bu böyük qələbədən sonra Qapağan xaqan komandanlığındakı Göytürk ordusu irəli hərəkatına davam etdi. Yüan və Hui əyalətləri ələ keçirildi. Lunq-yu bölgəsi yağmalandı və 10.000-dən çox at ələ keçirildi. Döyüşdən sonra Tan imperatoru Chunq Tsunq əvvəllər imzalanmış evlilik müqaviləsini ləğv etdi və Qapağan xaqanı öldürənə zadəganlıq və 2.000 top ipək verəcəyini elan etdi. Döyüşdən sonra 707-ci ilin II ayının 17-ci günündə Tan imperatoru Chunq Tsunq göytürkləri məğlub etmə strategiyasını saray əyanları ilə müzakirə etməyə başladı. İmperatorun müşavilrərindən Lu Fu mübahisə zamanı bunları dedi:
| | Dövlətin həyati məsələsində və strateji tədbiqetmə məsələsində təkcə qəhrəman şəxslər üstün tutulmamalıdır. Xarici kökənli olan Çaça Sengün cəsur generaldır, ancaq öncə görüşücülüyə və siyasi bacarıqa sahib deyildir. Əslində Çaça Sengfün böyük vəzifələrə layiq deyildi. Son Minq Şa döyüşündə Çaça Sengün qaçmışdır və ölkənin etibarəna zərər vermişdir. Buna görə də, dövlətin qanunu yerinə gətirməyi gərəklidir. Baş komandanın məğlubiyyətə uğramasıyla ordunun sıraları dağılmış və silahlar tükənmişdir. Ancaq qəhrəman ərlər ölüncəyə qədər döyüşmüşdür və onların uğurunun vurğulanması gərəkməkdədir ki, cəzalandırma ilə mükafatlandırma açıqça müəyyən edilsin. | |
Bundan əlavə, bu döyüş Tan ordusunun uzun müddət göytürklərə qarşı gücdən istifadə etmə cəsarətini göstərə bilməməsi ilə nəticələnmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Gumilëv, Lev Nikolayeviç, (2002). Eski Türkler, (çev. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
- Chiou T’ang Shu 194A, s. 3170.
- Hsin T’ang Shu 215A, s. 6945.
- Ahmetbeyoğlu, Ali. Sorularla Eski Türk Tarihi. İstanbul. 2015. səh. 111. ISBN .
- Kültigin abidəsi, 33. və 34. sətirlər.
- Bilgə xaqan abidəsi, D26.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Minq Sa doyusu 17 yanvar 707 ci ilde Qapagan xaqan komandanligindaki Goyturk ordusu ile Caca Sengun komandanligi altindaki Tan ordusu arasinda bas vermis doyusdur Minq Sa doyusuTarix 17 yanvar 707 muzakireli Yeri CinMunaqise terefleriDoqquz Oguz Tan sulalesi Ikinci Goyturk xaqanligiKomandan lar Caca Sengun Qapagan xaqan Kul Tigin Bilge xaqanTereflerin quvvesi300 000 bilinmirItkiler6 000 10 000 bilinmirArxa plan704 cu il basladiginda Cinde iqtidar deyisikliyi olmus ve Zhou imperatricasi Vu Zetian taxti Chunq Tsunqa vermisdi Yeni Tan imperatoru evvelki Zhou imperatricasina nezeren goyturklere qarsi menfi munasibet besleyirdi Bu ani siyasi deyisiklik Qapagan xaqani qezeblendirdi Qapagan xaqan Cin uzerine sefere cixmaga qerar verdi DoyusQapagan xaqan komandanligindaki Goyturk ordusunda Kultigin ve Bilge Sad da var idi Goyturk ordusu Cinde Linq eyaletinin Minq Sa nahiyyesine hucum etdi Burada Goyturk ordusunu Tan sulalesi terefinden goyturkler uzerine gonderilmis Caca Sengun komandanligindaki 80 000 neferlik Tan ordusu qarsiladi Kultigin abidesinde Kultiginin doyusdeki rolundan bele behs edilir Toqqusmalar sirasinda Kul Tigin once Tadik Corun boz atina ardindan da Isbara Yamtarin boz atina sonra Yigen Silig Beyin geyimli doru atlarina minerek cinlilere hucum etmis ancaq atlarin hamisi olmusdu Kul Tigini zirehinden ve qaftanindan yuzden cox oxla vurmuslar ancaq oxlar Kul Tiginin uzune ve basina deymemisdi Caca Sengun meglub olacagini basa dusdukden sonra doyus meydanindan qacdi Ancaq doyus meydanindaki cinli esgerler goyturklere qarsi sonuna qeder muqavimet gosterseler de agir meglubiyyete meruz qaldilar Minlerle cinli esger olduruldu Bezi qaynaqlarda 30 000 cinli esgerin olduru bildirilmisdir Bilge xaqan da oz abidesinde o ordunu orada yox etdiklerini bildirmisdi Cinli komandan Caca Sengun bu meglubiyyete gore muhakime edilse de serbest buraxildi Bu doyusden tekce Cin qaynaqlari deyil turk qaynaqlari da behs etmisdir Bir Goyturk abidesi olan Kul Tigin abidesi bu doyusden bele behs edir Kultigin 21 yasinda iken Caca Sengune qarsi doyusdur Bir basqa Goyturk abidesi olan Bilge xaqan abidesinde doyusden bu formada behs edilir 22 yasimda cinlilere qarsi sefer etdim Caca Sengunun 80 000 neferlik ordusu ile doyusdus ordusunu orada oldurdum Bu boyuk qelebeden sonra Qapagan xaqan komandanligindaki Goyturk ordusu ireli herekatina davam etdi Yuan ve Hui eyaletleri ele kecirildi Lunq yu bolgesi yagmalandi ve 10 000 den cox at ele kecirildi Doyusden sonra Tan imperatoru Chunq Tsunq evveller imzalanmis evlilik muqavilesini legv etdi ve Qapagan xaqani oldurene zadeganliq ve 2 000 top ipek vereceyini elan etdi Doyusden sonra 707 ci ilin II ayinin 17 ci gununde Tan imperatoru Chunq Tsunq goyturkleri meglub etme strategiyasini saray eyanlari ile muzakire etmeye basladi Imperatorun musavilrerinden Lu Fu mubahise zamani bunlari dedi Dovletin heyati meselesinde ve strateji tedbiqetme meselesinde tekce qehreman sexsler ustun tutulmamalidir Xarici kokenli olan Caca Sengun cesur generaldir ancaq once gorusuculuye ve siyasi bacariqa sahib deyildir Eslinde Caca Sengfun boyuk vezifelere layiq deyildi Son Minq Sa doyusunde Caca Sengun qacmisdir ve olkenin etibarena zerer vermisdir Buna gore de dovletin qanunu yerine getirmeyi gereklidir Bas komandanin meglubiyyete ugramasiyla ordunun siralari dagilmis ve silahlar tukenmisdir Ancaq qehreman erler olunceye qeder doyusmusdur ve onlarin ugurunun vurgulanmasi gerekmekdedir ki cezalandirma ile mukafatlandirma aciqca mueyyen edilsin Bundan elave bu doyus Tan ordusunun uzun muddet goyturklere qarsi gucden istifade etme cesaretini gostere bilmemesi ile neticelenmisdir Hemcinin baxBayirku yurusuBolcu doyusuQapagan xaqanIstinadlarGumilev Lev Nikolayevic 2002 Eski Turkler cev Ahsen Batur Istanbul Selenge Yayinlari Chiou T ang Shu 194A s 3170 Hsin T ang Shu 215A s 6945 Ahmetbeyoglu Ali Sorularla Eski Turk Tarihi Istanbul 2015 seh 111 ISBN 978 605 5200 41 1 Kultigin abidesi 33 ve 34 setirler Bilge xaqan abidesi D26