Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bayırku yürüşü – Qapağan xaqanın Doqquz Oğuzlardan Bayırkular üzərinə təşkil etdiyi və qələbə qazandığı son yürüşüdür.
| Bayırku yürüşü | |||
|---|---|---|---|
| Tarix | 22 iyul 716 | ||
| Yeri | Tula çayı sahili | ||
| Səbəbi | Doqquz Oğuzların üsyanı | ||
| Nəticəsi | Göytürklərin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Döyüşdən əvvəl
Göytürk imperiyası böyük siyasi qarışıqlıq içərisində idi. Tanq imperatoru Hsüan Tsunq Qapağan xaqanı tamamilə ortadan qaldırmaq ya da ələ keçirmək istəyirdi. Bu məqsədlə Göytürk dövlətində üç ayrı bölgədə olan və Tanq ilə daha əvvəllər ittifaq qurmuş olan türk boylarının öndərlərinə daha öncə də edildiyi kimi müxtəlif titullar və hədiyyələr təqdim edildi. Beləcə, türk boyları Göytürk xaqanlığına qarşı üsyan etmələri üçün təhrik edildilər. 709-cu ildə çiklər və qırğızlar, 711-ci ildə türkeşlər, 714-cü ildə də qarluqlar üsyan qaldırdı və üsyanlar bir-birinin ardıyca meydana çıxdı. Buna əlavə olaraq, Qapağan xaqanın mərhəmətsizcə bütün üsyanları yatırtması vəziyyətin daha da pisləşməsinə səbəb oldu. Bir çox türk boyu Tanq sülaləsinə sığındı. Hətta bir müddət sonra Qapağan xaqanın öz kürəkəni Aşidə Hu-lu da Tanqa bağlılığını bildirdi.
Döyüş
Üsyanlar ardı-ardına davam edərkən bu dəfə də Göytürk xaqanlığının onurğasını təşkil edən Doqquz Oğuzların üsyan etməsi dövləti çətin vəziyyətə saldı. Qapağan xaqan üsyanları yatırtmaq üçün səfərdən-səfərə gedirdi. Üsyanın başlamasından sonra xaqan bayırkuların üzərinə yürüdü. Tula çayı sahilində baş vermiş döyüşdə bayırkular ağır məğlubiyyətə düçar oldular. Lakin Qapağan xaqan özünə çox güvənmiş və səfərdən geri dönərkən lazimi təhlükəsizlik tədbirlərini gördürməmişdi. Ötükənə dönərkən döyüşdən sağ çıxmış bayırkuların rəhbəri Hsieh-shih-lüeh qəflətən söyüd meşəliyindən çıxaraq Qapağan xaqana hücum etdi və onun başını kəsdi. O sırada Ho-Linq-chüan Tanq elçisi olaraq Göytürk dövlətində idi. Hsieh Qapağan xaqanın kəsik başını çinli elçiyə verdikdən sonra, onunla birlikdə Tanq sarayına getdi. Tanq imperatoru Hsüan-tsunq Qapağan xaqanın kəsik başının Tanq paytaxtı Çanqanın əsas küçəsində dirəyə asılıb xalqa göstərilməsini əmr etdi. Bundan sonra, bayırkular, uyğurlar, tonqralar, hisilər və bugular olmaqla, 5 ayrı türk boyu Göytürk xaqanlığından ayrılıq Tanqa tabe oldular. Tanq imperatoru onların tabeliklərini qəbul etməklə yanaşı, onları öz ordusunun şimalına yerləşdirdi.
Beləliklə, Bayırku səfəri Qapağan xaqanın son yürüşü oldu.
Nəticə
Tan sülaləsinin təhriki ilə üsyan qaldıran türk boylarının üsyanlarının mərhəmətsizcə yatırılması, ürk boylarının Tanq sülaləsinə sığınmasına və Göytürk dövlətinin qısa müddətə boşalmasına səbəb oldu. Qapağan xaqanın Bayırku yürüşündən geri dönərkən sui-qəsdə uğrayıb öldürülməsi ilə də dövlət süqut etmək həddinə çatdı. Qapağan xaqandan sonra yerinə keçən kiçik oğlu İnel Tigin də dövləti gücləndirə bilmədi. Bu pis vəziyyət Kül Tiginin və Bilgə Tiginin edəcəkləri hərbi çevrilişə qədər davam etdi.
İstinadlar
- Ahmetbeyoğlu, Ali. Sorularla Eski Türk Tarihi. İstanbul. 2015. səh. 112. ISBN .
- Osman Fikri Sertkaya. Göktürk Tarihinin Meseleleri / Göytürk tarixinin məsələləri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. 1995. səh. 87-88. ISBN .
- Ahmetbeyoğlu, Ali. Sorularla Eski Türk Tarihi. İstanbul. 2015. səh. 114. ISBN .
- Ahmetbeyoğlu, Ali. Sorularla Eski Türk Tarihi. İstanbul. 2015. səh. 115. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bayirku yurusu Qapagan xaqanin Doqquz Oguzlardan Bayirkular uzerine teskil etdiyi ve qelebe qazandigi son yurusudur Bayirku yurusuTarix 22 iyul 716Yeri Tula cayi sahiliSebebi Doqquz Oguzlarin usyaniNeticesi Goyturklerin qelebesiMunaqise terefleriBayirkular Ikinci Goyturk xaqanligiKomandan lar bilinmir Qapagan xaqanDoyusden evvelGoyturk imperiyasi boyuk siyasi qarisiqliq icerisinde idi Tanq imperatoru Hsuan Tsunq Qapagan xaqani tamamile ortadan qaldirmaq ya da ele kecirmek isteyirdi Bu meqsedle Goyturk dovletinde uc ayri bolgede olan ve Tanq ile daha evveller ittifaq qurmus olan turk boylarinin onderlerine daha once de edildiyi kimi muxtelif titullar ve hediyyeler teqdim edildi Belece turk boylari Goyturk xaqanligina qarsi usyan etmeleri ucun tehrik edildiler 709 cu ilde cikler ve qirgizlar 711 ci ilde turkesler 714 cu ilde de qarluqlar usyan qaldirdi ve usyanlar bir birinin ardiyca meydana cixdi Buna elave olaraq Qapagan xaqanin merhemetsizce butun usyanlari yatirtmasi veziyyetin daha da pislesmesine sebeb oldu Bir cox turk boyu Tanq sulalesine sigindi Hetta bir muddet sonra Qapagan xaqanin oz kurekeni Aside Hu lu da Tanqa bagliligini bildirdi DoyusUsyanlar ardi ardina davam ederken bu defe de Goyturk xaqanliginin onurgasini teskil eden Doqquz Oguzlarin usyan etmesi dovleti cetin veziyyete saldi Qapagan xaqan usyanlari yatirtmaq ucun seferden sefere gedirdi Usyanin baslamasindan sonra xaqan bayirkularin uzerine yurudu Tula cayi sahilinde bas vermis doyusde bayirkular agir meglubiyyete ducar oldular Lakin Qapagan xaqan ozune cox guvenmis ve seferden geri donerken lazimi tehlukesizlik tedbirlerini gordurmemisdi Otukene donerken doyusden sag cixmis bayirkularin rehberi Hsieh shih lueh qefleten soyud meseliyinden cixaraq Qapagan xaqana hucum etdi ve onun basini kesdi O sirada Ho Linq chuan Tanq elcisi olaraq Goyturk dovletinde idi Hsieh Qapagan xaqanin kesik basini cinli elciye verdikden sonra onunla birlikde Tanq sarayina getdi Tanq imperatoru Hsuan tsunq Qapagan xaqanin kesik basinin Tanq paytaxti Canqanin esas kucesinde direye asilib xalqa gosterilmesini emr etdi Bundan sonra bayirkular uygurlar tonqralar hisiler ve bugular olmaqla 5 ayri turk boyu Goyturk xaqanligindan ayriliq Tanqa tabe oldular Tanq imperatoru onlarin tabeliklerini qebul etmekle yanasi onlari oz ordusunun simalina yerlesdirdi Belelikle Bayirku seferi Qapagan xaqanin son yurusu oldu NeticeTan sulalesinin tehriki ile usyan qaldiran turk boylarinin usyanlarinin merhemetsizce yatirilmasi urk boylarinin Tanq sulalesine siginmasina ve Goyturk dovletinin qisa muddete bosalmasina sebeb oldu Qapagan xaqanin Bayirku yurusunden geri donerken sui qesde ugrayib oldurulmesi ile de dovlet suqut etmek heddine catdi Qapagan xaqandan sonra yerine kecen kicik oglu Inel Tigin de dovleti guclendire bilmedi Bu pis veziyyet Kul Tiginin ve Bilge Tiginin edecekleri herbi cevrilise qeder davam etdi IstinadlarAhmetbeyoglu Ali Sorularla Eski Turk Tarihi Istanbul 2015 seh 112 ISBN 978 605 5200 41 1 Osman Fikri Sertkaya Gokturk Tarihinin Meseleleri Goyturk tarixinin meseleleri Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu 1995 seh 87 88 ISBN 9789754560701 Ahmetbeyoglu Ali Sorularla Eski Turk Tarihi Istanbul 2015 seh 114 ISBN 978 605 5200 41 1 Ahmetbeyoglu Ali Sorularla Eski Turk Tarihi Istanbul 2015 seh 115 ISBN 978 605 5200 41 1