Macarıstan Böyük Knyazlığı və ya Macarıstan Hersoqluğu mac Magyar Fejedelemség mac Magyar Nagyfejedelemség Karpat hövzəs

Macarıstan Böyük Knyazlığı və ya Macarıstan Hersoqluğu (mac. Magyar Fejedelemség, mac. Magyar Nagyfejedelemség) — Karpat hövzəsində formalaşmış və sənədlərlə təsdiqlənmiş ən erkən macar dövləti. Dövlət 895 və ya 896-cı ildə, IX əsrdə macarların Karpat hövzəsinə yürüşündən sonra qurulmuşdur. Macarlar yarımköçəri xalq idi və onlar dən (Karpatların şərqindəki əvvəlki knyazlıqları) gəlmişdilər. Bu tayfa birliyi Arpad tərəfindən idarə olunurdu və Arpad sülaləsinin əsasını qoymuşdu.

Knyazlıq

Macarıstan knyazlığı

mac. Magyar Nagyfejedelemség

Bayraq

Gerb

895 — 1000

Paytaxt

Esterqom və Sekeşfexervar (Takşon və Qeza hakimiyyəti dövründən)

Dil

Macar dili

Din

Bu dövrdə nın hakimiyyətinin zəiflədiyi müşahidə olunurdu. Baxmayaraq ki, macar ordusu Avropada uğurlu yürüşlər edirdi, macar sərkərdələrinin idarə etdiyi tayfa bölgələri (məsələn, Transilvaniyadakı əraziləri) yarı-müstəqil siyasi qurumlara çevrilirdi. Bu bölgələr yalnız Müqəddəs İştvanın hakimiyyəti dövründə yenidən birləşdirilmişdir.

Macarların yarımköçəri həyat tərzi tədricən məskunlaşmış həyata keçmiş və qəbilə cəmiyyəti dövlət cəmiyyətinə çevrilmişdir. X əsrin ikinci yarısından başlayaraq xristianlıq yayılmağa başlamışdır. Nəhayət, Macarıstan Böyük Knyazlığı Müqəddəs İştvanın 1000-ci ilin Milad günündə (bəzi mənbələrə görə 1 yanvar 1001-ci ildə) Esterqomda taclandırılması ilə xristian Macarıstan Krallığına çevrilmişdir.

Macar tarixşünaslığında 896–1000-ci illər aralığı "knyazlıq dövrü" adlanır.

Adı və etnik mənşəyi

Macar tayfa ittifaqının etnonimi (adı) qeyri-müəyyəndir. Bəzi mənbələrə görə, bu ittifaq "Hetumoger / Yeddi Macar" (lat. VII principales persone qui Hetumoger dicuntur, yəni "yeddi knyaz şəxs, kimlər ki Yeddi Macar adlanır") adlanırdı. Bununla belə, "Macar" sözünün mənşəyi ilə bağlı fərqli fikirlər var. Bir nəzəriyyəyə görə, bu ad macar tayfalarının ən güclüsü olan Megyer tayfasının adından yaranıb. "Megyer" sözü zamanla "Macar" şəklini alaraq bütövlükdə macar xalqını ifadə etməyə başladı.

Tarixi mənbələrdə macarlar müxtəlif adlarla qeyd olunur. Onlar Karpat hövzəsinə gəlməmişdən əvvəl, Şərqi Avropanın çöllərində yaşadıqları dövrlərdə, müxtəlif Avropa mənbələrində "Ungri" və ya "Ungari" kimi qeyd olunmuşdular. Məsələn, 837-ci ildə , 862-ci ildə , 881-ci ildə isə Annales ex Annalibus Iuvavensibus macarları bu adlarla tanıtmışdır. Bizans mənbələrində isə, macarların ölkəsi "Qərbi Türküstan" (Western Tourkia) kimi göstərilir. Bu, onları "Şərqi Türküstan" (yəni Xəzər Xaqanlığı) ilə müqayisədə fərqləndirmək üçün istifadə edilirdi. 960-cı illərdə yəhudi diplomat macar knyazlığını "Hanqrin torpağı" (yəni macarların torpağı) adlandırmışdı.

Karpat hövzəsinə gəlişi və dövlətin yaranması

Macarların ilk dövlət qurumu – Macar Böyük Knyazlığı (bəzən Macar Hersoqluğu adlanır) — 895 və ya 896-cı ildə Karpat hövzəsində təsis edilmişdir. Bu dövrdə macarlar Arpad (Árpád) sülaləsinin rəhbərliyi altında tayfa ittifaqı yaratmış və əvvəlcə Etelkozdə (Karpatların şərqindəki bölgə) məskunlaşmışdılar.

IX əsrin sonlarında macarlar Karpat hövzəsinə yürüş edərək bu ərazidə məskunlaşdılar. Onlar əvvəlcədən buradakı siyasi vəziyyəti yaxşı bilirdilər, çünki bölgə dövlətlərinin – Şərqi Frankiya Krallığı, Böyük Moraviya, Birinci Bolqar Çarlığı – xidmətində muzdlu döyüşçü kimi iştirak etmişdilər. Macarların gəlişi dövründə Karpat hövzəsi nisbətən seyrək məskunlaşmışdı. Bu, 803-cü ildə frankların Avar xaqanlığını dağıtması ilə bağlı idi. Bu səbəbdən, macarlar bölgəyə maneəsiz daxil ola bildilər və 900-cü ilə qədər burada öz dövlətlərini qurdular.

Macarların işğalı talan məqsədi daşımırdı. Onların liderləri – dyula Arpad və kende Kursan – burada uzunmüddətli məskunlaşmanı hədəfləyirdilər. Arxeoloji qazıntılar göstərir ki, macarlar ilk məskunlaşmalarını Sava və Nitra çayları ətrafında qurmuşdular.

Xristianlaşma

996-cı ildə Şahzadə Qeza tərəfindən da ilk macar Benedikt monastırı qurulmuşdur.

Yeni Macar dövləti xristian dünyasının sərhədində yerləşirdi. X əsrin ikinci yarısından etibarən alman katolik missionerlərinin dan gəlməsi ilə xristianlıq Macarıstanda yayılmağa başlamışdır. 945 və 963-cü illər arasında knyazlığın əsas rəhbərləri olan və xristianlığı qəbul etməyə razılaşdılar.

973-cü ildə I Qeza və onun bütün ailəsi vəz olunaraq xristianlığı qəbul etdi. Həmçinin, Müqəddəs Roma İmperatoru I Otto ilə rəsmi sülh bağlandı. Bununla belə, Qeza xaç suyuna çəkilsə də, əslində bütpərəst olaraq qalmışdır. Onun atası onu bütpərəst şahzadə kimi yetişdirmişdi. 996-cı ildə Qeza tərəfindən ilk Macar Benedikt monastırı qurulmuşdur. Qezanın hakimiyyəti dövründə xalq köçəri həyat tərzindən tamamilə imtina etmiş və Leçfeld döyüşündən bir neçə onillik sonra Macarıstan xristian krallığına çevrilmişdir.

Dövlətin təşkili

910-cu ildə Şərqi Frank Hersoqluğunda Macarıstan kampaniyası

907 (və ya 904)-cü ilə qədər Macar dövləti ikili idarəetmə sistemi altında idi (bəlkə də bu sistem xəzərlərdən qəbul olunmuşdu).Hakimiyyət müqəddəs kral (kende) və hərbi rəhbər (gyula) arasında bölünmüşdü. Tarixi mənbələrdən hansı vəzifənin Arpad və hansının Kursan tərəfindən icra edildiyi dəqiq məlum deyil.

Ehtimal olunur ki, Kende Kursan öldürüldükdən sonra bu bölgü ləğv edildi və Arpad knyazlığın yeganə hökmdarı oldu. Bizans imperatoru Konstantin Porfiroqennet Arpadı "ho megas Tourkias archon" ("Türkiyanın böyük hökmdarı") adlandırırdı. X əsrin bütün macar knyazları bu titulu daşıyırdı. Macarıstanda hakimiyyət atadan oğula deyil, sülalənin ən yaşlı üzvünə keçirdi (aqnatik senioritet qaydası). Macar Böyük Knyazları yəqin ki, ali gücə malik deyildilər, çünki qərbə və cənuba edilən hərbi yürüşlər zamanı əvvəlcə güclü olan knyaz hakimiyyəti zəifləməyə başlamışdır. 947-ci ildən əvvəl mənbələrdə Böyük Knyazlardan bəhs edilmir. Yalnız bir halda Takşon "Macarıstan hersoqu" (dux Tocsun) kimi qeyd olunub. Bu dövrdə hərbi liderlərin (Bulcsú, Lél) rolu daha da güclənmişdi. Arpad sülaləsinin şahzadələri və macar tayfalarının əksəriyyəti türkcə adlar daşıyırdılar.

Əhali

Macarıstanın X əsrdəki əhalisi ilə bağlı müxtəlif qiymətləndirmələr mövcuddur. 900-cü ildə əhalinin 250,000 ilə 1.5 milyon arasında olduğu təxmin edilir. Arxeoloji dəlillər X əsrdə macar zadəganlarının qəsrlərdə yaşadığını sübut etmir. IX əsrin sonlarına aid təkcə bir möhkəmləndirilmiş tikili tapılıb ( qəsri). Lakin XI əsrə aid qazıntılar qəsr tikintisinin sonrakı dövrlərdə artdığını göstərir. bölgəsində aparılan qazıntılar isə bəzi ruhanilərin və zadəganların artıq X əsrdə daş evlərdə yaşaya biləcəyini göstərir. Müsəlman səyyahlar macarların çadırlarda yaşadıqlarını qeyd edirdilər. Sadə xalq əsasən torpaq evlərdə (pit-dwellings) məskunlaşırdı. Bununla yanaşı, çoxotaqlı və ağac-daş konstruksiyalı evlərə dair də sübutlar mövcuddur.

Digər nəzəriyyələr

Bəzi tarixçilər iddia edirlər ki, Şahzadə Arpadın xalqı türkcə danışırdı və macarlar əslində 680-ci illərdən etibarən Karpat hövzəsində yaşayırdılar. Bu nəzəriyyənin əsas arqumenti budur ki, yeni gələnlərin məzarlıqları çox kiçikdir, bu da göstərir ki, əhali kifayət qədər böyük olmamışdır ki, macar dili Karpat hövzəsində üstün dilə çevrilsin. Bununla belə, Arpadın Megyer tayfasının lideri olduğu məlumdur. Əgər Megyer tayfası bulqar-türk dilində danışsaydı, bu qəribə olardı. Əlbəttə ki, sintez şəraitində hər şey mümkündür.

İstinadlar

Davies, Colin. The Emergence of Western Society: European History A.D. 300-1200 (ingilis). Macmillan. 1969. 181. ISBN .
Lawler, Jennifer. Encyclopedia of the Byzantine Empire (ingilis). McFarland & Company. 2004. 13. ISBN .
Bauer, Susan Wise. The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade (ingilis). W. W. Norton & Company. 2010-02-22. 586. ISBN .
Ritz-Buranbaeva, Oksana; Mladineo, Vanja. Culture and Customs of Hungary (ingilis). ABC-CLIO. 2011-09-22. 19. ISBN .
Komzsik, Louis. Cycles of Time: From Infinity to Eternity (ingilis). Trafford Publishing. 2011. 54. ISBN .
Ligeti, Lajos. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae (ingilis). 36. Akadémiai Kiadó. 1982. 419.
Stessel, Zahava Szász. Wine and Thorns in Tokay Valley: Jewish Life in Hungary : the History of Abaújszántó (ingilis). Fairleigh Dickinson Univ Press. 1995. ISBN .
Hadtörténelmi közlemények, Volume 114, Hadtörténeti Intézet és Múzeum, 2001, p. 131
Linehan, Peter; Nelson, Janet Laughland. The Medieval World (ingilis). Routledge. 2001. 79. ISBN .
Khazanov, Anatoly Michailovich; Wink, André. Nomads in the Sedentary World (ingilis). Psychology Press. 2001. 103. ISBN .
Lendvai, Paul. The Hungarians: A Thousand Years of Victory in Defeat (ingilis). C. Hurst. 2003. 15. ISBN .
Paul Lendvai, The Hungarians: a thousand years of victory in defeat, C. Hurst & Co., 2003, pp. 15–29, 533
Studies in medieval and renaissance history, Committee for Medieval Studies, University of British Columbia, 1980, p. 159
Peter F. Sugar, Péter Hanák, A History of Hungary, Indiana University Press, 1994, pp. 12–17
Pál Engel, Tamás Pálosfalvi, Andrew Ayton, The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526, .B.Tauris, 2005, p. 27
Gyula Decsy, A. J. Bodrogligeti, Ural-Altaische Jahrbücher, Volume 63, Otto Harrassowitz, 1991, p. 99
György Balázs, Károly Szelényi, The Magyars: the birth of a European nation, Corvina, 1989, p. 8
Alan W. Ertl, Toward an Understanding of Europe: A Political Economic Précis of Continental Integration, Universal-Publishers, 2008, p. 358
Peter B. Golden, Nomads and their neighbours in the Russian steppe: Turks, Khazars and Qipchaqs, Ashgate/Variorum, 2003. "Tenth-century Byzantine sources, speaking in cultural more than ethnic terms, acknowledged a wide zone of diffusion by referring to the Khazar lands as 'Eastern Tourkia' and to Hungary as 'Western Tourkia.'" Carter Vaughn Findley, The Turks in the World History Arxivləşdirilib 5 fevral 2016 at the Wayback Machine, Oxford University Press, 2005, p. 51, citing Peter B. Golden, 'Imperial Ideology and the Sources of Political Unity Amongst the Pre-Činggisid Nomads of Western Eurasia,' Archivum Eurasiae Medii Aevi 2 (1982), 37–76.
Carter V. Findley, The Turks in world history, Oxford University Press, 2005, p. 51
Raphael Patai, The Jews of Hungary: History, Culture, Psychology, Wayne State University Press, 1996, p. 29, ISBN
Kirschbaum, Stanislav J. A History of Slovakia: The Struggle for Survival. New York: Macmillan Publishers; St. Martin's PresS. 1995. 26. ISBN . İstifadə tarixi: 2009-10-09. Cited: "Great Moravia was a vassal state of the Germanic Frankish Kingdom and paid an annual tribute to it."
István Süli-Zakar, The Most Important Geopolitical and Histogeographical Questions of the Age of the Conquest and the Foundation of the Hungarian State, In: New Results of Cross-border Co-operation, The Department of Social Geography and Regional Development Planning of the University of Debrecen & Institute for Euroregional Studies "Jean Monnet" European Centre of Excellence, 2011, p. 12, ISBN
Alfried Wieczorek, Hans-Martin Hinz, Council of Europe. Art Exhibition, Europe's centre around AD 1000, Volume 1, Volume 1, Theiss, 2000, pp. 363-372
Bryan Cartledge, Bryan Cartledge (Sir.), The will to survive: a history of Hungary, Timewell Press, 2006, p.6
Szőke, M. Béla. Gergely, Katalin; Ritoók, Ágnes (redaktorlar ). The Carolingian Age in the Carpathians (PDF). Pokoly, Judit; Strong, Lara; Sullivan, Christopher tərəfindən tərcümə olunub. Budapest: Hungarian National Museum. 2014. səh. 112. ISBN .
Engel, Pál; Ayton, Andrew. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526 (ingilis). Bloomsbury Publishing. 2001-02-23. ISBN .
Barta, István; Berend, T. Iván; Hanák, Péter; Lackó, Miklós; Makkai, László; Nagy, L. Zsuzsa; Ránki, György. Pamlényi, Ervin (redaktor). A history of Hungary. Collet's. 1975. səh. 22. ISBN .
Macartney, Carlile A. Hungary: a short history. Chicago University Press. 1962. səh. 5. ISBN .
Szabados, György. Miljan, Suzana; B. Halász, Éva; Simon, Alexandru (redaktorlar ). "The origins and the transformation of the early Hungarian state" (PDF). Reform and Renewal in Medieval East and Central Europe: Politics, Law and Society. Zagreb. 2019.
Engel, Pál. Glatz, Ferenc; Burucs, Kornélia (redaktorlar ). Beilleszkedés Európába a kezdetektől 1440-ig. Magyarok Európában I. Budapest: Háttér Lapkiadó és Könykiadó. 1990. səh. 97. ISBN .
Kontler, László. A history of Hungary: millennium in Central Europe. Palgrave Macmilllan. 2002. səh. 42.
Borbála Obrusánszky, Endre Neparáczki, Miklós Makoldi. Regényes történelem (macar). 2022.
Peter Heather, Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe, Pan Macmillan, 2012, p. 369, ISBN
Clifford Rogers, [https://books.google.com/books?id=mzwpq6bLHhMC&dq=river+enns++borders+hungarians&pg=RA1-PA292 The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, Volume, Oxford University Press, 2010, p. 292
Oksana Buranbaeva [1] Culture and Customs of Hungary
The New Hungarian quarterly, Volumes 31-32, Corvina Press, 1990, p. 140
Lajos Gubcsi, Hungary in the Carpathian Basin, MoD Zrínyi Media Ltd, 2011
Kevin Alan Brook, The Jews of Khazaria, Rowman & Littlefield, 2009, p. 253
Günter Prinzing, Maciej Salamon, Byzanz und Ostmitteleuropa 950 - 1453: Beiträge einer table-ronde während des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996, Otto Harrassowitz Verlag, 1999, pp. 27-33
Révész, László. A honfoglaló magyarok Északkelet- Magyarországon. Új Holnap 41. March 1996. 25 April 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
Nóra Berend, At the gate of Christendom: Jews, Muslims, and "pagans" in medieval Hungary, c. 1000-c. 1300, Cambridge University Press, 2001, p. 19
Timothy Reuter, The New Cambridge Medieval History: c. 900-c. 1024, Cambridge University Press, 1995, p. 543-545, ISBN
Dora Wiebenson, József Sisa, Pál Lövei, The architecture of historic Hungary, MIT Press, 1998, p. 11, ISBN
Antal Bartha, Hungarian society in the 9th and 10th centuries, Akadémiai Kiadó, 1975, pp- 53-84, ISBN
László Kósa, István Soós, A companion to Hungarian studies, Akadémiai Kiadó, 1999, p. 113
Révész, László. Hunok, Avarok, Magyarok (Huns, Avars, Magyars) (PDF). Hitel folyóirat (Magazine of Hitel). 2010-12-20. 19 March 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
Révész, László. A Felső-Tisza-vidék honfoglalás kori temetői [Cemeteries from the time of the conquest of the Upper Tisza region] (macar). História. February 2008. 2008-04-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
Stanislav J. Kirschbaum A History of Slovakia: The Struggle for Survival
Wolf, Takács, 2011. səh. 238
Wolf, Takács, 2011. səh. 209
József Attila Tudományegyetem., Bölcsészettudományi Kar (University of József Attila), Acta historica, Volumes 92–98, 1991, p. 3
Miklós Molnár, A Concise History of Hungary
Wolf, 2008. səh. 13–14
András Gerő, A magyar történelem vitatott személyiségei, Volume 3, Kossuth, 2004, p. 13, ISBN
Mark Whittow, The making of Byzantium, 600-1025, University of California Press, 1996, p. 294
Ferenc Glatz, Magyarok a Kárpát-medencében, Pallas Lap- és Könyvkiadó Vállalat, 1988, p. 21
Proto-Magyar Texts from the middle of 1st Middle of 1st Millenium? or Are they published or not? B. Lukács, President of Matter Evolution Subcommittee of the HAS. H-1525 Bp. 114. Pf. 49., Budapest, Hungary.

İkinci dərəcəli mənbələr

Balassa, Iván, redaktorMagyar Néprajz IV [Hungarian ethnography IV.]. Budapest: Akadémiai Kiadó. 1997. ISBN .
Berend, Nora; Urbańczyk, Przemysław; Wiszewski, Przemysław. Central Europe in the High Middle Ages: Bohemia, Hungary and Poland, c. 900-c. 1300. Cambridge University Press. 2013. ISBN .
Wolf, Mária; Takács, Miklós. Sáncok, földvárak" ("Ramparts, earthworks") by Wolf; "A középkori falusias települések feltárása" ("Excavation of the medieval rural settlements") by Takács // Müller, Róbert (redaktor). Régészeti Kézikönyv [Handbook of archaeology]. Magyar Régész Szövetség. 2011. 209–248. ISBN .
Wolf, Mária. A borsodi földvár (PDF). Művelődési Központ, Könyvtár és Múzeum, Edelény. 2008. ISBN .

Ədəbiyyat

Kings and Saints – The Age of the Árpáds (PDF). Budapest, Székesfehérvár: Institute of Hungarian Research. 2022. ISBN .
Kozma, Gábor (Editor); və b. "New Results of Cross-Border Co-operation" (PDF). The Department of Social Geography and Regional Development Planning of the University of Debrecen; et al. December 2011. İstifadə tarixi: 2 June 2012. ([[:Category:|link]])[[Category:]]ISBN

[1] Davies, Colin. The Emergence of Western Society: European History A.D. 300-1200 (ingilis). Macmillan. 1969. 181. ISBN .

[2] Lawler, Jennifer. Encyclopedia of the Byzantine Empire (ingilis). McFarland & Company. 2004. 13. ISBN .

[Bauer-3] Bauer, Susan Wise. The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade (ingilis). W. W. Norton & Company. 2010-02-22. 586. ISBN .

[4] Ritz-Buranbaeva, Oksana; Mladineo, Vanja. Culture and Customs of Hungary (ingilis). ABC-CLIO. 2011-09-22. 19. ISBN .

[Komzsik-5] Komzsik, Louis. Cycles of Time: From Infinity to Eternity (ingilis). Trafford Publishing. 2011. 54. ISBN .

[Acta_orientalia_Academiae_Scientiarum_Hungaricae-6] Ligeti, Lajos. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae (ingilis). 36. Akadémiai Kiadó. 1982. 419.

[7] Stessel, Zahava Szász. Wine and Thorns in Tokay Valley: Jewish Life in Hungary : the History of Abaújszántó (ingilis). Fairleigh Dickinson Univ Press. 1995. ISBN .

[8] Hadtörténelmi közlemények, Volume 114, Hadtörténeti Intézet és Múzeum, 2001, p. 131

[9] Linehan, Peter; Nelson, Janet Laughland. The Medieval World (ingilis). Routledge. 2001. 79. ISBN .

[10] Khazanov, Anatoly Michailovich; Wink, André. Nomads in the Sedentary World (ingilis). Psychology Press. 2001. 103. ISBN .

[11] Lendvai, Paul. The Hungarians: A Thousand Years of Victory in Defeat (ingilis). C. Hurst. 2003. 15. ISBN .

[Lendvai-12] Paul Lendvai, The Hungarians: a thousand years of victory in defeat, C. Hurst & Co., 2003, pp. 15–29, 533

[13] Studies in medieval and renaissance history, Committee for Medieval Studies, University of British Columbia, 1980, p. 159

[Sugar-Hanak-14] Peter F. Sugar, Péter Hanák, A History of Hungary, Indiana University Press, 1994, pp. 12–17

[15] Pál Engel, Tamás Pálosfalvi, Andrew Ayton, The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526, .B.Tauris, 2005, p. 27

[16] Gyula Decsy, A. J. Bodrogligeti, Ural-Altaische Jahrbücher, Volume 63, Otto Harrassowitz, 1991, p. 99

[17] György Balázs, Károly Szelényi, The Magyars: the birth of a European nation, Corvina, 1989, p. 8

[18] Alan W. Ertl, Toward an Understanding of Europe: A Political Economic Précis of Continental Integration, Universal-Publishers, 2008, p. 358

[19] Peter B. Golden, Nomads and their neighbours in the Russian steppe: Turks, Khazars and Qipchaqs, Ashgate/Variorum, 2003. "Tenth-century Byzantine sources, speaking in cultural more than ethnic terms, acknowledged a wide zone of diffusion by referring to the Khazar lands as 'Eastern Tourkia' and to Hungary as 'Western Tourkia.'" Carter Vaughn Findley, The Turks in the World History Arxivləşdirilib 5 fevral 2016 at the Wayback Machine, Oxford University Press, 2005, p. 51, citing Peter B. Golden, 'Imperial Ideology and the Sources of Political Unity Amongst the Pre-Činggisid Nomads of Western Eurasia,' Archivum Eurasiae Medii Aevi 2 (1982), 37–76.

[20] Carter V. Findley, The Turks in world history, Oxford University Press, 2005, p. 51

[21] Raphael Patai, The Jews of Hungary: History, Culture, Psychology, Wayne State University Press, 1996, p. 29, ISBN

[Kirschbaum-22] Kirschbaum, Stanislav J. A History of Slovakia: The Struggle for Survival. New York: Macmillan Publishers; St. Martin's PresS. 1995. 26. ISBN . İstifadə tarixi: 2009-10-09. Cited: "Great Moravia was a vassal state of the Germanic Frankish Kingdom and paid an annual tribute to it."

[23] István Süli-Zakar, The Most Important Geopolitical and Histogeographical Questions of the Age of the Conquest and the Foundation of the Hungarian State, In: New Results of Cross-border Co-operation, The Department of Social Geography and Regional Development Planning of the University of Debrecen & Institute for Euroregional Studies "Jean Monnet" European Centre of Excellence, 2011, p. 12, ISBN

[Council_of_Europe-24] Alfried Wieczorek, Hans-Martin Hinz, Council of Europe. Art Exhibition, Europe's centre around AD 1000, Volume 1, Volume 1, Theiss, 2000, pp. 363-372

[25] Bryan Cartledge, Bryan Cartledge (Sir.), The will to survive: a history of Hungary, Timewell Press, 2006, p.6

[26] Szőke, M. Béla. Gergely, Katalin; Ritoók, Ágnes (redaktorlar ). The Carolingian Age in the Carpathians (PDF). Pokoly, Judit; Strong, Lara; Sullivan, Christopher tərəfindən tərcümə olunub. Budapest: Hungarian National Museum. 2014. səh. 112. ISBN .

[27] Engel, Pál; Ayton, Andrew. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526 (ingilis). Bloomsbury Publishing. 2001-02-23. ISBN .

[:fsf-28] Barta, István; Berend, T. Iván; Hanák, Péter; Lackó, Miklós; Makkai, László; Nagy, L. Zsuzsa; Ránki, György. Pamlényi, Ervin (redaktor). A history of Hungary. Collet's. 1975. səh. 22. ISBN .

[29] Macartney, Carlile A. Hungary: a short history. Chicago University Press. 1962. səh. 5. ISBN .

[30] Szabados, György. Miljan, Suzana; B. Halász, Éva; Simon, Alexandru (redaktorlar ). "The origins and the transformation of the early Hungarian state" (PDF). Reform and Renewal in Medieval East and Central Europe: Politics, Law and Society. Zagreb. 2019.

[31] Engel, Pál. Glatz, Ferenc; Burucs, Kornélia (redaktorlar ). Beilleszkedés Európába a kezdetektől 1440-ig. Magyarok Európában I. Budapest: Háttér Lapkiadó és Könykiadó. 1990. səh. 97. ISBN .

[32] Kontler, László. A history of Hungary: millennium in Central Europe. Palgrave Macmilllan. 2002. səh. 42.

[33] Borbála Obrusánszky, Endre Neparáczki, Miklós Makoldi. Regényes történelem (macar). 2022.

[34] Peter Heather, Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe, Pan Macmillan, 2012, p. 369, ISBN

[35] Clifford Rogers, [https://books.google.com/books?id=mzwpq6bLHhMC&dq=river+enns++borders+hungarians&pg=RA1-PA292 The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, Volume, Oxford University Press, 2010, p. 292

[36] Oksana Buranbaeva [1] Culture and Customs of Hungary

[37] The New Hungarian quarterly, Volumes 31-32, Corvina Press, 1990, p. 140

[Gubcsi-38] Lajos Gubcsi, Hungary in the Carpathian Basin, MoD Zrínyi Media Ltd, 2011

[39] Kevin Alan Brook, The Jews of Khazaria, Rowman & Littlefield, 2009, p. 253

[Prinzing-40] Günter Prinzing, Maciej Salamon, Byzanz und Ostmitteleuropa 950 - 1453: Beiträge einer table-ronde während des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996, Otto Harrassowitz Verlag, 1999, pp. 27-33

[Révész,_László-41] Révész, László. A honfoglaló magyarok Északkelet- Magyarországon. Új Holnap 41. March 1996. 25 April 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

[Berend-42] Nóra Berend, At the gate of Christendom: Jews, Muslims, and "pagans" in medieval Hungary, c. 1000-c. 1300, Cambridge University Press, 2001, p. 19

[Reutel-43] Timothy Reuter, The New Cambridge Medieval History: c. 900-c. 1024, Cambridge University Press, 1995, p. 543-545, ISBN

[Wiebenson-44] Dora Wiebenson, József Sisa, Pál Lövei, The architecture of historic Hungary, MIT Press, 1998, p. 11, ISBN

[Bartha-45] Antal Bartha, Hungarian society in the 9th and 10th centuries, Akadémiai Kiadó, 1975, pp- 53-84, ISBN

[Kósa-46] László Kósa, István Soós, A companion to Hungarian studies, Akadémiai Kiadó, 1999, p. 113

[Révész-47] Révész, László. Hunok, Avarok, Magyarok (Huns, Avars, Magyars) (PDF). Hitel folyóirat (Magazine of Hitel). 2010-12-20. 19 March 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.

[48] Révész, László. A Felső-Tisza-vidék honfoglalás kori temetői [Cemeteries from the time of the conquest of the Upper Tisza region] (macar). História. February 2008. 2008-04-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

[49] Stanislav J. Kirschbaum A History of Slovakia: The Struggle for Survival

[FOOTNOTEWolfTakács2011238-50] Wolf, Takács, 2011. səh. 238

[FOOTNOTEWolfTakács2011209-51] Wolf, Takács, 2011. səh. 209

[Acta_historica-52] József Attila Tudományegyetem., Bölcsészettudományi Kar (University of József Attila), Acta historica, Volumes 92–98, 1991, p. 3

[53] Miklós Molnár, A Concise History of Hungary

[FOOTNOTEWolf200813–14-54] Wolf, 2008. səh. 13–14

[55] András Gerő, A magyar történelem vitatott személyiségei, Volume 3, Kossuth, 2004, p. 13, ISBN

[56] Mark Whittow, The making of Byzantium, 600-1025, University of California Press, 1996, p. 294

[57] Ferenc Glatz, Magyarok a Kárpát-medencében, Pallas Lap- és Könyvkiadó Vállalat, 1988, p. 21

[58] Proto-Magyar Texts from the middle of 1st Middle of 1st Millenium? or Are they published or not? B. Lukács, President of Matter Evolution Subcommittee of the HAS. H-1525 Bp. 114. Pf. 49., Budapest, Hungary.