Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Məhəmmədqulu xan Qasımlı-Avşar (1760, Urmiya – 1798, Urmiya) — Urmiya xanı .
| Məhəmmədqulu xan | |
|---|---|
| Məhəmmədqulu xan Qasımlı-Avşar fars. محمدقلیخان افشار ارومی | |
| 1784 – 1798 | |
| Əvvəlki | İmamqulu xan Qasımlı-Avşar |
| Sonrakı | Qasım xan Qasımlı-Avşar |
| 1797 – 1798 | |
| Əvvəlki | Mustafa xan Qasımlı-Avşar |
| Sonrakı | Hüseynqulu xan Qasımlı-Avşar |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Urmiya, Urmiya xanlığı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Urmiya, Urmiya xanlığı |
| Atası | Rzaqulu xan |
| Dini | Şiə, İslam |
Həyatı
Məhəmmədqulu xan Rzaqulu xan oğlu 1760-cı ildə Urmiya şəhərində anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. sonra, 1784-cü ildə Avşar ağsaqqallarının iradəsi ilə taxta əyləşmişdi. O, ilk gündən xanlıqda dəyişiklərə başladı. Vəzifə islahatı keçirdi.
Məhəmmədqulu xan hakimliyinin ilk vaxtlarından qonşu xanlarla mübarizəyə başladı. Atasının ölümündən sonra taxta çıxan Təbriz hakimi Xudadad xan Dünbili xalqa zülm etməyə başlamışdı. Xalqın narazılığını eşidən Sərab hakimi Sadıq xan Şəqaqi Təbrizə qoşun çəkir. Xalqın nümayəndəsi Ağa Əliməhəmməd tacirbaşı xeyli sovqatla yardım üçün Məhəmmədqulu xanın yanına yollandı. Məhəmmədqulu xan təbrizlilərə kömək etməyə söz verdi. İbrahim xan Araşlını 2 min nəfərlik qoşunla Təbrizə göndərdi. Təsuc yaxınlığında Əhməd xan Dünbili də ona qoşuldu. Xəbəri eşidən Sadıq xan qorxuya düşüb, Səraba qayıtdı. Xudadad xan gələnlərin pişvazına çıxıb, bir neçə gün qonaq saxladı.
Məhəmmədqulu xan sələfləri kimi qarətçi kürdlərə qarşı mübarizə aparmışdı. Onun hakimiyyətinin ilk dönəmlərində Həkkari kürdləri Urmiyaya yürüş edib, qarət fikrinə düşmüşdülər. Xeyli qoşun toplayıb, Urmiya ərazisinə basqın etmişdilər. Məhəmmədqulu xan Təbrizə qasid göndərib, Ibrahim xanı geri çağırtdırdı. İbrahim xan Salmas tərəfindən Həkkari bölgəsinə hücuma keçdi. Ilk həmlədə kürd qoşununu darmadağın etdi.
Sadıq xan Şəqaqi yenidən Təbrizə yürüş edib, şəhəri mühasirəyə aldı. Xudadad xan Ağa Əliməhəmməd tacirbaşını 5 min tümənlə yardım üçün Məhəmmədqulu xanın yanına yolladı. Məhəmmədqulu xan təbrizlilərə kömək etməyə söz verdi. Baş sərkərdəsi İbrahim xan Araşlını 3 min nəfərlik qoşunla Təbrizə göndərdi. Sadıq xan Avşar qoşunun gəldiyini eşidib, yenə də qaçdı. İbrahim xan onu Səraba qədər izlədi. Sadıq xanı tuta bilməsə də, onun qoşununa xeyli zərər vurdu.
Qalibiyyətlərdən ruhlanan Məhəmmədqulu xan Marağa hakimi Əhməd xan Müqəddəmin yanına elçi göndərib, bac-xərac istədi. Əhməd xan bac verməkdən boyun qaçırdı. Məhəmmədqulu xan Təbrizə, İbrahim xana məktub yazıb, Marağaya yollanmasını istədi. Ibrahim xan Marağaya hərəkət edib, Göytəpə çəmənliyində otraq etdi. Sovucbulağın hakimi Budaq xan Mükriyə, Balbas əşirətinə, Üşnəviyyə hakimi Nuh bəy Zərzaya, Mirzə ağa Şükuftiyə əmr etdi ki, qoşun toplayıb, göstərilən yerə gəlsinlər.
Əhməd xan Müqəddəm Marağadan çıxıb, İbrahim xanın üstünə gəldi.Yolda qasidlər ona xəbər verdilər ki, İbrahim xan Araşlı Tufarqan yolu ilə Marağanı tutmaq istəyir. Əhməd xan Müqəddəm yoldan qayıdıb, Marağa qalasını möhkəmlətdi. Sərabın hakimi Sadıq xan Şəqaqidən yardım etməsini rica etdi. Sadıq xan qoşun çəkib, Marağaya gəldi. Yolun İbrahim xan tərəfindən kəsildiyini görüb, Xorxor adlı kəndin yanındakı qarğılıqda oturaq etdi. Ona bildirirlər ki, balbaslar Marağanın ətraf kəndlərini çapıb-talayıb, həmin qarğılıqda istirahət edirlər. Qəflətən onların başının üstünü alıb, qılıncdan keçirdilər. Sadıq xan qənimətləri ələ keçirib, Əhməd xanı unudub, Səraba döndü.
Məhəmmədqulu xan Sulduz mahalında əyləşib, hadisələri izləyirdi. Balbasların tar-mar olduğunu eşidib, Ibrahim xana məktub göndərir ki, Əhməd xandan intiqam alsın. İbrahim xan hər tərəfdən Marağaya hücum əmrini verdi. Əhməd xan işin pisləşdiyini duyub, elçilər vastəsilə Məhəmmədqulu xandan aman istədi. İlbəil bac verməyi öhdəsinə götürdü. Məhəmmədqulu xan Əhməd xanla sülh müqaviləsi imzalayıb, İbrahim xanı geri çağırdı.
Məhəmmədqulu xan Əhməd xan Dünbilinin öyrətməsi ilə baş sərkərdəsi gözlərini çıxartırdı.
Məhəmmədqulu xan 1786-cı ildə əmisiuşaqları tərəfindən təklənən Cəfərqulu xan Batmanqılıc-Dünbiliyə kömək etmişdi. Cəfərqulu xan qaçıb, ona pənah gətirmişdi. Məhəmmədqulu xan Əhməd xanın ölümünə təəssüflənib yardım üçün Xoya qoşun göndərdi. Cəfərqulu xan da onlara qoşuldu. Şahbaz xanın övladları Tahir ağanın ətrafına cəm olub, Qəzənfər dağının ətəyindəki Xatun körpüsünün yanında qarşılaşdılar. Avşar qoşunun önündə dünbililər müqavimət göstərə bilməyib, Xoy qalasına çəkildilər. Avşarlar onların ardınca Xoya daxil oldular. Gizlənən Tahir ağa ilə Zahir ağanı tapıb öldürdülər. Mahmud xan Məhəmmədqulu xanın əmrilə Əhməd xanın böyük oğlu Hüseynqulu xanı taxta çıxardı.
Qərəni ağa üsyan edib bütün balbasları ətrafına toplayıb, Məhəmmədqulu xanın düşərgəsinə tərəf hücum etmişdi. Lavin çayının kənarında avşarlar və kürdlər üzləşirlər. Bir gün sərasər döyüşürlər. Avşar qoşunları balbasları darmadağın edirlər. Ölən ölür, sağlar qaçıb, dağlara sığınırlar.
Məhəmmədqulu xan iç yağıların ayaqlanmasını yatırandan sonra başı ayazıyıb, tikinti-abadlıq işlərinə başladı. Urmiyanın Kəlbəli xan Imanlının dövründən qalma hasarı uçub-dağılırdı. Ilk kişi onu təmir etdirmək oldu. Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlunu təmir işlərinə icraçı təyin etdi.
Məhəmmədqulu xan Binab çayının üzərində körpü saldırmışdı. Körpü tikintisinə Hacı Ramazan adlı bir nəfər başçılıq etmişdi.
Məhəmmədqulu xan şəhər qalasının önündə "Qiblə" və "Nəzər" adlı bağlar saldırmışdı. Məhəmmədqulu xan qəlbisınıq adamlara hörmət edərdi. İmamqulu xanı zəhərləməkdə şübhəli bilinən, eşikağası Əlirza xan eldən dışqar qalmışdı. Onu məclisə, mərəkəyə buraxmırdılar. Məhəmmədqulu xan vəkil Mirzə Əbülhəsən bəyi yanına alıb, onlara qonaq getdi. Evdə Əlirza xanın 5 yetişmiş bacısı vardı. Məhəmmədqulu xan birini özünə, birini Sovucbulağın hakimi Budaq xan Mükriyə, birini eşikağasıbaşı Əsgər xan Əbdülməlikiyə, birini qardaşıoğlu Hüseynqulu xana, birini də kiçik qardaşı Qasım xana nişanladı.
Məhəmmədqulu xan Xoy hakimi Hüseynqulu xan Dünbili ilə bir sıra savaşlar aparmışdı. 1787-ci ildə Abdin bəy Avşar xəbər gətirdi ki, Cəfərqulu xanın təhriki ilə Hüseynqulu xan Dünbüli vergi verməkdən imtina edib. Məhəmmədqulu xan bütün Azərbaycan xanlarını Salmas ətrafına topladı. Xudadad xan Dünbili Təbrizdən, Əhməd xan Müqəddəm Marağadan, Sadıq xan Şəqaqi Sərabdan, Kəlbəli xan Kəngərli Naxçıvandan, Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacar Irəvandan qoşunla gəlib, görüş yerinə çatdılar. Avşar qoşunu Xoy ətrafındakı Duzdağında çadır qurdu. Xoy və Salmas əhalisi Hüseynqulu xanın yanına gəlib, şivən qopardı. Bildirdilər ki, bizim avşar qoşununu qarşılamağa gücümüz yetməz. Gəl, sən ona öz tabeçiliyini bildir. Əks təqdirdə biz səni tutub, Məhəmmədqulu xana verəcəyik. Hüseynqulu xan eşikağası İbrahim xanı Məhəmmədqulu xanın yanına göndərib, itaətini izhar etdi. Məhəmmədqulu xan onu dinləyib, Mirzə Əbülhəsən bəyi Xoya danışıqlara göndərdi. Mirzə Əbülhəsən bəy Hüseynqulu xanı Məhəmmədqulu xanın hüzuruna gətirdi. Hüseynqulu xan Dünbili Məhəmmədqulu xandan üzr istəyib, bac-xəracı ödədi. Sonra Avşar xanını və sərkərdələri Xoydakı "Dağbağı"na qonaq apardı. Sovucbulağın hakimi Budaq xan Mükri qonaqlıq zamanı yetişdi. Xanlar onu pisləyib, Məhəmmədqulu xanın gözündən saldılar.
Məhəmmədqulu xan Xoydan Urmiyaya döndü. Digər xanlara icazə verdi ki, evlərinə qayıtsınlar. Budaq xan Mükri də evinə döndü. Elə bu vaxt Əfrasiyab sultan Zərza Məhəmmədqulu xana yetişib, Budaq xandan şikayət edir. Məhəmmədqulu xan Mirzə Salehi göndərib, Budaq xanı Urmiyaya çağırtdırdı. Budaq xan bu çağırışdan şübhələnsə də, özünə əmin olub, Urmiyaya gəldi. Urmiyaya çatcaq həbs olunub, divanxanaya gətirildi. Xan onu mühakimə edib, Baranduz qalasına göndərdi. Ardınca da cəlladı Saqi bəyi yolladı. Saqi bəy Budaq xanın gözlərini çıxardı.
Kürdlərin Hərki əşirəti Tərgəvər mahalında üsyana başladı. Məhəmmədqulu xan həmin mahaldakı adamlarına göstəriş verdi ki, hərkiləri qovub çıxarsınlar. Hərki üsyanı yatırıldı.
Məhəmmədqulu xanın daxili siyasətində zəiflik vardı. Əyan-əşrəfi, yaxın adamlarını qiymətləndirə bilmirdi. Başqalarının təsirinə düşür, öyrətməyə baxırdı.
Məhəmmədqulu xan eşikağasıbaşı Əsgər xanı ölümlə təhdid etdiyindən o qaçıb, Salmasda gizlənmişdi. Əvəzinə digər qardaşı vəkil Mirzə Əbülhəsən bəyi tutub, zindana atdırmışdı. Əsgər xan qaçandan sonra Məhəmmədqulu xan onu zindandan çıxarıb, vəzifəsinə qaytarmışdı. Sonra onu Sovməi-Bəradost bölgəsinə ezam etmişdi. Fikirləşmişdi ki, o da qaçıb, qardaşına qoşular, yerləri bəlli olar. Mirzə Əbülhəsən bəy məmuriyyətinə əncam çəkəndən sonra saraya qayıtmışdı. Məhəmmədqulu xanın umudu suya düşmüşdü. Əsgər xanın tapılmadığını görüb, Mirzə Əbülhəsən bəyi yenidən həbs etdirmişdi. Ürəyi bununla soyumayıb, əmr vermişdi ki, Əbdülməliki tayfasının bütün ağsaqqallarını və nüfuzlu adamlarını zindana atsınlar. O cümlədən Piran bəy, Kəhran bəy, Qoca bəy, Əbdülməlik bəy tutulub, öldürüldü. Onların meyitləri bazar meydanına atıldı ki, xalqa ibrət olsun.
Əsgər xan yaxın adamlarından olan Əhməd bəyi Xoya göndərdi ki, eşikağası Ibrahim xanı tapıb, Hüseynqulu xanı ona kömək etməyə inandırsın. Əhməd bəy Murtazaqulu bəy və Mehrab bəyi götürüb, Xoya yollandı. Ibrahim xanı tapıb, onun vasitəsilə qəziyyəni Hüseynqulu xana danışdı. Hüseynqulu xan Məhəmmədqulu xanın təsirindən çıxmaq üçün girəvə gəzirdi. Ona görə qoşun tərtibi üçün sərkərdələrinə göstəriş verdi. Bir neçə günün ərzində qoşun hazır oldu. Qardaşı Cəfərqulu xanı qoşun başçısı təyin etdi. Göstəriş verdi ki, Urmiyaya gedib, xoşluqla Mirzə Əbülhəsən bəyi Məhəmmədqulu xandan istəsin. Verməsə Urmiyanı dağıdıb gəlin. Cəfərqulu xan qoşunla Salmasa daxil oldu. Əsgər xan onları qarşıladı.
Məhəmmədqulu xan bu hadisəni eşidib, qardaşı Qasım xanı qoşunla Salmasa tərəf yola saldı. Qoşunda sərkərdələrdən Tahir sultan Şəhriyar xan oğlu Gündüzlü, Allahyar bəy Araşlı, Lütfullah bəy Ustaclı iştirak edirdilər. Salmasın Ağziyarət məntəqəsində qoşunlar üzləşdilər. Savaş başlandı. Avşarlar Əsgər xana görə, cani-dildən vuruşmurdu. Ona görə də məğlub olub qaçdılar. Cəfərqulu xanın qoşunu avşarları Urmiyanın ətrafındakı Qızqalasınadək izlədi. Bu vəziyyəti görən Məhəmmədqulu xan qalanın qapısını bağlayıb, içəridə gizləndi. Xoy qoşunu Urmiyanı mühasirəyə aldı. Avşar bəyləri Xoy qoşununun azğınlığını görüb, qaladan çıxdılar. Sərkərdə Hacı Ibrahim Xoylunun atı ürküb, avşarlara tərəf qaçdı. Onun ardınca da bir neçə nəfər sərkərdə getdi. Bu sərkərdələr Cahangir bəy, Ağası bəy, Əsəd bəy Dünbili idilər. Avşarlar onları tutub, öldürdülər. Avşar bəyləri onların başını Məhəmmədqulu xana apardılar. Məhəmmədqulu xan Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlu və digər avşar bəylərinə xeyli ənam-ərmağan verdi. Əsgər xan bu savaşdan mütəssir oldu. Qardaş qırğınını dayandırmaq üçün el böyüklərinə məktub yazdı. Bildirdi ki, Urmiyaya qardaşım üçün gəlmişəm. Verin, qayıdım. Əfrasiyab sultan Zərza barışıq olduğunu görüb, məktubun xana yetişməsinə mane oldu. Avşar bəylərini növbədən götürüb, kürdlərlə əvəzlədi.
Mühasirənin 12-ci günü Cəfərqulu xanla Əsgər xan yenidən Məhəmmədqulu xana məktub göndərdilər. Əvvəlki şərtlərini təkrar etdilər. Məhəmmədqulu xan onlara bildirdi ki, siz qayıdıb, Xoya gedin, mən Mirzə Əbülhəsəni buraxacağam. Onlar çəkilib, Xoya getdilər. Bir müddət keçməyinə baxmayaraq Məhəmmədqulu xan əhdinə vəfa etmədi.
Hüseynqulu xan Dünbili təkrar qoşun yığıb, Cəfərqulu xanı sərkərdəliyi ilə Salmas yolu ilə Urmiyaya göndərdi. Əsgər xan da onlara qoşuldu. Məhəmmədqulu xan onların hərəkətini eşidib, qoşunla qarşılamağa yollandı. Ənzəl mahalının Qarabağ məntəqəsində otraq etdi. Qoşununun sayı az olduğundan irəli getməyə cəsarət etmədi. Təbriz hakimi Xudadad xandan yardım istədi. Xudadad xan ona məktubla bildirdi ki, savaşın baisi Mirzə Əbülhəsən bəyi öldürsən, bu iş öz-özünə əncam tapacaq. Məhəmmədqulu xan məktubu alan kimi cəlladı Saleh Xələc-Baranduzu Mirzə Əbülhəsən bəyi öldürməyə göndərdi. Saleh Baranduz mahalının Sarıbəyli adlı yurdunda Mirzə Əbülhəsən bəyi boğub, öldürdü. Öldürəndən sonra aparıb, qapılarına atdı. Əbdülməliki tayfası bayramda qara geyindi.
Avşar elinin ağsaqqaları yığılıb, Əsgər xana məktub yazdılar ki, Məhəmmədqulu xan ləyaqət hissini itirdiyindən, onları eşitmir. Biz sənin haqq olduğunu bilirik. Sən savaşa başla, biz sənə yardım edəcəyik. Əsgər xan məktubu Hüseynqulu xana göstərib, hərəkətə gəlməyi xahiş etdi.
Təbriz hakimi Xudadad xan Mirzə Əbülhəsən bəyin öldürülməsini eşidib, şadlandı. Qoşun yığıb, Urmiyaya tərəf yürüşə başladı. Salmasın Xandam karvansarasına yetişəndə Cəfərqulu xanın qoşununun ora cəmləşdiyi gördü. Ordan Məhəmmədqulu xana qasid göndərib, bildirdi ki, Cəfərqulu xanla Əsgər xan yolu bağlayıb. Məhəmmədqulu xan başqa yolla onu qarşılamağa 1000 atlı göndərdi. Atlıların başında Xanəmir bəy Xələc, Məhəmməd bəy və Hüseyn bəy Qarahəsənlilər, Mirzə xan Xələc, Hümmət bəy Xələc, Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlu, Baba bəy Ərəbli və Sam bəy Qırxlı dururdu. Onlar yola düşəndən sonra özü də Ağziyarət ətrafınadək onları izlədi. Ağziyarət ətrafında Cəfərqulu xan Dünbilinin qoşunu onların önünü kəsdi. Məhzəmmədqulu xan onların gəlişinə çaşdı. Savaş etməyə tam gücü yox idi. Əlacsız qalıb, savaş əmrini verdi. Qoşunun qarovul hissəsində dayanan Ağacan bəy Kuhgiluyəli özünü Dünbili dəstəsinə vurdu. Qəflətən atının ayağı sürüşdü. Yerə yıxıldı. Heydəranlı tayfasının döyüşçüləri o dəqiqə onu yaralalayıb, heydən saldılar. Sonra başını kəsdilər.
Avşar elinin başçıları Əsgər xanla öncədən razılığa gəldiyindən bayraqları endirib, geri çəkilməyə başladılar. Məhəmmədqulu xan işin dolaşıq getdiyini görüb, Urmiya gölünün kənarı ilə Ənzəl mahalına qaçdı. Bir gün orda dincəldikdən sonra Xudadad xanla birləşib, Urmiyaya getdi. Urmiyanın girəcəyində Rüstəm bəy Qasımlını məmur etdi ki, Xudadad xanı qonaq saxlasın. Sonra ona gizlincə əmr verdi ki, Xudadad xanı öldürsün. O, Cəfərqulu xanın əmisioğlu idi. Bu fikri başa düşən Əfrasiyab sultan Zərza Kəlbəli sultan Avşar vasitəsilə onu duyuq saldı. Bildirdi ki, qalaya girməsin. Qonaqlıqda iştirak etməyəcəyinin üzrünü istəyib, sərvaxt olsun. Xudadad xanın adamları 5 gün "Nəzər" bağında dincəldikdən sonra Təbrizə döndülər. Məhəmmədqulu xan oğlu Xudaqulu xanı, Rəhim xan Qasımlını onlara qoşub, ötürməyi tapşırdı. Onlar Təbriz qoşunununa qoşulub, Sulduz-Qoşaçay yolu ilə Təbrizə yol aldılar.
İranda güclənən Ağaməhəmməd xan Qacar (1795–1797) birər-birər müstəqil xanlıqları məğlub edib, bir bayraq ətrafında birləşdirirdi. O,1792-ci ildə (1206 hicri qəməri) Azərbaycana hücum etdi. Sərab xanlığının (hakimi Sadıq xan Şəqaqi məğlub olub, Qarabağa, Ibrahimxəlil xanın yanına qaçdı. Ağaməhəmməd xanın qüdrətindən qorxsa da, ona itaət etmədi.
Məhəmmədqulu xan Ağaməhəmməd xanla savaşa hazırlaşdı. Düşməni Əsgər xan Ağaməhəmməd xana məktub göndərib, Urmiyada baş verən hadisələri bildirdi. Ağaməhəmməd xan baş vəziri Mirzə Məhəmmədşəfiyə göstəriş verdi ki, Əsgər xanı Salmasdan yanına dəvət etsin. Ətraflı söhbət edib, yaxından tanısın. Mirzə Məhəmmədşəfi Qoşaçayda Əsgər xanla görüşdü. Bu görüşün sədası bütün Azərbaycana yayıldı. Bəzi Azərbaycan xanları, əsasən Məhəmmədqulu xanın vassalları və düşmənləri Ağaməhəmməd xanla yaxından əlaqə qurmağa çalışdılar. O cümlədən Urmiyadan Hüseynqulu xan Imamqulu xan oğlu Qasımlı-Avşar, Marağadan Əhməd xan Müqəddəm, Irəvandan Məhəmməd xan Ziyadlı-Avşar, Xoydan Hüseynqulu xan Dünbili və Naxçıvandan Kəlbəli xan Kəngərli Mirzə Məhəmmədşəfinin görüşünə gəldilər. Bu xanlar hamısı bir ağızdan Əsgər xana qahmar çıxıb, tərəfini tutdular. Mirzə Məhəmmədşəfi Ağaməhəmməd xanın tapşırığı ilə Məhəmməd xan Izzəddinli-Qacara göstəriş verdi ki, Məhəmmədqulu xanı Urmiya hakimliyindən azad edib, Hüseynqulu xanı vəzifəyə gətirsin. Məhəmməd xan Izzəddinli-Qacar Hüseynqulu xan Qasımlı-Avşarı götürüb, Urmiyaya getdi. Sadıq xan Şəqaqi bu xəbəri Məhəmmədqulu xana yetirdi. Məhəmmədqulu xan təşvişə düşüb, məşvərət topladı. Avşar elinin başçıları məsləhət verdilər ki, Ağaməhəmməd xana hədiyyə göndərib, itaətini bildirsin.
Tarixçi Nisə Mustafayeva yazır: "Ağa Məhəmməd xan ilk növbədə Urmiya xanlığına zərbə endirmək fikrində idi. Onun yaxınlaşmasından xəbər tutan Məhəmmədqulu xan vuruşmaya girişməyib, şəhəri tərk etdi və Urmiya gölünün cənub tərəfindəki dağlıq ərazida yerləşən Uşnu qalasına sığındı. Urmiyaya gələn Ağa Məhəmməd xan yumşaq davranıb, heç kimi cazalandırmadı və Məhəmmədqulu xanı bağışlayacağını vəd etdi. Məhəmmədqulu xan onun hüzuruna gəldi. (Mustafayeva N.,Cənubi Azərbaycan xanlıqları,s.60)
Məhəmmədqulu xan qardaşı Qasım xanı, Rəhim xan Qasımlını, Əlirza xanı və Kəlbəli bəy Xələci pay-pürüşlə baş vəzirin sərancamına göndərdi. Özü qaçıb, öncə Baranduz qalasında, sonra isə Üşnəviyyədə gizləndi.
Məhəmmədqulu xan bir neçə vaxt Urmiyada qalandan sonra, Qaradağa gedib, Ağaməhəmməd xanın ordusuna qoşuldu. Onu həbs edib, nəzarətxanaya atdılar.
Urmiyanın yeni hakimi Qasım xanın kürdlərlə savaşda uduzması xəbəri Ağaməhəmməd şah Qacara çatdı. Şah bu xəbərdən təəssüfləndi. Onun cavan, təcrübəsiz olduğunu duydu. Urmiya sərhəd nöqtəsi idi. Ora bacarıqlı adam gərək idi. Məhəmmədqulu xan onun fikrini duyub, saray adamlarını vasitəçi saldı. 4 min Təbriz tüməni də peşkəş hazırladı. Şah onun oğlu Mustafaqulu xanın adına hakimlik fərmanı imzaladı. Məhəmmədqulu xanı da ona naib təyin etdi.
Məhəmmədqulu xan 1793-cü ildə Ağaməhəmməd şahın ordusunda Şiraza, Lütfəli xan Zəndin üstünə yollanmışdı. Lütfəli xan Zəndin məğlubiyyətindən sonra Urmiyaya qayıtmışdı. Əsgər xanın onun Urmiyaya dönüşünə etiraz etmişdi. Bilirdi ki, o, qalmaqalı sevir, mütləq həngamə törədəcək. Baş vəzir Rəhim xan Qasımlını Məhəmmədqulu xana naib təyin edib, Urmiyaya göndərmişdi.
1795-ci ildə Ağaməhəmməd xan Qarabağa, ordan da Gürcüstana yürüş etdi. Məhəmmədqulu xan və Əsgər xan da bu yürüşdə iştirak etdilər. Gəncə ətrafına çatanda Urmiya şikayətçiləri gəlib, yetişdilər. Onlarla pişnamaz Molla Məhəmmədhüseyn də vardı.
Məhəmmədqulu xan Tiflisdə baş verən hadisəni öyrənib, Əsgər xana yaxınlaşmağa başladı. Saraydakı tanışlarına da peşkəş göndərib, şahın könlünü almağa girişdi. Əsgər xan bir şərtlə ona yaxınlaşdı ki, daha millətə zülm etməsin. Məhəmmədqulu xan and içib, söz verdi. Yenidən vali seçildi.
1797-ci ildə Ağaməhəmməd şah Qacar Qarabağa ikinci yürüş etdi. Urmiyaya çapar göndərib, Məhəmmədqulu xana əmr etdi ki, Avşar qoşununu Mömün xan Mahmud xan oğlu Qasımlının başçılığı ilə Qarabağa göndərsin.
Ağaməhəmməd şah Qarabağda öldürüləndən sonra Məhəmmədqulu xan müstəqil olmaq istəyən xanlara, Sadıq xan Şəqaqiyə və Cəfərqulu xan Dünbiliyə qoşuldu.
Müstəqillik hərəkatı Xoyda başlandı. Hüseynqulu xan Dünbili ona qasidi Süleyman bəy vasitəsilə Urmiyaya, Məhəmmədqulu xana xəbər göndərdi ki, fəallaşsın. Dünbili əmirləri Hüseynqulu xan, Cəfərqulu xan və Sadıq xan Şəqaqi hamısı bir ağızdan Məhəmmədqulu xanı özlərinə rəhbər seçdilər. Onun sözündən çıxmayacaqlarına vəd verdilər. Ətraf xanlara məktub göndərib, ittifaqa dəvət etdilər. İrəvan hakimi Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacara, Naxçıvan hakimi Abbasqulu xan Kəngərliyə, Meşkin hakimi , Marağa hakimi Əhməd xan Müqəddəmə çaparlar göndərib, Təbrizə çağırdılar. Məhəmmədqulu xan, Cəfərqulu xan və Sadıq xan Təbrizə yollandılar. Məhəmmədqulu xan yolda Urmiyadan məktub aldı.
Məhəmmədqulu xan Hüseynqulu xanın Urmiyaya yürüşünü eşidib, 6 min nəfərlik qoşunla qarşısına çıxdı. Onlar Qaşqagədikdə qarşılaşdılar. Əsgər xan onları barışdırmağa tələsirdi. Qorxurdu ki, savaş başlayar, iş işdən keçər. Quşçu gədiyinə çatıb, onlara xəbər yolladı. Məktub şahın möhürü ilə möhrlənmişdi. Məhəmmədqulu xan məktubu alıb, tanış oldu. Oxudu ki, şahın əmri ilə Əsgər xan hər işə məmurdur, Hüseynqulu xan söhbət aparmaqdan azaddır.
Məhəmmədqulu xan savaşa girməyib, geri çəkildi. Əsgər xan Urmiyaya çatıb, Məhəmmədqulu xanı ora dəvət etdi. Hüseynqulu xan 6 gün Dolmalar məntəqəsində qalandan sonra, şəhərə gəldi. Əmilik hörmətini saxlayıb, divanxanaya getmədi. Rəhim xan Qasımlının Bazarbaşı məhəlləsindəki evində oturaq etdi.
Məhəmmədqulu xan 1798-ci ilədək Urmiyanın hakimi olmuşdu. 1798-ci ildə Fətəli şah fərmanla Hüseynqulu xanı Məhəmmədqulu xanın əvəzinə Urmiyaya hakim təyin etdi. Tərgəvərin hakimi Ibrahim xan 30 yük atı ilə Urmiyaya gəlib, Məhəmmədqulu xanın ev əşyalarını Kürdüstana köçürmək istədi. Fətəli şahın yüzbaşısı Məhəmmədəli xan Ərəb ona imkan vermədi. Ona Məhəmmədqulu xanı tutmaq əmr olunmuşdu. Əsgər xan yenə araya girib, məsləhət verdi ki, hələlik Məhəmmədqulu xan onun evində otursun, şahdan nə əmr gəlsə yerinə yetirsinlər. Divanxana boşaldı. Hüseynqulu xan ora köçdü.
Məhəmmədqulu xanı Mazandarana sürgün etdi. Mazandaranda onu bir otağa salıb, hər tərəfini qapadılar. Məhəhəmmədqulu xan Mazandaranda vəfat etdi.
İstinadlar
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar. Avşarlar. Bakı: "Şuşa", 2008, səh. 125-138
- Ənvər Çingizoğlu, Bəhram Məmmədli. Urmiya xanlığı (PDF). Bakı: SDU nəşriyyatı. 2013. səh. 188.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Mehemmedqulu xan Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Mehemmedqulu xan Qasimli Avsar 1760 Urmiya 1798 Urmiya Urmiya xani Mehemmedqulu xanMehemmedqulu xan Qasimli Avsar fars محمدقلیخان افشار ارومی V Urmiya xani1784 1798EvvelkiImamqulu xan Qasimli AvsarSonrakiQasim xan Qasimli AvsarV Urmiya xani1797 1798EvvelkiMustafa xan Qasimli AvsarSonrakiHuseynqulu xan Qasimli AvsarSexsi melumatlarDogum tarixi 1760Dogum yeri Urmiya Urmiya xanligiVefat tarixi 1798Vefat yeri Urmiya Urmiya xanligiAtasi Rzaqulu xanDini Sie IslamHeyatiMehemmedqulu xan Rzaqulu xan oglu 1760 ci ilde Urmiya seherinde anadan olmusdu Mukemmel medrese tehsili almisdi sonra 1784 cu ilde Avsar agsaqqallarinin iradesi ile taxta eylesmisdi O ilk gunden xanliqda deyisiklere basladi Vezife islahati kecirdi Mehemmedqulu xan hakimliyinin ilk vaxtlarindan qonsu xanlarla mubarizeye basladi Atasinin olumunden sonra taxta cixan Tebriz hakimi Xudadad xan Dunbili xalqa zulm etmeye baslamisdi Xalqin naraziligini esiden Serab hakimi Sadiq xan Seqaqi Tebrize qosun cekir Xalqin numayendesi Aga Elimehemmed tacirbasi xeyli sovqatla yardim ucun Mehemmedqulu xanin yanina yollandi Mehemmedqulu xan tebrizlilere komek etmeye soz verdi Ibrahim xan Araslini 2 min neferlik qosunla Tebrize gonderdi Tesuc yaxinliginda Ehmed xan Dunbili de ona qosuldu Xeberi esiden Sadiq xan qorxuya dusub Seraba qayitdi Xudadad xan gelenlerin pisvazina cixib bir nece gun qonaq saxladi Mehemmedqulu xan selefleri kimi qaretci kurdlere qarsi mubarize aparmisdi Onun hakimiyyetinin ilk donemlerinde Hekkari kurdleri Urmiyaya yurus edib qaret fikrine dusmusduler Xeyli qosun toplayib Urmiya erazisine basqin etmisdiler Mehemmedqulu xan Tebrize qasid gonderib Ibrahim xani geri cagirtdirdi Ibrahim xan Salmas terefinden Hekkari bolgesine hucuma kecdi Ilk hemlede kurd qosununu darmadagin etdi Sadiq xan Seqaqi yeniden Tebrize yurus edib seheri muhasireye aldi Xudadad xan Aga Elimehemmed tacirbasini 5 min tumenle yardim ucun Mehemmedqulu xanin yanina yolladi Mehemmedqulu xan tebrizlilere komek etmeye soz verdi Bas serkerdesi Ibrahim xan Araslini 3 min neferlik qosunla Tebrize gonderdi Sadiq xan Avsar qosunun geldiyini esidib yene de qacdi Ibrahim xan onu Seraba qeder izledi Sadiq xani tuta bilmese de onun qosununa xeyli zerer vurdu Qalibiyyetlerden ruhlanan Mehemmedqulu xan Maraga hakimi Ehmed xan Muqeddemin yanina elci gonderib bac xerac istedi Ehmed xan bac vermekden boyun qacirdi Mehemmedqulu xan Tebrize Ibrahim xana mektub yazib Maragaya yollanmasini istedi Ibrahim xan Maragaya hereket edib Goytepe cemenliyinde otraq etdi Sovucbulagin hakimi Budaq xan Mukriye Balbas esiretine Usneviyye hakimi Nuh bey Zerzaya Mirze aga Sukuftiye emr etdi ki qosun toplayib gosterilen yere gelsinler Ehmed xan Muqeddem Maragadan cixib Ibrahim xanin ustune geldi Yolda qasidler ona xeber verdiler ki Ibrahim xan Arasli Tufarqan yolu ile Maragani tutmaq isteyir Ehmed xan Muqeddem yoldan qayidib Maraga qalasini mohkemletdi Serabin hakimi Sadiq xan Seqaqiden yardim etmesini rica etdi Sadiq xan qosun cekib Maragaya geldi Yolun Ibrahim xan terefinden kesildiyini gorub Xorxor adli kendin yanindaki qargiliqda oturaq etdi Ona bildirirler ki balbaslar Maraganin etraf kendlerini capib talayib hemin qargiliqda istirahet edirler Qefleten onlarin basinin ustunu alib qilincdan kecirdiler Sadiq xan qenimetleri ele kecirib Ehmed xani unudub Seraba dondu Mehemmedqulu xan Sulduz mahalinda eylesib hadiseleri izleyirdi Balbaslarin tar mar oldugunu esidib Ibrahim xana mektub gonderir ki Ehmed xandan intiqam alsin Ibrahim xan her terefden Maragaya hucum emrini verdi Ehmed xan isin pislesdiyini duyub elciler vastesile Mehemmedqulu xandan aman istedi Ilbeil bac vermeyi ohdesine goturdu Mehemmedqulu xan Ehmed xanla sulh muqavilesi imzalayib Ibrahim xani geri cagirdi Mehemmedqulu xan Ehmed xan Dunbilinin oyretmesi ile bas serkerdesi gozlerini cixartirdi Mehemmedqulu xan 1786 ci ilde emisiusaqlari terefinden teklenen Ceferqulu xan Batmanqilic Dunbiliye komek etmisdi Ceferqulu xan qacib ona penah getirmisdi Mehemmedqulu xan Ehmed xanin olumune teessuflenib yardim ucun Xoya qosun gonderdi Ceferqulu xan da onlara qosuldu Sahbaz xanin ovladlari Tahir aganin etrafina cem olub Qezenfer daginin eteyindeki Xatun korpusunun yaninda qarsilasdilar Avsar qosunun onunde dunbililer muqavimet gostere bilmeyib Xoy qalasina cekildiler Avsarlar onlarin ardinca Xoya daxil oldular Gizlenen Tahir aga ile Zahir agani tapib oldurduler Mahmud xan Mehemmedqulu xanin emrile Ehmed xanin boyuk oglu Huseynqulu xani taxta cixardi Qereni aga usyan edib butun balbaslari etrafina toplayib Mehemmedqulu xanin dusergesine teref hucum etmisdi Lavin cayinin kenarinda avsarlar ve kurdler uzlesirler Bir gun seraser doyusurler Avsar qosunlari balbaslari darmadagin edirler Olen olur saglar qacib daglara siginirlar Mehemmedqulu xan ic yagilarin ayaqlanmasini yatirandan sonra basi ayaziyib tikinti abadliq islerine basladi Urmiyanin Kelbeli xan Imanlinin dovrunden qalma hasari ucub dagilirdi Ilk kisi onu temir etdirmek oldu Mehemmedhesen bey Mahmudlunu temir islerine icraci teyin etdi Mehemmedqulu xan Binab cayinin uzerinde korpu saldirmisdi Korpu tikintisine Haci Ramazan adli bir nefer basciliq etmisdi Mehemmedqulu xan seher qalasinin onunde Qible ve Nezer adli baglar saldirmisdi Mehemmedqulu xan qelbisiniq adamlara hormet ederdi Imamqulu xani zeherlemekde subheli bilinen esikagasi Elirza xan elden disqar qalmisdi Onu meclise merekeye buraxmirdilar Mehemmedqulu xan vekil Mirze Ebulhesen beyi yanina alib onlara qonaq getdi Evde Elirza xanin 5 yetismis bacisi vardi Mehemmedqulu xan birini ozune birini Sovucbulagin hakimi Budaq xan Mukriye birini esikagasibasi Esger xan Ebdulmelikiye birini qardasioglu Huseynqulu xana birini de kicik qardasi Qasim xana nisanladi Mehemmedqulu xan Xoy hakimi Huseynqulu xan Dunbili ile bir sira savaslar aparmisdi 1787 ci ilde Abdin bey Avsar xeber getirdi ki Ceferqulu xanin tehriki ile Huseynqulu xan Dunbuli vergi vermekden imtina edib Mehemmedqulu xan butun Azerbaycan xanlarini Salmas etrafina topladi Xudadad xan Dunbili Tebrizden Ehmed xan Muqeddem Maragadan Sadiq xan Seqaqi Serabdan Kelbeli xan Kengerli Naxcivandan Mehemmed xan Ziyadli Qacar Irevandan qosunla gelib gorus yerine catdilar Avsar qosunu Xoy etrafindaki Duzdaginda cadir qurdu Xoy ve Salmas ehalisi Huseynqulu xanin yanina gelib siven qopardi Bildirdiler ki bizim avsar qosununu qarsilamaga gucumuz yetmez Gel sen ona oz tabeciliyini bildir Eks teqdirde biz seni tutub Mehemmedqulu xana vereceyik Huseynqulu xan esikagasi Ibrahim xani Mehemmedqulu xanin yanina gonderib itaetini izhar etdi Mehemmedqulu xan onu dinleyib Mirze Ebulhesen beyi Xoya danisiqlara gonderdi Mirze Ebulhesen bey Huseynqulu xani Mehemmedqulu xanin huzuruna getirdi Huseynqulu xan Dunbili Mehemmedqulu xandan uzr isteyib bac xeraci odedi Sonra Avsar xanini ve serkerdeleri Xoydaki Dagbagi na qonaq apardi Sovucbulagin hakimi Budaq xan Mukri qonaqliq zamani yetisdi Xanlar onu pisleyib Mehemmedqulu xanin gozunden saldilar Mehemmedqulu xan Xoydan Urmiyaya dondu Diger xanlara icaze verdi ki evlerine qayitsinlar Budaq xan Mukri de evine dondu Ele bu vaxt Efrasiyab sultan Zerza Mehemmedqulu xana yetisib Budaq xandan sikayet edir Mehemmedqulu xan Mirze Salehi gonderib Budaq xani Urmiyaya cagirtdirdi Budaq xan bu cagirisdan subhelense de ozune emin olub Urmiyaya geldi Urmiyaya catcaq hebs olunub divanxanaya getirildi Xan onu muhakime edib Baranduz qalasina gonderdi Ardinca da celladi Saqi beyi yolladi Saqi bey Budaq xanin gozlerini cixardi Kurdlerin Herki esireti Tergever mahalinda usyana basladi Mehemmedqulu xan hemin mahaldaki adamlarina gosteris verdi ki herkileri qovub cixarsinlar Herki usyani yatirildi Mehemmedqulu xanin daxili siyasetinde zeiflik vardi Eyan esrefi yaxin adamlarini qiymetlendire bilmirdi Basqalarinin tesirine dusur oyretmeye baxirdi Mehemmedqulu xan esikagasibasi Esger xani olumle tehdid etdiyinden o qacib Salmasda gizlenmisdi Evezine diger qardasi vekil Mirze Ebulhesen beyi tutub zindana atdirmisdi Esger xan qacandan sonra Mehemmedqulu xan onu zindandan cixarib vezifesine qaytarmisdi Sonra onu Sovmei Beradost bolgesine ezam etmisdi Fikirlesmisdi ki o da qacib qardasina qosular yerleri belli olar Mirze Ebulhesen bey memuriyyetine encam cekenden sonra saraya qayitmisdi Mehemmedqulu xanin umudu suya dusmusdu Esger xanin tapilmadigini gorub Mirze Ebulhesen beyi yeniden hebs etdirmisdi Ureyi bununla soyumayib emr vermisdi ki Ebdulmeliki tayfasinin butun agsaqqallarini ve nufuzlu adamlarini zindana atsinlar O cumleden Piran bey Kehran bey Qoca bey Ebdulmelik bey tutulub olduruldu Onlarin meyitleri bazar meydanina atildi ki xalqa ibret olsun Esger xan yaxin adamlarindan olan Ehmed beyi Xoya gonderdi ki esikagasi Ibrahim xani tapib Huseynqulu xani ona komek etmeye inandirsin Ehmed bey Murtazaqulu bey ve Mehrab beyi goturub Xoya yollandi Ibrahim xani tapib onun vasitesile qeziyyeni Huseynqulu xana danisdi Huseynqulu xan Mehemmedqulu xanin tesirinden cixmaq ucun gireve gezirdi Ona gore qosun tertibi ucun serkerdelerine gosteris verdi Bir nece gunun erzinde qosun hazir oldu Qardasi Ceferqulu xani qosun bascisi teyin etdi Gosteris verdi ki Urmiyaya gedib xosluqla Mirze Ebulhesen beyi Mehemmedqulu xandan istesin Vermese Urmiyani dagidib gelin Ceferqulu xan qosunla Salmasa daxil oldu Esger xan onlari qarsiladi Mehemmedqulu xan bu hadiseni esidib qardasi Qasim xani qosunla Salmasa teref yola saldi Qosunda serkerdelerden Tahir sultan Sehriyar xan oglu Gunduzlu Allahyar bey Arasli Lutfullah bey Ustacli istirak edirdiler Salmasin Agziyaret menteqesinde qosunlar uzlesdiler Savas baslandi Avsarlar Esger xana gore cani dilden vurusmurdu Ona gore de meglub olub qacdilar Ceferqulu xanin qosunu avsarlari Urmiyanin etrafindaki Qizqalasinadek izledi Bu veziyyeti goren Mehemmedqulu xan qalanin qapisini baglayib iceride gizlendi Xoy qosunu Urmiyani muhasireye aldi Avsar beyleri Xoy qosununun azginligini gorub qaladan cixdilar Serkerde Haci Ibrahim Xoylunun ati urkub avsarlara teref qacdi Onun ardinca da bir nece nefer serkerde getdi Bu serkerdeler Cahangir bey Agasi bey Esed bey Dunbili idiler Avsarlar onlari tutub oldurduler Avsar beyleri onlarin basini Mehemmedqulu xana apardilar Mehemmedqulu xan Mehemmedhesen bey Mahmudlu ve diger avsar beylerine xeyli enam ermagan verdi Esger xan bu savasdan mutessir oldu Qardas qirginini dayandirmaq ucun el boyuklerine mektub yazdi Bildirdi ki Urmiyaya qardasim ucun gelmisem Verin qayidim Efrasiyab sultan Zerza barisiq oldugunu gorub mektubun xana yetismesine mane oldu Avsar beylerini novbeden goturub kurdlerle evezledi Muhasirenin 12 ci gunu Ceferqulu xanla Esger xan yeniden Mehemmedqulu xana mektub gonderdiler Evvelki sertlerini tekrar etdiler Mehemmedqulu xan onlara bildirdi ki siz qayidib Xoya gedin men Mirze Ebulheseni buraxacagam Onlar cekilib Xoya getdiler Bir muddet kecmeyine baxmayaraq Mehemmedqulu xan ehdine vefa etmedi Huseynqulu xan Dunbili tekrar qosun yigib Ceferqulu xani serkerdeliyi ile Salmas yolu ile Urmiyaya gonderdi Esger xan da onlara qosuldu Mehemmedqulu xan onlarin hereketini esidib qosunla qarsilamaga yollandi Enzel mahalinin Qarabag menteqesinde otraq etdi Qosununun sayi az oldugundan ireli getmeye cesaret etmedi Tebriz hakimi Xudadad xandan yardim istedi Xudadad xan ona mektubla bildirdi ki savasin baisi Mirze Ebulhesen beyi oldursen bu is oz ozune encam tapacaq Mehemmedqulu xan mektubu alan kimi celladi Saleh Xelec Baranduzu Mirze Ebulhesen beyi oldurmeye gonderdi Saleh Baranduz mahalinin Saribeyli adli yurdunda Mirze Ebulhesen beyi bogub oldurdu Oldurenden sonra aparib qapilarina atdi Ebdulmeliki tayfasi bayramda qara geyindi Avsar elinin agsaqqalari yigilib Esger xana mektub yazdilar ki Mehemmedqulu xan leyaqet hissini itirdiyinden onlari esitmir Biz senin haqq oldugunu bilirik Sen savasa basla biz sene yardim edeceyik Esger xan mektubu Huseynqulu xana gosterib herekete gelmeyi xahis etdi Tebriz hakimi Xudadad xan Mirze Ebulhesen beyin oldurulmesini esidib sadlandi Qosun yigib Urmiyaya teref yuruse basladi Salmasin Xandam karvansarasina yetisende Ceferqulu xanin qosununun ora cemlesdiyi gordu Ordan Mehemmedqulu xana qasid gonderib bildirdi ki Ceferqulu xanla Esger xan yolu baglayib Mehemmedqulu xan basqa yolla onu qarsilamaga 1000 atli gonderdi Atlilarin basinda Xanemir bey Xelec Mehemmed bey ve Huseyn bey Qarahesenliler Mirze xan Xelec Hummet bey Xelec Mehemmedhesen bey Mahmudlu Baba bey Erebli ve Sam bey Qirxli dururdu Onlar yola dusenden sonra ozu de Agziyaret etrafinadek onlari izledi Agziyaret etrafinda Ceferqulu xan Dunbilinin qosunu onlarin onunu kesdi Mehzemmedqulu xan onlarin gelisine casdi Savas etmeye tam gucu yox idi Elacsiz qalib savas emrini verdi Qosunun qarovul hissesinde dayanan Agacan bey Kuhgiluyeli ozunu Dunbili destesine vurdu Qefleten atinin ayagi surusdu Yere yixildi Heyderanli tayfasinin doyusculeri o deqiqe onu yaralalayib heyden saldilar Sonra basini kesdiler Avsar elinin bascilari Esger xanla onceden raziliga geldiyinden bayraqlari endirib geri cekilmeye basladilar Mehemmedqulu xan isin dolasiq getdiyini gorub Urmiya golunun kenari ile Enzel mahalina qacdi Bir gun orda dinceldikden sonra Xudadad xanla birlesib Urmiyaya getdi Urmiyanin gireceyinde Rustem bey Qasimlini memur etdi ki Xudadad xani qonaq saxlasin Sonra ona gizlince emr verdi ki Xudadad xani oldursun O Ceferqulu xanin emisioglu idi Bu fikri basa dusen Efrasiyab sultan Zerza Kelbeli sultan Avsar vasitesile onu duyuq saldi Bildirdi ki qalaya girmesin Qonaqliqda istirak etmeyeceyinin uzrunu isteyib servaxt olsun Xudadad xanin adamlari 5 gun Nezer baginda dinceldikden sonra Tebrize donduler Mehemmedqulu xan oglu Xudaqulu xani Rehim xan Qasimlini onlara qosub oturmeyi tapsirdi Onlar Tebriz qosunununa qosulub Sulduz Qosacay yolu ile Tebrize yol aldilar Iranda guclenen Agamehemmed xan Qacar 1795 1797 birer birer musteqil xanliqlari meglub edib bir bayraq etrafinda birlesdirirdi O 1792 ci ilde 1206 hicri qemeri Azerbaycana hucum etdi Serab xanliginin hakimi Sadiq xan Seqaqi meglub olub Qarabaga Ibrahimxelil xanin yanina qacdi Agamehemmed xanin qudretinden qorxsa da ona itaet etmedi Mehemmedqulu xan Agamehemmed xanla savasa hazirlasdi Dusmeni Esger xan Agamehemmed xana mektub gonderib Urmiyada bas veren hadiseleri bildirdi Agamehemmed xan bas veziri Mirze Mehemmedsefiye gosteris verdi ki Esger xani Salmasdan yanina devet etsin Etrafli sohbet edib yaxindan tanisin Mirze Mehemmedsefi Qosacayda Esger xanla gorusdu Bu gorusun sedasi butun Azerbaycana yayildi Bezi Azerbaycan xanlari esasen Mehemmedqulu xanin vassallari ve dusmenleri Agamehemmed xanla yaxindan elaqe qurmaga calisdilar O cumleden Urmiyadan Huseynqulu xan Imamqulu xan oglu Qasimli Avsar Maragadan Ehmed xan Muqeddem Irevandan Mehemmed xan Ziyadli Avsar Xoydan Huseynqulu xan Dunbili ve Naxcivandan Kelbeli xan Kengerli Mirze Mehemmedsefinin gorusune geldiler Bu xanlar hamisi bir agizdan Esger xana qahmar cixib terefini tutdular Mirze Mehemmedsefi Agamehemmed xanin tapsirigi ile Mehemmed xan Izzeddinli Qacara gosteris verdi ki Mehemmedqulu xani Urmiya hakimliyinden azad edib Huseynqulu xani vezifeye getirsin Mehemmed xan Izzeddinli Qacar Huseynqulu xan Qasimli Avsari goturub Urmiyaya getdi Sadiq xan Seqaqi bu xeberi Mehemmedqulu xana yetirdi Mehemmedqulu xan tesvise dusub mesveret topladi Avsar elinin bascilari meslehet verdiler ki Agamehemmed xana hediyye gonderib itaetini bildirsin Tarixci Nise Mustafayeva yazir Aga Mehemmed xan ilk novbede Urmiya xanligina zerbe endirmek fikrinde idi Onun yaxinlasmasindan xeber tutan Mehemmedqulu xan vurusmaya girismeyib seheri terk etdi ve Urmiya golunun cenub terefindeki dagliq erazida yerlesen Usnu qalasina sigindi Urmiyaya gelen Aga Mehemmed xan yumsaq davranib hec kimi cazalandirmadi ve Mehemmedqulu xani bagislayacagini ved etdi Mehemmedqulu xan onun huzuruna geldi Mustafayeva N Cenubi Azerbaycan xanliqlari s 60 Mehemmedqulu xan qardasi Qasim xani Rehim xan Qasimlini Elirza xani ve Kelbeli bey Xeleci pay purusle bas vezirin serancamina gonderdi Ozu qacib once Baranduz qalasinda sonra ise Usneviyyede gizlendi Mehemmedqulu xan bir nece vaxt Urmiyada qalandan sonra Qaradaga gedib Agamehemmed xanin ordusuna qosuldu Onu hebs edib nezaretxanaya atdilar Urmiyanin yeni hakimi Qasim xanin kurdlerle savasda uduzmasi xeberi Agamehemmed sah Qacara catdi Sah bu xeberden teessuflendi Onun cavan tecrubesiz oldugunu duydu Urmiya serhed noqtesi idi Ora bacariqli adam gerek idi Mehemmedqulu xan onun fikrini duyub saray adamlarini vasiteci saldi 4 min Tebriz tumeni de peskes hazirladi Sah onun oglu Mustafaqulu xanin adina hakimlik fermani imzaladi Mehemmedqulu xani da ona naib teyin etdi Mehemmedqulu xan 1793 cu ilde Agamehemmed sahin ordusunda Siraza Lutfeli xan Zendin ustune yollanmisdi Lutfeli xan Zendin meglubiyyetinden sonra Urmiyaya qayitmisdi Esger xanin onun Urmiyaya donusune etiraz etmisdi Bilirdi ki o qalmaqali sevir mutleq hengame toredecek Bas vezir Rehim xan Qasimlini Mehemmedqulu xana naib teyin edib Urmiyaya gondermisdi 1795 ci ilde Agamehemmed xan Qarabaga ordan da Gurcustana yurus etdi Mehemmedqulu xan ve Esger xan da bu yurusde istirak etdiler Gence etrafina catanda Urmiya sikayetcileri gelib yetisdiler Onlarla pisnamaz Molla Mehemmedhuseyn de vardi Mehemmedqulu xan Tiflisde bas veren hadiseni oyrenib Esger xana yaxinlasmaga basladi Saraydaki tanislarina da peskes gonderib sahin konlunu almaga girisdi Esger xan bir sertle ona yaxinlasdi ki daha millete zulm etmesin Mehemmedqulu xan and icib soz verdi Yeniden vali secildi 1797 ci ilde Agamehemmed sah Qacar Qarabaga ikinci yurus etdi Urmiyaya capar gonderib Mehemmedqulu xana emr etdi ki Avsar qosununu Momun xan Mahmud xan oglu Qasimlinin basciligi ile Qarabaga gondersin Agamehemmed sah Qarabagda oldurulenden sonra Mehemmedqulu xan musteqil olmaq isteyen xanlara Sadiq xan Seqaqiye ve Ceferqulu xan Dunbiliye qosuldu Musteqillik herekati Xoyda baslandi Huseynqulu xan Dunbili ona qasidi Suleyman bey vasitesile Urmiyaya Mehemmedqulu xana xeber gonderdi ki feallassin Dunbili emirleri Huseynqulu xan Ceferqulu xan ve Sadiq xan Seqaqi hamisi bir agizdan Mehemmedqulu xani ozlerine rehber secdiler Onun sozunden cixmayacaqlarina ved verdiler Etraf xanlara mektub gonderib ittifaqa devet etdiler Irevan hakimi Mehemmed xan Ziyadli Qacara Naxcivan hakimi Abbasqulu xan Kengerliye Meskin hakimi Maraga hakimi Ehmed xan Muqeddeme caparlar gonderib Tebrize cagirdilar Mehemmedqulu xan Ceferqulu xan ve Sadiq xan Tebrize yollandilar Mehemmedqulu xan yolda Urmiyadan mektub aldi Mehemmedqulu xan Huseynqulu xanin Urmiyaya yurusunu esidib 6 min neferlik qosunla qarsisina cixdi Onlar Qasqagedikde qarsilasdilar Esger xan onlari barisdirmaga telesirdi Qorxurdu ki savas baslayar is isden kecer Quscu gediyine catib onlara xeber yolladi Mektub sahin mohuru ile mohrlenmisdi Mehemmedqulu xan mektubu alib tanis oldu Oxudu ki sahin emri ile Esger xan her ise memurdur Huseynqulu xan sohbet aparmaqdan azaddir Mehemmedqulu xan savasa girmeyib geri cekildi Esger xan Urmiyaya catib Mehemmedqulu xani ora devet etdi Huseynqulu xan 6 gun Dolmalar menteqesinde qalandan sonra sehere geldi Emilik hormetini saxlayib divanxanaya getmedi Rehim xan Qasimlinin Bazarbasi mehellesindeki evinde oturaq etdi Mehemmedqulu xan 1798 ci iledek Urmiyanin hakimi olmusdu 1798 ci ilde Feteli sah fermanla Huseynqulu xani Mehemmedqulu xanin evezine Urmiyaya hakim teyin etdi Tergeverin hakimi Ibrahim xan 30 yuk ati ile Urmiyaya gelib Mehemmedqulu xanin ev esyalarini Kurdustana kocurmek istedi Feteli sahin yuzbasisi Mehemmedeli xan Ereb ona imkan vermedi Ona Mehemmedqulu xani tutmaq emr olunmusdu Esger xan yene araya girib meslehet verdi ki helelik Mehemmedqulu xan onun evinde otursun sahdan ne emr gelse yerine yetirsinler Divanxana bosaldi Huseynqulu xan ora kocdu Mehemmedqulu xani Mazandarana surgun etdi Mazandaranda onu bir otaga salib her terefini qapadilar Mehehemmedqulu xan Mazandaranda vefat etdi IstinadlarMenbeEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 seh 125 138 Enver Cingizoglu Behram Memmedli Urmiya xanligi PDF Baki SDU nesriyyati 2013 seh 188 Hemcinin baxAzerbaycan xanlarinin siyahisiXarici kecidler