Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müqəddəs Yelisey (Qafqaz Albanlarının dilində: 𐔴𐔾𐔼𐕐𐔰) və ya Eqişe (erm. Եղիշե) - Ənənəvi olaraq Qafqaz Albaniyasına xristianlığı yayan ilk həvari kimi qəbul edilən müqəddəs.
| Müqəddəs Yelisey | |
|---|---|
| 𐔴𐔾𐔼𐕐𐔰 | |
 Müqəddəs Yelisey. Terenti Fomin stilində hazırlanmış ikona | |
| Rütbə | Həvari, Rəhbər, Şəhid |
| Doğum tarixi | I əsr |
| Doğum yeri | Yerusəlim |
| Vəfat tarixi | 74 və ya 79 |
| Vəfat yeri | Şəki və ya Qax |
| Qeyd edilir | Alban Avtokefal Həvari Kilsəsi |
| Əsas məbədi | Kiş kilsəsi |
| Xatirə günü | 20 iyul |
| Himayədar | Azərbaycan |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Müqəddəs Yelisey ilə bağlı əfsanənin “Albaniyanın tarixi”ndə iki versiyası var. Hər iki versiyada Müqəddəs Yeliseyin Kişdə ilk kilsənin əsasını qoyduğu, Yerusəlimdə İsanın qardaşı, Həvari Yaqub tərəfindən Albaniyanın ilk patriarxı kimi təqdis olunduğu qeyd edilir. Lakin versiyalar əfsanənin davamı ilə bağlı məsələdə fərqlənir.
Bu versiyaya əsasən Eqişe Müqəddəs Faddeyin tələbəsi idi. Müqəddəs Faddeyin tərəfindən şəhid edilməsindən sonra Yerusəlimə qayıdaraq, hadisə barədə digər həvarilərə danışıb və orada Yerusəlimin ilk patriarxı, İsa Məsihin qardaşı tərəfindən təyinat almışdı. Daha sonra Yerusəlimdən İrana oradan da maskutların ölkəsinə gəlir və öz təbliğatına Çolada başlayır, oradan Uti vilayətindəki Soğarn şəhərinə gəlir. Soğarnda çoxlu şagird yığır və çoxunu dinə gətirir. 3 şagirdindən biri şəhid edilir, digər ikisi Yeliseyi tərk edir. Bundan sonra isə Gis zonasına gələrək Kiş kilsəsini tikir. Lakin bəzi tədqiqatçılar bu marşrutun doğruluğuna inanmır. Onların fikrincə Yelisey əvvəl Uti vilayətinə gəlmiş, Kiş, Çola, Axtı, , , marşrutu ilə hərəkət etmişdir. Araşdırmaçıların fikrincə Müqəddəs Yelisey 60-cı illərdə fəaliyyət göstərmişdir. Kişdə kilsəni tikdikdən sonra bütpərəstlərin yandıraraq tanrılara insan qurban verdiyi, müqəddəs sayılan Zerqoyn düzənliyinə çatır. Burada kimliyi naməlum şəxslər tərəfindən şəhid edilərək cəsədi Homenk () kəndində şəhid edilmişdir və bir çuxura atılmışdır.
İkinci versiyada bu kimi detallı məlumatlar verilməsə də, bu versiyaya görə İsanın şagirdlərindən biri Yelisey Yerusəlimdə İsanın qardaşı, Həvari Yaqub tərəfindən təqdis edilərək Ermənistanda hərhansı bir kilsə olmazdan əvvəl Kişdə kilsə tikir. Zaza Aleksidzenin fikrincə Müqəddəs Yeliseyin şəhid edildiyi yer Kürmükdür. Belə ki, “Kur” udicə "quyu, çuxur, çala" mənalarını verir, "-mux" isə Qafqaz Albanlarının dilində çoxluq bildirən şəkilçidir. Tədqiqatçıların fikrincə Kürmük məbədi Yeliseyin şəhid edildiyi yerdə tikilə bilərdi. Bu iki versiya arasındakı əsas fərqin Həvari Faddeyin tələbəsi olmağa bağlayan Aleksidze birinci hekayənin Yeliseyin birbaşa Yerusəlimdən təqdis edilmədiyini, sonradan, dolayı yola Ermənistana xristianlığı gətirən Faddeyin tələbəsi olduğunu deyir. O, bu hekayəni əfsanəyə sonradan əlavə edilmiş erməni uydurması sayır.
Kultu
Müqəddəs Yeliseylə bağlı toponimlər və kilsə adları daha çox Şəki-Qəbələ zonasındadır. H. Arakelyanın fikrincə Yelisey adının şimalda daha çox qorunub saxlanması məhz bu kultun orada başlandığını deməyə əsas verir. Həmçinin bu udilərin öz etnik kimliklərini qoruyub saxlaması üçün də açar rolunu oynayıb. Müqəddəs Yelisey nə katolik, nə pravoslav, nə də erməni kilsələri tərəfindən müqəddəs kimi qəbul edilmir.
Şagirdləri
Müqəddəs Yelisey və şagirdləri ilə bağlı əsas ziyarətgahlar Şəki-Qəbələ zonasındadır. Müqəddəs Yeliseyin şagirdlərinin üçünün qəbri bilinir. Biri Nicdədir - Cotari kilsəsi Yeliseyin şagirdi Şəhid Vlasın qəbri üzərində tikilib. Biri Komratdır, hazırda Kor Murad ibn Əli ibn Əbu Talibin pirinə çevrilib. Digəri isə, müasir Oğuzda yerləşir.
Həsr edilmiş kilsələr
İstinadlar
- Ибрагимов Г. Христианство у цахуров. Альфа и Омега. № 1(19). М., 1999. С.174.
- Kanançev Z. - Qafqaz Albaniyası həvari xristianlığı tarixindən. Almanax «The history of Caucasus» №2. Bakı, 2002. səh.62-63.
- C. F. J. Dowsett (1961), “Albaniyanın tarixi” (The History of Caucasian Albanians), II kitab, 48-ci fəsil
- J. Gippert, W. Schulze, Z. Aleksidze, J.-P. Mahé - The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai, Brepols Publishers, ISBN 978-2-503-53116-8, 2008; 1-ci cild, səh. xii
- H.S.Arakelyan - Եղիշե առաքյալի պաշտամունքն ուդիների մեջ և ուտի գավառի հարցի շուրջ 2020-06-28 at the Wayback Machine - Культ апостола Егише среди удин и к вопросу о провинции Утик - Yeghishe Apostle's cult among udins and to the questioո of Utik province. Lraber hasarakakan gitutʻyunneri, nömrə 6, ISSN 0320-8117, səh. 69-86
| SƏLƏF Alban Həvari Kilsəsinin əsası qoyuldu |  | Müqəddəs Yelisey I əsr | | XƏLƏF Müqəddəs Şupxalişay ? Katolikos I Matteos ? |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muqeddes Yelisey Qafqaz Albanlarinin dilinde 𐔴𐔾𐔼𐕐𐔰 ve ya Eqise erm Եղիշե Enenevi olaraq Qafqaz Albaniyasina xristianligi yayan ilk hevari kimi qebul edilen muqeddes Muqeddes Yelisey𐔴𐔾𐔼𐕐𐔰Muqeddes Yelisey Terenti Fomin stilinde hazirlanmis ikonaRutbe Hevari Rehber SehidDogum tarixi I esrDogum yeri YeruselimVefat tarixi 74 ve ya 79Vefat yeri Seki ve ya QaxQeyd edilir Alban Avtokefal Hevari KilsesiEsas mebedi Kis kilsesiXatire gunu 20 iyulHimayedar Azerbaycan Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMuqeddes Yelisey ile bagli efsanenin Albaniyanin tarixi nde iki versiyasi var Her iki versiyada Muqeddes Yeliseyin Kisde ilk kilsenin esasini qoydugu Yeruselimde Isanin qardasi Hevari Yaqub terefinden Albaniyanin ilk patriarxi kimi teqdis olundugu qeyd edilir Lakin versiyalar efsanenin davami ile bagli meselede ferqlenir Bu versiyaya esasen Eqise Muqeddes Faddeyin telebesi idi Muqeddes Faddeyin terefinden sehid edilmesinden sonra Yeruselime qayidaraq hadise barede diger hevarilere danisib ve orada Yeruselimin ilk patriarxi Isa Mesihin qardasi terefinden teyinat almisdi Daha sonra Yeruselimden Irana oradan da maskutlarin olkesine gelir ve oz tebligatina Colada baslayir oradan Uti vilayetindeki Sogarn seherine gelir Sogarnda coxlu sagird yigir ve coxunu dine getirir 3 sagirdinden biri sehid edilir diger ikisi Yeliseyi terk edir Bundan sonra ise Gis zonasina gelerek Kis kilsesini tikir Lakin bezi tedqiqatcilar bu marsrutun dogruluguna inanmir Onlarin fikrince Yelisey evvel Uti vilayetine gelmis Kis Cola Axti marsrutu ile hereket etmisdir Arasdirmacilarin fikrince Muqeddes Yelisey 60 ci illerde fealiyyet gostermisdir Kisde kilseni tikdikden sonra butperestlerin yandiraraq tanrilara insan qurban verdiyi muqeddes sayilan Zerqoyn duzenliyine catir Burada kimliyi namelum sexsler terefinden sehid edilerek cesedi Homenk kendinde sehid edilmisdir ve bir cuxura atilmisdir Ikinci versiyada bu kimi detalli melumatlar verilmese de bu versiyaya gore Isanin sagirdlerinden biri Yelisey Yeruselimde Isanin qardasi Hevari Yaqub terefinden teqdis edilerek Ermenistanda herhansi bir kilse olmazdan evvel Kisde kilse tikir Zaza Aleksidzenin fikrince Muqeddes Yeliseyin sehid edildiyi yer Kurmukdur Bele ki Kur udice quyu cuxur cala menalarini verir mux ise Qafqaz Albanlarinin dilinde coxluq bildiren sekilcidir Tedqiqatcilarin fikrince Kurmuk mebedi Yeliseyin sehid edildiyi yerde tikile bilerdi Bu iki versiya arasindaki esas ferqin Hevari Faddeyin telebesi olmaga baglayan Aleksidze birinci hekayenin Yeliseyin birbasa Yeruselimden teqdis edilmediyini sonradan dolayi yola Ermenistana xristianligi getiren Faddeyin telebesi oldugunu deyir O bu hekayeni efsaneye sonradan elave edilmis ermeni uydurmasi sayir KultuMuqeddes Yeliseyle bagli toponimler ve kilse adlari daha cox Seki Qebele zonasindadir H Arakelyanin fikrince Yelisey adinin simalda daha cox qorunub saxlanmasi mehz bu kultun orada baslandigini demeye esas verir Hemcinin bu udilerin oz etnik kimliklerini qoruyub saxlamasi ucun de acar rolunu oynayib Muqeddes Yelisey ne katolik ne pravoslav ne de ermeni kilseleri terefinden muqeddes kimi qebul edilmir SagirdleriMuqeddes Yelisey ve sagirdleri ile bagli esas ziyaretgahlar Seki Qebele zonasindadir Muqeddes Yeliseyin sagirdlerinin ucunun qebri bilinir Biri Nicdedir Cotari kilsesi Yeliseyin sagirdi Sehid Vlasin qebri uzerinde tikilib Biri Komratdir hazirda Kor Murad ibn Eli ibn Ebu Talibin pirine cevrilib Digeri ise muasir Oguzda yerlesir Hesr edilmis kilselerMuqeddes Yelisey Kilsesi Nic Muqeddes Yelisey Kilsesi Kis Muqeddes Yelisey monastiri Yegise Arakel monastiri Muqeddes Yelisey bazilikasiIstinadlarIbragimov G Hristianstvo u cahurov Alfa i Omega 1 19 M 1999 S 174 Kanancev Z Qafqaz Albaniyasi hevari xristianligi tarixinden Almanax The history of Caucasus 2 Baki 2002 seh 62 63 C F J Dowsett 1961 Albaniyanin tarixi The History of Caucasian Albanians II kitab 48 ci fesil J Gippert W Schulze Z Aleksidze J P Mahe The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai Brepols Publishers ISBN 978 2 503 53116 8 2008 1 ci cild seh xii H S Arakelyan Եղիշե առաքյալի պաշտամունքն ուդիների մեջ և ուտի գավառի հարցի շուրջ 2020 06 28 at the Wayback Machine Kult apostola Egishe sredi udin i k voprosu o provincii Utik Yeghishe Apostle s cult among udins and to the questioո of Utik province Lraber hasarakakan gitutʻyunneri nomre 6 ISSN 0320 8117 seh 69 86SELEF Alban Hevari Kilsesinin esasi qoyuldu Muqeddes Yelisey I esr XELEF Muqeddes Supxalisay Katolikos I Matteos