Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müqəddəs Pyotr bazilikasının günbəzi (it. La cupola di San Pietro) — Roma daxilində Papalıq anklavı olan Vatikan şəhərində yerləşən İtalyan İntibahı dövrünə aid Müqəddəs Pyotr bazilikasının mərkəzi kəsişmə hissəsini örtən günbəzdir.
| Müqəddəs Pyotr bazilikasının günbəzi | |
|---|---|
| it. La cupola di San Pietro | |
 | |
 | |
| Ölkə |  Vatikan |
| Yerləşir | Müqəddəs Pyotr bazilikası |
| Memar | Mikelancelo |
| Üslubu | intibah/barokko |
 Günbəzin kəsimi | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Günbəz, insan əli ilə inşa edilmiş ən böyük daş hörmə tavanlardan biridir; o, 42 metr diametrə, kilsənin təməlindən günbəz fənərinin zirvəsinə kimi 130 metrdən çox hündürlüyə malikdir. Günbəzin intibah memarlığından barokko memarlığına keçid dövrünü əks etdirən formaları, 1564-cü ildə vəfat edənə kimi bazilikanın inşasında iştirak etmiş Mikelancelo Buonarrotinin dizaynı əsasında inşa edilmişdir.
Roma şəhərinin simvollarından biri olan günbəz xalq dilində sadədə “Dome” adlandırılır. Günbəzdən Vatikana, eləcə də Romanın bütün qədim ərazilərinə 360° mənzərə açılır.
Tarixi
Layihə
XVI əsrin əvvəllərində Roma Papası Vatikandakı Köhnə Müqəddəs Pyotr bazilikasında yenidənqurma işlərinin aparılmasına qərar verir və layihə memar Donato Bramanteyə həvalə edilir. Bramante özündən sonra hansısa tamamlanmış layihə qoymasa da, belə bir fikir vardır ki, onun orijinal ideyasına əsasən yunan xaçı formalı (ilk xristian şəhidlərinin xatirəsinə) binanın mərkəzi hissəsində dam yarımsferik günbəzlə tamamlanmalı idi. İtalyan zərgər tərəfindən 18 aprel 1506-cı ildə kilsənin təməlqoyması şərəfinə zərb edilmiş sikkə üzərindəki təsvir və ideal ahəng axtarışının memar tərəfindən əsas altarın qeyd edilməməsinə gətirdiyi, İntibah ideallarının hətta kilsənin içərilərinə də yol tapmasını təsdiq edən məşhur “perqament planı” da bu fikri təsdiq edir.
İşlər 1513-cü ildə pontifikin ölümünə kimi mərkəzi hissənin inşasında davam etdirilmişdir. II Yulidən sonra taxta keçmiş, Mediçilər sülaləsindən olan Papa hakimiyyəti dövründə Rafael Santi əvvəlcə ilə birlikdə, daha sonra isə layihənin baş memarı kimi təklikdə bazilikanın planın bəzi dəyişikliklər etmişdir.1520-ci ildə Rafaelin ölümündən sonra inşaatı Baldassare Peruççinin assisentliyi ilə davam etdirsə də, işlərdə çoxlu ləngimələr baş vermişdir. 1539-cu ildən Sanqallo, Bramantenin yunan və Rafaelin latın xaçı fomalı planlarının sintezindən yaratdığı, ikiqat baraban üzərində ucalan və hündür fənərlə tamamlanmış altı guşəli gümbəzlə örtülən yeni bazilikanın nəhəng taxta modelini yaratmağa başlayır.
1543-cü ildə Sanqallo artıq, barabanın beş tağının yelkənlərini quraşdırmışdı.1546-cı ildə Sanqallonun ölümündən sonra inşaat işlərinə yetmiş yaşlı Mikelancelo rəhbərlik etməyə başlayır. Sələfinin işlərinə neqativ yanaşan Mikelancelo orijinal çertyoja qayıtmaq üçün bir çox strateji söküntü işləri aparmışdır.
Mikelancelo layihəsinin tarixi çoxsaylı inşaat sənədləri, məktublar, Mikelancelonun və digər rəssamların təsvirləri, freskalar və Corco Vazari kimi tikintinin müasirlərinin qeydləri ilə sənədləşdirilmişdir. Lakin, buna baxmayaraq əldə olan məlumatlar bir-birinə ziddir. Bunun da əsas səbəbi odur ki, Mikelancelo heç vaxt bazilika üçün yekun layihə hazırlamamış, inşaat prosesi davam etdikcə ayrı-ayrı hissələrin çertyojlarını çəkmişdir. Lakin, Mikelancelonun ölümündən sonta müxtəlif rəssamlar, o cümlədən tərəfindən toskan stilində çəkilmiş və qısa müddətdə məşhurlaşmış, bazilikanın ümui görünüşü haqqında təəssürat yaradan bir neçə qravür nəşr edilmişdir. Bramantenin mərkəzdə yerləşən böyük xaçı əhatə edən dörd kiçik xaçlı layihəsini Mikelancelo kvadrat ambulator təmələ əsaslanan xaç layihəsi ilə əvəz etmişdir ki, bununla da məbədin daxili həcmi sadələşdirilmişdir. Beləcə bazilikanın dayaq nöqtəsi, Filippo Brunelleski tərəfindən Florensiya kafedralı üçün işlənilmiş nəzəriyyəsindən ilhamlanaraq hazırlanmış mərkəzi günbəzə keçirilmişdir.
(13 A) saxlanan və 1554-1555-ci illərdə çəkilmiş rəslər Mikelancelonun gümbəz barabanını layihəsinin ilk sübutudur. Ehtimal ki, bbu təsvir taxta maketin hazırlanmasında istifadə olunmalı idi. Baraban çertyojunun bir hissəsinin əldə edilməsinə baxmayaraq, ona əsaslanaraq daxili pilyastrların, dairəvi pəncərələrin, qoşa sütunlarla tamamlanan radial ulduzlar sisteminin olmasını ehtimal etmək olar. Bu təsvir, Fransanın Lil şəhərindəki saxlanan təsvirlə əlaqəlidir. Həmin təsvirdə barabanla yanaşı, dairəvi okulları, qoşa sütunları və heykəllərlə bəzədilmiş yüksək karnizi olan günbəz hissəsi də görünür. Gözlüklər və qoşa sütunların varlığı Mikelancelo və Brunelleskinin işləri arasında kəsilməz əlaqənin olmasını göstərir: bu cür həll forması 1519-1520-ci illərdə Florensiya kafedralının günbəzinin tamamlanması üçün Mikelancelo tərəfindən çəkilmiş və Kasa Buonarottidə saxlanan erkən təsviri xatırladır.
pəncərə ideyası 1557-1558-ci illərdə Mikelancelo tərəfindən günbəz və barabanın taxta modeli sifariş edilənə kimi (gil model 1556-cı ildə hazırlanmışdı) bütünlüklə layihədən çıxarılmış, və adi pəncərələrlə əvəzlənmişdi; sıra tağlar yerinə əyri litavrların olması bu modeli inşa edilmiş günbəzdən fərqləndirən əsas xüsusiyyət olmaqla, həm də inşa tamamlanana kimi günbəzin müxtəlif forma və quruluşlara malik dizaynlarının hazırlanmasını göstərir. Model, barabanın inşasına başlandıqdan sonra hazırlanmış və ehtimal ki, günbəzin ilkin görünüşünü dəyişə biləcək detallardan imtina edilmişdir; buna görə də həmin model də Mikelancelonun əsl niyyətini anlamağa kömək etmir. Bundan əlavə Mikelancelo, yekun layihəsi olmayan bazilikanın planına istədiyi kimi dəyişikliklər etmək hüququna malik idi; buna görə də reallaşdırılmış model iş üçün yekun nəticə hesab edilə bilməzdi.
Həmçinin, ehtimal etmək olar ki, model Stefano Düprekin təsvirindəki kimi yarımsferik forma əmələ gətirən ikili tağa (daxili və xarici) da malik idi; istənilən halda XVI əsrin sonlarında layihə və tərəfindən dəyişdirilmiş, daha hündür inşa edilərək həm uzaqdan yaxşı görünməsi təmin edilmiş, həm də nəhəng inşaat strukturunun yanlara verdiyi ağırlıq təzyiqi aşağı salınmışdır.
İnşaat
günbəzin taxta modeli
Mikelancelo layihə üzərində işə başladıqda əvvəlki memarlar tərəfindən yaradılmış, günbəz sütunları arasında asılan və qabıq diametrini müəyyənləşdirən tağların sökülməsi ilə strukturun məhdudladırılmasına qərar verir. Bazilikanın ümumi formalarını düzəltməyə çalışan Buonarotti binanın əlaqəsiz hissələrinin inşasına başlayır. Cənub qanadının apsidasından başlayan sənətkar inşaatı attikaya kimi çatdırır, daha sonra yan sövmələr inşa edilir, bazilikanın və günbəzin barabanının parametrini müəyyən edərək yaratdığı dizaynın gələcəkdə fundamental dəyişikliklərə məruz qalmasının qarşısını alır.
1549-cu ildə baraban karnizi altında yerləşən sokolun inşasına başlanılır və 1552-ci ildə inşaatın bu mərhələsinin tamamlanması Müqəddəs Pyotr fabrikasının nahar yeməyi verməsi ilə qeyd edilir. Baraban dairəsinin inşasının tamamlanmasından sonra növbə günbəzin əsas hissəsinin inşasına çatmışdı. Əsas hissənin inşasına 1554-cü ildə olan travertindən təməlin qoyulması ilə başlanılmış və inşaat 1561-ci ildə daxili və xarici sütunların kapitellərinin və radial yarğanların yarımpilyastrlarının inşası ilə tamamlanmışdır.1564-cü ildə Buonarottinin vəfatı zamanı günbəz barabanı yarğanın yuxarısına kimi tamamlanmışdı; lakin, ehtimal ki, memar ömrünün son ilində, sonradan tərəfindən tamamlanmış əsas antablementin traveyasının inşası ilə məşğul olmuşdu.
Mikelancelonun ölümündən 23 il sonra, 19 yanvar 1587-ci ildə günbəzin inşasının tamamlanması Della Porta və Domeniko Fontanaya həvalə edilir.1588-ci ildə başlamış inşaat çoxlu işçi və inşaat materialının istifadəsi ilə sürətlə davam etdirilirdi: 1590-cı ildə günbəzin günbəzin strukturu müəyyən edilir, 1593-cü ildə isə Papa dövründə günbəzin xarici üzü üçün qurğuşun plitələrin döşənməsinə başlanılır.
Həmin pontifikin hakimiyyəti dövründə günbəz fənərinin zirvəsində qızıl suyuna çəkilmiş və üzərində Sebastyano Torriqiani tərəfindən hazırlanmış xaç ucalan bürünc sfera ucaldılmışdır. Əsas günbəzin yanlarında struktur funksiyası daşımayan, nəzəriyyəsi Yakopo Baroççini və Pirro Liqorio tərəfindən hazırlanmış kiçik günbələr də vardır.1603-1612-ci illərdə nəhayət ki, Cüzeppe Sezari və Covanni de Vekki tərəfindən çəkilmiş eskiz əsasında günbəzin mozaika ilə bəzədilmiş daxili dizaynı işləri həyata keçirilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Della Porta və Fontana yalnız Mikelancelonun təsvirlərinin icraçısı olmamışlar; əslində onlar təsvirlərin texniki baxımdan həyata keçirilməsini həll etmişlər ki, bu da XVI əsrin ən mühüm texniki uğurlarından biri hesab edilir. Onlar yalnız Buonarottinin yarımkürə dizaynını dəyişərək onu Brunelleskinin dizaynına yaxınlaşdırıb yumurtavari formaya salmaqla kifayətlənməmiş, həm də xüsusilə yuxarı hissədə hörgüdə dəyiışiklik edərək təzyiqin azaldılması üçün tağlarla bağ yaratmışlar. İnşaat zamanı onlar yüksək keyfiyyətli material olan quröuşunlu əyri travertin lövhələrdən istifadə etmişlər; buna görə də 1703-cü ildə baş verən zəlzələ günbəzə zədə vurmamışdır. Onlar həmçinin incə taxta atmaların köməkliyi ilə günbəz qabırğalarını yaratmış, bazilikasının döşəməsində isə onun ölçülərini yazmışlar.
Restavrasiya
Həmin dövrün ən yaxşı mühəndisləri olan Cakomo Della Porta və Domeniko Fontananın istedadlı sənətkar olması şübhə doğurmasa da, tikilidən inşaat meşəsinin sökülməsi zamanı artıq ilk statik problemlər meydana çıxmağa başlayır və buna görə də müntəzəm olaraq kilsədə bərkitmə işlərinin həyata keçirilməsi lazım olur. Bazilikada ilk sənədləşdirilmiş çatlar 1603-cü ildə meydana gəlsə də, XVII əsrin 30-cu illərində vəziyyət ciddi şəkildə pisləşməyə başlayır. Yalnız XVIII əsrin birinci yarısında günbəzin uçması təhlükəsi yarandıqda Papa XIV Benedikt nəhayət ki, Covanni Poleniyə çatmatağ tavanların zədələrinin öyrənilməsi və problemin aradan qaldırılması yollarının təklif edilməsini tapşırır. 1743-1748-ci illərdə mühəndis Poleni dağılmanın qarşısını almaq üçün nəzəri hesablamalar və təcrübələrdən istifadə edərək düzgün mövqeləri müəyyənləşdirərək, barabanın böyük hissəsini, çatmatağın aşağı hissəsini bərkidən bir neçə qatlı dəmir zəncirlərdən istifadə edir. İşlər o zaman papanın inşaat işlərinə rəhbərlik edən Luici Vanvitelinin başçılığı ilə həyata keçirilir.
XIX-XX əsrlərdə həyata keçirilmiş restavrasiyalar əsasən kosmetik xarakter daşımaqla, qurğuşun plitələr və (1870-1875) təmiri ilə məhdudlaşmışdır: 1809-cu ildə fənərin yuxarı hissəsində şimşək ötürücü quraşdırılmışdır. 1929-cu ildən sonra ciddi zədələnmələri olan radial günbəz kontrforsları memar Luka Beltraminin rəhbərliyi altında hissələrlə çökülərək yeniləri ilə əvəzlənmişdir. XX əsrin 40-cı illərində baraban pəncərəsinin arxitavrında baş vermiş qırılmadan sonra mühəndis Nikolzi onu dəmir çərçivə ilə əvəz etmişdir; sonradan həmin əməliyyat barabandakı digər pəncərələrdə də həyata keçirilmişdir.
Təsviri
Müqəddəs Pyotr günbəzi Vatikan bazilikasının simvoludur. O, əsas neftin qanadlarla kəsişməsi üzərində, Bernini baldaxini və Müqəddəs Pyotrun məzarının üzərində yerləşir. Struktur dörd nəhəng sütun vasitəsiylə dəstəklənir. Sütunlar o qədər böyükdürlər ki, onların hər birinin içində kilsəsi yerəşə bilər. Sütunların yekun görünüşü Covanni Lorenso Bernini tərəfindən hazırlanmışdır. Yer səviyyəsinə yaxın olan nişlərdə dörd nəhəng mərmər heykəl yerləşdirilmişdir: Müqəddəs Veronika (cənub-qərb), Müqəddəs Yelena (şimal-qərb), Müqəddəs Andrey (cənub-şərq) və Müqəddəs Lonqin (şimal-şərq). Sonuncu heykəl Bernininin özü tərəfindən işlənmişdir. Nişlərin hər biri üzərində yerləşən dairəvi pilləkənlər dörd lodciyaya açılır ki, bu lodciyalarda da Konstantin bazilikasının on iki orijinal sütunundan dördü yerləşdirilmişdir.
42 metr diametri olan baraban 3 metr divar qalınlığına malik olmaqla yuvalardan ibarətdir. Onlar üzərində yerləşən 16 radial kontrofors, litavr və çərçivəyə malik düzbucaqlı pəncərələri məhdudlaşdırır. Kontroforsların kənarında korinf kapitelləri və formalı karniz antalementləri ilə vurğulanmış qoşa sütunlar yerləşir; onlardan yuxarıda nəbati naxışlı festonlarla bəəzdilmiş attik inşa edilmişdir. Kontrforslardan çıxan və qalınlıqları 2-5 metr arasında dəyişən 16 nervatür fənərlə tamamlanır; hər nervatürün təməlində Papa gerbindən ibarət hissə yaradılmışdır.
Günbəz ikiqat tağa malikdir: 2 metr qalınlığa malik daxili tağ daşıyıcı funksiyasını daşıyır, xarici tağ isə 1 metrə qədər qalınlığa malik olmaqla daxili tağın inşası üçün inşa edilməklə qurğuşun plitələri ilə üzlənmişdir. İki tağ arasındakı yol günbəzin sirvəsinə aparır: protobarokko pəncərələri isə bu boşluğu təbii yolla işıqlandırır. Kontrforsların qoşa sütun mövzusu fənərdə bir daha təkrarlanır, fənərin zirvəsi isə üzərində xaç yerləşən sfera ilə tamamlanır.
İçəridə, günbəzi dəstəkləyən dörd sütunun yelkən hissəsində Sezare Nebbia və Covanni de Vekkinin təsvirləri əsasında dörd yevangelist həvarinin mozaik təsvirləri işlənmişdir; onların yanları isə Sezare Ronkalli tərəfindən mələklərlə bəzədilmişdir. Baraban və şleyf arasındakı kəmərdə İsanın Pyotra müraciətlə dediyi “TU ES PETRUS ET SUPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM - TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORUM” (“Ey Pyotr, sənə Səmavi çarlığın açarını vermək üçün [...], bu qaya üzərində mən öz kilsəmi ucaldacam”) sözləri yazılmışdır.
Qıvrılmış pilyastrlarla məhdudlaşdırılmış pəncərələrin üstündə günbəzin səthi qabırğaların sıralanması ilə vurğulanır ki, onların da arasında trapez və dairəvi qəliblərdə 96 fiqur yerləşir. Bəzək ünsürləri mərkəzdə yerləşən fənərə istiqamətlənir. Burada səkkiz mələk başı əhatəsində Tanrı ata təsvir edilmişdir. Fənərin daxili halqası içində yazılıb: “S. PETRI GLORIAE SIXTUS PP. V. A. MDXC PONTIF. V” (Müqəddəs Pyotrun şərəfinə Papa V Sikst, 1590-cı il). Yuxarıda üç sıra ilə mələklərin xoru yerləşdirilmişdir; qızıl başlı və ağ qanadlı serafimlər Rokko Soparo tərəfindən hazırlanmışdır; keruvimlər qızılı başlı, qızılı ulduzlu mavi qanadlı təsvir edilmişlər; aşağı halqada isə buludlar üzərində dayanmış mələklər dua edirlər. Dairədən sonra İsa, Məryəm, Vəftizçi İohann, Müqəddəs Pavel və On iki həvarinin təsvirləri vardır. Təməllər üzərindəki lunetlərdə yepiskop və patriarxların büstlərinin təsvirləri vardır.
Mələklər və xeruvimlər Kristoforo Ronkalli və Cüzeppe Sezari tərəfindən işlənmişdir; sonuncu altmış beş ikonoqrafik təsvirin kortonunu hazırlamışdır. Modellərin hazırlanması ilə yanaşı, Sezare Torelli, Donato Parigi, Ranuçço Semprevivo və Rozario Parasole tərəfindən mozaik təsvirlərin yığılması da həyata keçirilmişdir. Papa və müqəddəslərin təsvirləri Covanni Querra və Sezare Nebbia, 16 hissənin bəzəyi Kristoforo Ronkalli, friz və çərçivələrin bəzəkləri Markantonio Bosko, fənərin okulyarı isə Erkole da Fano tərəfindən işlənmişdir. İnteryer dekorunun hazırlanmasında Orasio Gentileski də iştirak etmişdir.
Ölçüləri
| Ümumi çəki: 14.000 ton |
| Xarici hündürlüyü (yerüstü təməldən xaçın yuxarısına kimi): 133,30 m (digər mənbəyə görə 136,57 m) |
| Daxili hündürlüyü (döşəmədən fənərə kimi): 117,57 m |
| Xarici diametri: 49,00 m |
| Daxili diametri: 41,50 m (digər mənbəyə görə 42,56 m) |
| Günbəzin zirvəzinə kimi addım sayı: 537 |
| Fənərin hündürlüyü: 18 m (digər mənbəyə görə 17 m) |
Memarlıq əhəmiyyəti
Memarlıq baxımından, Müqəddəs Pyotr bazilikasının günbəzi, Brunelleskinin Santa-Mariya-del-Fiore kafedralı üçün dizayn etdiyi qotik günbəzin özünəməxsus intibah xüsusiyyətlərinə malik bir formasıdır. Lakin, onun güclü impulsu süni deyil, lakin, o, barokkoya keçidi göstərir.
Mikelancelo bazilikanı vahid kütləyə çevirəcək kompakt və orqanik plan hazırlamışdı. Buna baxmayaraq, XVII əsrin əvvəllərində Papa Karlo Madernanı işə cəlb edərək, Mikelancelonun mərkəzi planına üç hissəli uzun girişin əlavəsini təklif edir. 1607-ci ildə həm də bazilikanın fasadının işlənilməsi layihəsini qazanmış Madernonun müdaxiləsi nəticəsində Mikelancelonun mərkəzi planının forması dəyişdirilərək latın xaçı formasına salınmışdı. XX əsrdə mübahisəli Via della Konsilisionenin inşası ilə gümbəz və bazilikanı çərçivəyə salan mühit aradan qaldırılsa da, Bernininin yaratdığı, meydandan baxarkən hər dəfə yeni və nüfuzlu baxış bucağı təqdim edən barokko mühiti dağıdılmışdır.
Le Koubusye yazır:
 | Fasad, özülüyündə gözəl olsa da, günbəzlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Binanın əsas gözəlliyi onun günbəzi idi: və o, gizlədilmişdi! Günbəz yan apsidalarla qarşılıqlı münasibətə malik idi: onlar da gizlədilmişdilər. Le Korbuzye, Vers une Architecture, Paris, 1958, səh. 137 |  |
Buna baxmayaraq, Müqəddəs Pyotr bazilikasının günbəzi, sonrakı dövrlərdə inşa edilmiş oxşar tikililər üçün nümunə rolunu oynamışdır. Məsələn, barabanın qoşa sütun ideyası XVII əsrdə Romada inşa edilmiş fasadında istifadə edikmişdir. Belə hesab edilir ki, Londonun Müqəddəs Pavel kafedralı (memar Kristofer Ren) və Paris () günbəzləri Müqəddəs Pyotr bazilikasının və Venesiyadakı Santa Mariya della Salute kilsəsinin günbəzləri əsasında hazırlanmışdır.
İstinadlar
- Ölçülərində görə Panteonun beton günbəzindən və hörgüsünə görə Florensiya kafedralının günbəzindən kiçikdir.
- Pevsner, N. Storia dell'architettura europea. Bari. 1998. 154.
- Menato, M. Voci di Roma: per una biblioteca della poesia dialettale romana. 1995.
- P. Murray, L'architettura del Rinascimento italiano, Bari 2007, p. 148.
- N. Pevsner, cit., p. 130.
- P. Ruschi, Studi per il tamburo e per la cupola di San Pietro, in Michelangelo architetto a Roma, Cinisello Balsamo, 2011, p. 121.
- J.S. Ackerman, L'architettura di Michelangelo, Torino 1968, p. 220.
- P. Ruschi, cit., p. 121.
- A. Brodini, San Pietro in Vaticano, in Michelangelo architetto a Roma, Cinisello Balsamo, 2009, p. 170.
- V. Zanchettin, Il tamburo della cupola di San Pietro, in Michelangelo architetto a Roma, cit., p. 180.
- N. Pevsner, cit., p. 149.
- P. Ruschi, cit., pp. 122-123.
- P. Ruschi, cit., pp. 123-124.
- A. Brodini, cit., p. 171.
- P. Ruschi, cit., p. 129.
- A. Brodini, cit., p. 173.
- A. Brodini, cit., p. 174.
- V. Zanchettin, cit., p. 185.
- V. Zanchettin, cit., p. 194.
- Luciana Cassanelli, Bruno Contardi, Roma sacra: guida alle chiese della città eterna, Napoli 1995.
- P. Murray, cit., p. 158.
- M. Carusi, La struttura portante della cupola di Della Porta: 1588-2010, in "Annali di architettura: Rivista del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza", n. 22, 2010.
- A. Brodini, cit., p. 178.
- saintpetersbasilica.info. "La cupola di San Pietro (ingiliscə)". 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
- Gianfranco Spagnesi, Roma: la Basilica di San Pietro, il borgo e la città, 2003, p. 143.
- L'Osservatore romano del 6 aprile 2011.
- C. Fontana, Il Tempio Vaticano, 1694.
- L'Osservatore romano del 6 aprile 2011; F. Milizia, Memorie degli architetti antichi e moderni.
- M. Carusi, cit..
- www.unipd.it. . 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
- N. Pevsner, cit., p. 157.
- L. Benevolo, San Pietro e la città di Roma, Bari 2004, p. 21.
- M. Como, Sulla storia del restauro statico della cupola di S. Pietro Roma eseguito da Poleni e Vanvitelli, in "Storia dell'ingegneria", atti del 2º convegno, Napoli, 7-8-9 aprile 2008, p. 982.
- www.vantican.va. "L'interno della basilica di San Pietro". 2021-11-25 tarixində . İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
- C. Pietrangeli, La basilica di San Pietro, Firenze 1989.
- Ennio Francia, Storia della costruzione del nuovo San Pietro, da Michelangelo a Bernini, Roma 1989; cfr. saintpetersbasilica.org. "La cupola di San Pietro". 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
- Per i dati riportati nella tabella si rimanda a: www.vantican.va. "Cenni storici sulla Cupola di San Pietro". 2021-11-25 tarixində . İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.; www.vantican.va. "Accesso alla Cupola di San Pietro". 2022-09-12 tarixində . İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
- Stato della Città del Vaticano (redaktor). . 2017-09-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
- M. Borghi, Ss. Pietro e Paolo all'E.U.R., 1966, p. 28.
- Le Corbusier, Vers une Architecture, Parigi 1958, p. 137.
- C. Norberg - Schulz, Architettura Barocca, Martellago (Venezia) 1998, p. 66 e 208.
- Nikolaus Pevsner, John Fleming, Hugh Honour, Dizionario di architettura, Torino 2005, voce "Cupola".
Ədəbiyyat
- J.S. Ackerman, L'architettura di Michelangelo, Torino 1968.
- L. Benevolo, San Pietro e la città di Roma, Bari 2004.
- B. Baldrati, La cupola di S. Pietro. Il metodo costruttivo e il cantiere, Roma 2014.
- L. Cassanelli, B. Contardi, Roma sacra: guida alle chiese della città eterna, Napoli 1995.
- M. Carusi, La struttura portante della cupola di Della Porta: 1588-2010, in "Annali di architettura: Rivista del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza", n. 22, 2010.
- M. Como, Sulla storia del restauro statico della cupola di S. Pietro Roma eseguito da Poleni e Vanvitelli, in "Storia dell'ingegneria", atti del 2º convegno, Napoli, 7-8-9 aprile 2008, pp. 981–990.
- P. Dubourg Glatigny, L'architecture morte ou vive. Les infortunes de la coupole de Saint-Pierre au XVIIIe siècle, Rome, 2017.
- R. De Fusco, Mille anni d'architettura in Europa, Bari 1999.
- C. Fontana, Il Tempio Vaticano, 1694.
- E. Francia, Storia della costruzione del nuovo San Pietro, da Michelangelo a Bernini, Roma 1989.
- P. Murray, Architettura del Rinascimento, Martellago 2000.
- P. Murray, L'architettura del Rinascimento italiano, Bari 2007.
- M. Mussolin (a cura di), Michelangelo architetto a Roma , Cinisello Balsamo 2009.
- N. Pevsner, Storia dell'architettura europea, Bari 1998.
- N. Pevsner, J. Fleming, H. Honour, Dizionario di architettura, Torino 2005.
- P. Ruschi, Michelangelo architetto, Cinesello Balsamo 2011.
- G. Spagnesi, Roma: la Basilica di San Pietro, il borgo e la città, 2003.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- La basilica di San Pietro, www.vatican.va
- La cupola, saintpeterbasilica.info
portalı portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muqeddes Pyotr bazilikasinin gunbezi it La cupola di San Pietro Roma daxilinde Papaliq anklavi olan Vatikan seherinde yerlesen Italyan Intibahi dovrune aid Muqeddes Pyotr bazilikasinin merkezi kesisme hissesini orten gunbezdir Muqeddes Pyotr bazilikasinin gunbeziit La cupola di San Pietro41 54 08 sm e 12 27 11 s u Olke VatikanYerlesir Muqeddes Pyotr bazilikasiMemar MikelanceloUslubu intibah barokkoGunbezin kesimi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Gunbez insan eli ile insa edilmis en boyuk das horme tavanlardan biridir o 42 metr diametre kilsenin temelinden gunbez fenerinin zirvesine kimi 130 metrden cox hundurluye malikdir Gunbezin intibah memarligindan barokko memarligina kecid dovrunu eks etdiren formalari 1564 cu ilde vefat edene kimi bazilikanin insasinda istirak etmis Mikelancelo Buonarrotinin dizayni esasinda insa edilmisdir Roma seherinin simvollarindan biri olan gunbez xalq dilinde sadede Dome adlandirilir Gunbezden Vatikana elece de Romanin butun qedim erazilerine 360 menzere acilir TarixiLayihe Esas meqale Muqeddes Pyotr bazilikasiBramantenin erken gunbez layihesi XVI esrin evvellerinde Roma Papasi Vatikandaki Kohne Muqeddes Pyotr bazilikasinda yenidenqurma islerinin aparilmasina qerar verir ve layihe memar Donato Bramanteye hevale edilir Bramante ozunden sonra hansisa tamamlanmis layihe qoymasa da bele bir fikir vardir ki onun orijinal ideyasina esasen yunan xaci formali ilk xristian sehidlerinin xatiresine binanin merkezi hissesinde dam yarimsferik gunbezle tamamlanmali idi Italyan zerger terefinden 18 aprel 1506 ci ilde kilsenin temelqoymasi serefine zerb edilmis sikke uzerindeki tesvir ve ideal aheng axtarisinin memar terefinden esas altarin qeyd edilmemesine getirdiyi Intibah ideallarinin hetta kilsenin icerilerine de yol tapmasini tesdiq eden meshur perqament plani da bu fikri tesdiq edir Isler 1513 cu ilde pontifikin olumune kimi merkezi hissenin insasinda davam etdirilmisdir II Yuliden sonra taxta kecmis Mediciler sulalesinden olan Papa hakimiyyeti dovrunde Rafael Santi evvelce ile birlikde daha sonra ise layihenin bas memari kimi teklikde bazilikanin planin bezi deyisiklikler etmisdir 1520 ci ilde Rafaelin olumunden sonra insaati Baldassare Peruccinin assisentliyi ile davam etdirse de islerde coxlu lengimeler bas vermisdir 1539 cu ilden Sanqallo Bramantenin yunan ve Rafaelin latin xaci fomali planlarinin sintezinden yaratdigi ikiqat baraban uzerinde ucalan ve hundur fenerle tamamlanmis alti guseli gumbezle ortulen yeni bazilikanin neheng taxta modelini yaratmaga baslayir 1543 cu ilde Sanqallo artiq barabanin bes taginin yelkenlerini qurasdirmisdi 1546 ci ilde Sanqallonun olumunden sonra insaat islerine yetmis yasli Mikelancelo rehberlik etmeye baslayir Selefinin islerine neqativ yanasan Mikelancelo orijinal certyoja qayitmaq ucun bir cox strateji sokuntu isleri aparmisdir Mikelancelo layihesinin tarixi coxsayli insaat senedleri mektublar Mikelancelonun ve diger ressamlarin tesvirleri freskalar ve Corco Vazari kimi tikintinin muasirlerinin qeydleri ile senedlesdirilmisdir Lakin buna baxmayaraq elde olan melumatlar bir birine ziddir Bunun da esas sebebi odur ki Mikelancelo hec vaxt bazilika ucun yekun layihe hazirlamamis insaat prosesi davam etdikce ayri ayri hisselerin certyojlarini cekmisdir Lakin Mikelancelonun olumunden sonta muxtelif ressamlar o cumleden terefinden toskan stilinde cekilmis ve qisa muddetde meshurlasmis bazilikanin umui gorunusu haqqinda teessurat yaradan bir nece qravur nesr edilmisdir Bramantenin merkezde yerlesen boyuk xaci ehate eden dord kicik xacli layihesini Mikelancelo kvadrat ambulator temele esaslanan xac layihesi ile evez etmisdir ki bununla da mebedin daxili hecmi sadelesdirilmisdir Belece bazilikanin dayaq noqtesi Filippo Brunelleski terefinden Florensiya kafedrali ucun islenilmis nezeriyyesinden ilhamlanaraq hazirlanmis merkezi gunbeze kecirilmisdir Sanqallo sagda ve Mikelancelonun solda layiheleri 13 A saxlanan ve 1554 1555 ci illerde cekilmis resler Mikelancelonun gumbez barabanini layihesinin ilk subutudur Ehtimal ki bbu tesvir taxta maketin hazirlanmasinda istifade olunmali idi Baraban certyojunun bir hissesinin elde edilmesine baxmayaraq ona esaslanaraq daxili pilyastrlarin dairevi pencerelerin qosa sutunlarla tamamlanan radial ulduzlar sisteminin olmasini ehtimal etmek olar Bu tesvir Fransanin Lil seherindeki saxlanan tesvirle elaqelidir Hemin tesvirde barabanla yanasi dairevi okullari qosa sutunlari ve heykellerle bezedilmis yuksek karnizi olan gunbez hissesi de gorunur Gozlukler ve qosa sutunlarin varligi Mikelancelo ve Brunelleskinin isleri arasinda kesilmez elaqenin olmasini gosterir bu cur hell formasi 1519 1520 ci illerde Florensiya kafedralinin gunbezinin tamamlanmasi ucun Mikelancelo terefinden cekilmis ve Kasa Buonarottide saxlanan erken tesviri xatirladir pencere ideyasi 1557 1558 ci illerde Mikelancelo terefinden gunbez ve barabanin taxta modeli sifaris edilene kimi gil model 1556 ci ilde hazirlanmisdi butunlukle layiheden cixarilmis ve adi pencerelerle evezlenmisdi sira taglar yerine eyri litavrlarin olmasi bu modeli insa edilmis gunbezden ferqlendiren esas xususiyyet olmaqla hem de insa tamamlanana kimi gunbezin muxtelif forma ve quruluslara malik dizaynlarinin hazirlanmasini gosterir Model barabanin insasina baslandiqdan sonra hazirlanmis ve ehtimal ki gunbezin ilkin gorunusunu deyise bilecek detallardan imtina edilmisdir buna gore de hemin model de Mikelancelonun esl niyyetini anlamaga komek etmir Bundan elave Mikelancelo yekun layihesi olmayan bazilikanin planina istediyi kimi deyisiklikler etmek huququna malik idi buna gore de reallasdirilmis model is ucun yekun netice hesab edile bilmezdi Hemcinin ehtimal etmek olar ki model Stefano Duprekin tesvirindeki kimi yarimsferik forma emele getiren ikili taga daxili ve xarici da malik idi istenilen halda XVI esrin sonlarinda layihe ve terefinden deyisdirilmis daha hundur insa edilerek hem uzaqdan yaxsi gorunmesi temin edilmis hem de neheng insaat strukturunun yanlara verdiyi agirliq tezyiqi asagi salinmisdir Insaat Mikelancelonun sifarisi ile hazirlanmis gunbezin taxta modeliGunbezin Mikelancelo terefinden cekilmis tesviri Lil Mikelancelo layihe uzerinde ise basladiqda evvelki memarlar terefinden yaradilmis gunbez sutunlari arasinda asilan ve qabiq diametrini mueyyenlesdiren taglarin sokulmesi ile strukturun mehdudladirilmasina qerar verir Bazilikanin umumi formalarini duzeltmeye calisan Buonarotti binanin elaqesiz hisselerinin insasina baslayir Cenub qanadinin apsidasindan baslayan senetkar insaati attikaya kimi catdirir daha sonra yan sovmeler insa edilir bazilikanin ve gunbezin barabaninin parametrini mueyyen ederek yaratdigi dizaynin gelecekde fundamental deyisikliklere meruz qalmasinin qarsisini alir 1549 cu ilde baraban karnizi altinda yerlesen sokolun insasina baslanilir ve 1552 ci ilde insaatin bu merhelesinin tamamlanmasi Muqeddes Pyotr fabrikasinin nahar yemeyi vermesi ile qeyd edilir Baraban dairesinin insasinin tamamlanmasindan sonra novbe gunbezin esas hissesinin insasina catmisdi Esas hissenin insasina 1554 cu ilde olan travertinden temelin qoyulmasi ile baslanilmis ve insaat 1561 ci ilde daxili ve xarici sutunlarin kapitellerinin ve radial yarganlarin yarimpilyastrlarinin insasi ile tamamlanmisdir 1564 cu ilde Buonarottinin vefati zamani gunbez barabani yarganin yuxarisina kimi tamamlanmisdi lakin ehtimal ki memar omrunun son ilinde sonradan terefinden tamamlanmis esas antablementin traveyasinin insasi ile mesgul olmusdu Mikelancelonun olumunden 23 il sonra 19 yanvar 1587 ci ilde gunbezin insasinin tamamlanmasi Della Porta ve Domeniko Fontanaya hevale edilir 1588 ci ilde baslamis insaat coxlu isci ve insaat materialinin istifadesi ile suretle davam etdirilirdi 1590 ci ilde gunbezin gunbezin strukturu mueyyen edilir 1593 cu ilde ise Papa dovrunde gunbezin xarici uzu ucun qurgusun plitelerin dosenmesine baslanilir Mikelancelonun kilse layihesinin yan kesimi Hemin pontifikin hakimiyyeti dovrunde gunbez fenerinin zirvesinde qizil suyuna cekilmis ve uzerinde Sebastyano Torriqiani terefinden hazirlanmis xac ucalan burunc sfera ucaldilmisdir Esas gunbezin yanlarinda struktur funksiyasi dasimayan nezeriyyesi Yakopo Baroccini ve Pirro Liqorio terefinden hazirlanmis kicik gunbeler de vardir 1603 1612 ci illerde nehayet ki Cuzeppe Sezari ve Covanni de Vekki terefinden cekilmis eskiz esasinda gunbezin mozaika ile bezedilmis daxili dizayni isleri heyata kecirilmisdir Qeyd etmek lazimdir ki Della Porta ve Fontana yalniz Mikelancelonun tesvirlerinin icracisi olmamislar eslinde onlar tesvirlerin texniki baximdan heyata kecirilmesini hell etmisler ki bu da XVI esrin en muhum texniki ugurlarindan biri hesab edilir Onlar yalniz Buonarottinin yarimkure dizaynini deyiserek onu Brunelleskinin dizaynina yaxinlasdirib yumurtavari formaya salmaqla kifayetlenmemis hem de xususile yuxari hissede horgude deyiisiklik ederek tezyiqin azaldilmasi ucun taglarla bag yaratmislar Insaat zamani onlar yuksek keyfiyyetli material olan qurousunlu eyri travertin lovhelerden istifade etmisler buna gore de 1703 cu ilde bas veren zelzele gunbeze zede vurmamisdir Onlar hemcinin ince taxta atmalarin komekliyi ile gunbez qabirgalarini yaratmis bazilikasinin dosemesinde ise onun olculerini yazmislar Restavrasiya Hemin dovrun en yaxsi muhendisleri olan Cakomo Della Porta ve Domeniko Fontananin istedadli senetkar olmasi subhe dogurmasa da tikiliden insaat mesesinin sokulmesi zamani artiq ilk statik problemler meydana cixmaga baslayir ve buna gore de muntezem olaraq kilsede berkitme islerinin heyata kecirilmesi lazim olur Bazilikada ilk senedlesdirilmis catlar 1603 cu ilde meydana gelse de XVII esrin 30 cu illerinde veziyyet ciddi sekilde pislesmeye baslayir Yalniz XVIII esrin birinci yarisinda gunbezin ucmasi tehlukesi yarandiqda Papa XIV Benedikt nehayet ki Covanni Poleniye catmatag tavanlarin zedelerinin oyrenilmesi ve problemin aradan qaldirilmasi yollarinin teklif edilmesini tapsirir 1743 1748 ci illerde muhendis Poleni dagilmanin qarsisini almaq ucun nezeri hesablamalar ve tecrubelerden istifade ederek duzgun movqeleri mueyyenlesdirerek barabanin boyuk hissesini catmatagin asagi hissesini berkiden bir nece qatli demir zencirlerden istifade edir Isler o zaman papanin insaat islerine rehberlik eden Luici Vanvitelinin basciligi ile heyata kecirilir XIX XX esrlerde heyata kecirilmis restavrasiyalar esasen kosmetik xarakter dasimaqla qurgusun pliteler ve 1870 1875 temiri ile mehdudlasmisdir 1809 cu ilde fenerin yuxari hissesinde simsek oturucu qurasdirilmisdir 1929 cu ilden sonra ciddi zedelenmeleri olan radial gunbez kontrforslari memar Luka Beltraminin rehberliyi altinda hisselerle cokulerek yenileri ile evezlenmisdir XX esrin 40 ci illerinde baraban penceresinin arxitavrinda bas vermis qirilmadan sonra muhendis Nikolzi onu demir cercive ile evez etmisdir sonradan hemin emeliyyat barabandaki diger pencerelerde de heyata kecirilmisdir TesviriGunbezin daxili gorunusu Muqeddes Pyotr gunbezi Vatikan bazilikasinin simvoludur O esas neftin qanadlarla kesismesi uzerinde Bernini baldaxini ve Muqeddes Pyotrun mezarinin uzerinde yerlesir Struktur dord neheng sutun vasitesiyle desteklenir Sutunlar o qeder boyukdurler ki onlarin her birinin icinde kilsesi yerese biler Sutunlarin yekun gorunusu Covanni Lorenso Bernini terefinden hazirlanmisdir Yer seviyyesine yaxin olan nislerde dord neheng mermer heykel yerlesdirilmisdir Muqeddes Veronika cenub qerb Muqeddes Yelena simal qerb Muqeddes Andrey cenub serq ve Muqeddes Lonqin simal serq Sonuncu heykel Bernininin ozu terefinden islenmisdir Nislerin her biri uzerinde yerlesen dairevi pillekenler dord lodciyaya acilir ki bu lodciyalarda da Konstantin bazilikasinin on iki orijinal sutunundan dordu yerlesdirilmisdir 42 metr diametri olan baraban 3 metr divar qalinligina malik olmaqla yuvalardan ibaretdir Onlar uzerinde yerlesen 16 radial kontrofors litavr ve cerciveye malik duzbucaqli pencereleri mehdudlasdirir Kontroforslarin kenarinda korinf kapitelleri ve formali karniz antalementleri ile vurgulanmis qosa sutunlar yerlesir onlardan yuxarida nebati naxisli festonlarla beezdilmis attik insa edilmisdir Kontrforslardan cixan ve qalinliqlari 2 5 metr arasinda deyisen 16 nervatur fenerle tamamlanir her nervaturun temelinde Papa gerbinden ibaret hisse yaradilmisdir Fenerin ustunde yerlesen burunc sfera Gunbez ikiqat taga malikdir 2 metr qalinliga malik daxili tag dasiyici funksiyasini dasiyir xarici tag ise 1 metre qeder qalinliga malik olmaqla daxili tagin insasi ucun insa edilmekle qurgusun pliteleri ile uzlenmisdir Iki tag arasindaki yol gunbezin sirvesine aparir protobarokko pencereleri ise bu boslugu tebii yolla isiqlandirir Kontrforslarin qosa sutun movzusu fenerde bir daha tekrarlanir fenerin zirvesi ise uzerinde xac yerlesen sfera ile tamamlanir Iceride gunbezi destekleyen dord sutunun yelken hissesinde Sezare Nebbia ve Covanni de Vekkinin tesvirleri esasinda dord yevangelist hevarinin mozaik tesvirleri islenmisdir onlarin yanlari ise Sezare Ronkalli terefinden meleklerle bezedilmisdir Baraban ve sleyf arasindaki kemerde Isanin Pyotra muracietle dediyi TU ES PETRUS ET SUPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORUM Ey Pyotr sene Semavi carligin acarini vermek ucun bu qaya uzerinde men oz kilsemi ucaldacam sozleri yazilmisdir Qivrilmis pilyastrlarla mehdudlasdirilmis pencerelerin ustunde gunbezin sethi qabirgalarin siralanmasi ile vurgulanir ki onlarin da arasinda trapez ve dairevi qeliblerde 96 fiqur yerlesir Bezek unsurleri merkezde yerlesen fenere istiqametlenir Burada sekkiz melek basi ehatesinde Tanri ata tesvir edilmisdir Fenerin daxili halqasi icinde yazilib S PETRI GLORIAE SIXTUS PP V A MDXC PONTIF V Muqeddes Pyotrun serefine Papa V Sikst 1590 ci il Yuxarida uc sira ile meleklerin xoru yerlesdirilmisdir qizil basli ve ag qanadli serafimler Rokko Soparo terefinden hazirlanmisdir keruvimler qizili basli qizili ulduzlu mavi qanadli tesvir edilmisler asagi halqada ise buludlar uzerinde dayanmis melekler dua edirler Daireden sonra Isa Meryem Veftizci Iohann Muqeddes Pavel ve On iki hevarinin tesvirleri vardir Temeller uzerindeki lunetlerde yepiskop ve patriarxlarin bustlerinin tesvirleri vardir Melekler ve xeruvimler Kristoforo Ronkalli ve Cuzeppe Sezari terefinden islenmisdir sonuncu altmis bes ikonoqrafik tesvirin kortonunu hazirlamisdir Modellerin hazirlanmasi ile yanasi Sezare Torelli Donato Parigi Ranucco Semprevivo ve Rozario Parasole terefinden mozaik tesvirlerin yigilmasi da heyata kecirilmisdir Papa ve muqeddeslerin tesvirleri Covanni Querra ve Sezare Nebbia 16 hissenin bezeyi Kristoforo Ronkalli friz ve cercivelerin bezekleri Markantonio Bosko fenerin okulyari ise Erkole da Fano terefinden islenmisdir Interyer dekorunun hazirlanmasinda Orasio Gentileski de istirak etmisdir Olculeri Umumi ceki 14 000 tonXarici hundurluyu yerustu temelden xacin yuxarisina kimi 133 30 m diger menbeye gore 136 57 m Daxili hundurluyu dosemeden fenere kimi 117 57 mXarici diametri 49 00 mDaxili diametri 41 50 m diger menbeye gore 42 56 m Gunbezin zirvezine kimi addim sayi 537Fenerin hundurluyu 18 m diger menbeye gore 17 m Memarliq ehemiyyetiMemarliq baximindan Muqeddes Pyotr bazilikasinin gunbezi Brunelleskinin Santa Mariya del Fiore kafedrali ucun dizayn etdiyi qotik gunbezin ozunemexsus intibah xususiyyetlerine malik bir formasidir Lakin onun guclu impulsu suni deyil lakin o barokkoya kecidi gosterir Mikelancelo bazilikani vahid kutleye cevirecek kompakt ve orqanik plan hazirlamisdi Buna baxmayaraq XVII esrin evvellerinde Papa Karlo Madernani ise celb ederek Mikelancelonun merkezi planina uc hisseli uzun girisin elavesini teklif edir 1607 ci ilde hem de bazilikanin fasadinin islenilmesi layihesini qazanmis Madernonun mudaxilesi neticesinde Mikelancelonun merkezi planinin formasi deyisdirilerek latin xaci formasina salinmisdi XX esrde mubahiseli Via della Konsilisionenin insasi ile gumbez ve bazilikani cerciveye salan muhit aradan qaldirilsa da Bernininin yaratdigi meydandan baxarken her defe yeni ve nufuzlu baxis bucagi teqdim eden barokko muhiti dagidilmisdir Le Koubusye yazir Fasad ozuluyunde gozel olsa da gunbezle hec bir elaqesi yoxdur Binanin esas gozelliyi onun gunbezi idi ve o gizledilmisdi Gunbez yan apsidalarla qarsiliqli munasibete malik idi onlar da gizledilmisdiler Le Korbuzye Vers une Architecture Paris 1958 seh 137 Buna baxmayaraq Muqeddes Pyotr bazilikasinin gunbezi sonraki dovrlerde insa edilmis oxsar tikililer ucun numune rolunu oynamisdir Meselen barabanin qosa sutun ideyasi XVII esrde Romada insa edilmis fasadinda istifade edikmisdir Bele hesab edilir ki Londonun Muqeddes Pavel kafedrali memar Kristofer Ren ve Paris gunbezleri Muqeddes Pyotr bazilikasinin ve Venesiyadaki Santa Mariya della Salute kilsesinin gunbezleri esasinda hazirlanmisdir IstinadlarOlculerinde gore Panteonun beton gunbezinden ve horgusune gore Florensiya kafedralinin gunbezinden kicikdir Pevsner N Storia dell architettura europea Bari 1998 154 Menato M Voci di Roma per una biblioteca della poesia dialettale romana 1995 P Murray L architettura del Rinascimento italiano Bari 2007 p 148 N Pevsner cit p 130 P Ruschi Studi per il tamburo e per la cupola di San Pietro in Michelangelo architetto a Roma Cinisello Balsamo 2011 p 121 J S Ackerman L architettura di Michelangelo Torino 1968 p 220 P Ruschi cit p 121 A Brodini San Pietro in Vaticano in Michelangelo architetto a Roma Cinisello Balsamo 2009 p 170 V Zanchettin Il tamburo della cupola di San Pietro in Michelangelo architetto a Roma cit p 180 N Pevsner cit p 149 P Ruschi cit pp 122 123 P Ruschi cit pp 123 124 A Brodini cit p 171 P Ruschi cit p 129 A Brodini cit p 173 A Brodini cit p 174 V Zanchettin cit p 185 V Zanchettin cit p 194 Luciana Cassanelli Bruno Contardi Roma sacra guida alle chiese della citta eterna Napoli 1995 P Murray cit p 158 M Carusi La struttura portante della cupola di Della Porta 1588 2010 in Annali di architettura Rivista del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza n 22 2010 A Brodini cit p 178 saintpetersbasilica info La cupola di San Pietro ingilisce 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 Gianfranco Spagnesi Roma la Basilica di San Pietro il borgo e la citta 2003 p 143 L Osservatore romano del 6 aprile 2011 C Fontana Il Tempio Vaticano 1694 L Osservatore romano del 6 aprile 2011 F Milizia Memorie degli architetti antichi e moderni M Carusi cit www unipd it 2016 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 N Pevsner cit p 157 L Benevolo San Pietro e la citta di Roma Bari 2004 p 21 M Como Sulla storia del restauro statico della cupola di S Pietro Roma eseguito da Poleni e Vanvitelli in Storia dell ingegneria atti del 2º convegno Napoli 7 8 9 aprile 2008 p 982 www vantican va L interno della basilica di San Pietro 2021 11 25 tarixinde Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 C Pietrangeli La basilica di San Pietro Firenze 1989 Ennio Francia Storia della costruzione del nuovo San Pietro da Michelangelo a Bernini Roma 1989 cfr saintpetersbasilica org La cupola di San Pietro 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 Per i dati riportati nella tabella si rimanda a www vantican va Cenni storici sulla Cupola di San Pietro 2021 11 25 tarixinde Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 www vantican va Accesso alla Cupola di San Pietro 2022 09 12 tarixinde Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 Stato della Citta del Vaticano redaktor 2017 09 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 oktyabr 2017 M Borghi Ss Pietro e Paolo all E U R 1966 p 28 Le Corbusier Vers une Architecture Parigi 1958 p 137 C Norberg Schulz Architettura Barocca Martellago Venezia 1998 p 66 e 208 Nikolaus Pevsner John Fleming Hugh Honour Dizionario di architettura Torino 2005 voce Cupola EdebiyyatJ S Ackerman L architettura di Michelangelo Torino 1968 L Benevolo San Pietro e la citta di Roma Bari 2004 B Baldrati La cupola di S Pietro Il metodo costruttivo e il cantiere Roma 2014 L Cassanelli B Contardi Roma sacra guida alle chiese della citta eterna Napoli 1995 M Carusi La struttura portante della cupola di Della Porta 1588 2010 in Annali di architettura Rivista del Centro Internazionale di Studi di Architettura Andrea Palladio di Vicenza n 22 2010 M Como Sulla storia del restauro statico della cupola di S Pietro Roma eseguito da Poleni e Vanvitelli in Storia dell ingegneria atti del 2º convegno Napoli 7 8 9 aprile 2008 pp 981 990 P Dubourg Glatigny L architecture morte ou vive Les infortunes de la coupole de Saint Pierre au XVIIIe siecle Rome 2017 R De Fusco Mille anni d architettura in Europa Bari 1999 C Fontana Il Tempio Vaticano 1694 E Francia Storia della costruzione del nuovo San Pietro da Michelangelo a Bernini Roma 1989 P Murray Architettura del Rinascimento Martellago 2000 P Murray L architettura del Rinascimento italiano Bari 2007 M Mussolin a cura di Michelangelo architetto a Roma Cinisello Balsamo 2009 N Pevsner Storia dell architettura europea Bari 1998 N Pevsner J Fleming H Honour Dizionario di architettura Torino 2005 P Ruschi Michelangelo architetto Cinesello Balsamo 2011 G Spagnesi Roma la Basilica di San Pietro il borgo e la citta 2003 Hemcinin baxMikelancelo Buonarotti Florensiya kafedralinin gunbeziXarici kecidlerLa basilica di San Pietro www vatican va La cupola saintpeterbasilica info Incesenet portali Memarliq portali portali