Beton (frans. béton) — təbii daşın tikintidə yaratdığı çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün istifadə olunan süni daş material. Beton səmərəli şəkildə seçilmiş, əsaslı qarışdırılmış və sıxlaşdırılmış tərkibli hər hansı bir mineral yapışdırıcı, doldurucu, su və bəzən xüsusi əlavələrdən ibarət qarışığın bərkiməsi nəticəsində yaranır. Bərkiməsindən öncə bu komponentlərin qarışığı beton qarışığı adlanır. Bu qarışıq müxtəlif tərkiblərə bölünür. Su və yapışdırıcı beton tərkibində əsas və aktiv maddələrdir. Onların kimyəvi qarşılıqlı təsiri nəticəsində yapışqan xəmir konsistensiyalı (sement xəmiri, sement südü) yeni birləşmə yaranır. Həmin birləşmə xırda və iri doldurucunun dənələrini nazik layla bürüyür. Bir müddət keçdikdən sonra dənələri sıxlaşdıraraq bu birləşmə bərkiyir və beləliklə beton qarışığı möhkəm monolit daşa — betona çevrilir.
Doldurucular (qum, ələnti, qırmadaş, çınqıl və s.) betonun tərkibinin 80–85%-dək təşkil edir və sıxılmanın qarşısını alaraq betonun möhkəm skeletini yaradır. Müxtəlif xassəli dolduruculardan istifadə edərək, öz fiziki-mexaniki göstəricilərinə görə fərqlənən beton növləri (yüngül, ağır, odadavamlı və s.) almaq olar. Beləliklə, bərkiməsindən əvvəl beton səmərəli şəkildə seçilmiş və əsaslı qarışdırılmış mineral yapışdırıcı (sement), su, doldurucu, və, lazım olduqda, plastifikator və bərkimənin sürətləndiriciləri kimi xüsusi əlavələrdən ibarət beton qarışığıdır. Hər hansı digər maddə kimi, beton qarışığı istehsal olunan betonun keyfiyyət və xüsusiyyətlərini qabaqcadan müəyyən edən müxtəlif kimyəvi və fiziki-kimyəvi xassələrə malikdir.
Vibropresləmə — yarım quru (bərk) beton qarışığın sıxlaşdırılması üsuludur: press-qəlibdə beton aşağıdan titrəməyə məruz qalaraq eyni zamanda üstdən sıxlaşdırılır. Olduqca məhsuldar olan bu üsul avtomatlaşmanın yüksək dərəcəsini nəzərdə tutur, həmçinin bərk beton qarışığından istifadə etmək imkanını yaradır, və bu da beton məhsulların yüksək möhkəmlik və şaxtaya davamlılığını təmin edir.
Beton və dəmir-beton konstruksiyalara dair ümumi tələblər
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların bütün növləri təhlükəsizlik, istismara yararlılıq, uzunömürlülük və həmçinin layihələndirmə tapşırığında göstərilən əlavə tələbləri təmin etməlidir.
Təhlükəsizlik tələblərinin təmin edilməsi üçün konstruksiyalar elə ilkin xarakteristikalara malik olmalıdırlar ki, bina və qurğuların tikintisi və istismarı prosesində müxtəlif hesablama təsirlərindən, insanların sağlamlığına, əmlak və həyatlarına, habelə ətraf mühitə, heyvan və bitki aləminə ziyan verə biləcək hər hansı xarakterli dağılmalar və ya istismara yararlılığın pozulması halları baş verməsin.
İstismara yararlılıq tələblərinin təmin edilməsi üçün konstruksiyalar elə ilkin xarakteristikalara malik olmalıdır ki, müxtəlif hesablama təsirlərindən konstruksiyalarda çatların əmələ gəlməsi və ya çatların həddindən artıq açılması, həmçinin çox böyük yerdəyişmələr, rəqslər və normal istismarı çətinləşdirən başqa zədələnmələrin (konstruksiyanın xarici görünüşünə olan tələblər, avadanlıq, mexanizmlərin normal işləməsinə texnoloji tələblər, elementlərin birlikdə işləməsinə konstruktiv tələblər və layihələndirmədə nəzərdə tutulan digər tələblərin pozulması) yaranması baş verməsin.
Konstruksiyalar lazım olan hallarda istilik mühafizə, səs-izolyasiya, bioloji müdafiə və başqa tələbləri təmin edən xassələrə malik olmalıdır.
Çatların əmələ gəlməməsinə görə tələblər dəmir-beton konstuksiyalarının kəsiyi tam dartıldıqda sukeçirməzlik (maye və ya qazların təzyiqi altında olduqda, radiasiya təsirinə məruz qaldiqda və s.), uzunömürlülük üzrə yüksək səviyyəli tələblərə cavab verən unikal konstruksiyalara, həmçinin güclü aqressiv mühitdə istismar olunan konstruksiyalara aid edilir (TNvəQ 2.03.11).
Digər dəmir-beton konstruksiyalarda çatların əmələ gəlməsinə yol verilir və onlara çatların eninin məhdudlaşdırılması şərtləri şamil olunur.
Uzunömürlülüyə görə tələblərinin təmin edilməsi üçün konstruksiya elə ilkin xarakteristikalara malik olmalıdır ki, təyin olunmuş uzun müddət ərzində konstruksiyanın həndəsi xarakteristikalarına və materialların mexaniki xarakteristikalarına müxtəlif hesablama təsirləri (yükün uzunmüddətli təsirləri, əlverişsiz iqlim, texnoloji temperatur və nəmlik təsirləri, növbə ilə donma və donunu açma, aqressiv təsirlər və s.) nəzərə alınmaqla istismara yararlılıq və təhlükəsizlik tələblərini təmin etsin. Beton və dəmir-beton konstruksiyaların təhlükəsizliyi, istismara yararlılığı, uzunömürlülüyü və layihə tapşırığı ilə təyin olunan digər tələblər:
— beton və onun tərkib hissələrinə dair tələblərin;
— armatura olan tələblərin;
— konstruksiyanın hesablanmasına dair tələblərin;
— konstruktiv tələblərin;
— texnoloji tələblərin;
— istismar üzrə tələblərin yerinə yetirilməsi ilə təmin olunmalıdır.
Yük və təsirlərə, odadavamlılığın həddinə, keçirməzliyə, şaxtayadavamlılığa, həddi deformasiyanın göstəricilərinə (əyilmələrə, yerdəyişmələrə, rəqslərin amplitudlarına), havanın xarici temperatur və ətraf mühitin nisbi nəmlik göstəricilərinə, inşaat konstruksiyalarının aqressiv mühitin təsirindən mühafizəsinə aid və digər tələblər müvafiq normativ sənədlər ilə təyin olunur (AzDTN 2.3–1*, MSN 3.03–07, TNvəQ 2.01.07, TNvəQ 2.03.11, TNvəQ 2.02.01, TNvəQ 2.01.01)
Beton və dəmir-beton konstruksiyalar layihələndirilərkən konstruksiyanın etibarlılığı bina və qurğuların məsuliyyət səviyyəsi nəzərə alınmaqla yüklərin və təsirlərin hesablama qiymətlərindən, beton və armaturların (və yaxud konstruksiya poladının) hesablama xarakteristikalarından istifadə edilməsi ilə DÜİST 27751 standartına müvafiq olaraq yarım ehtimal metodu ilə müəyyən edilir.
Yük və təsirlərin normativ qiymətləri, yükə görə etibarlılıq əmsallarının qiymətləri, konstruksiyanın təyinatına görə etibarlılıq əmsalları, həmçinin yüklərin daimi və müvəqqəti (uzun-müddətli və qısamüddətli) yüklərə bölünməsi tikinti konstruksiyaları üçün müvafiq normativ sənədlərə (TNvəQ 2.01.07) müəyyən edilir.
Yük və təsirlərin hesablama qiymətləri hesablama həddi halların və hesablama vəziyyətin növündən asılı olaraq qəbul olunur.
Materialların xarakteristikalarının hesablama qiymətlərinin etibarlılıq səviyyəsi hesablama vəziyyətindən və təhlükəli həddi hallara çatma ehtimalından asılı olaraq müəyyən edilir və beton və armatura (və ya konstruksiya poladına) görə etibarlılıq əmsalı ilə tənzimlənir.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların hesablanması hesablama aslılığına daxil olan əsas amillərin dəyişkənliyi haqqında kifayət qədər məlumatlar olduqda, hesablamanın tam mümkünlüyü əsasında verilmiş etibarlılıq qiymətinə görə aparıla bilər.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların hesablamaları DÜİST 27751 standartının tələblərinə müvafiq olaraq aşağıdakı həddi hallara görə aparılmalıdır:
— Birinci qrup həddi hal — konstruksiyaların istismarını tam yararsız vəziyyətə gətirən hal;
— İkinci qrup həddi hal — konstruksiyanın normal istismar olunmasını çətinləşdirən və ya bina və qurğuların istismar müddəti ilə nisbətdə uzunömürlüyünü azaldan hal;
Hesablamalar bina və qurğuların bütün istismar müddətində etibarlılığını təmin etməlidir, həmçinin işlərin görülməsi müddətində onlara göstərilən tələblərə müvafiq olaraq aparılmalıdır.
Birinci qrup həddi hallara daxildir:
— möhkəmliyə görə hesablama;
— formanın dayanıqlılığına görə hesablama (nazikdivarlı konstruksiyalar);
— vəziyyətin dayanıqlılığına görə hesablama (aşma, sürüşmə və sairə).
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların möhkəmliyə görə hesablamaları ilkin gərginlikli hal nəzərə alınmaqla (əvvəlcədən gərginləşdirmə, temperatur və başqa təsirlər) müxtəlif təsirlərdən konstruksiyada yaranan qüvvə, gərginlik və deformasiyaların normativ sənədlərlə müəyyən edilmiş müvafiq qiymətlərdən çox olmaması şərti ilə aparılmalıdır.
Konstruksiyanın formasının dayanıqlılığına görə, həmçinin vəziyyətinin dayanıqlılığına görə hesablamaları (konstruksiyanın əsas ilə birlikdə işini, onların deformasiya xüsusiyyətləri, konstruksiyanın əsasla kontaktı üzrə sürüşməyə müqaviməti və digər xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla) konstruksiyanın ayrıca növlərinə dair normativ sənədlərin göstərişlərinə müvafiq olaraq aparılmalıdır.
Zəruri hallarda, konstruksiyanın növü və təyinatından asılı olaraq, bina və qurğuların istismarının dayandırılması zərurətini yaradan amillər (böyük deformasiyalar, birləşmələrdə sürüşmələr və başqa hadisələr) ilə əlaqədar həddi hallara hesablamalar aparılmalıdır.
İkinci qrup həddi hallara görə hesablamalara daxildir:
— çatların əmələ gəlməsinə görə hesablama;
— çatların açılmasına görə hesablama;
— deformasiyaya görə hesablama.
Beton və dəmir-beton konstruksiyalarında çatların əmələ gəlməsinə görə hesablama, müxtəlif təsirlərdən konstruksiyalarda yaranan qüvvə, gərginlik və deformasiyaların çatlar əmələ gələn anda onların konstruksiyaların qəbul etdiyi müvafiq həddi qiymətlərindən çox olmaması şərti ilə aparılmalıdır.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların çatların açılmasına görə hesablanması müxtəlif təsirlərdən konstruksiyada yaranan çatların eninin, konstruksiyanın istismar şəraitindən, ətraf mühitin təsirindən və armaturun korroziyaya uğrama xüsusiyyətlərini nəzərə almaq şərti ilə materialların xarakteristikalarından (xassələrindən) asılı olaraq onun təyin edilən həddi qiymətindən çox olmaması şərti ilə yoxlanılmalıdır.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların deformasiyalara görə hesablanması müxtəlif təsirlərdən konstruksiyaların əyilməsi, dönmə bucağı, yerdəyişmələri və rəqslərinin amplitudları müvafiq olaraq onların həddi buraxıla bilən qiymətlərindən çox olmaması şərti ilə aparılmalıdır.
Çatın yaranmasına yol verilməyən konstruksiyalar üçün çatların olmamasına görə tələblər təmin olunmalıdır. Bu halda çatların açılmasına görə hesablamalar aparılmır.
Çat yaranmasına yol verilən başqa konstruksiyalar üçün çatların əmələ gəlməsinə görə hesablama çatların açılmasına görə hesablamaların aparılması və deformasiyalara görə hesablamada çatların açılmasının nəzərə alınması zəruriliyinin müəyyən edilməsi üçün aparılmalıdır.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların (xətti, müstəvi, fəza, massiv) birinci və ikinci qrup həddi hallara hesablanması xarici təsirlərdən konstruksiyalarda və onların əmələ gətirdiyi bina və qurğu sistemlərində fiziki qeyri-xətliliyi və lazım olan hallarda anizotropluğu, həndəsi qeyri-xətliliyi (deformasiyanın konstruksiyalarda qüvvələrin dəyişməsinə təsiri), zədələnmələrin toplanmasını nəzərə almaqla yaranan gərginliklərə, qüvvələrə, deformasiyalara və yerdəyişmələrə görə aparılmalıdır.
Fiziki qeyri-xəttilik və anizotropluq gərginliklə deformasiyalar (və ya qüvvə ilə yerdəyişmələr) arasında müəyyən edilmiş nisbətlərdə, həmçinin materialların möhkəmlik və çatadavamlılıq şərtlərində nəzərə alınmalıdır.
Statik həll olunmayan konstruksiyalarda çatların yaranması və elementdə beton və armaturun həddi halının yaranmasına qədər qeyri-elastik deformasiyalarının inkişafı nəticəsində sistemin elementlərində qüvvələrin yenidən paylanılması nəzərə alınmalıdır. Dəmir-betonun qeyri-elastik xassələrini nəzərə alan hesablama metodları olmadıqda, həm də dəmir-betonun qeyri-elastik xassələrini nəzərə alaraq statik həll olunmayan sistem və konstruksiyaların ilkin hesablamalarında qüvvə və gərginliklərin dəmir-beton elementlərinin elastik işi fərz edilərək təyin olunmasına yol verilir.
Bu halda fiziki qeyri-xətliliyin təsirini eksperimental tədqiqatlar, qeyri-xətti modelləşdirmə, analoji obyektlərin hesablanma nəticələri və ekspert qiymətləndirilmələri əsasında düzəlişlər etmək yolu ilə nəzərə alınması tövsiyə olunur.
Konstruksiyaların möhkəmliyə, deformasiyalara, çatların əmələ gəlməsi və açılmasına görə hesablanması sonlu elementlər üsulu əsasında aparıldıqda konstruksiyanın hissələrinin bütün sonlu elementlərində möhkəmlik və çatadavamlılıq şərtləri, həmçinin böyük yerdəyişmələrin yaranması yoxlanılmalıdır. Həddi halda möhkəmliyə görə hesablama şərtinə qiymət verildikdə bu elementlər bina və qurğuların tədricən dağılmasına şərait yaratmırsa və baxılan yükün təsiri qurtardıqdan sonra bina və qurğular istismara yararlılığını saxlayarsa, yaxud bərpa olunarsa bəzi sonlu elementlərin dağılması qəbul oluna bilər.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların həddi qüvvələrinin və deformasiyalarının təyini elə hesablama sxemləri (modelləri) əsasında aparılmalıdır ki, onlar baxılan həddi halda konstruksiya və materialların işinin real fiziki xüsusiyyətlərinə cavab versin.
Böyük plastik deformasiyalara məruz qaldığı hallarda (xüsusi halda, fiziki axma həddinə malik armaturlar istifadə olunduqda) dəmir-beton konstruksiyaların yükdaşıma qabiliyyətinin həddi müvazinət üsulu ilə təyin olunmasına yol verilir.
Beton və dəmir-beton konstruksiyalarını həddi-hallara hesablayarkən, DÜİST 27751 standartına müvafiq müxtəlif hesablama vəziyyətlərinə, o cümlədən hazırlanma, nəql olunma, tikilmə, istismar və qəza hallarına baxılmalıdır.
Beton və dəmir-beton konstruksiyalarının hesablamaları bina və qurğuların funksional təyinatına cavab verən bütün yük növləri, ətraf mühitin təsirlərini (iqlim təsirləri və konstruksiyanı su əhatə etdikdə suyun təsiri), zəruri hallarda yanğının təsirini, texnoloji temperaturu, nəmlik təsirlərini və aqressiv kimyəvi mühiti nəzərə almaqla aparılmalıdır.
Beton və dəmir-beton konstruksiyalar əyici momentlər, normal və kəsici qüvvələr və burucu momentlərin təsirinə, o cümlədən yükün yerli təsirinə hesablanmalıdır.
Yığma konstruksiyaların elementləri, onların qaldırılması, quraşdırılması, nəqli zamanı yaranan qüvvələrin təsirinə hesablanarkən, elementin çəkisindən yaranan yüklər nəql zamanı 1,6-ya, qaldırılma və quraşdırma zamanı 1,4-ə bərabər olan dinamik əmsalla qəbul edilməlidir. Müəyyən olunmuş qaydada dinamik əmsalların daha kiçik qiymətlərinin qəbul edilməsinə (1,25-dən az olmamaq şərtilə) yol verilir.
Beton və dəmir-beton konstruksiyaların hesablanmasında müxtəlif növ beton və armaturun xassələrinin xüsusiyyətləri, onlara yüklərin təsir xarakterini və ətraf mühiti, armaturlanma üsullarını, beton ilə armaturun birgə işini (armatur ilə betonun ilişgənliyi olduqda və ilişgənlik olmadıqda), bina və qurğuların dəmir-beton elementlərinin konstruktiv növlərinin hazırlanması texnologiyası nəzərə alınmalıdır.
Qabaqcadan gərginləşdirilmiş dəmir-beton konstruksiyaların hesablanması armatur və betonda ilkin (qabaqcadan) gərginlik və deformasiyaları, armaturda gərginlik itkilərini və qabaqcadan yaradılan gərginliyin betona ötürülmə xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla aparılmalıdır.
Monolit konstruksiyalarda konstruksiyaların möhkəmliyi betonlanmanın işçi tikişləri nəzərə alınmaqla təmin olunmalıdır.
Yığma konstruksiyalar hesablanarkən yığma elementlərin düyün və qovuşuq birləşmələrinin möhkəmliyi polad qoyma detallarının, armatur çıxıntılarının birləşdirilməsi və betonla monolitləşdirilməsi yolu ilə təmin olunmalıdır.
İki qarşılıqlı perpendikulyar istiqamətdə qüvvələr təsirinə məruz qalan müstəvi və fəza konstruksiyalarının hesablanmasında müstəvi və fəza konstruksiyalarından ayrılmış kiçik elementar müstəvi və fəza hissəciklərin yan tərəflərinə təsir edən qüvvələrə ayrıldıqda baxılır. Çatlar olduqda bu qüvvələr çatların yaranma vəziyyətindən asılı olaraq, armaturun sərtliyi (oxboyu və tangensal) və başqa xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. Çatlar olmadıqda qüvvələr bütöv cisimdə olduğu kimi müəyyən edilir.
Çatlar olduqda bu qüvvələrin dəmir-beton elementin elastik işi fərz olunaraq müəyyən edilməsinə yol verilir.
Elementlərin hesablanması elementə təsir edən qüvvələrin istiqamətinə nəzərən bucaq altında yerləşən daha təhlükəli kəsiklər üzrə çatdakı dartılan armaturun və müstəvi gərginlikli halda olan çatlar arası betonun işini nəzərə alan hesablama modeli əsasında aparılmalıdır.
Müstəvi və fəza konstruksiyaların hesablanmasına bütövlükdə konstruksiyanın həddi müvazinət üsulu ilə, o cümlədən dağılma anında deformasiya halını nəzərə almaqla yol verilir.
Üç qarşılıqlı perpendikulyar istiqamətdə qüvvələr təsirinə məruz qalan massiv konstruksiyaların hesablanmasında konstruksiyadan ayrılmış kiçik həcmli elementin yanlarına təsir edən qüvvələrə baxılır. Bu halda qüvvələr müstəvi elementləri üçün qəbul edilmiş analoji fərziyyələr əsasında müəyyən edilir (bənd 5.1.11).
Elementlərin hesablanması elementə təsir edən qüvvələrin istiqamətinə nəzərən bucaq altında olan ən təhlükəli kəsik üzrə fəza gərginlikli halda betonun və armaturun işini nəzərə alan hesablama modeli əsasında aparılmalıdır.
Mürəkkəb konfiqurasiyalı konstruksiyalar üçün (məs. fəza konstruksiyaları üçün) yükdaşıma qabiliyyətini, çatadavamlılığı və deformasiyaları qiymətləndirən hesablama metodlarından başqa, həmçinin fiziki modellərin sınaqlarının nəticələrindən istifadə edilə bilər.
Beton və dəmir-beton elementlərin möhkəmliyə hesablanmasına tələblər
Beton və dəmir-beton elementlərin möhkəmliyə hesablanması:
— normal kəsiklərə görə (əyici moment və normal qüvvələr təsir etdikdə) qeyri-xətti deformasiya modeli ilə, lakin konfiqurasiyanın sadə elementləri üçün-həddi qüvvəyə görə;
— maili kəsiklər üzrə (kəsici qüvvənin təsirinə), fəza kəsiklər üçün (burucu moment təsir etdikdə), yükün yerli təsirinə (yerli sıxılma, basılmaya)-həddi qüvvələrə görə aparılır.
Qısa beton və dəmir-beton elementlərin hesablanması (qısa konsol və başqa elementlər) karkas-mil modeli əsasında aparılır.
Beton və dəmir-beton elementlərin həddi qüvvələrə görə baxılan kəsikdə hesablanması xarici yüklərdən və təsirlərdən burada yaranan ən böyük qüvvə F , kəsiyin qəbul edə biləcəyi həddi qüvvədən ult F çox olmaması şərti ilə aparılır.
Beton elementlər onların iş şəraitindən və onlara göstərilən tələblərdən asılı olaraq, normal kəsiklər üzrə həddi qüvvəyə görə betonun dartılan zonasının müqaviməti nəzərə alınmadan (bənd 5.2.4.) və ya nəzərə alınmaqla (bənd 5.2.5.) hesablanmalıdır.
Dartılan zonadakı betonun müqavimətini nəzərə almadan, mərkəzdənxaric sıxılan beton elementlərinin hesablanması, normal qüvvənin ekssentrisitetinin kəsiyin ağırlıq mərkəzindən ən çox sıxılan lifə qədər məsafənin 0,9-dan çox olmayan qiymətində aparılır. Bu halda element tərəfindən qəbul edilən həddi qüvvə betonun sıxılmada hesablama müqaviməti b R ilə, kəsiyin şərti sıxılan zonasının ağırlıq mərkəzinin normal qüvvənin tətbiq olunan nöqtəsinin eyni olması şərti ilə təyin olunur.
Massiv beton konstruksiyalar üçün betonun sıxılmada b R hesablanma müqavimətini aşmadan sıxılan zonada üçbucaq gərginlik epürü qəbul olunur. Bu halda normal qüvvənin ağırlıq mərkəzinə görə ekssentrisiteti ağırlıq mərkəzindən ən çox sıxılan liflərə qədər olan məsafənin 0,65 qiymətindən çox olmamalıdır.
Betonun dartılan zonasının müqaviməti nəzərə alınmaqla mərkəzdənxaric sıxılan beton elementlərin bu bölmənin bənd 5.2.4.-də göstərilən normal qüvvənin ekssentristetindən böyük, əyilən beton elementlərin (tətbiqinə yol verildikdə), həmçinin mərkəzdənxaric sıxılan elementlərin bənd 5.2.4.-də göstərilən normal qüvvənin ekssentristeti ilə, lakin istismar şərtlərinə görə çatların əmələ gəlməsinə yol verilməməklə hesablanması aparılmalıdır. Bu halda elementin kəsiyinin qəbull edəcəyi həddi qüvvə, ən böyük dartıcı gərginlik, betonun dartılmada müqavimətinə bt R -ə bərabər olmaqla elastik cisim kimi müəyyən olunur.
Mərkəzdənxaric sıxılan beton elementləri hesablayarkən təsadüfi ekssentrisiteti və boyuna əyilməni nəzərə almaq lazımdır.
Dəmir-beton elementlərin həddi qüvvələrə hesablanması normal kəsiklərdə beton və armaturun qəbul edə biləcəyi həddi qüvvə aşağıdakılar əsasında müəyyən edilərək aparılmalıdır:
— betonun dartılmaya müqaviməti sıfıra bərabər qəbul olunur;
— betonun sıxılmaya müqaviməti betonun sıxılmada hesablama müqavimətinə bərabər və betonun şərti sıxılan zonada bərabər paylanmış gərginliklər qəbul edulir;
— armaturda dartılan və sıxılan gərginliklər müvafiq olaraq armaturun sıxılmada və dartılmada hesablanma müqavimətindən çox olmayaraq qəbul edilir.
Dəmir-beton elementlərin qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında hesablanması beton və armaturun hal diaqramları və müstəvi kəsiklər fərziyyəsi əsasında aparılır. Normal kəsiklərin möhkəmlik meyarlarında beton və armaturda deformasiyaların həddi nisbi deformasiyalara çatması şərti qəbul olunur.
Mərkəzdənxaric sıxılan elementlərin hesablanmasında təsadüfi ekssentrisitet və boyuna əyilmənin təsiri nəzərə alınmalıdır.
Dəmir-beton elementlərin maili kəsiklər üzrə möhkəmliyə hesablanması maili kəsik üzrə kəsici qüvvənin, maili kəsik üzrə əyici momentin və maili kəsiklər arasındakı zolaq üzrə kəsici qüvvənin təsirinə aparılır.
Dəmir-beton elementlərin maili kəsiklər üzrə kəsici qüvvənin həddi qiymətinin təsirinə görə möhkəmliyə hesablayarkən, maili kəsiyin qəbul edə biləcəyi həddi kəsici qüvvə maili kəsikdə beton və maili kəsiyi kəsən eninə armaturların qəbul edəcəyi kəsici qüvvələrin cəmi kimi müəyyən olunur.
Dəmir-beton elementləri maili kəsiklər üzrə əyici momentə görə möhkəmliyə hesabladıqda maili kəsiyin qəbul edə biləcəyi həddi moment, maili kəsiyi kəsən eninə və boyuna armaturların sıxılan zonanın ağırlıq mərkəzindən keçən qüvvələrin əvəzləyicisinin tətbiq nöqtəsinə nəzərən momentlərin cəmi kimi təyin olunur. Dəmir-beton elementi maili kəsiklər arası zolaq üzrə kəsici qüvvə təsirinə hesabladıqda, elementin qəbul edə biləcəyi həddi kəsici qüvvəni zolaq boyu sıxıcı qüvvələrin və maili zolağı kəsən eninə armaturlardan dartıcı qüvvələrin təsiri altında olan maili beton zolağın möhkəmlik şərtindən təyin etmək lazımdır.
Dəmir-beton konstruksiyaların fəza kəsiklərini möhkəmliyə görə hesabladıqda elementin qəbul edə biləcəyi həddi burucu moment elementin hər üzündə yerləşən eninə və boyuna armaturların qəbul etdiyi həddi momentlərin cəmi kimi təyin olunur. Bundan əlavə, dəmir-beton elementin fəza kəsikləri arasında yerləşən beton zolağı möhkəmliyə görə zolaq istiqamətində sıxıcı qüvvələrə və zolağı kəsən eninə armaturlarda dartıcı qüvvəyə hesablamaq lazımdır.
Dəmir-beton konstruksiyalar yüklərin yerli sıxılmasına hesablandıqda element tərəfindən qəbul edilə bilən həddi sıxıcı qüvvə, ətrafı hesabına yaradılan həcmi gərginlik halında betonun və əlavə armaturların (əgər nəzərdə tutulmuşdursa) müqavimətlərindən istifadə edərək
təyin olunmalıdır.
Müstəvi dəmir-beton elementlərin (tava) basılmaya hesablanması ümumi topa yükün və momentin təsirinə aparılmalıdır. Dəmir-beton konstruksiyaların basılıb sıxılmada qəbul edə biləcəyi həddi qüvvə betonun və sıxılan zonada yerləşən eninə armaturların qəbul edəcəyi həddi qüvvələrinin cəmi kimi təyin olunur. Dəmir-beton konstruksiyalar üçün betonun sıxılmada möhkəmliyinə görə sinfini B15 — dən az olmayaraq qəbul etmək tövsiyə olunur. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş dəmir-beton konstruksiyalar üçün betonun sıxılmada möhkəmliyə görə sinfini, gərginləşmiş armaturun növü və sinfindən asılı olaraq, B20 -dən az olmayaraq qəbul etmək tövsiyə olunur. Betonun bp B ötürmə möhkəmliyi (betonu sıxan anda möhkəmliyi, betonun sıxılmada möhkəmliyinə nəzarət olunmağa analoji olaraq) B15 -dən az və qəbul olunan betonun sıxılmada möhkəmliyinin 50%-dən az olmayaraq qəbul olunur.
Xırdadənəl betonun xüsusi eksperimental əsaslandırma olmadan çoxsaylı təkrar yüklərə məruz qalan dəmir-beton konstruksiyalarda, həmçinin p B, B və K sinifli məftil armaturla armaturlandıqda aşırımı 12 m -dən çox olan qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyalarda istifadə olunmasına yol verilmir. Korroziyadan mühafizə etmək və konstruksiyanın səthində və yuvalarda yerləşdirilmiş gərginləşmiş armaturla betonun ilişməsini təmin etmək məqsədilə istifadə olunan xırdadənəli betonun sıxılmada möhkəmliyə görə sinfi B20 -dən və kanalları doldurmaq üçün isə B25 -dən aşağı olmamalıdır.
Şaxtayadavamlılığı görə beton markaları konstruksiyalara olan tələblərdən, istismar rejimindən və ətraf mühitin şəraitindən asılı olaraq qəbul olunmalıdır (TNvəQ 2.03.11). Yerüstü konstruksiya, ətraf mühitin atmosfer təsirlərinə məruz qaldıqda,soyuq vaxtlarda xarici havanın hesablama tempraturu mənfi 50C-dən mənfi 400C-yə qədər olduqda betonun şaxtayadavamlılığa görə markası F 75-dən az olmayaraq qəbul edilir. Xarici havanın hesablama temperaturu mənfi 50 C-dən çox olduqda yerüstü konstruksiyalar üçün betonun şaxtayadavamlılığa görə markaları normalaşdırılmır. Digər hallarda betonun şaxtayadavamlılığa görə markaları konstruksiyanın təyinatından və ətraf mühitin xüsusi şəraitlərindən asılı olaraq təyin olunur.
Sukeçirməzliyə görə betonun markaları konstruksiyaya dair tələblərdən, onların istismar rejimindən və ətraf mühitin şəraitindən asılı olaraq qəbul olunmalıdır.
İstinadlar
- "Ağır beton sinifləri". 2020-09-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Beton frans beton tebii dasin tikintide yaratdigi cetinlikleri aradan qaldirmaq ucun istifade olunan suni das material Beton semereli sekilde secilmis esasli qarisdirilmis ve sixlasdirilmis terkibli her hansi bir mineral yapisdirici doldurucu su ve bezen xususi elavelerden ibaret qarisigin berkimesi neticesinde yaranir Berkimesinden once bu komponentlerin qarisigi beton qarisigi adlanir Bu qarisiq muxtelif terkiblere bolunur Su ve yapisdirici beton terkibinde esas ve aktiv maddelerdir Onlarin kimyevi qarsiliqli tesiri neticesinde yapisqan xemir konsistensiyali sement xemiri sement sudu yeni birlesme yaranir Hemin birlesme xirda ve iri doldurucunun denelerini nazik layla buruyur Bir muddet kecdikden sonra deneleri sixlasdiraraq bu birlesme berkiyir ve belelikle beton qarisigi mohkem monolit dasa betona cevrilir Beton ozulun tokulmesi Doldurucular qum elenti qirmadas cinqil ve s betonun terkibinin 80 85 dek teskil edir ve sixilmanin qarsisini alaraq betonun mohkem skeletini yaradir Muxtelif xasseli dolduruculardan istifade ederek oz fiziki mexaniki gostericilerine gore ferqlenen beton novleri yungul agir odadavamli ve s almaq olar Belelikle berkimesinden evvel beton semereli sekilde secilmis ve esasli qarisdirilmis mineral yapisdirici sement su doldurucu ve lazim olduqda plastifikator ve berkimenin suretlendiricileri kimi xususi elavelerden ibaret beton qarisigidir Her hansi diger madde kimi beton qarisigi istehsal olunan betonun keyfiyyet ve xususiyyetlerini qabaqcadan mueyyen eden muxtelif kimyevi ve fiziki kimyevi xasselere malikdir Vibropresleme yarim quru berk beton qarisigin sixlasdirilmasi usuludur press qelibde beton asagidan titremeye meruz qalaraq eyni zamanda ustden sixlasdirilir Olduqca mehsuldar olan bu usul avtomatlasmanin yuksek derecesini nezerde tutur hemcinin berk beton qarisigindan istifade etmek imkanini yaradir ve bu da beton mehsullarin yuksek mohkemlik ve saxtaya davamliligini temin edir Beton ve demir beton konstruksiyalara dair umumi teleblerBeton ve demir beton konstruksiyalarin butun novleri tehlukesizlik istismara yararliliq uzunomurluluk ve hemcinin layihelendirme tapsiriginda gosterilen elave telebleri temin etmelidir Tehlukesizlik teleblerinin temin edilmesi ucun konstruksiyalar ele ilkin xarakteristikalara malik olmalidirlar ki bina ve qurgularin tikintisi ve istismari prosesinde muxtelif hesablama tesirlerinden insanlarin saglamligina emlak ve heyatlarina habele etraf muhite heyvan ve bitki alemine ziyan vere bilecek her hansi xarakterli dagilmalar ve ya istismara yararliligin pozulmasi hallari bas vermesin Istismara yararliliq teleblerinin temin edilmesi ucun konstruksiyalar ele ilkin xarakteristikalara malik olmalidir ki muxtelif hesablama tesirlerinden konstruksiyalarda catlarin emele gelmesi ve ya catlarin heddinden artiq acilmasi hemcinin cox boyuk yerdeyismeler reqsler ve normal istismari cetinlesdiren basqa zedelenmelerin konstruksiyanin xarici gorunusune olan telebler avadanliq mexanizmlerin normal islemesine texnoloji telebler elementlerin birlikde islemesine konstruktiv telebler ve layihelendirmede nezerde tutulan diger teleblerin pozulmasi yaranmasi bas vermesin Konstruksiyalar lazim olan hallarda istilik muhafize ses izolyasiya bioloji mudafie ve basqa telebleri temin eden xasselere malik olmalidir Catlarin emele gelmemesine gore telebler demir beton konstuksiyalarinin kesiyi tam dartildiqda sukecirmezlik maye ve ya qazlarin tezyiqi altinda olduqda radiasiya tesirine meruz qaldiqda ve s uzunomurluluk uzre yuksek seviyyeli teleblere cavab veren unikal konstruksiyalara hemcinin guclu aqressiv muhitde istismar olunan konstruksiyalara aid edilir TNveQ 2 03 11 Diger demir beton konstruksiyalarda catlarin emele gelmesine yol verilir ve onlara catlarin eninin mehdudlasdirilmasi sertleri samil olunur Uzunomurluluye gore teleblerinin temin edilmesi ucun konstruksiya ele ilkin xarakteristikalara malik olmalidir ki teyin olunmus uzun muddet erzinde konstruksiyanin hendesi xarakteristikalarina ve materiallarin mexaniki xarakteristikalarina muxtelif hesablama tesirleri yukun uzunmuddetli tesirleri elverissiz iqlim texnoloji temperatur ve nemlik tesirleri novbe ile donma ve donunu acma aqressiv tesirler ve s nezere alinmaqla istismara yararliliq ve tehlukesizlik teleblerini temin etsin Beton ve demir beton konstruksiyalarin tehlukesizliyi istismara yararliligi uzunomurluluyu ve layihe tapsirigi ile teyin olunan diger telebler beton ve onun terkib hisselerine dair teleblerin armatura olan teleblerin konstruksiyanin hesablanmasina dair teleblerin konstruktiv teleblerin texnoloji teleblerin istismar uzre teleblerin yerine yetirilmesi ile temin olunmalidir Yuk ve tesirlere odadavamliligin heddine kecirmezliye saxtayadavamliliga heddi deformasiyanin gostericilerine eyilmelere yerdeyismelere reqslerin amplitudlarina havanin xarici temperatur ve etraf muhitin nisbi nemlik gostericilerine insaat konstruksiyalarinin aqressiv muhitin tesirinden muhafizesine aid ve diger telebler muvafiq normativ senedler ile teyin olunur AzDTN 2 3 1 MSN 3 03 07 TNveQ 2 01 07 TNveQ 2 03 11 TNveQ 2 02 01 TNveQ 2 01 01 Beton ve demir beton konstruksiyalar layihelendirilerken konstruksiyanin etibarliligi bina ve qurgularin mesuliyyet seviyyesi nezere alinmaqla yuklerin ve tesirlerin hesablama qiymetlerinden beton ve armaturlarin ve yaxud konstruksiya poladinin hesablama xarakteristikalarindan istifade edilmesi ile DUIST 27751 standartina muvafiq olaraq yarim ehtimal metodu ile mueyyen edilir Yuk ve tesirlerin normativ qiymetleri yuke gore etibarliliq emsallarinin qiymetleri konstruksiyanin teyinatina gore etibarliliq emsallari hemcinin yuklerin daimi ve muveqqeti uzun muddetli ve qisamuddetli yuklere bolunmesi tikinti konstruksiyalari ucun muvafiq normativ senedlere TNveQ 2 01 07 mueyyen edilir Yuk ve tesirlerin hesablama qiymetleri hesablama heddi hallarin ve hesablama veziyyetin novunden asili olaraq qebul olunur Materiallarin xarakteristikalarinin hesablama qiymetlerinin etibarliliq seviyyesi hesablama veziyyetinden ve tehlukeli heddi hallara catma ehtimalindan asili olaraq mueyyen edilir ve beton ve armatura ve ya konstruksiya poladina gore etibarliliq emsali ile tenzimlenir Beton ve demir beton konstruksiyalarin hesablanmasi hesablama asliligina daxil olan esas amillerin deyiskenliyi haqqinda kifayet qeder melumatlar olduqda hesablamanin tam mumkunluyu esasinda verilmis etibarliliq qiymetine gore aparila biler Beton ve demir beton konstruksiyalarin hesablamalari DUIST 27751 standartinin teleblerine muvafiq olaraq asagidaki heddi hallara gore aparilmalidir Birinci qrup heddi hal konstruksiyalarin istismarini tam yararsiz veziyyete getiren hal Ikinci qrup heddi hal konstruksiyanin normal istismar olunmasini cetinlesdiren ve ya bina ve qurgularin istismar muddeti ile nisbetde uzunomurluyunu azaldan hal Hesablamalar bina ve qurgularin butun istismar muddetinde etibarliligini temin etmelidir hemcinin islerin gorulmesi muddetinde onlara gosterilen teleblere muvafiq olaraq aparilmalidir Birinci qrup heddi hallara daxildir mohkemliye gore hesablama formanin dayaniqliligina gore hesablama nazikdivarli konstruksiyalar veziyyetin dayaniqliligina gore hesablama asma surusme ve saire Beton ve demir beton konstruksiyalarin mohkemliye gore hesablamalari ilkin gerginlikli hal nezere alinmaqla evvelceden gerginlesdirme temperatur ve basqa tesirler muxtelif tesirlerden konstruksiyada yaranan quvve gerginlik ve deformasiyalarin normativ senedlerle mueyyen edilmis muvafiq qiymetlerden cox olmamasi serti ile aparilmalidir Konstruksiyanin formasinin dayaniqliligina gore hemcinin veziyyetinin dayaniqliligina gore hesablamalari konstruksiyanin esas ile birlikde isini onlarin deformasiya xususiyyetleri konstruksiyanin esasla kontakti uzre surusmeye muqavimeti ve diger xususiyyetler nezere alinmaqla konstruksiyanin ayrica novlerine dair normativ senedlerin gosterislerine muvafiq olaraq aparilmalidir Zeruri hallarda konstruksiyanin novu ve teyinatindan asili olaraq bina ve qurgularin istismarinin dayandirilmasi zeruretini yaradan amiller boyuk deformasiyalar birlesmelerde surusmeler ve basqa hadiseler ile elaqedar heddi hallara hesablamalar aparilmalidir Ikinci qrup heddi hallara gore hesablamalara daxildir catlarin emele gelmesine gore hesablama catlarin acilmasina gore hesablama deformasiyaya gore hesablama Beton ve demir beton konstruksiyalarinda catlarin emele gelmesine gore hesablama muxtelif tesirlerden konstruksiyalarda yaranan quvve gerginlik ve deformasiyalarin catlar emele gelen anda onlarin konstruksiyalarin qebul etdiyi muvafiq heddi qiymetlerinden cox olmamasi serti ile aparilmalidir Beton ve demir beton konstruksiyalarin catlarin acilmasina gore hesablanmasi muxtelif tesirlerden konstruksiyada yaranan catlarin eninin konstruksiyanin istismar seraitinden etraf muhitin tesirinden ve armaturun korroziyaya ugrama xususiyyetlerini nezere almaq serti ile materiallarin xarakteristikalarindan xasselerinden asili olaraq onun teyin edilen heddi qiymetinden cox olmamasi serti ile yoxlanilmalidir Beton ve demir beton konstruksiyalarin deformasiyalara gore hesablanmasi muxtelif tesirlerden konstruksiyalarin eyilmesi donme bucagi yerdeyismeleri ve reqslerinin amplitudlari muvafiq olaraq onlarin heddi buraxila bilen qiymetlerinden cox olmamasi serti ile aparilmalidir Catin yaranmasina yol verilmeyen konstruksiyalar ucun catlarin olmamasina gore telebler temin olunmalidir Bu halda catlarin acilmasina gore hesablamalar aparilmir Cat yaranmasina yol verilen basqa konstruksiyalar ucun catlarin emele gelmesine gore hesablama catlarin acilmasina gore hesablamalarin aparilmasi ve deformasiyalara gore hesablamada catlarin acilmasinin nezere alinmasi zeruriliyinin mueyyen edilmesi ucun aparilmalidir Beton ve demir beton konstruksiyalarin xetti mustevi feza massiv birinci ve ikinci qrup heddi hallara hesablanmasi xarici tesirlerden konstruksiyalarda ve onlarin emele getirdiyi bina ve qurgu sistemlerinde fiziki qeyri xetliliyi ve lazim olan hallarda anizotroplugu hendesi qeyri xetliliyi deformasiyanin konstruksiyalarda quvvelerin deyismesine tesiri zedelenmelerin toplanmasini nezere almaqla yaranan gerginliklere quvvelere deformasiyalara ve yerdeyismelere gore aparilmalidir Fiziki qeyri xettilik ve anizotropluq gerginlikle deformasiyalar ve ya quvve ile yerdeyismeler arasinda mueyyen edilmis nisbetlerde hemcinin materiallarin mohkemlik ve catadavamliliq sertlerinde nezere alinmalidir Statik hell olunmayan konstruksiyalarda catlarin yaranmasi ve elementde beton ve armaturun heddi halinin yaranmasina qeder qeyri elastik deformasiyalarinin inkisafi neticesinde sistemin elementlerinde quvvelerin yeniden paylanilmasi nezere alinmalidir Demir betonun qeyri elastik xasselerini nezere alan hesablama metodlari olmadiqda hem de demir betonun qeyri elastik xasselerini nezere alaraq statik hell olunmayan sistem ve konstruksiyalarin ilkin hesablamalarinda quvve ve gerginliklerin demir beton elementlerinin elastik isi ferz edilerek teyin olunmasina yol verilir Bu halda fiziki qeyri xetliliyin tesirini eksperimental tedqiqatlar qeyri xetti modellesdirme analoji obyektlerin hesablanma neticeleri ve ekspert qiymetlendirilmeleri esasinda duzelisler etmek yolu ile nezere alinmasi tovsiye olunur Konstruksiyalarin mohkemliye deformasiyalara catlarin emele gelmesi ve acilmasina gore hesablanmasi sonlu elementler usulu esasinda aparildiqda konstruksiyanin hisselerinin butun sonlu elementlerinde mohkemlik ve catadavamliliq sertleri hemcinin boyuk yerdeyismelerin yaranmasi yoxlanilmalidir Heddi halda mohkemliye gore hesablama sertine qiymet verildikde bu elementler bina ve qurgularin tedricen dagilmasina serait yaratmirsa ve baxilan yukun tesiri qurtardiqdan sonra bina ve qurgular istismara yararliligini saxlayarsa yaxud berpa olunarsa bezi sonlu elementlerin dagilmasi qebul oluna biler Beton ve demir beton konstruksiyalarin heddi quvvelerinin ve deformasiyalarinin teyini ele hesablama sxemleri modelleri esasinda aparilmalidir ki onlar baxilan heddi halda konstruksiya ve materiallarin isinin real fiziki xususiyyetlerine cavab versin Boyuk plastik deformasiyalara meruz qaldigi hallarda xususi halda fiziki axma heddine malik armaturlar istifade olunduqda demir beton konstruksiyalarin yukdasima qabiliyyetinin heddi muvazinet usulu ile teyin olunmasina yol verilir Beton ve demir beton konstruksiyalarini heddi hallara hesablayarken DUIST 27751 standartina muvafiq muxtelif hesablama veziyyetlerine o cumleden hazirlanma neql olunma tikilme istismar ve qeza hallarina baxilmalidir Beton ve demir beton konstruksiyalarinin hesablamalari bina ve qurgularin funksional teyinatina cavab veren butun yuk novleri etraf muhitin tesirlerini iqlim tesirleri ve konstruksiyani su ehate etdikde suyun tesiri zeruri hallarda yanginin tesirini texnoloji temperaturu nemlik tesirlerini ve aqressiv kimyevi muhiti nezere almaqla aparilmalidir Beton ve demir beton konstruksiyalar eyici momentler normal ve kesici quvveler ve burucu momentlerin tesirine o cumleden yukun yerli tesirine hesablanmalidir Yigma konstruksiyalarin elementleri onlarin qaldirilmasi qurasdirilmasi neqli zamani yaranan quvvelerin tesirine hesablanarken elementin cekisinden yaranan yukler neql zamani 1 6 ya qaldirilma ve qurasdirma zamani 1 4 e beraber olan dinamik emsalla qebul edilmelidir Mueyyen olunmus qaydada dinamik emsallarin daha kicik qiymetlerinin qebul edilmesine 1 25 den az olmamaq sertile yol verilir Beton ve demir beton konstruksiyalarin hesablanmasinda muxtelif nov beton ve armaturun xasselerinin xususiyyetleri onlara yuklerin tesir xarakterini ve etraf muhiti armaturlanma usullarini beton ile armaturun birge isini armatur ile betonun ilisgenliyi olduqda ve ilisgenlik olmadiqda bina ve qurgularin demir beton elementlerinin konstruktiv novlerinin hazirlanmasi texnologiyasi nezere alinmalidir Qabaqcadan gerginlesdirilmis demir beton konstruksiyalarin hesablanmasi armatur ve betonda ilkin qabaqcadan gerginlik ve deformasiyalari armaturda gerginlik itkilerini ve qabaqcadan yaradilan gerginliyin betona oturulme xususiyyetlerini nezere almaqla aparilmalidir Monolit konstruksiyalarda konstruksiyalarin mohkemliyi betonlanmanin isci tikisleri nezere alinmaqla temin olunmalidir Yigma konstruksiyalar hesablanarken yigma elementlerin duyun ve qovusuq birlesmelerinin mohkemliyi polad qoyma detallarinin armatur cixintilarinin birlesdirilmesi ve betonla monolitlesdirilmesi yolu ile temin olunmalidir Iki qarsiliqli perpendikulyar istiqametde quvveler tesirine meruz qalan mustevi ve feza konstruksiyalarinin hesablanmasinda mustevi ve feza konstruksiyalarindan ayrilmis kicik elementar mustevi ve feza hisseciklerin yan tereflerine tesir eden quvvelere ayrildiqda baxilir Catlar olduqda bu quvveler catlarin yaranma veziyyetinden asili olaraq armaturun sertliyi oxboyu ve tangensal ve basqa xususiyyetler nezere alinmaqla mueyyen edilir Catlar olmadiqda quvveler butov cisimde oldugu kimi mueyyen edilir Catlar olduqda bu quvvelerin demir beton elementin elastik isi ferz olunaraq mueyyen edilmesine yol verilir Elementlerin hesablanmasi elemente tesir eden quvvelerin istiqametine nezeren bucaq altinda yerlesen daha tehlukeli kesikler uzre catdaki dartilan armaturun ve mustevi gerginlikli halda olan catlar arasi betonun isini nezere alan hesablama modeli esasinda aparilmalidir Mustevi ve feza konstruksiyalarin hesablanmasina butovlukde konstruksiyanin heddi muvazinet usulu ile o cumleden dagilma aninda deformasiya halini nezere almaqla yol verilir Uc qarsiliqli perpendikulyar istiqametde quvveler tesirine meruz qalan massiv konstruksiyalarin hesablanmasinda konstruksiyadan ayrilmis kicik hecmli elementin yanlarina tesir eden quvvelere baxilir Bu halda quvveler mustevi elementleri ucun qebul edilmis analoji ferziyyeler esasinda mueyyen edilir bend 5 1 11 Elementlerin hesablanmasi elemente tesir eden quvvelerin istiqametine nezeren bucaq altinda olan en tehlukeli kesik uzre feza gerginlikli halda betonun ve armaturun isini nezere alan hesablama modeli esasinda aparilmalidir Murekkeb konfiqurasiyali konstruksiyalar ucun mes feza konstruksiyalari ucun yukdasima qabiliyyetini catadavamliligi ve deformasiyalari qiymetlendiren hesablama metodlarindan basqa hemcinin fiziki modellerin sinaqlarinin neticelerinden istifade edile biler Beton ve demir beton elementlerin mohkemliye hesablanmasina teleblerBeton ve demir beton elementlerin mohkemliye hesablanmasi normal kesiklere gore eyici moment ve normal quvveler tesir etdikde qeyri xetti deformasiya modeli ile lakin konfiqurasiyanin sade elementleri ucun heddi quvveye gore maili kesikler uzre kesici quvvenin tesirine feza kesikler ucun burucu moment tesir etdikde yukun yerli tesirine yerli sixilma basilmaya heddi quvvelere gore aparilir Qisa beton ve demir beton elementlerin hesablanmasi qisa konsol ve basqa elementler karkas mil modeli esasinda aparilir Beton ve demir beton elementlerin heddi quvvelere gore baxilan kesikde hesablanmasi xarici yuklerden ve tesirlerden burada yaranan en boyuk quvve F kesiyin qebul ede bileceyi heddi quvveden ult F cox olmamasi serti ile aparilir Beton elementler onlarin is seraitinden ve onlara gosterilen teleblerden asili olaraq normal kesikler uzre heddi quvveye gore betonun dartilan zonasinin muqavimeti nezere alinmadan bend 5 2 4 ve ya nezere alinmaqla bend 5 2 5 hesablanmalidir Dartilan zonadaki betonun muqavimetini nezere almadan merkezdenxaric sixilan beton elementlerinin hesablanmasi normal quvvenin ekssentrisitetinin kesiyin agirliq merkezinden en cox sixilan life qeder mesafenin 0 9 dan cox olmayan qiymetinde aparilir Bu halda element terefinden qebul edilen heddi quvve betonun sixilmada hesablama muqavimeti b R ile kesiyin serti sixilan zonasinin agirliq merkezinin normal quvvenin tetbiq olunan noqtesinin eyni olmasi serti ile teyin olunur Massiv beton konstruksiyalar ucun betonun sixilmada b R hesablanma muqavimetini asmadan sixilan zonada ucbucaq gerginlik epuru qebul olunur Bu halda normal quvvenin agirliq merkezine gore ekssentrisiteti agirliq merkezinden en cox sixilan liflere qeder olan mesafenin 0 65 qiymetinden cox olmamalidir Betonun dartilan zonasinin muqavimeti nezere alinmaqla merkezdenxaric sixilan beton elementlerin bu bolmenin bend 5 2 4 de gosterilen normal quvvenin ekssentristetinden boyuk eyilen beton elementlerin tetbiqine yol verildikde hemcinin merkezdenxaric sixilan elementlerin bend 5 2 4 de gosterilen normal quvvenin ekssentristeti ile lakin istismar sertlerine gore catlarin emele gelmesine yol verilmemekle hesablanmasi aparilmalidir Bu halda elementin kesiyinin qebull edeceyi heddi quvve en boyuk dartici gerginlik betonun dartilmada muqavimetine bt R e beraber olmaqla elastik cisim kimi mueyyen olunur Merkezdenxaric sixilan beton elementleri hesablayarken tesadufi ekssentrisiteti ve boyuna eyilmeni nezere almaq lazimdir Demir beton elementlerin heddi quvvelere hesablanmasi normal kesiklerde beton ve armaturun qebul ede bileceyi heddi quvve asagidakilar esasinda mueyyen edilerek aparilmalidir betonun dartilmaya muqavimeti sifira beraber qebul olunur betonun sixilmaya muqavimeti betonun sixilmada hesablama muqavimetine beraber ve betonun serti sixilan zonada beraber paylanmis gerginlikler qebul edulir armaturda dartilan ve sixilan gerginlikler muvafiq olaraq armaturun sixilmada ve dartilmada hesablanma muqavimetinden cox olmayaraq qebul edilir Demir beton elementlerin qeyri xetti deformasiya modeli esasinda hesablanmasi beton ve armaturun hal diaqramlari ve mustevi kesikler ferziyyesi esasinda aparilir Normal kesiklerin mohkemlik meyarlarinda beton ve armaturda deformasiyalarin heddi nisbi deformasiyalara catmasi serti qebul olunur Merkezdenxaric sixilan elementlerin hesablanmasinda tesadufi ekssentrisitet ve boyuna eyilmenin tesiri nezere alinmalidir Demir beton elementlerin maili kesikler uzre mohkemliye hesablanmasi maili kesik uzre kesici quvvenin maili kesik uzre eyici momentin ve maili kesikler arasindaki zolaq uzre kesici quvvenin tesirine aparilir Demir beton elementlerin maili kesikler uzre kesici quvvenin heddi qiymetinin tesirine gore mohkemliye hesablayarken maili kesiyin qebul ede bileceyi heddi kesici quvve maili kesikde beton ve maili kesiyi kesen enine armaturlarin qebul edeceyi kesici quvvelerin cemi kimi mueyyen olunur Demir beton elementleri maili kesikler uzre eyici momente gore mohkemliye hesabladiqda maili kesiyin qebul ede bileceyi heddi moment maili kesiyi kesen enine ve boyuna armaturlarin sixilan zonanin agirliq merkezinden kecen quvvelerin evezleyicisinin tetbiq noqtesine nezeren momentlerin cemi kimi teyin olunur Demir beton elementi maili kesikler arasi zolaq uzre kesici quvve tesirine hesabladiqda elementin qebul ede bileceyi heddi kesici quvveni zolaq boyu sixici quvvelerin ve maili zolagi kesen enine armaturlardan dartici quvvelerin tesiri altinda olan maili beton zolagin mohkemlik sertinden teyin etmek lazimdir Demir beton konstruksiyalarin feza kesiklerini mohkemliye gore hesabladiqda elementin qebul ede bileceyi heddi burucu moment elementin her uzunde yerlesen enine ve boyuna armaturlarin qebul etdiyi heddi momentlerin cemi kimi teyin olunur Bundan elave demir beton elementin feza kesikleri arasinda yerlesen beton zolagi mohkemliye gore zolaq istiqametinde sixici quvvelere ve zolagi kesen enine armaturlarda dartici quvveye hesablamaq lazimdir Demir beton konstruksiyalar yuklerin yerli sixilmasina hesablandiqda element terefinden qebul edile bilen heddi sixici quvve etrafi hesabina yaradilan hecmi gerginlik halinda betonun ve elave armaturlarin eger nezerde tutulmusdursa muqavimetlerinden istifade ederek teyin olunmalidir Mustevi demir beton elementlerin tava basilmaya hesablanmasi umumi topa yukun ve momentin tesirine aparilmalidir Demir beton konstruksiyalarin basilib sixilmada qebul ede bileceyi heddi quvve betonun ve sixilan zonada yerlesen enine armaturlarin qebul edeceyi heddi quvvelerinin cemi kimi teyin olunur Demir beton konstruksiyalar ucun betonun sixilmada mohkemliyine gore sinfini B15 den az olmayaraq qebul etmek tovsiye olunur Qabaqcadan gerginlesdirilmis demir beton konstruksiyalar ucun betonun sixilmada mohkemliye gore sinfini gerginlesmis armaturun novu ve sinfinden asili olaraq B20 den az olmayaraq qebul etmek tovsiye olunur Betonun bp B oturme mohkemliyi betonu sixan anda mohkemliyi betonun sixilmada mohkemliyine nezaret olunmaga analoji olaraq B15 den az ve qebul olunan betonun sixilmada mohkemliyinin 50 den az olmayaraq qebul olunur Xirdadenel betonun xususi eksperimental esaslandirma olmadan coxsayli tekrar yuklere meruz qalan demir beton konstruksiyalarda hemcinin p B B ve K sinifli meftil armaturla armaturlandiqda asirimi 12 m den cox olan qabaqcadan gerginlesdirilmis konstruksiyalarda istifade olunmasina yol verilmir Korroziyadan muhafize etmek ve konstruksiyanin sethinde ve yuvalarda yerlesdirilmis gerginlesmis armaturla betonun ilismesini temin etmek meqsedile istifade olunan xirdadeneli betonun sixilmada mohkemliye gore sinfi B20 den ve kanallari doldurmaq ucun ise B25 den asagi olmamalidir Saxtayadavamliligi gore beton markalari konstruksiyalara olan teleblerden istismar rejiminden ve etraf muhitin seraitinden asili olaraq qebul olunmalidir TNveQ 2 03 11 Yerustu konstruksiya etraf muhitin atmosfer tesirlerine meruz qaldiqda soyuq vaxtlarda xarici havanin hesablama tempraturu menfi 50C den menfi 400C ye qeder olduqda betonun saxtayadavamliliga gore markasi F 75 den az olmayaraq qebul edilir Xarici havanin hesablama temperaturu menfi 50 C den cox olduqda yerustu konstruksiyalar ucun betonun saxtayadavamliliga gore markalari normalasdirilmir Diger hallarda betonun saxtayadavamliliga gore markalari konstruksiyanin teyinatindan ve etraf muhitin xususi seraitlerinden asili olaraq teyin olunur Sukecirmezliye gore betonun markalari konstruksiyaya dair teleblerden onlarin istismar rejiminden ve etraf muhitin seraitinden asili olaraq qebul olunmalidir Istinadlar Agir beton sinifleri 2020 09 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 10