Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Köhnə Müqəddəs Pyotr bazilikası Vatikandakı Müqəddəs Pyotr bazilikasının yerində IV-XVI əsrlərdə mövcud olmuş bazilikadır.Tarixi yerində inşa edilmiş bazilikanın tikintisinə imperator I Konstantinin hakimiyyəti dövründə başlanılmışdır. “Köhnə Müqəddəs Pyotr bazilikası” adı XVI əsrdə yeni bazilikanın inşa edilməsindən sonra iki binanı bir-birindən fərqləndirmək üçün istifadə edilmişdir.
| Köhnə Müqəddəs Pyotr bazilikası | |
|---|---|
| Antica basilica di San Pietro in Vaticano | |
 Müqəddəs Pyotr bazilikasının 1450-ci ildəki görünüşünün təsvir edildiyi XIX əsr rəsmi. 37-ci ildə imperator Kaliqulanın əmri ilə ucaldılmış Vatikan obeliski sol tərəfdə görünür. | |
 | |
| Ölkə |  Vatikan |
| Yerləşir | Papa dövləti |
| Tikilmə tarixi | 326-333 |
| Üslubu | Qədim Roma memarlığı |
| Vəziyyəti | yerində Müqəddəs Pyotr bazilikası inşa edilib. |
 Britannika Ensiklopediyasına əsasən bazilikanın planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Bazilikanın inşasına imperator I Konstantinin əmri ilə 318 – 322-ci illər arasında başlanılmış və inşaat işlərinin tamamlanması 30 il çəkmişdir. Sonrakı on iki əsr ərzində kilsə tədricən mühüm əhəmiyyət qazanaraq, yekun nəticədə Romanın ən mühüm ibadət yerinə çevrilmişdir.
Adətən Roma papalarının tacqoyma mərasiminin keçirildiyi Müqəddəs Pyotr kafedralında 800-cü ildə Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru Böyük Karlın tacqoyma mərasimi keçirilmişdir. 846-cı ildə bazilikanı qarət edərək dağıtmışlar. Ehtimal ki, qarətçilər Romanın zəngin xəzinələrindən xəbərdar idilər. Müqəddəs Pyotr bazilikası kimi bəzi müqəddəs və mühüm bazilikalar kənarda yerləşdiləri üçün asan hədəf idilər. Bu bazilikalar “zəngin liturgiya qabları zinətli metallar və qiymətli daş-qaşlarla işlənmiş relikviarilər və illərlə toplanmış müqəddəs əşyalarla dolu idi.” Nəticədə qarətçilər adi bir kilsəni yox, müqəddəs bir ziyarətgahı elan etmiş oldular. Hadisədən sonra Roma papası sifarişi ilə inşa edildi və kilsənin zərər çəkmiş yerləri bəra olundu.1099-cu ildə Papa II Urbanın göstərişi ilə aralarında də olduğu kilsə soveti çağırıldı. Digər mövzularla yanaşı dünyəvi şəxslərin kilsəyə ödəniş etməsi və ya kilsə xadimlərindən vergi tələb etməsinin qadağan edilməsi də müzakirə edildi.
XV əsrdə kilsə yarımdağılmış vəziyyətdə idi. Papanın Avinyondan qayıtmasından sonra kilsənin bərpası müzakirə edilməyə başlandı. Leon Battista Alberti və kilsənin bərpa edilməsində iştirak edərək, apsidanı daha da yaxşılaşdırmış və və trium fasadında çoxmərətəbəli xeyirdua kürsüsü ucaltmış, tikinti işləri fasilələrlə yeni kilsənin inşası başlayana kimi davam etdirilmişdir. Alberti bazilikanın iyrənc struktura malik olmasını qeyd edərək deyir:
 | Mən, Romadakı Müqəddəs Pyotr bazilikasında aşağıdakı xüsusiyyətləri gördüm: həddən artıq uzun və hündür divarlar heç bir əyrilik olmadan fasiləsiz daş sırası ilə hörülmüşdü ki, divarın dözümlüyü təmin edilsin, lakin heç bir dəstək kontrforsundan istifadə edilməmişdir...Hündürlüyünə görə zəif olan divarlar çoxsaylı oyuqlar və boşluqlarla daha da zəiflədilmişdir....Nəticədə davamlı külək artıq dicarı 1.8 m (6 ft) əyə bilmişdir; heç bir şübhəm yoxdur ki, divarın uçması üçün kiçik bir zərbə kifayətdir... |  |
Papa əvvəlcə köhnə binanın qorunmasının tərəfdarı olsa da, sonradan, yeni bina inşasına razılıq vermişdir. Bir çox insanlar Papanın bu qərarına təəccüblənmişdilər, çünki, köhnə bina kilsənin Pyotrla əlaqəsinin davamlığını simvolizə edirdi. İlkin altar yeni inşa ediləcək binanın strukturunda saxlanılmalı idi.
Təsvir
Tipik bazilika dizaynına malik olan bina, plan və hündürlük baxımından və Trirdəki oxşar olmaqla, yunan-roma məbədlərindən fərqlənirdi.
Konstantin Müqəddəs Pyotrun məzarının üstündə məbəd inşa etdirmək üçün çoxlu səy göstərmişdir. qərb sahilində yerləşən düzləşdirilmişdir. Maraqlıdır ki, məbədin yeri qədim şəhər ərazisinə daxil olsa da, altar qərbdə yerləşirdi və bazilikanın fasadı Romanın özündən şərqdə idi. Erkən paqan məbədlərindən fərqli olaraq, bazilikanın eksteryeri zəngin bəzədilməmişdi.
Kilsə, bir dəfəyə 3.000-4.000 arası ibadətçini qəbul edəcək həcmə malik idi. O, beş dəhlizə, geniş mərkəzi nefə və hər tərəfdən daha qədim paqan məbədinə aid 21 sütunla ayrılmış iki kiçik dəhlizə malik idi. 110 metr (350 fut) uzunluğa malik bazilika latın xaçı formasında inşa edilmiş və iki qatlı tavanla örtülmüşdü. Daxildən taxta ilə işlənmiş tavan 30 metr (100 fut) hündürlüyə malik idi. “Cənnət bağı” kimi məşhur olan atrium girişdə olmaqla beş qapıya malik idi və kilsənin əsas hissəsinə aparırdı; bu hissə binaya VI əsrdə əlavə edilmişdi.
Müqəddəs Pyotr bazilikasının altarında bir neçə istifadə olunmuşdu. Ənənəyə görə Konstantin sütunları Süleyman məbədindən götürərək kilsəyə bağışlamışdı; lakin ehtimal ki, sütunlar şərq kilsəsindən idi. Bernini yeni Müqəddəs Pyotr altarını örtəcək baldaxini hazırlayarkən həmin sütunların dizaynından istifadə etmişdir. Qədim sütunların səkkizi yeni bazilikanın inşası zamanı istifadə edilmişdir.
-
![image]()
Jan Fuke - Böyük Karlın tacqoyması (arxa fonda Müqəddəs Pyotr bazilikasının interyeri) -
![image]()
Bazilikanın IV əsr kəsiminin təsvir edildiyi fresko -
![image]()
Vatikan muzeyində bazilikanın maketi -
![image]()
Arnolfo Di Kambio tərəfindən XIII əsrdə bazilika üçün işlənmiş bürünc Müqəddəs Pyotr heykəli
Mozaikalar
Atriumdakı böyük Naviçella mozaikası (1305-1313) Cotto tərəfindən işlənmişdir. Daxili həyətə açılan qapı üzərindəki arkadadan yuxarıda bütöv bir divarı tutan nəhəng mozaika kardinal tərəfindən sifariş edilmişdir. Mozaikada Müqəddəs Pyotrun suda gəzməsi təsvir edilib. Bu qeyri-adi sənət əsəri XVI əsrdə yeni bazilikanın inşa edilməsi zamanı əsasən dağıdılsa da, bəzi fraqmentləri dövrümüzə çatmışdır. Naviçella sözü hərfi tərcümədə “kiçik gəmi” anlamını verməklə, kompozisiyanın mərkəzində duran və yelkənləri fırtınada şişmiş gəmiyə işarədir. Dəniz landşaftının bu cür təbii təsviri yalnız qədim sənət əsərlərindən məlum idi.
Nef tağla tamamlanır, tağda isə İsaya bazilikanın modelini təqdim edən Konstantin və Müqəddəs Pyotrun təsvir edildiyi mozaika vardı. 11 pəncərəsi olan divarlarda Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid mövzularında olan müxtəlif hadisələr və şəxslərin təsvir edildiyi mozaikalar vardı.
VIII əsrə aid Epifaniya mozaikasının qalıqları Köhnə Müqəddəs Pyotr bazilikasının orta əsrlər dekorasiyasının ən nadir nümunələridir. Bu, çox dəyərli fraqment kilsəsinin saxlanılır. Bu qalıqlar qədim bazilikanın mozaikalarının yüksək bədii dəyərini sübut edir. Dayanmış təsvir edildiyi digər bir fraqment isə Florensiyadakı yan altarında saxlanılır.
-
![image]()
-
![image]()
Maqların ibadəti mozaikası, -
![image]()
Mater misericordie mozaikası, -
![image]()
saxlanan mozaika
Məzarlar
B.e. 64-cü ilində Müqəddəs Pyotrun çarmıxa çəkilərək edamı və dəfnindən sonra bu yer müqəddəs hesab edilmiş və həmişə ziyarətgah kimi istifadə olunmuşdur. Nüfuzu getdikcə artan kilsə zamanla müxtəlif heykəllər, mebellər və mürəkkəb çilçıraqlarla bəzədilmiş, yan məzarlar və altarlara isə daima yeni əlavələr edilmişdir.
Bina tamamilə papalar və müqəddəslərin məzarları ilə dolu idi. 1544-cü ilin sonlarında yeni bazilikanın inşası zamanı çoxlu sayda bu cür sümüklər aşkarlanmışdır.
Bazilikadakı məzarların əksri XVI-XVII əsrlərin inşaat işləri zamanı dağıdılmışdır (yalnız 846-cı ildə sərasinlər tərəfindən dağıdılmış məzar saxlanmışdır). Digər məzarlar isə qismən köhnə kilsənin yerində inşa edilmiş yeni kilsəyə, qismən isə digər Roma kilsələrinə köçürülmüşdür. Qədim Roma katakombalarının daşınması, XIV əsrdə baş vermiş iki yanğınvə Müqəddəs Pyotr bazilikasında həyata keçirilən yenidənqurma işləri papaların məzarlarının təxminən yarısının məhv olmasına səbəb olmuşdur. Buna görə də, yeni Müqəddəs Pyotr bazilikasının əsas memarı olan Donato Bramante “Mastro Ruinante” adlandırılmışdır.
İstinadlar
- Boorsch, Suzanne. "The Building of the Vatican: The Papacy and Architecture". The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 40 (3). Winter 1982–1983: 4–8.
- Marian Moffett, Michael Fazio, Lawrence Wodehouse, A World History of Architecture, 2nd edition 2008, pp. 135
- Davis, Raymond, The Lives of the Ninth-Century Popes (Liber pontificalis), (Liverpool University Press, 1995), 96.
- Barbara Kreutz (1996). Before the Normans: Southern Italy in the Ninth and Tenth Centuries. University of Pennsylvania Press pp. 25–28.
- Rosemary Guiley, The Encyclopedia of Saints, (InfoBase Publishing, 2001), 208.
- William Tronzo. St. Peter's in the Vatican. Cambridge University Press. 2005. səh. 16. ISBN .
- Sobocinski, Melanie Grunow. Detroit and Rome. The Regents of the Univ of Michigan. 2005. səh. 77. ISBN .
- Garder, Helen; və b. Gardner's Art Through the Ages With Infotrac. Thomas Wadsworth. March 17, 2004. səh. 219. ISBN .
- Garder, Helen; və b. Gardner's Art Through the Ages With Infotrac. Thomas Wadsworth. March 17, 2004. səh. 619. ISBN .
- "Old Saint Peter's Basilica." Encyclopædia Britannica. 2006.
- Patetta, Federico. La figura del Bramante nel "Simia" d'Andrea Guarna (Italian). Roma: Accademia Nazionale dei Lincei. 1943.
Ədəbiyyat
- The Vatican: spirit and art of Christian Rome. New York: The Metropolitan Museum of Art. 1982. ISBN . (pp. 51–61)
- Weitzmann, Kurt, ed., Age of spirituality: late antique and early Christian art, third to seventh century, no. 581, 1979, Metropoliten muzeyi, New York,
Xarici keçidlər
- The Constantinian Basilica - Jose Ruysschaert tərəfinən yazılmış məqalə
- The Tomb of St Peter - kitabı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kohne Muqeddes Pyotr bazilikasi Vatikandaki Muqeddes Pyotr bazilikasinin yerinde IV XVI esrlerde movcud olmus bazilikadir Tarixi yerinde insa edilmis bazilikanin tikintisine imperator I Konstantinin hakimiyyeti dovrunde baslanilmisdir Kohne Muqeddes Pyotr bazilikasi adi XVI esrde yeni bazilikanin insa edilmesinden sonra iki binani bir birinden ferqlendirmek ucun istifade edilmisdir Kohne Muqeddes Pyotr bazilikasiAntica basilica di San Pietro in VaticanoMuqeddes Pyotr bazilikasinin 1450 ci ildeki gorunusunun tesvir edildiyi XIX esr resmi 37 ci ilde imperator Kaliqulanin emri ile ucaldilmis Vatikan obeliski sol terefde gorunur 41 54 08 sm e 12 27 12 s u Olke VatikanYerlesir Papa dovletiTikilme tarixi 326 333Uslubu Qedim Roma memarligiVeziyyeti yerinde Muqeddes Pyotr bazilikasi insa edilib Britannika Ensiklopediyasina esasen bazilikanin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixitexmini yerlesmesi ve sirk erazisinde kohne ve yeni Muqeddes Pyotr bazilikalarinin tutdugu erazi Bazilikanin insasina imperator I Konstantinin emri ile 318 322 ci iller arasinda baslanilmis ve insaat islerinin tamamlanmasi 30 il cekmisdir Sonraki on iki esr erzinde kilse tedricen muhum ehemiyyet qazanaraq yekun neticede Romanin en muhum ibadet yerine cevrilmisdir Adeten Roma papalarinin tacqoyma merasiminin kecirildiyi Muqeddes Pyotr kafedralinda 800 cu ilde Muqeddes Roma imperiyasinin imperatoru Boyuk Karlin tacqoyma merasimi kecirilmisdir 846 ci ilde bazilikani qaret ederek dagitmislar Ehtimal ki qaretciler Romanin zengin xezinelerinden xeberdar idiler Muqeddes Pyotr bazilikasi kimi bezi muqeddes ve muhum bazilikalar kenarda yerlesdileri ucun asan hedef idiler Bu bazilikalar zengin liturgiya qablari zinetli metallar ve qiymetli das qaslarla islenmis relikviariler ve illerle toplanmis muqeddes esyalarla dolu idi Neticede qaretciler adi bir kilseni yox muqeddes bir ziyaretgahi elan etmis oldular Hadiseden sonra Roma papasi sifarisi ile insa edildi ve kilsenin zerer cekmis yerleri bera olundu 1099 cu ilde Papa II Urbanin gosterisi ile aralarinda de oldugu kilse soveti cagirildi Diger movzularla yanasi dunyevi sexslerin kilseye odenis etmesi ve ya kilse xadimlerinden vergi teleb etmesinin qadagan edilmesi de muzakire edildi XV esrde kilse yarimdagilmis veziyyetde idi Papanin Avinyondan qayitmasindan sonra kilsenin berpasi muzakire edilmeye baslandi Leon Battista Alberti ve kilsenin berpa edilmesinde istirak ederek apsidani daha da yaxsilasdirmis ve ve trium fasadinda coxmeretebeli xeyirdua kursusu ucaltmis tikinti isleri fasilelerle yeni kilsenin insasi baslayana kimi davam etdirilmisdir Alberti bazilikanin iyrenc struktura malik olmasini qeyd ederek deyir Men Romadaki Muqeddes Pyotr bazilikasinda asagidaki xususiyyetleri gordum hedden artiq uzun ve hundur divarlar hec bir eyrilik olmadan fasilesiz das sirasi ile horulmusdu ki divarin dozumluyu temin edilsin lakin hec bir destek kontrforsundan istifade edilmemisdir Hundurluyune gore zeif olan divarlar coxsayli oyuqlar ve bosluqlarla daha da zeifledilmisdir Neticede davamli kulek artiq dicari 1 8 m 6 ft eye bilmisdir hec bir subhem yoxdur ki divarin ucmasi ucun kicik bir zerbe kifayetdir Papa evvelce kohne binanin qorunmasinin terefdari olsa da sonradan yeni bina insasina raziliq vermisdir Bir cox insanlar Papanin bu qerarina teeccublenmisdiler cunki kohne bina kilsenin Pyotrla elaqesinin davamligini simvolize edirdi Ilkin altar yeni insa edilecek binanin strukturunda saxlanilmali idi TesvirTipik bazilika dizaynina malik olan bina plan ve hundurluk baximindan ve Trirdeki oxsar olmaqla yunan roma mebedlerinden ferqlenirdi Konstantin Muqeddes Pyotrun mezarinin ustunde mebed insa etdirmek ucun coxlu sey gostermisdir qerb sahilinde yerlesen duzlesdirilmisdir Maraqlidir ki mebedin yeri qedim seher erazisine daxil olsa da altar qerbde yerlesirdi ve bazilikanin fasadi Romanin ozunden serqde idi Erken paqan mebedlerinden ferqli olaraq bazilikanin eksteryeri zengin bezedilmemisdi Kilse bir defeye 3 000 4 000 arasi ibadetcini qebul edecek hecme malik idi O bes dehlize genis merkezi nefe ve her terefden daha qedim paqan mebedine aid 21 sutunla ayrilmis iki kicik dehlize malik idi 110 metr 350 fut uzunluga malik bazilika latin xaci formasinda insa edilmis ve iki qatli tavanla ortulmusdu Daxilden taxta ile islenmis tavan 30 metr 100 fut hundurluye malik idi Cennet bagi kimi meshur olan atrium girisde olmaqla bes qapiya malik idi ve kilsenin esas hissesine aparirdi bu hisse binaya VI esrde elave edilmisdi Muqeddes Pyotr bazilikasinin altarinda bir nece istifade olunmusdu Eneneye gore Konstantin sutunlari Suleyman mebedinden goturerek kilseye bagislamisdi lakin ehtimal ki sutunlar serq kilsesinden idi Bernini yeni Muqeddes Pyotr altarini ortecek baldaxini hazirlayarken hemin sutunlarin dizaynindan istifade etmisdir Qedim sutunlarin sekkizi yeni bazilikanin insasi zamani istifade edilmisdir Jan Fuke Boyuk Karlin tacqoymasi arxa fonda Muqeddes Pyotr bazilikasinin interyeri Bazilikanin IV esr kesiminin tesvir edildiyi fresko Vatikan muzeyinde bazilikanin maketi Arnolfo Di Kambio terefinden XIII esrde bazilika ucun islenmis burunc Muqeddes Pyotr heykeli Mozaikalar Atriumdaki boyuk Navicella mozaikasi 1305 1313 Cotto terefinden islenmisdir Daxili heyete acilan qapi uzerindeki arkadadan yuxarida butov bir divari tutan neheng mozaika kardinal terefinden sifaris edilmisdir Mozaikada Muqeddes Pyotrun suda gezmesi tesvir edilib Bu qeyri adi senet eseri XVI esrde yeni bazilikanin insa edilmesi zamani esasen dagidilsa da bezi fraqmentleri dovrumuze catmisdir Navicella sozu herfi tercumede kicik gemi anlamini vermekle kompozisiyanin merkezinde duran ve yelkenleri firtinada sismis gemiye isaredir Deniz landsaftinin bu cur tebii tesviri yalniz qedim senet eserlerinden melum idi Nef tagla tamamlanir tagda ise Isaya bazilikanin modelini teqdim eden Konstantin ve Muqeddes Pyotrun tesvir edildiyi mozaika vardi 11 penceresi olan divarlarda Ehdi Etiq ve Ehdi Cedid movzularinda olan muxtelif hadiseler ve sexslerin tesvir edildiyi mozaikalar vardi VIII esre aid Epifaniya mozaikasinin qaliqlari Kohne Muqeddes Pyotr bazilikasinin orta esrler dekorasiyasinin en nadir numuneleridir Bu cox deyerli fraqment kilsesinin saxlanilir Bu qaliqlar qedim bazilikanin mozaikalarinin yuksek bedii deyerini subut edir Dayanmis tesvir edildiyi diger bir fraqment ise Florensiyadaki yan altarinda saxlanilir Cottonun Navicella mozaikasinin 1628 ci ile aid tam olculu kopyasi Maqlarin ibadeti mozaikasi Mater misericordie mozaikasi saxlanan mozaikaMezarlarB e 64 cu ilinde Muqeddes Pyotrun carmixa cekilerek edami ve defninden sonra bu yer muqeddes hesab edilmis ve hemise ziyaretgah kimi istifade olunmusdur Nufuzu getdikce artan kilse zamanla muxtelif heykeller mebeller ve murekkeb cilciraqlarla bezedilmis yan mezarlar ve altarlara ise daima yeni elaveler edilmisdir Bina tamamile papalar ve muqeddeslerin mezarlari ile dolu idi 1544 cu ilin sonlarinda yeni bazilikanin insasi zamani coxlu sayda bu cur sumukler askarlanmisdir Bazilikadaki mezarlarin eksri XVI XVII esrlerin insaat isleri zamani dagidilmisdir yalniz 846 ci ilde serasinler terefinden dagidilmis mezar saxlanmisdir Diger mezarlar ise qismen kohne kilsenin yerinde insa edilmis yeni kilseye qismen ise diger Roma kilselerine kocurulmusdur Qedim Roma katakombalarinin dasinmasi XIV esrde bas vermis iki yanginve Muqeddes Pyotr bazilikasinda heyata kecirilen yenidenqurma isleri papalarin mezarlarinin texminen yarisinin mehv olmasina sebeb olmusdur Buna gore de yeni Muqeddes Pyotr bazilikasinin esas memari olan Donato Bramante Mastro Ruinante adlandirilmisdir IstinadlarBoorsch Suzanne The Building of the Vatican The Papacy and Architecture The Metropolitan Museum of Art Bulletin 40 3 Winter 1982 1983 4 8 Marian Moffett Michael Fazio Lawrence Wodehouse A World History of Architecture 2nd edition 2008 pp 135 Davis Raymond The Lives of the Ninth Century Popes Liber pontificalis Liverpool University Press 1995 96 Barbara Kreutz 1996 Before the Normans Southern Italy in the Ninth and Tenth Centuries University of Pennsylvania Press pp 25 28 Rosemary Guiley The Encyclopedia of Saints InfoBase Publishing 2001 208 William Tronzo St Peter s in the Vatican Cambridge University Press 2005 seh 16 ISBN 0 521 64096 2 Sobocinski Melanie Grunow Detroit and Rome The Regents of the Univ of Michigan 2005 seh 77 ISBN 0 933691 09 2 Garder Helen ve b Gardner s Art Through the Ages With Infotrac Thomas Wadsworth March 17 2004 seh 219 ISBN 0 15 505090 7 Garder Helen ve b Gardner s Art Through the Ages With Infotrac Thomas Wadsworth March 17 2004 seh 619 ISBN 0 15 505090 7 Old Saint Peter s Basilica Encyclopaedia Britannica 2006 Patetta Federico La figura del Bramante nel Simia d Andrea Guarna Italian Roma Accademia Nazionale dei Lincei 1943 EdebiyyatThe Vatican spirit and art of Christian Rome New York The Metropolitan Museum of Art 1982 ISBN 0870993488 pp 51 61 Weitzmann Kurt ed Age of spirituality late antique and early Christian art third to seventh century no 581 1979 Metropoliten muzeyi New York ISBN 9780870991790Xarici kecidlerVikianbarda Kohne Muqeddes Pyotr bazilikasi ile elaqeli mediafayllar var The Constantinian Basilica Jose Ruysschaert terefinen yazilmis meqale The Tomb of St Peter kitabi