Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
Qobustan rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. 1990-cı ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarı ilə yaradılan yeni ərazi-inzibati vahidlərdən biridir. İnzibati mərkəzi Qobustan şəhəridir.
| Rayon | |
| Qobustan rayonu | |
|---|---|
|
| |
| Ölkə | |
| Daxildir | Dağlıq Şirvan |
| İnzibati mərkəz | Qobustan |
| İcra başçısı | Adil Məmmədov |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 8 oktyabr 1943, 24 aprel 1990 |
| Sahəsi |
|
| Hündürlük | 595 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | AZ-QOB |
| Telefon kodu | 150 |
| Poçt indeksi | 3700 |
| Avtomobil nömrəsi | 37 |
| Rəsmi sayt | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Etimologiyası
Qədim yaşayış mərkəzlərindən olan Qobustan Şirvan tarixi vilayətinin tərkibində olmuşdur. Qədim türk sözü olan "qobu" (qobi) — quru, susuz yer. ölkə, oba mənasnı daşıyır. Landşaftşünaslıda "qobu" quru və ya müvəqqəti su axan olan dərə, yarğan landşaflarına deyilir. Başqa mülahizələrə görə "qobu" sözünün bu məkana heç bir uyğunluğu yoxdur. O, müqqəddəs yer mənasında ərəbcə "qabustan’' sözündən yaranmışdır. Bu söz iki hecadan ibarət olub "Qabu" — Allaha yaxın. "stan" İSD məkan mənasını verir "Qabus- can" və ya "Qabistan" Allaha yaxın məkan deməkdir. Beləliklə, "Qabis- tan" çox müqəddəs ad və məna kəsb edir. Yaşlı və dindar insanların sözlərinə görə yay aylarında Qobustanın səmasında "ağ yol" uzanır. Bu "yol" Məkkəyə qədər "gedir". Keçmişdə Kəbəyə "Həcc Ziyarəti"nə gədənlər bundan kompas kimi istifadə edirmiş. Qobustan rayonunun mərkəzi olan Mərəzə qəsəbəsi Mərəz yaylasnın mərkəzində. magistral yolun kənarında yerləşir. Rəvayətlər sözu- nün dövrünün məşhur bir insanının ağır xəstə olan xannnmən burada şəfa tapmasmdan qaynaqlandınr. Digər versiyaya görə "mərəzə" sözü mərz" -sərhəd. hüdud, havaqovuşan sərhəd mənasnı verir.
Tarixi
Qobustan rayonu Azərbaycanın Şirvan tarixi vilayətinin rayonlarından biridir. Qobustan diyarı Böyük Qafqaz dağlarının şərq və cənub-şərq ətəklərində Azərbaycan Respublikasının şərq hissəsində yerləşir. Qobustan ərazisi tarixi-coğrafi məkan olmaqla qədim Şirvanın tarixi ərazisi Mingəçevirdən tutmuş Kür çayının böyük sol sahil torpaqları Dərbənd də daxil olmaqla Dərbənd Səddinə (qədim Dağıstana) kimi uzanmışdır. Elə buna görə də tarixi-coğrafi baxımdan Şirvan dedikdə Qobustan Şirvan ərazisi hesab edilməlidir. Lakin bununla yanaşı keçən əsr yazılı mənbələrində inzibati ərazi vahidi kimi Şamaxı qəzasının iki böyük nahiyəyə (sahəyə) ayrılması məlumdur. Bunlardan biri Qoşun sahəsi, digəri isə Qobustan sahəsi adlanmışdır.
Qobustan rayonu 1920–1930-cu illərdə Şamaxı qəzasının Mərəzə dairəsinin tərkibinə daxil olmuşdur. 1930-cu ildə Şamaxı rayonu təşkil edildikdə Mərəzə də onun tərkibində olmuşdur. Qobustan rayonu 8 oktyabr 1943-cü il tarixində Mərəzə rayonu adı ilə təşkil olunmuşdur. 4 dekabr 1956-cı il tarixində ərazisinin bir hissəsi hesabına Xızı rayonu təşkil edilmişdir. 4 dekabr 1959-cu il tarixində Mərəzə rayonu ləğv edilmiş, ərazisi isə Şamaxı rayonuna birləşdirilmişdir. 24 aprel 1990-cı il tarixində müstəqil Qobustan rayonu təşkil edilmişdir.
1893-cü ildə neftin xaricə nəqli üçün yaradılmış Duvannı stansiyası asasında formalaşmışdır. Azərbaycan neftinin xaricə ilk ixracı 1901-ci ildə bu stansiyadan həyata keçirilmişdir. 1950–54-cü illərdə Səngəçal, Çeyildağ, Ələt və Atbulaq qəsəbələri əsasında Duvannı rayonu yaradilmış, 1956-cı ildə yenidən Molotov (indiki Qaradağ) rayonuna birləşdirilmişdir.
Coğrafi mövqeyi
Qobustan rayonu Şamaxıdan şərq tərəfdə, Bakıdan 101 km aralıda yerləşir. Azərbaycanın müasir fiziki-coğrafi bölgəsinə əsasən Qobustan özlüyündə ayrıca bir fiziki-coğrafi sahə (rayon) kimi qeyd edilir. Qobustan fiziki-coğrafi ərazisi şimaldan Baş Qafqaz silsiləsinin suayırıcı cənub yamacı Kürəkçi dağın (527 m) suayırıcı ilə Altıağac kəndinin cənubundan keçir.
Qərbdə Baş Qafqaz suayırıcı üzərindən Altıağac yanından başlayaraq Aladaş yaylası, Xilmilli (Xiləmilli) və Pirsaat çayının sol qolu Acıdərə çayla uzanaraq cənubunda Pirsaat çayının yatağı ilə davam edərək Səba düzünə çıxdıqdan sonra Hərəmi sıra dağlarının suayırıcı ilə Kiçik Hərəmi və Mişov dağ istiqamətində Ələt burnundan Xəzər dənizi ilə qovuşur. Şərq sərhəddi Xəzər dənizi, Abşeron yarımadasında Yasamal dərəsi Ceyrankeçməz çökəkliyi istiqamətində uzanır. Qobustan qərbdən şərqə 80 km, şimaldan cənuba 100 km məsafədə uzanır. Ümumiyyətlə fiziki-coğrafi sahə olmaqla Qobustan ərazisinin bir qismi Xızı, Abşeron, Qaradağ, Hacıqabul inzibati rayonlarına daxil olmaqla yanaşı onun əsas hissəsi (1369,4 km2 ) 24 aprel 1990-cı ildə yaradılmış Qobustan inzibati rayonuna daxildir.
Qobustan inzibati rayonunun ərazisi az istisna olmaqla keçmiş Mərəzə inzibati rayonunun ərazisinə uyğun gəlir. Onun şimal sərhəddi Şamaxı rayonu ərazisində Taxtayaylaq sistemi, şimal-şərqdən Xızı inzibati rayonu Çingil çayı boyu uzanaraq Cəngi kəndinin az şərqdə, şərqdə və cənub-şərqdən Abşeron inzibati rayonu, cənubdan kiçik bir məsafədə (6 km) Hacıqabul inzibati rayonu, cənub-qərbdən, qərbdən və şimal-qərbdən Şamaxı inzibati rayonları ilə sərhədlənir. Təxmini şimaldan cənuba 51 km, qərbdən şərqə isə 45 km məsafədə uzanır.
Relyefi
Qobustan rayonu Azərbaycamn şərqinin alçaq dağlıq sahəsində, Böyük Qafqazın cənub-şərq qurtaracağında yerləşir. Şimalda Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacı, qərbdə Pirsaat çayı və onun qolu Acıdərə çayı, Aladaş yaylası, cənubda Girdədağ (648 m). Hərəmi (300 m) və Mişov dağlan (paiçıq vulkanı), şərqdə Süngürdağ (676 m), Keçiqaya (641 m) və Böyük Siyaku (786 m) kimi alçaq dağlar ilə hüdudlanır. Ərazinin orta hündürlüyü 600 – 700 m, maksimal hündürlüyu isə 1500 m-dir. Şimalda Baş Qafqaz sisiləsinin qolları olan Aladaş, Kəmçi, Taxtayaylaq silsilələri (Gümbüdağ 1286 m, Kətandağ 980 m, Yurtandağ 898 m) ycrləşir Qərb Sündü, Nabur, Mərəzə silsilələri ilə əhatə olunur, Mərkəzdə Ceyran keçməz depressiyası (çöl ərazilərdo 150 mm və daha azdır. Zirvələri şimal — şərqdə Quşludağ (1421 m), Quşudağ (1368 m), Arpa- bulaq (1356 m), şərqdə Şeşni-şeytan (1241 m), şimalda Gümbüdağ (1286 m) zirvələridir.
Qobustanda ərazinin relyefi – dərələr, yarğanlar, qayalar, toponimik şəkildə öz əksini tapmışdır. Bu yerlərin baharı çox gözəl olur – lalələr, çobanyastığı, qaymaqçiçəyi gül açır. Qobustan relyef formalarının əmələgəlməsində küləklərin, yağıntıların palçıq vulkanlarının rolu böyükdür. Qobustan relyefinin öyrənilməsi ümumi Qobustan ərazisi daxilində tədqiqatçıların diqqətindən kənarda qalmamış, onun tərkibində araşdırılmışdır. Qobustan rayon ərazisi cənub-şərqə doğru meyillidir. Ərazi oroqrafiyasına görə dağlıq yayla tənəli öndağ, düzənliklər olmaqla üç yerə bölünür. Dağlıq yayla Qobustanın şimal-qərb hissəsini əhatə edir. Bura dərin dərələrə parçalanmış düzən (penplen) səthli dağlıq sahələridir. Cənub-şərqə doğru alçalaraq yastı düzənliklər mövcuddur. Üçüncüsü, dördüncü dövrlərin yumşaq çöküntü süxurlarından ibarət olduqlarına eroziyaya daha çox məruz qalıb yuyulub aşınaraq yarğan və dərələrin inkişafına səbəb olmuşdur. Acıdərə yaxınlığında dağlarda gil karstı inkişaf etmişdir. Buna görə də tipik karst landşaftı yayılmışdır. Belə karstı sahələr Pirsaat çaylı göl qolları, Acıdərə çaylı, Zəngi dərə (Qapçı) çay arasında bedlend (yararsız) psevda-karst (yalançı karst) inkişaf etmişdir.
Sumqayıt, Ceyrankeçməz çay dərələrində sürüşmə hadisələri yayılmışdır. Öndağ şərq cənub-şərq hissələrini əhatə edir. Burada palçıq vulkanları geniş yayılmışdır, gil karst relyefi müşahidə edilir. Düzən Qobustan isə inzibati rayonunun ərazisindən kənarda-cənubdadır. Qobustan relyef formalarının əmələgəlməsində küləklərin, yağıntıların palçıq vulkanlarının rolu böyükdür. Palçıq vulkanları relyefdə xüsusi xarakterə malikdir. Rayon ərazisində Cəyirli, Şorsulu, Kolanı, Şeyxsərli, Qoduq qıran və s. palçıq vulkanları vardır.
Rayon ərazisində Sündü, Mərəzə, Pirdirəki, Qılıcan, Yacvanı, Gicəki, Qarpızlı yaylaları, Şaiblər, Qaiblər, Böyük Gicəki, Şəmşəddin, Sunqur, Bayanata, Girdə və s. yüksəklikləri qeyd etmək olar. Geoloji baxımdan Qobustanda məhsuldar qat neft və qazla zəngindir. Bunların təbii göstəriciləri palçıq vulkanlarıdır. Qobustanda da təbii halda Nabur, Hilmilli (Xilmilli), Cəyirli Şorsulu, Ərəbqədim, Şeyxzərli, Kolanı və s. palçıq vulkanlarında təzahür edir.
Təbiəti
Qobustanın torpaq örtüyü müxtəlifdir. Şərq hissədə boz, qonur şorakətli, şimal-qərbdə şabalıdı torpaqlar yayılmışdır. Qobustan adi görünüşündən fərqli olaraq bitki örtüyü ilə zəngindir. Azərbaycandakı 4000 bitki növündən 470 növünə burada təsadüf olunur. Əksəriyyəti çiçəkli bitkilərdir. Məsələn, şoran tipli yovşan, qarağan, kəngiz, xoruzgülü, qanqal, ölgürgən qayıq çiçək, baldırğan, əngiran, gülxətmi, əsmə çiçək və s. kserofit bitkilər yayılmışdır.
Quraqlığa davamlı kollar-nar, murdarça, iydə, əncir, qaramıx, itburnu, quş üzümü və başqa da vardır. Onu da qeyd edək ki, belə kolluqlar daşlı qayalarda bitməyə uyğunlaşmışlar. Çünki kiçik şehənəm yağıntılardan daşlar üzərinə düşən su damcılarından asanlıqla qidalana bilərlər.
Heyvanlar aləmi yoxsuldur. Vaxtı ilə burda geniş yayılmış məməlilərdən Ceyranın yer adlarında izi qalmışdır (Ceyran bulağı, Ceyran nohuru, Ceyrankeçməz çayı və.s). Vaxtı ilə kaftar və.b heyvanlar yaşamışdır. Lakin onun nəsli kəsilmişdir. Hazırda canavar , çaqqal, tülkü, porsuq, dovşan, sürünənlərin isə müxtəlif zəhərli növləri (ilan, kərtənkələ)kirpi, bağa və müxtəlif növ quşlar mövcuddur.
Ərazi Respublikanın ən seyrək çay şəbəkəsinə malikdir. Çaylann mənbəlori müxtəlif yüksəkliklərdədir: Pirsaat, Qozluçay, Ceyrankcçməz. Gilgil çay, Cəngiçay, Sumqayıt çaydır. Pirsaat başlanğıcını Böyük Qafqazın şərq kənarından (2400 m) götürün Sumqayıt çay öz mənbəyini 2000 m yüksəklikdən (Gülümdostu dağı) alı. Ceyran keçməz Ərəb-Şahverdi kəndi yaxınlığından (800 m) başlayaraq Sanqaçal stansiyası yaxılığında Xəzərə tökülür. Gilgilçay Gülümdəstu dağnın yamacından (1980 m) başlayır. Xilmilli, Nabur, Sündü, Cəyirii, Çalov, Təklə, Çuxah kəndlori miniral bulaqlarla zəngindir.
Ərazinin torpaqdan, əsasən, şabalıdı var açıq-şabalıdı, boz-qonur, şorakətvari boz qonur torpaqlardır. Geniş otlaqlara malik Qobustan Azərbaycanm əsas qışlaqlarındandır. Mülayim isti yanmsahra və quru çöl iqlimi üslünlük təşkil edir. Şimalda iqlimi mülayim istidir. Yanvarda orda temperatur −1.5 C-dan 3 °C yüksək, iyulda 27 °C -dəkdir. İllik yağıntı şimal-qərbdə toqr. 500 mm, cənub-şərqdə 150 mm və daha azdır. Dağ kserofitlori, yanmsəhra və quru bozqır bitkibri geniş yer eutur. Heyvanlar: tülkü, canavar, boz dovşan, adi çölsiçanı, ilan, kərtənkələ və s. Quşlar: kəklik, göyərçin və s.
İqlimi
Rayonun iqlimi əsas etibarilə yarımsəhra iqlimidir.
Ərazisi
Qobustan rayonunun əhalisi 01.01.2014-cü il tarixə 43125 nəfərdir. Qobustan rayonu ərazisində 1 şəhər, 1 qəsəbə və 31 kənd mövcuddur. Əhalinin 21519 nəfəri kişilər, 21606 nəfərini isə qadınlar təşkil edir. Şəhər əhalisinin sayı 8329 nəfər, kəndlərdə yaşayanları sayı 34796 nəfərdir.
İri yaşayış məntəqələri
Mərkəzi Qobustan şəhəridir. Rayonda 1 şəhər, 1 qəsəbə, 15 kənd ərazi dairəsi, 31 kənd yaşayış məntəqəsi vardır.
Əhalisi
Əhalinin sayı 1 yanvar 2009-cu ilin məlumatları əsasında:
| Ərazi | Cəmi | Kişi | Qadın | |||
| nəfər | faiz | nəfər | faiz | nəfər | faiz | |
| Qobustan rayonu | 40112 | 100,0 | 19879 | 100,0 | 20233 | 100,0 |
| Şəhər əhalisi | 8086 | 20,16 | 4064 | 20,44 | 4022 | 19,88 |
| Kənd əhalisi | 32026 | 79,84 | 15815 | 79,56 | 16211 | 80,12 |
Tanınmışları
Alim Qasımov-Azərbaycanlı xanəndə.
Mirabbas Qasımov-akademik.
İlqar Məmmədov-riyaziyyat üzrə elmlər doktoru, AMEA-nın professoru, laboratoriya rəhbəri.
İqtisadi xarakteristikası
Rayonda əkinçilik ənənəvi sahələrdən biridir. Rayon öz əhalisini maksimum səviyyədə taxılla təmin edir. Belə ki, hər il adam başına müntəzəm olaraq 1 tondan artıq taxıl istehsal olunur. Taxılçılıq əsasən dəmyə şəraitində becərilir.
Rayon ərazisində Cəyirli, Şorsulu, Kolanı, Şeyxsərli, Qoduq qıran və s. palçıq vulkanları vardır. Rayonda müxtəlif tikinti materialları ehtiyatı (əhəngdaşı, qum, çınqıl), sənaye əhəmiyyətli gillər, vulkan külü, gips, şist və s. ehtiyatı vardır. Rayonda əkinçilik ənənəvi sahələrdən biridir. Rayon öz əhalisini maksimum səviyyədə taxılla təmin edir. Taxılçılıq əsasən dəmyə şəraitində becərilir. Şimalda Meysəri (Haçaqaya d., 1241 m) və Yurtandağ silsilələri (Yurtandağ d., 898 m), mərkəzdə Mərəzə yaylası, Gicəki tirəsi (Gicəki d., 1047 m) əsas oroqrafik vahidlərdir. Neft, təbii qaz, yanar şist yataqları, tikinti materialları, çoxlu bulaqlar və palçıq vulkanları vardır.
Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri
Maddi-mədəni irsi
Qobustanda ən maraqlı və turistlər üçün cəlbedici obyekt şəhərin yaxınlığındakı dərədə, kəndində yerləşən mağara labirintləridir. (kürələr). Burada xalq arasında "layan qaya" deyilən çox orijinal bir təbii hadisəni müşahidə etmək mümkündür. Rəvayətə görə Bu qayadan axan "gözyaşları" əsgər oğlanları həlak olmuş ananın gözyaşlarıdır. Mağaralar orta əsrlərdə Azərbaycanda tayfa müharibələri və yadelli işğalçıların basqınları baş verərkən süni yolla genişləndirilmiş və yaşayış üçün uyğunlaşdırılmış təbii qalereyalar sistemidir.
İstinadlar
- Ведомости Верховного Совета СССР. № 1 (868), 1957 г.
- Ведомости Верховного Совета СССР. № 50 (982), 1959 г.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-10-27.
- Məmmədov R. M. Azərbaycanda landşaft və planlaşdırması. Bakı:Elm 2009
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qobustan deqiqlesdirme Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin Qobustan rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi 1990 ci ilde Azerbaycan SSR Ali Sovetinin qerari ile yaradilan yeni erazi inzibati vahidlerden biridir Inzibati merkezi Qobustan seheridir RayonQobustan rayonu40 32 06 sm e 48 55 16 s u Olke AzerbaycanDaxildir Dagliq SirvanInzibati merkez QobustanIcra bascisi Adil MemmedovTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 oktyabr 1943 24 aprel 1990Sahesi 1 369 4 km Hundurluk 595 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 46 871 nef 2019 Reqemsal identifikatorlarISO kodu AZ QOBTelefon kodu 150Poct indeksi 3700Avtomobil nomresi 37Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarEtimologiyasiQedim yasayis merkezlerinden olan Qobustan Sirvan tarixi vilayetinin terkibinde olmusdur Qedim turk sozu olan qobu qobi quru susuz yer olke oba menasni dasiyir Landsaftsunaslida qobu quru ve ya muveqqeti su axan olan dere yargan landsaflarina deyilir Basqa mulahizelere gore qobu sozunun bu mekana hec bir uygunlugu yoxdur O muqqeddes yer menasinda erebce qabustan sozunden yaranmisdir Bu soz iki hecadan ibaret olub Qabu Allaha yaxin stan ISD mekan menasini verir Qabus can ve ya Qabistan Allaha yaxin mekan demekdir Belelikle Qabis tan cox muqeddes ad ve mena kesb edir Yasli ve dindar insanlarin sozlerine gore yay aylarinda Qobustanin semasinda ag yol uzanir Bu yol Mekkeye qeder gedir Kecmisde Kebeye Hecc Ziyareti ne gedenler bundan kompas kimi istifade edirmis Qobustan rayonunun merkezi olan Mereze qesebesi Merez yaylasnin merkezinde magistral yolun kenarinda yerlesir Revayetler sozu nun dovrunun meshur bir insaninin agir xeste olan xannnmen burada sefa tapmasmdan qaynaqlandinr Diger versiyaya gore mereze sozu merz serhed hudud havaqovusan serhed menasni verir TarixiQobustan rayonu Azerbaycanin Sirvan tarixi vilayetinin rayonlarindan biridir Qobustan diyari Boyuk Qafqaz daglarinin serq ve cenub serq eteklerinde Azerbaycan Respublikasinin serq hissesinde yerlesir Qobustan erazisi tarixi cografi mekan olmaqla qedim Sirvanin tarixi erazisi Mingecevirden tutmus Kur cayinin boyuk sol sahil torpaqlari Derbend de daxil olmaqla Derbend Seddine qedim Dagistana kimi uzanmisdir Ele buna gore de tarixi cografi baximdan Sirvan dedikde Qobustan Sirvan erazisi hesab edilmelidir Lakin bununla yanasi kecen esr yazili menbelerinde inzibati erazi vahidi kimi Samaxi qezasinin iki boyuk nahiyeye saheye ayrilmasi melumdur Bunlardan biri Qosun sahesi digeri ise Qobustan sahesi adlanmisdir Qobustan rayonu 1920 1930 cu illerde Samaxi qezasinin Mereze dairesinin terkibine daxil olmusdur 1930 cu ilde Samaxi rayonu teskil edildikde Mereze de onun terkibinde olmusdur Qobustan rayonu 8 oktyabr 1943 cu il tarixinde Mereze rayonu adi ile teskil olunmusdur 4 dekabr 1956 ci il tarixinde erazisinin bir hissesi hesabina Xizi rayonu teskil edilmisdir 4 dekabr 1959 cu il tarixinde Mereze rayonu legv edilmis erazisi ise Samaxi rayonuna birlesdirilmisdir 24 aprel 1990 ci il tarixinde musteqil Qobustan rayonu teskil edilmisdir 1893 cu ilde neftin xarice neqli ucun yaradilmis Duvanni stansiyasi asasinda formalasmisdir Azerbaycan neftinin xarice ilk ixraci 1901 ci ilde bu stansiyadan heyata kecirilmisdir 1950 54 cu illerde Sengecal Ceyildag Elet ve Atbulaq qesebeleri esasinda Duvanni rayonu yaradilmis 1956 ci ilde yeniden Molotov indiki Qaradag rayonuna birlesdirilmisdir Cografi movqeyiRayonda kulek turbinleri Qobustan rayonu Samaxidan serq terefde Bakidan 101 km aralida yerlesir Azerbaycanin muasir fiziki cografi bolgesine esasen Qobustan ozluyunde ayrica bir fiziki cografi sahe rayon kimi qeyd edilir Qobustan fiziki cografi erazisi simaldan Bas Qafqaz silsilesinin suayirici cenub yamaci Kurekci dagin 527 m suayirici ile Altiagac kendinin cenubundan kecir Qerbde Bas Qafqaz suayirici uzerinden Altiagac yanindan baslayaraq Aladas yaylasi Xilmilli Xilemilli ve Pirsaat cayinin sol qolu Acidere cayla uzanaraq cenubunda Pirsaat cayinin yatagi ile davam ederek Seba duzune cixdiqdan sonra Heremi sira daglarinin suayirici ile Kicik Heremi ve Misov dag istiqametinde Elet burnundan Xezer denizi ile qovusur Serq serheddi Xezer denizi Abseron yarimadasinda Yasamal deresi Ceyrankecmez cokekliyi istiqametinde uzanir Qobustan qerbden serqe 80 km simaldan cenuba 100 km mesafede uzanir Umumiyyetle fiziki cografi sahe olmaqla Qobustan erazisinin bir qismi Xizi Abseron Qaradag Haciqabul inzibati rayonlarina daxil olmaqla yanasi onun esas hissesi 1369 4 km2 24 aprel 1990 ci ilde yaradilmis Qobustan inzibati rayonuna daxildir Qobustan inzibati rayonunun erazisi az istisna olmaqla kecmis Mereze inzibati rayonunun erazisine uygun gelir Onun simal serheddi Samaxi rayonu erazisinde Taxtayaylaq sistemi simal serqden Xizi inzibati rayonu Cingil cayi boyu uzanaraq Cengi kendinin az serqde serqde ve cenub serqden Abseron inzibati rayonu cenubdan kicik bir mesafede 6 km Haciqabul inzibati rayonu cenub qerbden qerbden ve simal qerbden Samaxi inzibati rayonlari ile serhedlenir Texmini simaldan cenuba 51 km qerbden serqe ise 45 km mesafede uzanir Relyefi Qobustan rayonu Azerbaycamn serqinin alcaq dagliq sahesinde Boyuk Qafqazin cenub serq qurtaracaginda yerlesir Simalda Bas Qafqaz silsilesinin cenub yamaci qerbde Pirsaat cayi ve onun qolu Acidere cayi Aladas yaylasi cenubda Girdedag 648 m Heremi 300 m ve Misov daglan paiciq vulkani serqde Sungurdag 676 m Keciqaya 641 m ve Boyuk Siyaku 786 m kimi alcaq daglar ile hududlanir Erazinin orta hundurluyu 600 700 m maksimal hundurluyu ise 1500 m dir Simalda Bas Qafqaz sisilesinin qollari olan Aladas Kemci Taxtayaylaq silsileleri Gumbudag 1286 m Ketandag 980 m Yurtandag 898 m ycrlesir Qerb Sundu Nabur Mereze silsileleri ile ehate olunur Merkezde Ceyran kecmez depressiyasi col erazilerdo 150 mm ve daha azdir Zirveleri simal serqde Qusludag 1421 m Qusudag 1368 m Arpa bulaq 1356 m serqde Sesni seytan 1241 m simalda Gumbudag 1286 m zirveleridir Qobustanda erazinin relyefi dereler yarganlar qayalar toponimik sekilde oz eksini tapmisdir Bu yerlerin bahari cox gozel olur laleler cobanyastigi qaymaqciceyi gul acir Qobustan relyef formalarinin emelegelmesinde kuleklerin yagintilarin palciq vulkanlarinin rolu boyukdur Qobustan relyefinin oyrenilmesi umumi Qobustan erazisi daxilinde tedqiqatcilarin diqqetinden kenarda qalmamis onun terkibinde arasdirilmisdir Qobustan rayon erazisi cenub serqe dogru meyillidir Erazi oroqrafiyasina gore dagliq yayla teneli ondag duzenlikler olmaqla uc yere bolunur Dagliq yayla Qobustanin simal qerb hissesini ehate edir Bura derin derelere parcalanmis duzen penplen sethli dagliq saheleridir Cenub serqe dogru alcalaraq yasti duzenlikler movcuddur Ucuncusu dorduncu dovrlerin yumsaq cokuntu suxurlarindan ibaret olduqlarina eroziyaya daha cox meruz qalib yuyulub asinaraq yargan ve derelerin inkisafina sebeb olmusdur Acidere yaxinliginda daglarda gil karsti inkisaf etmisdir Buna gore de tipik karst landsafti yayilmisdir Bele karsti saheler Pirsaat cayli gol qollari Acidere cayli Zengi dere Qapci cay arasinda bedlend yararsiz psevda karst yalanci karst inkisaf etmisdir Sumqayit Ceyrankecmez cay derelerinde surusme hadiseleri yayilmisdir Ondag serq cenub serq hisselerini ehate edir Burada palciq vulkanlari genis yayilmisdir gil karst relyefi musahide edilir Duzen Qobustan ise inzibati rayonunun erazisinden kenarda cenubdadir Qobustan relyef formalarinin emelegelmesinde kuleklerin yagintilarin palciq vulkanlarinin rolu boyukdur Palciq vulkanlari relyefde xususi xaraktere malikdir Rayon erazisinde Ceyirli Sorsulu Kolani Seyxserli Qoduq qiran ve s palciq vulkanlari vardir Rayon erazisinde Sundu Mereze Pirdireki Qilican Yacvani Giceki Qarpizli yaylalari Saibler Qaibler Boyuk Giceki Semseddin Sunqur Bayanata Girde ve s yukseklikleri qeyd etmek olar Geoloji baximdan Qobustanda mehsuldar qat neft ve qazla zengindir Bunlarin tebii gostericileri palciq vulkanlaridir Qobustanda da tebii halda Nabur Hilmilli Xilmilli Ceyirli Sorsulu Erebqedim Seyxzerli Kolani ve s palciq vulkanlarinda tezahur edir Tebieti Qobustanin torpaq ortuyu muxtelifdir Serq hissede boz qonur soraketli simal qerbde sabalidi torpaqlar yayilmisdir Qobustan adi gorunusunden ferqli olaraq bitki ortuyu ile zengindir Azerbaycandaki 4000 bitki novunden 470 novune burada tesaduf olunur Ekseriyyeti cicekli bitkilerdir Meselen soran tipli yovsan qaragan kengiz xoruzgulu qanqal olgurgen qayiq cicek baldirgan engiran gulxetmi esme cicek ve s kserofit bitkiler yayilmisdir Quraqliga davamli kollar nar murdarca iyde encir qaramix itburnu qus uzumu ve basqa da vardir Onu da qeyd edek ki bele kolluqlar dasli qayalarda bitmeye uygunlasmislar Cunki kicik sehenem yagintilardan daslar uzerine dusen su damcilarindan asanliqla qidalana bilerler Heyvanlar alemi yoxsuldur Vaxti ile burda genis yayilmis memelilerden Ceyranin yer adlarinda izi qalmisdir Ceyran bulagi Ceyran nohuru Ceyrankecmez cayi ve s Vaxti ile kaftar ve b heyvanlar yasamisdir Lakin onun nesli kesilmisdir Hazirda canavar caqqal tulku porsuq dovsan surunenlerin ise muxtelif zeherli novleri ilan kertenkele kirpi baga ve muxtelif nov quslar movcuddur Erazi Respublikanin en seyrek cay sebekesine malikdir Caylann menbelori muxtelif yuksekliklerdedir Pirsaat Qozlucay Ceyrankccmez Gilgil cay Cengicay Sumqayit caydir Pirsaat baslangicini Boyuk Qafqazin serq kenarindan 2400 m goturun Sumqayit cay oz menbeyini 2000 m yukseklikden Gulumdostu dagi ali Ceyran kecmez Ereb Sahverdi kendi yaxinligindan 800 m baslayaraq Sanqacal stansiyasi yaxiliginda Xezere tokulur Gilgilcay Gulumdestu dagnin yamacindan 1980 m baslayir Xilmilli Nabur Sundu Ceyirii Calov Tekle Cuxah kendlori miniral bulaqlarla zengindir Erazinin torpaqdan esasen sabalidi var aciq sabalidi boz qonur soraketvari boz qonur torpaqlardir Genis otlaqlara malik Qobustan Azerbaycanm esas qislaqlarindandir Mulayim isti yanmsahra ve quru col iqlimi uslunluk teskil edir Simalda iqlimi mulayim istidir Yanvarda orda temperatur 1 5 C dan 3 C yuksek iyulda 27 C dekdir Illik yaginti simal qerbde toqr 500 mm cenub serqde 150 mm ve daha azdir Dag kserofitlori yanmsehra ve quru bozqir bitkibri genis yer eutur Heyvanlar tulku canavar boz dovsan adi colsicani ilan kertenkele ve s Quslar keklik goyercin ve s Iqlimi Rayonun iqlimi esas etibarile yarimsehra iqlimidir ErazisiQobustan rayonunun ehalisi 01 01 2014 cu il tarixe 43125 neferdir Qobustan rayonu erazisinde 1 seher 1 qesebe ve 31 kend movcuddur Ehalinin 21519 neferi kisiler 21606 neferini ise qadinlar teskil edir Seher ehalisinin sayi 8329 nefer kendlerde yasayanlari sayi 34796 neferdir Iri yasayis menteqeleriMerkezi Qobustan seheridir Rayonda 1 seher 1 qesebe 15 kend erazi dairesi 31 kend yasayis menteqesi vardir EhalisiEsas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Ehalinin sayi 1 yanvar 2009 cu ilin melumatlari esasinda Erazi Cemi Kisi Qadinnefer faiz nefer faiz nefer faizQobustan rayonu 40112 100 0 19879 100 0 20233 100 0Seher ehalisi 8086 20 16 4064 20 44 4022 19 88Kend ehalisi 32026 79 84 15815 79 56 16211 80 12TaninmislariAlim Qasimov Azerbaycanli xanende Mirabbas Qasimov akademik Ilqar Memmedov riyaziyyat uzre elmler doktoru AMEA nin professoru laboratoriya rehberi Iqtisadi xarakteristikasiRayonda ekincilik enenevi sahelerden biridir Rayon oz ehalisini maksimum seviyyede taxilla temin edir Bele ki her il adam basina muntezem olaraq 1 tondan artiq taxil istehsal olunur Taxilciliq esasen demye seraitinde becerilir Rayon erazisinde Ceyirli Sorsulu Kolani Seyxserli Qoduq qiran ve s palciq vulkanlari vardir Rayonda muxtelif tikinti materiallari ehtiyati ehengdasi qum cinqil senaye ehemiyyetli giller vulkan kulu gips sist ve s ehtiyati vardir Rayonda ekincilik enenevi sahelerden biridir Rayon oz ehalisini maksimum seviyyede taxilla temin edir Taxilciliq esasen demye seraitinde becerilir Simalda Meyseri Hacaqaya d 1241 m ve Yurtandag silsileleri Yurtandag d 898 m merkezde Mereze yaylasi Giceki tiresi Giceki d 1047 m esas oroqrafik vahidlerdir Neft tebii qaz yanar sist yataqlari tikinti materiallari coxlu bulaqlar ve palciq vulkanlari vardir Medeniyyet tehsil ve sehiyye muessiseleriMaddi medeni irsiQobustanda en maraqli ve turistler ucun celbedici obyekt seherin yaxinligindaki derede kendinde yerlesen magara labirintleridir kureler Burada xalq arasinda layan qaya deyilen cox orijinal bir tebii hadiseni musahide etmek mumkundur Revayete gore Bu qayadan axan gozyaslari esger oglanlari helak olmus ananin gozyaslaridir Magaralar orta esrlerde Azerbaycanda tayfa muharibeleri ve yadelli isgalcilarin basqinlari bas vererken suni yolla genislendirilmis ve yasayis ucun uygunlasdirilmis tebii qalereyalar sistemidir IstinadlarVedomosti Verhovnogo Soveta SSSR 1 868 1957 g Vedomosti Verhovnogo Soveta SSSR 50 982 1959 g Arxivlenmis suret 2021 06 08 tarixinde Istifade tarixi 2009 10 27 Memmedov R M Azerbaycanda landsaft ve planlasdirmasi Baki Elm 2009Xarici kecidlerhttp www turkel aq org 2012 05 14 yasin turksoy qobustan qayaustu tesvirleri haqqinda dusunceler Hemcinin baxQobustan Cengicay Dovlet Tebiet Yasaqligi Cardaqzaga yasayis yeri