Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Klipperton adası (Şəhvət adası) (fr. Île de Clipperton və ya fr. Île de la Passion; isp. Isla Clipperton; ing. Clipperton Island) — mərcandan təşkil olunmuş atoll, Sakit okeanın şərqində yerləşir. Kosta-Rikadan qərbdə qərarlaşır. Fransa Dənizaşırı Bölgələr Birliyi ərazisinə daxildir. 21 fevral 2007-ci ilə qədər Fransız Polineziyasının tərkibində olmuşdur. Hazırda isə bir başa Fransa tərəfindən idarə edilir.
| Klipperton adası | |
|---|---|
| fr. Île de Clipperton | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 9 km² |
| Hündür nöqtəsi | 29 m |
| Əhalisi | 0 nəfər (2012-ci il) |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Fransa |
| Akvatoriya | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiyası
Klipperton Meksika sahillərində yerləşən Akapulo şəhərindən 1280 aralıda yerləşir. Ona ən yaxın quru parçası Revilya-Xixedo arxipelaqına daxil olan . Onlar arasında məsafə 945 km-dir. Laqunla birlikdə sahəsi 9 km²-dir (1,7 km² quru sahəsi).
Ada əhəng daşından təşkil olunmuşdur. Onu tam olaraq atoll adlandırmaq olmaz. Onun cənub-şərqində vulkanik mənçəlli qaya vardır. Qaya 29 metr hündürlüyə malikdir. Bu həm də adanın ən hündür zirvəsidir. Bu kiçik qaya adanın ekologiysına təsir göstərmir.
Mərcandan təşkil olunmuş atollun daxilində laqun vardır. Quru parçası laqunu okeandan ayırır. Atollun ən enli hissəsi 4 km, Sahil xəttinin uzunluğu isə 12 km-dir. Adanın ən enli hissəsi şimal-qərbdə yerləşir. Orta eni 2 km-dir. Orta hündürlüyü isə 4 metrdir. Okean hissədə
Okean hissədən ada riflə ətatələnmişdir. Ada okean sahili istiqamətdən hır hansı çıxıntıya sahib deyildir.
Tərk edilmiş yaşayış yeri və kokos palmasının əkildiyi ərazi adanın cənub-qərbində, Pens buxtası (fr. Baie de la Pince) sahilində yerləşir.
Ada daxilində yerləşən laqun kifayət qədər dərindir. Bəzi hissələrdə dərinlik 22–43 metr arası təşkil edir. Bir dərinliyi ölçmək mümkün olmamışdır. Buna səbəb sulfat turşusudur. Laquna balıq daxil olmur.
Adanınn iqlimi tropikdir. Mövsümdən asılı olaraq dəniz çalxalanmaları müşahidə edilir. Tropik siklonlar adada avqust, sentyabr və oktyabr ayları müşahidə edilir. Klippertonda orta aylıq temperatur nadir hallarda + 26,7 °C aşağı düşür. İyunda temperatur + 28 °C qədər artır. Geçə və gündüz arasında temperatur aplitudu böyük deyildir. Ekvadtora yaxın olması səbəbindən təzyiq aşağıdır. Tropik siklonlar səbəbindən burada fırtınalar adi haldır. Mövsümü yağışlar maydan oktyabra kimi davam edir.
Bitki örtüyü
Hal-hazırda ada bitki örtüyündən məhrumdur. Buna bənzər hadisə XIX əsrin ikinci yarısında da yaşanırdı. Adanın Meksika tərəfindən ələ keçililməsi nəticəsində XX əsrin əvvəllərində adanın 80 % səthi bitki ilə örtülmüşdür.
XVIII əsrin sonları və XIX əsrin əvvəllərinə aid mənbələrdə adanın böyük qisminin bitki ilə örtüldüyü deyilir. XIX əsrin sonları adada bitki örtüyü tamamən itmişdir. Bu ekoloji fəlakət ancaq zəlzələ nəticəsində baş vermiş sunaminin təsirindən ola bilər. Ola bilsin ki bu insan fəaliyyətində də olsun. Quano toplayanlar adaya donuzlar gətirirdilər. Onlarsa öz növbəsində yeni bitki örtüyünü yeyən Gecarcinus planatus növünə aid yengəclərlə qidalanırdılar. İnsanlar isə adaya bir çox bitki növü gətirirdilər. Kokos palması adada 1890-cı illərdə peyda oldu.
XX əsrin ortalarında donuzların hamısı məhv edildikdən sonra burada quş və yengəclərin sayı artmışdır. Nəticədə bitki örtüyü məhv olmuşdur. 1958-ci ildə adada az ərazidə ot və palma ağacları qalmışdı. 2001-ci ildə adada cəmi 674 kokos palması qalır. Digər ot bitkiləri isə ancaq yengəclər üçün əlçatmaz ərazilərdə qalmışdır.
Tarixi
Klipperton adası ingilis dəniz qulduru ConKloippertonun şəəfinə adlandırılmışdır. O, 1705-ci ildə ispanlardan oğurlanmış gəmidə adanın yanından keçmişdir. Bu gəmidə həmdə məşhur naturalist Uilyam Dampir də olmuşdur. Anca1q bunu tstiqləyən mənbə yoxdur. Con klippertonun ikinci səfəri zamanı olan qeydlər qalmasada ancaq artıq 1730–1735-ci illər xəritələrində adanın adı Klipperton olaraq adlanırdı.
Bəzi müəlliflər belə düşünür ki, adanı XYI—XVII əsrlər ispanlar kəşf edə bilərdilər. Bəziləri isə adanın Fernan Magellan tərəfindən hələ 1521-ci ildə kəşf edildiyini bildirir.
3 aprel 1711-ci ildə elədə böyük olmayan iki fransız gəmisi "Prinses" və "Dekuvert" o zamana kimi məlum olmyan adaya rast gəlirlər. Onlar adanı Şəhvət adası (fr. Île de la Passion). Bu kəşf barədə ilk məlumat 1725-ci ildə dərc olunur. ada haqqında tam məlumatlar 1912-ci ildədərc olunmuşdur.
1825-ci ildə adaya ilk insan ayaq basmışdır — amerikalı kapitan Morrell.
17 noyabr 1858-ci ildə ada Fransanın tərkibinə keçmişdir. Bu məqsədlə adaya leytenant Viktor Kerveguen "Admiral" gəmisində yan alır. Bundan sonra ada Fransa Polineziyasının tərkibi olaraq təstiqlənir. Fransız şirkətləri adadan fosfat toplama işinə maraq göstərirlər. ABŞ isə adadan quano toplamaq hüququnun olmasını bəyan etmişdir.
1938-ci ilin iyulunda ABŞ Prezidenti Franklin Delano Ruzvelt "Hyuston" hərbi gəmisində Sakit okeanı üzərkən adada olur. Bu zaman adanın bitki və heyvanlar aləmi araşdırılır.
İkinci dünya müharibəsi zamanı 1944–1945-i illərdə adanı ABŞ işğal edir və orada gizli meteostansiya təşkil edir. Ruzveltə adanın müharibədə mühüm rol oynaya biləcəyi qeyd edilir. Fransa buna etiraz edir və iki ölkə arasında böyük səs-küy yaranır
1990-cı illərin ortalarında adaya tanınmamış virtual dövlət olan Melhisedek Dominionu iddia edirdi. Ancaq onlar Fransa tərəfindən ciddiyə alınmamışdır.
Adada hazırda müxtəlif elmi tətqiqatlar aparılır. 21 fevral 2007-ci ildə adanın idarəsi Fransa Polineziyası komisarından alınaraq Fransanın dənizaşırı əraziləri üzrə nazirə həvalə edilir.
İqtisadiyyat
Adada yaşayış olmadığından hansısa təsərrüfat işi aparılmır. Ada dəniz bioresurslarına sahibdir:nikel, kobalt, qızıl və . Adaya sahib olan subyekt 440 min. km² iqtisadi zonaya sahib olur. Fransa gələcəkdə adada kosmodrom yerləşdirməyi düşünür. Ada ətrafı sularda 115 növ balıq qeydə alınmışdır. Bununla belə burada ancaq tuna balığı ovlanılır. .
İstinadlar
- Worldstatesmen. "French minor territories". 2012-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-02-06.
- Burney J. A chronological history of the voyages and discoveries in the South Sea. — London, 1816. — том 4, с. 439, 447–448.
- Betagh W. A voyage round the world. — London, 1728. — с. 1–342.
- Toniolo A. R. A proposito della situazione e della prima conoscenza dell’Isola di Clipperton. — Riv. Geogr. Ital. № 26, 1919 — с. 85–105.
- Secretaria de Relaciones exteriores. A proposito della situazione e della prima conoscenza dell’Isola di Clipperton. — Mexico 1909. — с. 1–94.
- Nunn G. E. Magellan’s route in the Pacific. — Geogr. Rev. № 24, 1934. — с. 615–633.
- La Barbinais Le Gentil. Nouveau voyage autour du monde. — 2 vols., Paris, 1725. — с. 615–633.
- Mémoire défensif présenté par le gouvernement de la République Française dans le litige relatif â la souveraineté de l’lle Clipperton soumis â la décision arbitrale de Sa Majesté Victor-Emmanuel III roi d’Italie en exécution de la convention entre la France etle Mexique du 2 Mars 1909. — Paris, 1912. — с. 1–503.
Mənbə
![image]()
Vikianbarda Klipperton adaı ilə əlaqəli mediafayllar var.- Карта: Положение Клиппертона по отношению к Мексике
- "Özgə torpaq" (25 sentyabr 2003) 2007-03-01 at the Wayback Machine
- "Komersant Vlast" (28 июля 2003)
- Klipperton adasının suvenir sikkələri 2012-01-25 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Klipperton adasi Sehvet adasi fr Ile de Clipperton ve ya fr Ile de la Passion isp Isla Clipperton ing Clipperton Island mercandan teskil olunmus atoll Sakit okeanin serqinde yerlesir Kosta Rikadan qerbde qerarlasir Fransa Denizasiri Bolgeler Birliyi erazisine daxildir 21 fevral 2007 ci ile qeder Fransiz Polineziyasinin terkibinde olmusdur Hazirda ise bir basa Fransa terefinden idare edilir Klipperton adasifr Ile de ClippertonUmumi melumatlarSahesi 9 km Hundur noqtesi 29 mEhalisi 0 nefer 2012 ci il Yerlesmesi10 18 sm e 109 13 q u Olke FransaAkvatoriya Sakit okeanKlipperton adasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyasiKlipperton adasiKlipperton adasinin kosmosdan goruntusu Klipperton Meksika sahillerinde yerlesen Akapulo seherinden 1280 aralida yerlesir Ona en yaxin quru parcasi Revilya Xixedo arxipelaqina daxil olan Onlar arasinda mesafe 945 km dir Laqunla birlikde sahesi 9 km dir 1 7 km quru sahesi Ada eheng dasindan teskil olunmusdur Onu tam olaraq atoll adlandirmaq olmaz Onun cenub serqinde vulkanik mencelli qaya vardir Qaya 29 metr hundurluye malikdir Bu hem de adanin en hundur zirvesidir Bu kicik qaya adanin ekologiysina tesir gostermir Mercandan teskil olunmus atollun daxilinde laqun vardir Quru parcasi laqunu okeandan ayirir Atollun en enli hissesi 4 km Sahil xettinin uzunlugu ise 12 km dir Adanin en enli hissesi simal qerbde yerlesir Orta eni 2 km dir Orta hundurluyu ise 4 metrdir Okean hissede Okean hisseden ada rifle etatelenmisdir Ada okean sahili istiqametden hir hansi cixintiya sahib deyildir Terk edilmis yasayis yeri ve kokos palmasinin ekildiyi erazi adanin cenub qerbinde Pens buxtasi fr Baie de la Pince sahilinde yerlesir Ada daxilinde yerlesen laqun kifayet qeder derindir Bezi hisselerde derinlik 22 43 metr arasi teskil edir Bir derinliyi olcmek mumkun olmamisdir Buna sebeb sulfat tursusudur Laquna baliq daxil olmur Adaninn iqlimi tropikdir Movsumden asili olaraq deniz calxalanmalari musahide edilir Tropik siklonlar adada avqust sentyabr ve oktyabr aylari musahide edilir Klippertonda orta ayliq temperatur nadir hallarda 26 7 C asagi dusur Iyunda temperatur 28 C qeder artir Gece ve gunduz arasinda temperatur aplitudu boyuk deyildir Ekvadtora yaxin olmasi sebebinden tezyiq asagidir Tropik siklonlar sebebinden burada firtinalar adi haldir Movsumu yagislar maydan oktyabra kimi davam edir Bitki ortuyuKliperton adasinda olan kakos palmalari Klippertonda yengec Hal hazirda ada bitki ortuyunden mehrumdur Buna benzer hadise XIX esrin ikinci yarisinda da yasanirdi Adanin Meksika terefinden ele kecililmesi neticesinde XX esrin evvellerinde adanin 80 sethi bitki ile ortulmusdur XVIII esrin sonlari ve XIX esrin evvellerine aid menbelerde adanin boyuk qisminin bitki ile ortulduyu deyilir XIX esrin sonlari adada bitki ortuyu tamamen itmisdir Bu ekoloji felaket ancaq zelzele neticesinde bas vermis sunaminin tesirinden ola biler Ola bilsin ki bu insan fealiyyetinde de olsun Quano toplayanlar adaya donuzlar getirirdiler Onlarsa oz novbesinde yeni bitki ortuyunu yeyen Gecarcinus planatus novune aid yengeclerle qidalanirdilar Insanlar ise adaya bir cox bitki novu getirirdiler Kokos palmasi adada 1890 ci illerde peyda oldu XX esrin ortalarinda donuzlarin hamisi mehv edildikden sonra burada qus ve yengeclerin sayi artmisdir Neticede bitki ortuyu mehv olmusdur 1958 ci ilde adada az erazide ot ve palma agaclari qalmisdi 2001 ci ilde adada cemi 674 kokos palmasi qalir Diger ot bitkileri ise ancaq yengecler ucun elcatmaz erazilerde qalmisdir TarixiKlipperton adasi ingilis deniz qulduru ConKloippertonun seefine adlandirilmisdir O 1705 ci ilde ispanlardan ogurlanmis gemide adanin yanindan kecmisdir Bu gemide hemde meshur naturalist Uilyam Dampir de olmusdur Anca1q bunu tstiqleyen menbe yoxdur Con klippertonun ikinci seferi zamani olan qeydler qalmasada ancaq artiq 1730 1735 ci iller xeritelerinde adanin adi Klipperton olaraq adlanirdi Bezi muellifler bele dusunur ki adani XYI XVII esrler ispanlar kesf ede bilerdiler Bezileri ise adanin Fernan Magellan terefinden hele 1521 ci ilde kesf edildiyini bildirir 3 aprel 1711 ci ilde elede boyuk olmayan iki fransiz gemisi Prinses ve Dekuvert o zamana kimi melum olmyan adaya rast gelirler Onlar adani Sehvet adasi fr Ile de la Passion Bu kesf barede ilk melumat 1725 ci ilde derc olunur ada haqqinda tam melumatlar 1912 ci ildederc olunmusdur 1825 ci ilde adaya ilk insan ayaq basmisdir amerikali kapitan Morrell 17 noyabr 1858 ci ilde ada Fransanin terkibine kecmisdir Bu meqsedle adaya leytenant Viktor Kerveguen Admiral gemisinde yan alir Bundan sonra ada Fransa Polineziyasinin terkibi olaraq testiqlenir Fransiz sirketleri adadan fosfat toplama isine maraq gosterirler ABS ise adadan quano toplamaq huququnun olmasini beyan etmisdir 1938 ci ilin iyulunda ABS Prezidenti Franklin Delano Ruzvelt Hyuston herbi gemisinde Sakit okeani uzerken adada olur Bu zaman adanin bitki ve heyvanlar alemi arasdirilir Ikinci dunya muharibesi zamani 1944 1945 i illerde adani ABS isgal edir ve orada gizli meteostansiya teskil edir Ruzvelte adanin muharibede muhum rol oynaya bileceyi qeyd edilir Fransa buna etiraz edir ve iki olke arasinda boyuk ses kuy yaranir 1990 ci illerin ortalarinda adaya taninmamis virtual dovlet olan Melhisedek Dominionu iddia edirdi Ancaq onlar Fransa terefinden ciddiye alinmamisdir Adada hazirda muxtelif elmi tetqiqatlar aparilir 21 fevral 2007 ci ilde adanin idaresi Fransa Polineziyasi komisarindan alinaraq Fransanin denizasiri erazileri uzre nazire hevale edilir IqtisadiyyatAdada yasayis olmadigindan hansisa teserrufat isi aparilmir Ada deniz bioresurslarina sahibdir nikel kobalt qizil ve Adaya sahib olan subyekt 440 min km iqtisadi zonaya sahib olur Fransa gelecekde adada kosmodrom yerlesdirmeyi dusunur Ada etrafi sularda 115 nov baliq qeyde alinmisdir Bununla bele burada ancaq tuna baligi ovlanilir IstinadlarWorldstatesmen French minor territories 2012 06 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 02 06 Burney J A chronological history of the voyages and discoveries in the South Sea London 1816 tom 4 s 439 447 448 Betagh W A voyage round the world London 1728 s 1 342 Toniolo A R A proposito della situazione e della prima conoscenza dell Isola di Clipperton Riv Geogr Ital 26 1919 s 85 105 Secretaria de Relaciones exteriores A proposito della situazione e della prima conoscenza dell Isola di Clipperton Mexico 1909 s 1 94 Nunn G E Magellan s route in the Pacific Geogr Rev 24 1934 s 615 633 La Barbinais Le Gentil Nouveau voyage autour du monde 2 vols Paris 1725 s 615 633 Memoire defensif presente par le gouvernement de la Republique Francaise dans le litige relatif a la souverainete de l lle Clipperton soumis a la decision arbitrale de Sa Majeste Victor Emmanuel III roi d Italie en execution de la convention entre la France etle Mexique du 2 Mars 1909 Paris 1912 s 1 503 MenbeVikianbarda Klipperton adai ile elaqeli mediafayllar var Karta Polozhenie Klippertona po otnosheniyu k Meksike Ozge torpaq 25 sentyabr 2003 2007 03 01 at the Wayback Machine Komersant Vlast 28 iyulya 2003 Klipperton adasinin suvenir sikkeleri 2012 01 25 at the Wayback Machine