Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
IV Məhəmməd nutsal həmçinin Nursal-bəy, Mersel-xan, ləqəbi Cəsarətli (1730 və ya 1731, Xunzax — 1774, Şamaxı) — 1735-1774-cü illərdə Avar xanlığının hökmdarı, Nutsal sülaləsindən olan atası.
| IV Məhəmməd nutsal | |
|---|---|
| avar. Мухӏаммад-нуцал | |
 | |
| 1750 – 1774 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | IV Ümmə xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1730-31 |
| Doğum yeri | Xunzax, Dağıstan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şamaxı |
| Atası | IV Ümmə xan |
| Uşaqları | |
| Dini | Sünni İslam |
Avar Nutsalların nümayəndəsi olaraq Məhəmməd 5 yaşında taxta çıxır. Qardaşı Məhəmməd Mirzə ilə birlikdə hökmranlıq eedir, ancaq xanlıqda əsl hakimiyyət Məhəmməd nutsalın əlində idi. Başqa bir versiyaya görə 1744-cü ilə qədər hökmranlıq edən II Nutsal-xan olur və ondan sonra I Mahmud-xan olur. Məhəmməd-nutsalın əsas uğurlarından biri də Avar xanlığının ətrafında Avar torpaqlarının birləşməsi olur. Məhəmməd nutsal Nadir şah qoşunlarının məğlub edilməsində mühüm rol oynayır, o da tez-tez basqınları ilə Gürcüstanı narahat edirdi. 1772-ci ildə Məhəmməd-nutsal Azərbaycan xanları arasındakı qarşıdurmaya müdaxilə edir və nəticədə döyüşlərin birindən sonra danışıqlar zamanı öldürülür.
Erkən illər
Məhəmməd-nutsal 1730 və ya 1731 -ci ildə Xunzaxda anadan olmuşdur. Anonim bir müəllifin 19-cu əsrin birinci yarısında yaddaqalan qeydlərdə yazdığı kimi, "Məhəmməd Nutsal Ümmə xandan doğulub". Xunzax əfsanələrinə görə, bu Məhəmməd-nutsal, Duqru-Nutsalın oğlu Bulaç ləqəbli Ümmə-xanın oğlu idi. Yazılı mənbələrə və adı çəkilən əfsanələrə əsaslanaraq, IV Məhəmməd-nutsalın II Duqri-nutsalın oğlu Bulaçın oğlu Ümmə-xanın oğlu olduğu ehtimalını irəli sürmək olar.
1735 -ci ildə IV Ümmə-xan Tarku şamxallığına qarşı yürüşdə ölümcül yaralanır və bir müddət sonra yaralardan ölür.
Ailəsi
1741 -ci ildə torpaqlarını işğal edən Nadir şahın qoşunlarından qaçan Kaytaq Utsmilər ailəsinin üzvləri Xunzaxda gizlənirdilər. Avar və Qaytaq hakim ailələri arasında isti münasibətlər yaranır. Nəticədə Məhəmməd-nutsal ilə Bahu - Qaytaq utsmisi Əhməd xanın oğlu Xait Məhəmmədin qızı ilə evlənmişdir. Məhəmməd-nutsal da öz növbəsində bacısı Bahu-Mesedanı Utsmi Əmirxəmzənin oğluna verir.
Xarici siyasət
İranla müharibə
Beləliklə 1741-ci ilin sentyabr ayında xanın qoşunları Aymaq dərəsindəki 20 minlik Şah dəstəsini məğlub edir, bundan sonra Nutsal Andalala gedir və nəhayət farsları Avaristandan qovur.
Kaxetiya ilə müharibə
1751-ci ildə Dağıstan feodallarının və Şəki-Şirvanın birləşmiş ordusu gürcü qoşunlarını məğlub edir. Bu II Teymuraz və II İraklinin ilk ciddi məğlubiyyəti olur. P. Butkovun yazdığına görə 1752-1753-cü illərdə Avar Mersel-Xan ləzgilərin ordusu ilə birlikdə Gürcüstana gəlir və Mçadis-Jvari qalasını mühasirəyə alır. Onunla ilk döyüşdə Çar Teymuraz ləzgiləri məğlub edir və qovur, lakin o zaman Qartiskarda toplaşan ləzgilər Gürcüstana hücumlarını dayandırmır. Çar İrakli onların yolunu kəsir və hamısını məhv edir.
Gürcü mənbələrindən alınan məlumatlara görə, 1754-cü ildə Kaxetiya kralı II İrakli Mchadi-Jvari döyüşündə müəyyən bir Nursal-bəyin başçılıq etdiyi Gürcüstana hücum edən dağıstanlıları məğlub edir. Böyük bir ordusu olan bu Xunzax hökmdarı Gürcüstana hücum edir, Kaxetiyanı keçir. Yolundakı hər şeyi qarət və məhv edirdi. Mchadis-Jvari qalasını mühasirəyə alırlar. Bu qalanın divarlarında şiddətli döyüş gedir. Ağır itkilər verən avarlar geri çəkilməyə məcbur olur. Lakin Xunzax hökmdarı üzərində böyük qələbənin sevinci davamlı kiçik basqınlar kölgədə qoyur. 1756-1760-cı illərdə Kaxetiya və Kartliyada avar və lak feodallarının bir neçə basqını olur.
Fətəli Xanla müharibə
Eyni zamanda Quba xanlığı Şirvanda güclənməyə başlayır. 1765-ci ildə Fətəli Xan Dərbəndi, 1768 -ci ildə Şamaxanı ələ keçirir. Şamaxı hökmdarı Ağası xan Qarabağa qaçır və burada bir dəstə toplayır. Fətəli xanın güclənməsini istəməyən Şəki xanı Hüseyn xanı və Məhəmməd-nutsalı öz tərəfinə çəkir. Nutsal qardaşı Məhəmməd Mirzə və oğlu Bulaçın başçılıq etdiyi silahlı dəstə göndərir. Bir tərəfdən Hüseyn Xan, Ağasi Xan və Avar Nutsalları ilə digər tərəfdən Fətəli Xan arasında gedən döyüşdə birincilər məğlub olur, Məhəmməd Mirzə və oğlu Bulaç öldürülür, Hüseyn Xan Şəkiyə qaçır.
P. Butkov "Qafqazın Yeni Tarixi üçün Materiallar" əsərində Gürcüstan kralı II İrakli və Fətəli-Xanın müttəfiq olduğunu və 1773-cü ilin payızında onlara qarçı Nursal-Bəyin (Mersel-Xan) ordu topladığını yazır. Onlar əsasən çox sayda ləzgi əsgərinin köməyi ilə Kizika hücum edir. Ancaq onlar Şahzadə Revaz Andronikov tərəfindən məğlub edilir və Nursal-Bey yalnız qaçmaqla canını qurtarır.
1774-cü ildə Məhəmməd Nutsal özü Fətəli xana qarşı çıxır və Şamaxı xanı Ağası xanla birlikdə Şamaxanı ələ keçirməyi bacarır. Lakin çox keçmədən Bakı xanı II Mirzə Məhəmməd xanın dəstəsinin başçılığı Şamaxıya ordu göndərilir, Üstəlik Fətəli xan Şirvana hücuma keçir və "bir çox dargin xalqları" köməyə gəlir. Avar Nutsal və Ağası Xan Fətəli xana doğru hərəkət edərək onunla döyüşür. Ağası xanın ordusu məğlub olur və qaçır, ancaq avarlar döyüşü davam etdirmək qərarına gəlir. Şamaxa şəhərinin üstündə möhkəm bir mövqe tutur və "silahlı olaraq düşmənə heç nə qoymadan ölməyə" qərar verdilər. Bunun üçün Ağası Xandan hədiyyə olaraq alınan bütün mülklərini - mallarını, atlarını məhv etdilər. "Avarların - Qafqaz dağlarının bu cəsur övladlarının belə qətiyyətli olduğunu görən" Kuba xanı onunla danışıqlara başlayır. Fətəli xan təhlükəsizliyi vəd edərək, IV Məhəmməd nutsalı düşərgəsinə dəvət edir. Burada danışıqlar zamanı o, akuşalılar tərəfindən öldürülür.
İstinadlar
- "Магомедов М. История аварцев". 2012-07-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-02.
- Akhzakov, Alikhadji. Dagestanskiĭ filial Akademii nauk SSSR, In-t istorii, i︠a︡zyka, i literatury im. G. T︠S︡adasy, 1968, p. 37.
- Macharadze, Valerian. Posol’stvo Teĭmuraza II V Rossii͡u, 1960. p. 152.
- "Книга: История Грузии (с древнейших времен до наших дней)". 2021-11-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-02.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-02.
- "Государственные деятели - Авария". 2021-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-02.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
IV Mehemmed nutsal hemcinin Nursal bey Mersel xan leqebi Cesaretli 1730 ve ya 1731 Xunzax 1774 Samaxi 1735 1774 cu illerde Avar xanliginin hokmdari Nutsal sulalesinden olan atasi IV Mehemmed nutsalavar Muhӏammad nucalAvar xani1750 1774EvvelkiSonrakiIV Umme xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1730 31Dogum yeri Xunzax DagistanVefat tarixi 1801Vefat yeri SamaxiAtasi IV Umme xanUsaqlari IV Umme xanDini Sunni Islam Avar Nutsallarin numayendesi olaraq Mehemmed 5 yasinda taxta cixir Qardasi Mehemmed Mirze ile birlikde hokmranliq eedir ancaq xanliqda esl hakimiyyet Mehemmed nutsalin elinde idi Basqa bir versiyaya gore 1744 cu ile qeder hokmranliq eden II Nutsal xan olur ve ondan sonra I Mahmud xan olur Mehemmed nutsalin esas ugurlarindan biri de Avar xanliginin etrafinda Avar torpaqlarinin birlesmesi olur Mehemmed nutsal Nadir sah qosunlarinin meglub edilmesinde muhum rol oynayir o da tez tez basqinlari ile Gurcustani narahat edirdi 1772 ci ilde Mehemmed nutsal Azerbaycan xanlari arasindaki qarsidurmaya mudaxile edir ve neticede doyuslerin birinden sonra danisiqlar zamani oldurulur Erken illerMehemmed nutsal 1730 ve ya 1731 ci ilde Xunzaxda anadan olmusdur Anonim bir muellifin 19 cu esrin birinci yarisinda yaddaqalan qeydlerde yazdigi kimi Mehemmed Nutsal Umme xandan dogulub Xunzax efsanelerine gore bu Mehemmed nutsal Duqru Nutsalin oglu Bulac leqebli Umme xanin oglu idi Yazili menbelere ve adi cekilen efsanelere esaslanaraq IV Mehemmed nutsalin II Duqri nutsalin oglu Bulacin oglu Umme xanin oglu oldugu ehtimalini ireli surmek olar 1735 ci ilde IV Umme xan Tarku samxalligina qarsi yurusde olumcul yaralanir ve bir muddet sonra yaralardan olur Ailesi1741 ci ilde torpaqlarini isgal eden Nadir sahin qosunlarindan qacan Kaytaq Utsmiler ailesinin uzvleri Xunzaxda gizlenirdiler Avar ve Qaytaq hakim aileleri arasinda isti munasibetler yaranir Neticede Mehemmed nutsal ile Bahu Qaytaq utsmisi Ehmed xanin oglu Xait Mehemmedin qizi ile evlenmisdir Mehemmed nutsal da oz novbesinde bacisi Bahu Mesedani Utsmi Emirxemzenin ogluna verir Xarici siyasetIranla muharibe Belelikle 1741 ci ilin sentyabr ayinda xanin qosunlari Aymaq deresindeki 20 minlik Sah destesini meglub edir bundan sonra Nutsal Andalala gedir ve nehayet farslari Avaristandan qovur Kaxetiya ile muharibe 1751 ci ilde Dagistan feodallarinin ve Seki Sirvanin birlesmis ordusu gurcu qosunlarini meglub edir Bu II Teymuraz ve II Iraklinin ilk ciddi meglubiyyeti olur P Butkovun yazdigina gore 1752 1753 cu illerde Avar Mersel Xan lezgilerin ordusu ile birlikde Gurcustana gelir ve Mcadis Jvari qalasini muhasireye alir Onunla ilk doyusde Car Teymuraz lezgileri meglub edir ve qovur lakin o zaman Qartiskarda toplasan lezgiler Gurcustana hucumlarini dayandirmir Car Irakli onlarin yolunu kesir ve hamisini mehv edir Gurcu menbelerinden alinan melumatlara gore 1754 cu ilde Kaxetiya krali II Irakli Mchadi Jvari doyusunde mueyyen bir Nursal beyin basciliq etdiyi Gurcustana hucum eden dagistanlilari meglub edir Boyuk bir ordusu olan bu Xunzax hokmdari Gurcustana hucum edir Kaxetiyani kecir Yolundaki her seyi qaret ve mehv edirdi Mchadis Jvari qalasini muhasireye alirlar Bu qalanin divarlarinda siddetli doyus gedir Agir itkiler veren avarlar geri cekilmeye mecbur olur Lakin Xunzax hokmdari uzerinde boyuk qelebenin sevinci davamli kicik basqinlar kolgede qoyur 1756 1760 ci illerde Kaxetiya ve Kartliyada avar ve lak feodallarinin bir nece basqini olur Feteli Xanla muharibe Eyni zamanda Quba xanligi Sirvanda guclenmeye baslayir 1765 ci ilde Feteli Xan Derbendi 1768 ci ilde Samaxani ele kecirir Samaxi hokmdari Agasi xan Qarabaga qacir ve burada bir deste toplayir Feteli xanin guclenmesini istemeyen Seki xani Huseyn xani ve Mehemmed nutsali oz terefine cekir Nutsal qardasi Mehemmed Mirze ve oglu Bulacin basciliq etdiyi silahli deste gonderir Bir terefden Huseyn Xan Agasi Xan ve Avar Nutsallari ile diger terefden Feteli Xan arasinda geden doyusde birinciler meglub olur Mehemmed Mirze ve oglu Bulac oldurulur Huseyn Xan Sekiye qacir P Butkov Qafqazin Yeni Tarixi ucun Materiallar eserinde Gurcustan krali II Irakli ve Feteli Xanin muttefiq oldugunu ve 1773 cu ilin payizinda onlara qarci Nursal Beyin Mersel Xan ordu topladigini yazir Onlar esasen cox sayda lezgi esgerinin komeyi ile Kizika hucum edir Ancaq onlar Sahzade Revaz Andronikov terefinden meglub edilir ve Nursal Bey yalniz qacmaqla canini qurtarir 1774 cu ilde Mehemmed Nutsal ozu Feteli xana qarsi cixir ve Samaxi xani Agasi xanla birlikde Samaxani ele kecirmeyi bacarir Lakin cox kecmeden Baki xani II Mirze Mehemmed xanin destesinin basciligi Samaxiya ordu gonderilir Ustelik Feteli xan Sirvana hucuma kecir ve bir cox dargin xalqlari komeye gelir Avar Nutsal ve Agasi Xan Feteli xana dogru hereket ederek onunla doyusur Agasi xanin ordusu meglub olur ve qacir ancaq avarlar doyusu davam etdirmek qerarina gelir Samaxa seherinin ustunde mohkem bir movqe tutur ve silahli olaraq dusmene hec ne qoymadan olmeye qerar verdiler Bunun ucun Agasi Xandan hediyye olaraq alinan butun mulklerini mallarini atlarini mehv etdiler Avarlarin Qafqaz daglarinin bu cesur ovladlarinin bele qetiyyetli oldugunu goren Kuba xani onunla danisiqlara baslayir Feteli xan tehlukesizliyi ved ederek IV Mehemmed nutsali dusergesine devet edir Burada danisiqlar zamani o akusalilar terefinden oldurulur Istinadlar Magomedov M Istoriya avarcev 2012 07 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 02 Akhzakov Alikhadji Dagestanskiĭ filial Akademii nauk SSSR In t istorii i a zyka i literatury im G T S adasy 1968 p 37 Macharadze Valerian Posol stvo Teĭmuraza II V Rossii u 1960 p 152 Kniga Istoriya Gruzii s drevnejshih vremen do nashih dnej 2021 11 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 02 Arxivlenmis suret 2021 10 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 02 Gosudarstvennye deyateli Avariya 2021 10 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 02 Arxivlenmis suret 2022 01 21 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 02