Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
IV Ümmə xan (1761, Xunzax, Avar Xanlığı — 1801, Balakən)— Avar xanlığının hakimi.
| IV Ümmə xan | |
|---|---|
| avar. КIудияв ГIумахан | |
 | |
| 1774 – 1801 | |
| Əvvəlki | IV Məhəmməd nutsal |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1761 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 22 mart 1801 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Atası | IV Məhəmməd nutsal |
| Dini | islam |
Həyatı
Ümmə xan (əsl adı Ömər xan) IV Məhəmməd nutsal oğlu 1761-ci ildə Dağıstanın Xunzax aulunda anadan olmuşdu. Ailə təlim-tərbiyəsi almışdı. Doğma Avar dilindən başqa Azərbaycan, Ərəb və Ləzgi dillərini də bilirdi.
Ümmə xan 13 yaşında atasının taxtına əyləşdi.
Ümmə xan Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın qaynı və müttəfiqi idi. Onunla bərabər Naxçıvan, Qaradağ və Xoy xanlıqlarına qarşı vuruşmuşdu.
Tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: "O zamanlar Naxçıvan hakimi Kəlbəli xanla İbrahim xanın arasında ədavət törəmişdi. Buna görə də İbrahim xan Dağıstan ləzgilərindən kömək istədi və Dağıstan hakimi Ümmə xan (Ömər xan—Ə. Ç.) öz qoşunu ilə İbrahim xanın köməyinə gəldi. İbrahim xan Qarabağın atlıları və könüllüləri ilə (çəri) birlikdə hərəkət etdi. Kəlbəli xana cəza vermək qərarına gəldi və onun olduğu Qarababaya yetişərək dayandı. O, Qarababanı mühasirəyə aldı. Kəlbəli xan da qabaqcadan İrəvan hakimindən kömək istəmişdi. O da ona bir qədər kürdlərdən və başqa ellərdən kömək göndərmişdi.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz yerdə hər iki tərəfin qoşunu bir-birinə rast gəldi. Kəlbəli xan bir qədər geri çəkildikdən sonra Tiflis yolu ilə qaçmağa üz qoydu. Bunu görən Ümmə xan iti gedən atını onların dalınca çıpdı. Ibrahim xan isə Ümmə xanın Kəlbəli xanı təqib etməsinə mane oldu və onun təqibi nəticəsiz qaldı".
Ənvər Çingizoğlu yazır: "Avarıstan da Dağıstanın bir yörəsidir. Bu diyarda Məhəmməd Nutsal xan hökmranlıq edirdi. 1774-cü ildə onun ölümündən sonra oğlu Umma xan (Ömər xan) başçı oldu. Umma xan bacısı Bikə ağanı İbrahimxəlil xana verib, qohumlaşdı. İbrahimxəlil xan bu qohumluqdan dəfələrlə istifadə etmişdi.
Tarixçi Rzaqulu bəy Vəzirov yazır: "Lazım olan zaman Dağıstan və ləzgi vilayətlərindən qoşun istəyirdi. İbrahim xan Ümmə xanın və başqa sərkərdələrin başçılığı ilə Qarabağa gələn qoşunu öz övladları və Qarabağ qoşunu ilə birlikdə lazım olan yerlərə göndərir, istədiyi adamı təbeh edir və öz itaəti altına çəkirdi".
Tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: "Eyni zamanda qohumluq münasibətinə görə avar hakimi Ümmə xan və Dağıstan əmirləri də İbrahim xana sadiq və dost idilər, əgər aralarında bir narazılıq üz versəydi, dərhal İbrahim xanın işarəsi ilə Dağıstan əmirləri bütün qoşunlarıyla Gürcüstan üzərinə hücum edərək oranı çapıb dağıdırdılar, necə ki, 1205 (1790)-ci ildə Gürcüstan valisi ilə İbrahim xanın arasında olan narazılıq üz vermişdi.
Bu səbəbə görə Ümmə xan çoxlu qoşunla Gürcüstan tərəfinə gedib bacardığı qədər Gürcüstan torpağını qarət edərək Sığnaq və Gümüşxananı zəbt etdi, camaatın çoxunu öldürdü. Bir qədərini əsir və bir qədərini də dustaq edib, təcili surətdə Axalsixə, Süleyman paşanın yanına getdi. Qışı orada keçirib, bahar fəslində geri qayıdaraq, yenə də Gürcüstan torpağına daxil oldu. Ümmə xan yolun üstündə knyaz Abaşidzenin arvad-uşağı ilə yaşadığı möhkəm qalanı mühasirə edib zor ilə zəbt etdi. Oranın əhalisini qılıncdan keçirdərək, bəzilərini də əsir etdi. Knyaz Abaşidzenin qızlarından Cavahir xanımı İbrahim xan üçün göndərdi, bir qızına da Ummə xan özü evləndi".
İstinadlar
- Qarabağnamələr, 2-ci kitab, Bakı, "Yazıçı", 2001, səh..
- M. İ. Əmrahov, Ə. Çingizoğlu, H. İ. Həsənov. Qarabağ xanlığı. Bakı: Mütərcim, 2008, 220.səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
IV Umme xan 1761 Xunzax Avar Xanligi 1801 Balaken Avar xanliginin hakimi IV Umme xanavar KIudiyav GIumahanAvar xani1774 1801EvvelkiIV Mehemmed nutsalSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 1761Dogum yeri Xunzax Xunzax rayonu Dagistan MSSR RSFSRVefat tarixi 22 mart 1801 1801 03 22 Vefat yeri Balaken AzerbaycanDefn yeri CarAtasi IV Mehemmed nutsalDini islamHeyatiUmme xan esl adi Omer xan IV Mehemmed nutsal oglu 1761 ci ilde Dagistanin Xunzax aulunda anadan olmusdu Aile telim terbiyesi almisdi Dogma Avar dilinden basqa Azerbaycan Ereb ve Lezgi dillerini de bilirdi Umme xan 13 yasinda atasinin taxtina eylesdi Umme xan Qarabag xani Ibrahimxelil xanin qayni ve muttefiqi idi Onunla beraber Naxcivan Qaradag ve Xoy xanliqlarina qarsi vurusmusdu Tarixci Mirze Yusif Qarabagi yazir O zamanlar Naxcivan hakimi Kelbeli xanla Ibrahim xanin arasinda edavet toremisdi Buna gore de Ibrahim xan Dagistan lezgilerinden komek istedi ve Dagistan hakimi Umme xan Omer xan E C oz qosunu ile Ibrahim xanin komeyine geldi Ibrahim xan Qarabagin atlilari ve konulluleri ile ceri birlikde hereket etdi Kelbeli xana ceza vermek qerarina geldi ve onun oldugu Qarababaya yetiserek dayandi O Qarababani muhasireye aldi Kelbeli xan da qabaqcadan Irevan hakiminden komek istemisdi O da ona bir qeder kurdlerden ve basqa ellerden komek gondermisdi Yuxarida qeyd etdiyimiz yerde her iki terefin qosunu bir birine rast geldi Kelbeli xan bir qeder geri cekildikden sonra Tiflis yolu ile qacmaga uz qoydu Bunu goren Umme xan iti geden atini onlarin dalinca cipdi Ibrahim xan ise Umme xanin Kelbeli xani teqib etmesine mane oldu ve onun teqibi neticesiz qaldi Enver Cingizoglu yazir Avaristan da Dagistanin bir yoresidir Bu diyarda Mehemmed Nutsal xan hokmranliq edirdi 1774 cu ilde onun olumunden sonra oglu Umma xan Omer xan basci oldu Umma xan bacisi Bike agani Ibrahimxelil xana verib qohumlasdi Ibrahimxelil xan bu qohumluqdan defelerle istifade etmisdi Tarixci Rzaqulu bey Vezirov yazir Lazim olan zaman Dagistan ve lezgi vilayetlerinden qosun isteyirdi Ibrahim xan Umme xanin ve basqa serkerdelerin basciligi ile Qarabaga gelen qosunu oz ovladlari ve Qarabag qosunu ile birlikde lazim olan yerlere gonderir istediyi adami tebeh edir ve oz itaeti altina cekirdi Tarixci Mirze Yusif Qarabagi yazir Eyni zamanda qohumluq munasibetine gore avar hakimi Umme xan ve Dagistan emirleri de Ibrahim xana sadiq ve dost idiler eger aralarinda bir naraziliq uz verseydi derhal Ibrahim xanin isaresi ile Dagistan emirleri butun qosunlariyla Gurcustan uzerine hucum ederek orani capib dagidirdilar nece ki 1205 1790 ci ilde Gurcustan valisi ile Ibrahim xanin arasinda olan naraziliq uz vermisdi Bu sebebe gore Umme xan coxlu qosunla Gurcustan terefine gedib bacardigi qeder Gurcustan torpagini qaret ederek Signaq ve Gumusxanani zebt etdi camaatin coxunu oldurdu Bir qederini esir ve bir qederini de dustaq edib tecili suretde Axalsixe Suleyman pasanin yanina getdi Qisi orada kecirib bahar feslinde geri qayidaraq yene de Gurcustan torpagina daxil oldu Umme xan yolun ustunde knyaz Abasidzenin arvad usagi ile yasadigi mohkem qalani muhasire edib zor ile zebt etdi Oranin ehalisini qilincdan kecirderek bezilerini de esir etdi Knyaz Abasidzenin qizlarindan Cavahir xanimi Ibrahim xan ucun gonderdi bir qizina da Umme xan ozu evlendi IstinadlarQarabagnameler 2 ci kitab Baki Yazici 2001 seh M I Emrahov E Cingizoglu H I Hesenov Qarabag xanligi Baki Mutercim 2008 220 seh