Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ərfəüddövlə Həsən xan Mirzə Rza xan oğlu (1895, Tiflis – 1983, Monte Karlo) - Azərbaycan əsilli general, İran ordusunun Baş Qərərgah Rəisi və Pəhləvi sülaləsi zamanı diplomat.
| Həsən xan Ərfə | |
|---|---|
 Həsən xan Ərfə 1944-cü ildə | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Tiflis Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Monte Karlo, Monako |
| Vətəndaşlığı | İran |
| Həyat yoldaşı | Hilda Bevicke |
| Uşağı | Leyla Ərfə |
| Atası | Mirzə Rza xan Ərfəüddövlə |
| Anası | Lüdmila Jervis |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | İran Silahlı Qüvvələri |
| Xidmət illəri | 1914-1947 |
| Rütbəsi | General |
| Vəzifəsi | İran ordusunun Baş Qərargah Rəisi |
| Döyüşlər | Kürd üsyanı Sovet-Britaniya işğalı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Həsən xan Ərfə 1895-ci ildə Tiflis şəhərində anadan olmuşdur. O zaman Tiflis şəhəri Rus imperiyasının bir hissəsi idi. Onun anası ingilis-rus qarışığı idi. Anası Lüdmila Jervisin atası britaniyalı diplomat, anası isə məşhur rus zadəgan ailələrindən olan Demidovlardan olmuşdur. Atası Mirzə Rza xan Ərfəüddövlə Tiflisdə Qacar dövlətinin baş konsulu kimi fəaliyyət göstərən diplomat olmuşdur. Mirzə Rza xan Ərfəüddövlə sonradan Qacar dövlətinin Osmanlı və Rusiyada səfiri kimi də fəaliyyət göstərmişdir.
1900-cü ildə valideynləri ayrıldıqdan sonra Həsən və anası Parisə köçmüşdür. Atası isə keçmiş həyat yoldaşının və oğlunun Avropadakı evlərini onlar üçün təmin etmişdir.
1923-cü ildə Hilda Bevicke ilə ailə həyatı qurmuşdur. Hilda ilə Monakodakı Sergey Pavloviç Diaqilevin Rus Baletində tanış olmuşdu. Hilda bu teatrda çalışan britaniyalı balerina idi. Bu evlilikdən Leyla adlı bir qızı olmuşdur.
1979-cu il İran İslam inqilabından sonra İranı tərk etmiş, 1983-cü ildə Monakoda Monte Karlo şəhərində vəfat etmişdir.
Təhsili
Həsən xan ilk təhsilini şəxsi müəllimlərdən almışdır. Sonradan isə İsveçrədə, Parisdə və Monakoda özəl məktəblərdə təhsil almışdır. 1914-cü ildə o, İran İmeriya Qvardiyasına qoşulmuş və bu qurum onun I Dünya müharibəsinin əvvəllərində İsveçrə ordusunda süvari zabit kimi təlim görməsinə sponsorluq etmişdir.
Mənşəyi
Həsən xanın ata tərəfdən söykökü İrəvan şəhərinə gedib çıxır. Onun atası Mirzə Rza xan öz dövrünün tanınmış ictimai xadimlərindən və diplomatlarından olmuşdur. General-mayor rütbəsi və bir çox digər rəsmi titulları olan Mirzə Rza xan 1846-cı ildə Təbrizdə anadan olsa da, onnu atası Mirzə Şeyx Həsən İrəvani İrəvan şəhərində anadan olmuş və sonradan İrana köçmüşdür. 1895-ci ildə ona fəxri titul kimi verilən Ərfəüddövlə adını soyad kimi götürmüşdür. Mirzə Rza xanın Borjomidə tikdirdiyi ev hal-hazırda Borjomi şəhərinin simvollarından biridir.
Fəaliyyəti
1920-ci ildə İran jandarmasına, sonradan isə orduya qoşulmuşdur. O, Cənubi Azərbaycandakı, Kürdüstandakı, Luristandakı üsyanlar əleyhinə olan kompaniyalarda iştirak etmişdir. 1920-ci illərdən etibarən vəzifə pillələrində sürətlə irəliləməyə başlamışdır.
Pəhləvilər dövründə
Həsən xan Rza xanla ilk dəfə 1921-ci ildə görüşmüşdür. Həmin dövrdə Rza xan hələ Müdafiə naziri idi və onlar 1921-ci il kürd üsyanına qarşı əməliyyatda idilər. Rza xanın güclü xarakteri Həsən xana çox təsir etmiş və onu ölənə qədər Pəhləvilərin dəstəkçisinə çevrirmişdi.
1926-ci ildən etibarən qısa müddətlik Londonda hərbi attaşe kimi çalışmışdır. Sonradan 1927-1929-cu illərdə Parisdəki Qərərgah Kollevində təhsil almışdır. Bu təhsilindən sonra polkovnik-leytenant rütbəsinə yüksəlmiş və yeni yaradılan Pəhləvi Süvari Mühafizə Alayının komandiri təyin edilmişdir. Qısa müddətdə bu alayı peşəkar və intizamlı alaya çevirə bilmişdir.
1932-ci ildə Rza şah tərəfindən Hərbi Akademiyanın rəhbəri təyin edildi və ona polkovnik rütbəsi verildi. 1934-cü ildə Rza şahın Türkiyə səfəri zamanı onu müşahidə etmişdir. 1936-cı ildə süvari və zirehli ordu hissələrinin müfəttişi təyin edilmiş, 1939-cü ildə isə general rütbəsinə yüksəlmişdir.
Birləşmiş Krallıq və Sovet İttifaqının İranı işğal etməsi zaman (1941 avqust) Rza şah onu Tehranın müdafiəsi üzrə komandan təyin etmişdi. İranın məğlub edilməsindən və Rza şahın qaçmasından sonra Rza şahın yerinə keçən oğlu Məhəmməd Rza şah (1941-1979) Həsən xanı hərbi kəşfiyyat üzrə komandan təyin etdi.
1942-1943-cü illərdə İran ordusunun qərərgah rəisi vəzifəsində çalışmışdır. 1944-1946-cı illərdə isə bu vəzifəni ikinci dəfə yerinə yetirmişdir. Bu zaman Azərbaycan Milli Hökumətinə qarşı üsyanq aldırmış Şahsevən tayfalarını silahla təmin etmişdir.
1940-1950-ci illərdən etibarən siyasətə daxil olmuşdur. 1946-cı ilin əvvəllərində İran parlamentində Sovet işğalından BMT-ə ünvanlanan şikayət məktubunun deputatlar tərəfindən imzalanmasının təşkilatçısı olmuşdur. Məqsəd qoşunlarını Cənubi Azərbaycan ərazisindən çəkməsi üçün Sovet İttifaqına təzyiq etmək idi.
Siyasi fəaliyyəti
Həsən xanın hərəkətləri onu Sovet əleyhinə olan və Britaniyapərəst siyasi düşərgənin fikirləri ilə birləşdirirdi.
Sovetpərəst və anti-Britaniyaçı siyasətçilərin parlamentdə və mətbuatda onu qınamasından sonra baş nazir Əhməd Qəvam Həsən xanın aş Qərərgah Rəisliyindən çıxarılmasını istədi. Nəticədə 1946-cı ildə o Həsən xan 7 aylıq həbs edilir. Sonradan isə günahsız olduğu elan edilir. Lakin ordudakı aktıv fəaliyyətini 1947-ci ilin mart ayında sonlandıraraq təqaüdə ayrılır. O, təqaüdə ayrılmasında özündən sonrakı Baş Qərərgah rəisi günahlandırırdı. Xüsusilə, Əli Rəzmaranın 1950-ci ildə baş nazir olmasından sonra onun siyasi rəqibləri ilə ittifaqlar qurmağa başladı. Lakin Rəzmaranın 1951-ci ildə qətlə yetirilməsindən sonra buna görə narahatlıq keçirməyə başladı. Çünki inanırdı ki, siyasi şiddətin yüksəlməsi ölkəni təhdid edir. Rəzmaranın qətlə yetirilməsindən sonrakı bir ay ərzində Hüseyn Əlanın qısa ömürlü hökumət kabinetində Yollar və Kommunikasiya naziri olaraq çalışdı. Sonra isə parlament Məhəmməd Müsəddiqi baş nazir olaraq seçdi. Həsən xan düşünürdü ki, Müsəddiq monarxiyaya və güclü orduya qarşıdır. Buna görə də, ona müxalif qruplara qoşuldu. bu qrupun adı Milli Hərəkat idi. Həsən xan bu qrupun qəzetində monarxiyanı və İslamı müdafiə edən xeyli məqalələr yazmışdır.
Uzun müddət üzvü olmuşdur.
Həsən xan Toiler partiyasından Müzəffər Baqeyi, qatı dindar Ayətullah Əbülqasım Kaşanı, küçə dəstələrinin rəhbəri Şaban Cəfəri də daxil olmaqla, müxtəlif siyasi qruplaşmalarla əlaqələrini qoruyub saxlaya bilmişdir.
Həsüən xan sonradan Müsəddiqi devirməy planlayan zabitlərin gizli Ana Vətəni Qoruma Komtəsinin üzvü oldu. 1953-cü ildə şahın real hakimiyyəti bərpa edildikdən sonra Həsən xan Türkiyədə (1958-1961), Pakistanda (1961-1962) səfir kimi çalışdı.
Səfir kimi çalışdıqdan sonra təqaüdə ayrıldı.
İstinadlar
- Ənvər Çingizoğlu. Qacarlar dövrünün diplomatları. Bakı: Mütərcim. 2012. səh. 334.
- Azimi, F. "ARFAʿ, ḤASAN". Encyclopaedia Iranica. 18 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 20 March 2016.
- "Тегюль Мари: Белое, красное, черное". 2019-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-06.
- "Тегюль Мари". 2019-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-06.
- Rahnema, Ali. Behind the 1953 Coup in Iran: Thugs, Turncoats, Soldiers, and Spooks. Cambridge University Press. 54, 299. ISBN .
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Həsən Ərfə (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erfeuddovle Hesen xan Mirze Rza xan oglu 1895 Tiflis 1983 Monte Karlo Azerbaycan esilli general Iran ordusunun Bas Qerergah Reisi ve Pehlevi sulalesi zamani diplomat Hesen xan ErfeHesen xan Erfe 1944 cu ildeSexsi melumatlarDogum tarixi 1895Dogum yeri Tiflis Rusiya imperiyasiVefat tarixi 22 iyun 1983Vefat yeri Monte Karlo MonakoVetendasligi IranHeyat yoldasi Hilda BevickeUsagi Leyla ErfeAtasi Mirze Rza xan ErfeuddovleAnasi Ludmila JervisHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Iran Silahli QuvveleriXidmet illeri 1914 1947Rutbesi GeneralVezifesi Iran ordusunun Bas Qerargah ReisiDoyusler Kurd usyani Sovet Britaniya isgali Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiHesen xan Erfe 1895 ci ilde Tiflis seherinde anadan olmusdur O zaman Tiflis seheri Rus imperiyasinin bir hissesi idi Onun anasi ingilis rus qarisigi idi Anasi Ludmila Jervisin atasi britaniyali diplomat anasi ise meshur rus zadegan ailelerinden olan Demidovlardan olmusdur Atasi Mirze Rza xan Erfeuddovle Tiflisde Qacar dovletinin bas konsulu kimi fealiyyet gosteren diplomat olmusdur Mirze Rza xan Erfeuddovle sonradan Qacar dovletinin Osmanli ve Rusiyada sefiri kimi de fealiyyet gostermisdir 1900 cu ilde valideynleri ayrildiqdan sonra Hesen ve anasi Parise kocmusdur Atasi ise kecmis heyat yoldasinin ve oglunun Avropadaki evlerini onlar ucun temin etmisdir 1923 cu ilde Hilda Bevicke ile aile heyati qurmusdur Hilda ile Monakodaki Sergey Pavlovic Diaqilevin Rus Baletinde tanis olmusdu Hilda bu teatrda calisan britaniyali balerina idi Bu evlilikden Leyla adli bir qizi olmusdur 1979 cu il Iran Islam inqilabindan sonra Irani terk etmis 1983 cu ilde Monakoda Monte Karlo seherinde vefat etmisdir Tehsili Hesen xan ilk tehsilini sexsi muellimlerden almisdir Sonradan ise Isvecrede Parisde ve Monakoda ozel mekteblerde tehsil almisdir 1914 cu ilde o Iran Imeriya Qvardiyasina qosulmus ve bu qurum onun I Dunya muharibesinin evvellerinde Isvecre ordusunda suvari zabit kimi telim gormesine sponsorluq etmisdir MenseyiHesen xanin ata terefden soykoku Irevan seherine gedib cixir Onun atasi Mirze Rza xan oz dovrunun taninmis ictimai xadimlerinden ve diplomatlarindan olmusdur General mayor rutbesi ve bir cox diger resmi titullari olan Mirze Rza xan 1846 ci ilde Tebrizde anadan olsa da onnu atasi Mirze Seyx Hesen Irevani Irevan seherinde anadan olmus ve sonradan Irana kocmusdur 1895 ci ilde ona fexri titul kimi verilen Erfeuddovle adini soyad kimi goturmusdur Mirze Rza xanin Borjomide tikdirdiyi ev hal hazirda Borjomi seherinin simvollarindan biridir Fealiyyeti1920 ci ilde Iran jandarmasina sonradan ise orduya qosulmusdur O Cenubi Azerbaycandaki Kurdustandaki Luristandaki usyanlar eleyhine olan kompaniyalarda istirak etmisdir 1920 ci illerden etibaren vezife pillelerinde suretle irelilemeye baslamisdir Pehleviler dovrunde Hesen xan Rza xanla ilk defe 1921 ci ilde gorusmusdur Hemin dovrde Rza xan hele Mudafie naziri idi ve onlar 1921 ci il kurd usyanina qarsi emeliyyatda idiler Rza xanin guclu xarakteri Hesen xana cox tesir etmis ve onu olene qeder Pehlevilerin destekcisine cevrirmisdi 1926 ci ilden etibaren qisa muddetlik Londonda herbi attase kimi calismisdir Sonradan 1927 1929 cu illerde Parisdeki Qerergah Kollevinde tehsil almisdir Bu tehsilinden sonra polkovnik leytenant rutbesine yukselmis ve yeni yaradilan Pehlevi Suvari Muhafize Alayinin komandiri teyin edilmisdir Qisa muddetde bu alayi pesekar ve intizamli alaya cevire bilmisdir 1932 ci ilde Rza sah terefinden Herbi Akademiyanin rehberi teyin edildi ve ona polkovnik rutbesi verildi 1934 cu ilde Rza sahin Turkiye seferi zamani onu musahide etmisdir 1936 ci ilde suvari ve zirehli ordu hisselerinin mufettisi teyin edilmis 1939 cu ilde ise general rutbesine yukselmisdir Birlesmis Kralliq ve Sovet Ittifaqinin Irani isgal etmesi zaman 1941 avqust Rza sah onu Tehranin mudafiesi uzre komandan teyin etmisdi Iranin meglub edilmesinden ve Rza sahin qacmasindan sonra Rza sahin yerine kecen oglu Mehemmed Rza sah 1941 1979 Hesen xani herbi kesfiyyat uzre komandan teyin etdi 1942 1943 cu illerde Iran ordusunun qerergah reisi vezifesinde calismisdir 1944 1946 ci illerde ise bu vezifeni ikinci defe yerine yetirmisdir Bu zaman Azerbaycan Milli Hokumetine qarsi usyanq aldirmis Sahseven tayfalarini silahla temin etmisdir 1940 1950 ci illerden etibaren siyasete daxil olmusdur 1946 ci ilin evvellerinde Iran parlamentinde Sovet isgalindan BMT e unvanlanan sikayet mektubunun deputatlar terefinden imzalanmasinin teskilatcisi olmusdur Meqsed qosunlarini Cenubi Azerbaycan erazisinden cekmesi ucun Sovet Ittifaqina tezyiq etmek idi Siyasi fealiyyeti Hesen xanin hereketleri onu Sovet eleyhine olan ve Britaniyaperest siyasi dusergenin fikirleri ile birlesdirirdi Sovetperest ve anti Britaniyaci siyasetcilerin parlamentde ve metbuatda onu qinamasindan sonra bas nazir Ehmed Qevam Hesen xanin as Qerergah Reisliyinden cixarilmasini istedi Neticede 1946 ci ilde o Hesen xan 7 ayliq hebs edilir Sonradan ise gunahsiz oldugu elan edilir Lakin ordudaki aktiv fealiyyetini 1947 ci ilin mart ayinda sonlandiraraq teqaude ayrilir O teqaude ayrilmasinda ozunden sonraki Bas Qerergah reisi gunahlandirirdi Xususile Eli Rezmaranin 1950 ci ilde bas nazir olmasindan sonra onun siyasi reqibleri ile ittifaqlar qurmaga basladi Lakin Rezmaranin 1951 ci ilde qetle yetirilmesinden sonra buna gore narahatliq kecirmeye basladi Cunki inanirdi ki siyasi siddetin yukselmesi olkeni tehdid edir Rezmaranin qetle yetirilmesinden sonraki bir ay erzinde Huseyn Elanin qisa omurlu hokumet kabinetinde Yollar ve Kommunikasiya naziri olaraq calisdi Sonra ise parlament Mehemmed Museddiqi bas nazir olaraq secdi Hesen xan dusunurdu ki Museddiq monarxiyaya ve guclu orduya qarsidir Buna gore de ona muxalif qruplara qosuldu bu qrupun adi Milli Herekat idi Hesen xan bu qrupun qezetinde monarxiyani ve Islami mudafie eden xeyli meqaleler yazmisdir Uzun muddet uzvu olmusdur Hesen xan Toiler partiyasindan Muzeffer Baqeyi qati dindar Ayetullah Ebulqasim Kasani kuce destelerinin rehberi Saban Ceferi de daxil olmaqla muxtelif siyasi qruplasmalarla elaqelerini qoruyub saxlaya bilmisdir Hesuen xan sonradan Museddiqi devirmey planlayan zabitlerin gizli Ana Veteni Qoruma Komtesinin uzvu oldu 1953 cu ilde sahin real hakimiyyeti berpa edildikden sonra Hesen xan Turkiyede 1958 1961 Pakistanda 1961 1962 sefir kimi calisdi Sefir kimi calisdiqdan sonra teqaude ayrildi IstinadlarEnver Cingizoglu Qacarlar dovrunun diplomatlari Baki Mutercim 2012 seh 334 Azimi F ARFAʿ ḤASAN Encyclopaedia Iranica 18 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 20 March 2016 Tegyul Mari Beloe krasnoe chernoe 2019 07 31 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 06 Tegyul Mari 2019 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 06 Rahnema Ali Behind the 1953 Coup in Iran Thugs Turncoats Soldiers and Spooks Cambridge University Press 54 299 ISBN 1107076064 Hemcinin baxMirze Rza xan ErfeuddovleXarici kecidlerHesen Erfe ing