Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hərbi geyim — xüsusi dövlət qaydaları (fərmanlar, sərəncamlar, qaydalar və s.) ilə müəyyən edilmiş hərbçilərin geyməsi üçün müəyyən bir dövlətin silahlı qüvvələrinin və digər birləşmələrin hərbi qulluqçuları üçün məcburi olan geyimlərdir.
Haaqa Konvensiyalarına uyğun olaraq, hərbi əməliyyatlar və ya silahlı qarşıdurmalar zamanı hərbi forma geyinmək, hərbçilərin bu statusdan irəli gələn bütün xüsusi hüquqları olan qanuni döyüşçü kimi müəyyənləşdirilməsinin vacib şərtidir. Eyni zamanda, silahlı qarşıdurmanın bu və ya digər tərəfinin silahlı qüvvələrinə mənsub olduğunu açıq şəkildə göstərən nişanlar, hərbi formanın məcburi bir elementidir. Bu cür qarşıdurmalarda iştirak edən xalq milisləri də qeyri-bərabər bir forma geyə bilərlər, lakin fərqlənən nişanlara sahib olmalıdırlar.
Tarixi
Hər dövr üçün xarakterik olan hərbi geyimlərin inkişafında ənənə həmişə mühüm rol oynamışdır. Hərbi geyimlərin müasir görünüşü də qədim adət-ənənələrin təsirini göstərir. Zaman keçdikcə müəyyən bir dövrü ifadə edən kostyumun təfərrüatları, orijinal məqsədlərini itirməsinə baxmayaraq, çox vaxt simvolik bəzək şəklində qorunurdu.
Kasta sisteminin olduğu dövlətlərdə döyüşçü kastasının geyimləri də ordu formasında idi. Ümumiyyətlə, əvvəlcə silah gəzdirməyə qadir olan hər bir şəxs döyüşçü idi və hər dəfə geyindiyi paltarda müharibəyə gedirdi; xüsusi hərbi zireh çox ibtidai və müxtəlif idi. Ancaq qoşunlarını düşməndən mümkün qədər uzaq bir məsafədən ayırmaq istəyi, qədim zamanlarda silahlı qüvvələrin müxtəlif rəngli paltarlarla bir rəngli paltar və ya ən azı fərqli nişanlara sahib olmağa çalışmasına səbəb olmuşdur.
Avropa antik dövrü
Hərbi tarixçilərin fikrincə, hərbi forma ilk dəfə Spartada meydana gəldi, ancaq bu, bütün Spartalıların həyat tərzinin özünəməxsus tənzimlənməsinin nəticəsi idi: yuyunma qaydalarını, naharda yemək cədvəlini və s. tənzimləyən qanunlar bu kimi mühüm hadisəyə toxuna bilməzdi. Spartalılar müharibə üçün ən uyğun olan geyim rənglərini - qırmızıları seçirlər ki, yaralardan axan qan az nəzərə çarpacaq və halsız ürəkləri narahat etməyəcəkdir.
Roma legionlarında müasir formasına bənzər bir şey var: ağ paltarlar, vahid silahlar və zirehlər və dəbilqələrdə legionu legiondan fərqləndirən rəngli lələklər.
Qədim Roma legionerləri standart avadanlıq və geyim geyirdilər. Ancaq hərbi forma anlayışı onların mədəniyyətinin bir hissəsi deyildi və detallı olaraq əhəmiyyətli fərqlər var idi. Hətta dövlət müəssisələrində istehsal olunan zireh kütlələri, istehsal yerlərinə görə fərqlənirdi. Sağ qalan geyim və divar rəsmlərindən fraqmentlər Roma əsgərinin əsas tunikasının qırmızı və ya rəngsiz (ağ rəngli) yun olduğunu bildirmişdir. Böyük generalların ağ örtüklər və lələklər geyindikləri məlumdur. Köhnə legionların xidmət bazasını təşkil edən yüzbaşılar, dəbilqələrində çarpaz sultanlar, müasir medallara uyğun döş naxışları və daşıdıqları uzun heyətlə fərqlənirdilər.
Forma:
1-2-ci əsrlərdə: paenula (başlıq ilə qısa yun tünd örtük).
3-cü əsrdən etibarən: uzun qolları olan tunika, sagum - əvvəllər səhvən klassik bir Roma hərbçisi hesab edilən başlıq olmayan bir paltar.
Orta əsrlər
Orta əsrlərdə ordu vassallardan və onların döyüşçülərindən ibarət olduğundan, müntəzəm bir ordu yox idi. Forma şəklində heç bir vahidliyə dair heç bir sual ola bilməzdi, ancaq hər biri öz ustasının fərqli işarələri ilə seçilirdi. Paltarların kəsilməsi də rütbədən asılı olaraq təxminən eyni idi.
Zəngin baronların və qulluqçularının paltarları, yalnız lüks görünüşü ilə fərqlənirdi. O zaman hərbi forma əslində döyüşə girən hərbi zireh kimi başa düşülürdü. Daha sonra, muzdlu dəstələr göründükdə, rəislərin dəstələri ilə bərabər formada geyinmək istəyi hiss olunur. Geyimlərində üstünlük təşkil edən rənglərdən bu dəstələr bəzən öz adlarını alırdılar.
Orta əsrlərdə xaç təsviri fərqləndirici əlamətlər kimi istifadə olunmağa başladı. Beləliklə, məsələn, 15-ci əsrin əvvəllərindən İngilislər sinələrinə və kürəyinə qırmızı bir xaç, Fransız və İsveçrəli - ağ, Alman imperiyasının əsgərləri - Müqəddəs Andrew və ya Burqundiya çarmıxı tikdilər.
XVII-XVIII əsrlər
Otuz illik müharibədən sonra (1618-1648) daimi orduların meydana gəlməsi ilə geyimlər meydana gəldi. Forma yaratmaq ideyası heç bir ölkəyə və ya bir şəxsə aid olmayıb, çünki eyni vaxtda bir neçə ölkədə tətbiq edilmişdir. Bu isə açıq-aydın səbəblərə görə baş verdi: ilk baxışdan döyüş zamanı yoldaşını düşməndən ayırmaq, habelə ordunun müəyyən bir dövlətə mənsubiyyətini göstərmək lazım idi. Fransa və onun təsiri altındakı dövlətlər formanın lüks olması ilə fərqlənirdi. Bütün əyalətlərdə ən gözəl formalar varlı və daha az süvariyə məxsus idi. Prussiya və İsveç qoşunları digərlərindən daha təvazökar idilər.
Xaçlar beldə və ya çiyin üzərində geyilən şərflə əvəz olundu. Şərfin rəngini monarx özü seçirdi və buna görə də kral gerbinin rənglərinə uyğun olurdu. Məsələn, Danimarka kralı II Frederikin 1563-cü il fərmanında deyildiyi kimi:
 | "Kral ordusunun bir hissəsi olan hər kəs, şapka, paltar, qırmızı və sarı rəngdə bir lent və ya şərf taxmalıdır." |  |
Bu rənglər Oldenburg Kral Evinin gerbinin rəngləri idi. 1625-ci ildə, 30 illik müharibəyə girən IV Kristian qızıl rəngli bir mavi və qırmızı-qəhvəyi bir şərf seçdi və baş geyiminə ağ lələk əlavə etdi. Daha sonra padşah yenə bu gün mövcud olan Oldenburg evinin çiçəklərinə qayıtdı.
İsveçdə şərfin rəngi də dəyişdi. 30 illik müharibə zamanı ordusu üçün mavi, X Çarlz Gustavın hakimiyyəti dövründə mavi və sarı idi, bu günə qədər də belə davam edir. 30 illik müharibə zamanı Alman imperiyasının əsgərlərinin şərfləri qırmızı , fransızlarda ağ, hollandlarda narıncı, saksonlarda isə yaşıl rəngdə idi. İngiltərədə Cromwell narıncı şərf təqdim etdi, kralistlərin ağ şərfləri vardı. Böyük döyüşlər zamanı şərfləri digər fərqləndirici nişanlarla, məsələn, sap dəstələri , şapka və ya dəbilqədəki yaşıl budaqlarla tamamlamaq zəruri hesab olunurdu. Beləliklə, müttəfiq qoşunların əsgərləri bir-birini döyüş meydanında tanıdılar və asanlıqla düşmən koalisiyasının əsgərlərindən fərqləndilər.
Formanın tətbiqi bəzi çətinliklərə səbəb oldu. Əsgərlərin geyimləri maaşlarından tutulurdu. Beləliklə, forma tamamilə onlara aid olurdu və xidmətin sonunda geri alınmırdı. Adətən polkovniklərə - komandir və alay komandirlərinə sahə forması alınıb paylanılırdı. Lakin kral hakimiyyəti gücləndikcə polkovniklərin təsiri zəiflədi. Formanın xarici görünüşü və təfərrüatları, eləcə də onu geyinmə üsulu monarxın əmrləri ilə təsdiq edildi. Tədricən, orduya forma təchizatı mərkəzləşdirilmiş şəkildə həyata keçirilməyə başladı. Hərbi hissə ləğv edildikdə və ya çevrildiyi təqdirdə dövlət formanın dəyərini ödəmiş və digər alaylar arasında bölüşdürmüşdür.
Əvvəlcə hər bir alayın formasına xüsusi bir görünüş verməyə çalışdılar, lakin tez bir zamanda hər bir qoşun növü üçün (sonra da bütün ordu) eyni kəsikli geyimlərin təqdim edilməsinin və yaxalıqların, manşetlərin, cəbhələrin şəklini və rənglərini bir-birindən ayırmaq üçün üstünlük verdiklərinə əmin oldular Lakin, məsələn, qusarlar kimi bəzi hərbi hissələr xüsusi geyimlərini saxladılar.
Fransız inqilabı və ondan sonrakı müharibələr, sonra da orduların davamlı böyüməsi geyimlərin sadələşdirilməsinə və ucuzlaşmasına səbəb oldu.
XIX-XX əsrlər
Yalnız 19-cu əsrin əvvəllərində bütün orduya və ya onun ən əhəmiyyətli hissəsinə, əsasən də piyada dəstələrinə, demək olar ki, eyni formada geyinmək, alayları baş geyimləri və düymələrə həkk olunmuş nişanlarla ayırmaq adəti qurulmuşdu. Bu tendensiyanı 19 əsr boyu izləmək olar, lakin adət-ənənələri qorumaq istəyi itməmişdir. Hər bir dövlət qoşun formasının əsas rənginə sahib idi. Belə ki, Rusiya və İsveçdə - tünd yaşıl; Prussiyada və Almaniyanın əksər əyalətlərində mavi, Avstriyada ağ, Fransa və İtaliyada mavi, Bavariya və Hollandiyada mavi, Böyük Britaniya və Danimarkada mavi rəngdədir.
Formaların kifayət qədər parlaq rəngləri dəyişmədi, ağzı yüklü hamar döymələr isə əhəmiyyətsiz idi. Sonradan odlu silahın effektivliyinin artması bizi formalara tamamilə yeni bir prizmadan baxmağa məcbur etdi. Əsgərlərin yerdəki hərəkətinin düşmənə görünməməsi üçün geyimlər ətraf mənzərənin rənginə uyğun olmalıdır. İlk dəfə xaki forması İngiltərə ordusunda tətbiq edildi (kütləvi şəkildə 1899-1902-ci illər Boer müharibəsi zamanı).
20-ci əsrin əvvəllərində əksər ölkələr hərbi geyimlər üçün demək olar ki, eyni kəsimi seçdilər. Mühafizəçilər və süvari dəstələr bir çox hallarda yenə də lüks və bəzəkli geyimlər geyinirdilər.
Birinci Dünya Müharibəsi dövründə bütün tələbkar ordularda bu tələbi ödəmək üçün geyim formaları tətbiq olundu. Bütün qoşun növlərində eyni rəngdə forma vardı. Deklar kiçik hərflərdən və ya rəqəmlərdən, incə nişanlardan və kənarlardan ibarət idi.
Müasir dövrdə
Daim artan dəqiqlik və silah silsiləsi, habelə hava məkanının ustalığı, sərbəst hərəkət etməyi məhdudlaşdırmadan, müxtəlif vəziyyətlərdə maksimum gizlənməni təmin edən hərbi texnikanın meydana gəlməsinə səbəb oldu. İndi artıq tək rəngli və çox rəngli kamuflyajlar var. Adətən bağlı olduğu monoxromatik kamuflyajın ən populyar "rəngi" xaki-dir. Müxtəlif növ meşələrdə, çöllərdə, qarda və s.-də kamuflyaj üçün bir çox rəng sxemi mövcuddur. Əvvəllər heç vaxt hərbi geyimlər indiki kimi mülki geyimlərdən bu qədər fərqlənmirdi.
Azərbaycanda
Hərbi geyim forması — Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin şəxsi heyəti və hərbi litseyin kursantları üçün müəyyən edilmiş, hərbi qulluqçuların hərbi geyim predmetləri, fərqləndirmə nişanları və hərbi ləvazimatlarının komplektidir.
Hərbi geyim forması mərasim, gündəlik, səhra geyim formalarına və xüsusi geyimlərə, onlardan hər biri isə öz növbəsində yay və qış geyimlərinə bölünür.
Mərasim geyim forması xüsusilə təntənəli hallarda, istirahət və bayram günlərində, habelə xidmətdənkənar vaxtda geyinmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Səhra geyim forması döyüş şəraitində, sutkalıq naryadlarda (qərargahlarda, idarələrdə və müəssisələrdə növbətçiliklərdən başqa), təlimlərdə, manevrlərdə, döyüş növbələrində və təlim mərkəzindəki məşğələlərdə geyinmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Gündəlik geyim forması qalan bütün hallarda geyilir.
Xüsusi geyim
- xüsusi parad, rəsmi qəbullar üçün xüsusi mərasim, xüsusi xidmət formaları;
- xüsusi texniki;
- xüsusi peşə, xüsusi iş, istiləşdirilmiş xüsusi, xüsusi yay, xüsusi qospital, xüsusi mülki paltarlar.
Xüsusi xidmət geyim formasını yeraltı qurğularda döyüş növbəsi çəkən, komendant xidməti, patrul xidməti, qarovul xidməti, naryadda daxili xidmət çəkmək üçün təyin edilən, sülhməramlı əməliyyatları yerinə yetirən, silahlara nəzarət üzrə nümayəndə heyətini müşayiət edən və digər xidməti fəaliyyətdə olan hərbi qulluqçular geyinirlər.
Xüsusi peşə paltarını xidməti fəaliyyətləri yerinə yetirdikləri ixtisaslara xas olan vəzifələrlə əlaqədar hərbi qulluqçular (xüsusi qoşun bölmələrinin hərbi qulluqçuları, cərrahlar, yaxalayıcı təyyarələrin pilotları və başqaları) geyinirlər.
Xüsusi texniki paltarı xidmətləri silahların və hərbi texnikanın istismarı, onlara qulluq edilməsi və təmiri ilə əlaqədar hərbi qulluqçular (tank, piyadanın döyüş maşınının, desantın döyüş maşınının, zirehli transportyorların, tırtıllı dartıcı zirehli transportyorların və onların bazası əsasında yaradılmış maşınların, özüyeriyən artilleriya və özüyeriyən zenit qurğularının heyətlərinə daxil olan hərbi qulluqçular; təyyarələrə, gəmilərin güc qurğularına qulluq edən hərbi qulluqçular; bilavasitə silahların və hərbi texnikanın təmiri ilə məşğul olan təmir bölmələrinin və hərbi hissələrin hərbi qulluqçuları və başqaları) geyinirlər.
Xüsusi iş paltarını hərbi qulluqçular təsərrüfat, inşaat işlərini yerinə yetirdikdə, müalicə müəssisələrində, yeməkxanalarda (kambuzlarda) işlədikdə, texnika və silahlara qulluq etdikdə, habelə Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə qoşunlarının uçuş heyəti uçuşları yerinə yetirdikdə, Hərbi Dəniz Qüvvələrinin gəmi heyəti gəmi səfəri zamanı geyinirlər.
İstiləşdirilmiş xüsusi paltarı (yarımkürklər, gödəkçələr, şalvarlar, xəz əlcəklər, sviterlər, keçə çəkmələr və s.) hərbi qulluqçular qış vaxtı, havanın temperaturu aşağı olan şəraitdə keçirilən məşğələlərdə, təlimlərdə və işlərdə, xüsusilə soyuq iqlimli, havanın temperaturu aşağı olan və güclü küləklər əsən rayonlarda isə hər gün geyinirlər.
Xüsusi yay paltarını (qısaqol gödəkçələr, panamalar, şortlar, səndəllər və s.) hərbi qulluqçular yay vaxtı, havanın temperaturu yuxarı olan şəraitdə keçirilən məşğələlərdə, təlimlərdə, işlərdə və gəmi səfəri zamanı, xüsusilə isti iqlimli, havanın temperaturu yuxarı olan rayonlarda isə hər gün geyinirlər.
Xüsusi qospital paltarını müalicə müəssisələrində müalicə edilən hərbi qulluqçular geyinirlər.
Xüsusi mülki paltarı Silahlı Qüvvələrin ofisiant təyin edilmiş hərbi qulluqçuları və qulluqçuları xidmət vaxtı, eləcə də xidməti zərurətlə bağlı digər hallarda geyinirlər.
Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin zabitləri istər ölkə daxilində, istərsə də xaricdə rəsmi qəbullarda, dövlət və hökumət rəhbərlərinin iştirak etdikləri konsertlərdə, öz toylarında (öz istəyi ilə) və digər hallarda hərbi hissə (gəmi) komandirinin, Müdafiə Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə, xüsusi təyinatlı təhsil müəssisəsi, idarə, təşkilat rəisinin əmri ilə rəsmi qəbullar üçün xüsusi mərasim geyim formasını geyinirlər.
Predmetləri
- Üst geyimləri – qış paltosu, demisezon palto, buşlat, plaş, kitel, tujurka, gödəkçələr, kombinezonlar, xalatlar və s.
- Baş geyimləri – papaq, qulaqlı papaq, furajka, şlyapa, pilotka, beret və s.
- Ayaqqabılar – tufli, botinka, uzunboğaz çəkmə və s. digər paltar predmetləri – köynəklər, yun köynəklər, şərflər, əlcəklər və s.
Fərqləndirmə nişanları
Hərbi qulluqçuların fərqləndirmə nişanları — hərbi geyim formasında rəmzi şərti təsvir olub, müəyyən anlayışı əks etdirir və dövlət mənsubiyyətini, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinə, Silahlı Qüvvələrin növünə, qoşun (xidmət) növünə, ixtisasına, hərbi rütbəyə, hərbi qulluqçuların heyətinə və konkret qoşun vahidinə mənsubiyyəti göstərir.
Fərqləndirmə nişanlarına paqonlar, yaxa nişanları, döş və qol nişanları (jetonlar, tikmələr), baş geyimlərindəki nişanlar (kokardalar, emblemlər), paqon və yaxalıqlardakı nişanlar (emblemlər, ulduzlar və s.), kantlar və lampaslar aiddir. Bundan əlavə hərbi geyim formasındakı rəng, biçim, geyimin komplektliyi, düymələr və geyimin başqa detalları kimi digər xarici fərqləndirmə əlamətlərindən də həmin məqsədlərlə istifadə edilir.
Hərbi ləvazimat
Şəxsi silahı və əmlakı gəzdirmək üçün nəzərdə tutulmuş əşyalar dəstidir. Ona bel kəməri, aşırma kəmər, səhra jileti, əşya torbası, qumquma və bel üçün çexollar, səhra çantası, qobur və s. aiddir.
Qalereya
Ədəbiyyat
- Kannik P. Hərbi geyimlər: Bütün dünya ölkələri. Poliqon, 2002.
- Hərbi geyimlər: Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri hərbi qulluqçularının hərbi geyim forması və fərqləndirmə nişanları haqqında Əsasnamə. mod.gov.az. 03.08.2020.
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
Xarici keçidlər
- «Mundir» internet-jurnalı
- (alm.)
- Knopfsammler.de (alm.)
- Bir ordunun anatomiyası (rus.)
- (rus.)
- Orta əsrlərin və müasir dövrün başlanğıcındakı Avrasiyanın hərbi işlərinə dair qeydlər 2012-04-13 at the Wayback Machine
- Dünyanın ordularının geyimləri 2020-09-18 at the Wayback Machine (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Herbi geyim xususi dovlet qaydalari fermanlar serencamlar qaydalar ve s ile mueyyen edilmis herbcilerin geymesi ucun mueyyen bir dovletin silahli quvvelerinin ve diger birlesmelerin herbi qulluqculari ucun mecburi olan geyimlerdir Herbi geyim Haaqa Konvensiyalarina uygun olaraq herbi emeliyyatlar ve ya silahli qarsidurmalar zamani herbi forma geyinmek herbcilerin bu statusdan ireli gelen butun xususi huquqlari olan qanuni doyuscu kimi mueyyenlesdirilmesinin vacib sertidir Eyni zamanda silahli qarsidurmanin bu ve ya diger terefinin silahli quvvelerine mensub oldugunu aciq sekilde gosteren nisanlar herbi formanin mecburi bir elementidir Bu cur qarsidurmalarda istirak eden xalq milisleri de qeyri beraber bir forma geye bilerler lakin ferqlenen nisanlara sahib olmalidirlar TarixiHer dovr ucun xarakterik olan herbi geyimlerin inkisafinda enene hemise muhum rol oynamisdir Herbi geyimlerin muasir gorunusu de qedim adet enenelerin tesirini gosterir Zaman kecdikce mueyyen bir dovru ifade eden kostyumun teferruatlari orijinal meqsedlerini itirmesine baxmayaraq cox vaxt simvolik bezek seklinde qorunurdu Kasta sisteminin oldugu dovletlerde doyuscu kastasinin geyimleri de ordu formasinda idi Umumiyyetle evvelce silah gezdirmeye qadir olan her bir sexs doyuscu idi ve her defe geyindiyi paltarda muharibeye gedirdi xususi herbi zireh cox ibtidai ve muxtelif idi Ancaq qosunlarini dusmenden mumkun qeder uzaq bir mesafeden ayirmaq isteyi qedim zamanlarda silahli quvvelerin muxtelif rengli paltarlarla bir rengli paltar ve ya en azi ferqli nisanlara sahib olmaga calismasina sebeb olmusdur Avropa antik dovruHerbi tarixcilerin fikrince herbi forma ilk defe Spartada meydana geldi ancaq bu butun Spartalilarin heyat terzinin ozunemexsus tenzimlenmesinin neticesi idi yuyunma qaydalarini naharda yemek cedvelini ve s tenzimleyen qanunlar bu kimi muhum hadiseye toxuna bilmezdi Spartalilar muharibe ucun en uygun olan geyim renglerini qirmizilari secirler ki yaralardan axan qan az nezere carpacaq ve halsiz urekleri narahat etmeyecekdir Roma legionlarinda muasir formasina benzer bir sey var ag paltarlar vahid silahlar ve zirehler ve debilqelerde legionu legiondan ferqlendiren rengli lelekler Qedim Roma legionerleri standart avadanliq ve geyim geyirdiler Ancaq herbi forma anlayisi onlarin medeniyyetinin bir hissesi deyildi ve detalli olaraq ehemiyyetli ferqler var idi Hetta dovlet muessiselerinde istehsal olunan zireh kutleleri istehsal yerlerine gore ferqlenirdi Sag qalan geyim ve divar resmlerinden fraqmentler Roma esgerinin esas tunikasinin qirmizi ve ya rengsiz ag rengli yun oldugunu bildirmisdir Boyuk generallarin ag ortukler ve lelekler geyindikleri melumdur Kohne legionlarin xidmet bazasini teskil eden yuzbasilar debilqelerinde carpaz sultanlar muasir medallara uygun dos naxislari ve dasidiqlari uzun heyetle ferqlenirdiler Forma 1 2 ci esrlerde paenula basliq ile qisa yun tund ortuk 3 cu esrden etibaren uzun qollari olan tunika sagum evveller sehven klassik bir Roma herbcisi hesab edilen basliq olmayan bir paltar Orta esrlerOrta esrlerde ordu vassallardan ve onlarin doyusculerinden ibaret oldugundan muntezem bir ordu yox idi Forma seklinde hec bir vahidliye dair hec bir sual ola bilmezdi ancaq her biri oz ustasinin ferqli isareleri ile secilirdi Paltarlarin kesilmesi de rutbeden asili olaraq texminen eyni idi Zengin baronlarin ve qulluqcularinin paltarlari yalniz luks gorunusu ile ferqlenirdi O zaman herbi forma eslinde doyuse giren herbi zireh kimi basa dusulurdu Daha sonra muzdlu desteler gorundukde reislerin desteleri ile beraber formada geyinmek isteyi hiss olunur Geyimlerinde ustunluk teskil eden renglerden bu desteler bezen oz adlarini alirdilar Orta esrlerde xac tesviri ferqlendirici elametler kimi istifade olunmaga basladi Belelikle meselen 15 ci esrin evvellerinden Ingilisler sinelerine ve kureyine qirmizi bir xac Fransiz ve Isvecreli ag Alman imperiyasinin esgerleri Muqeddes Andrew ve ya Burqundiya carmixi tikdiler XVII XVIII esrlerOtuz illik muharibeden sonra 1618 1648 daimi ordularin meydana gelmesi ile geyimler meydana geldi Forma yaratmaq ideyasi hec bir olkeye ve ya bir sexse aid olmayib cunki eyni vaxtda bir nece olkede tetbiq edilmisdir Bu ise aciq aydin sebeblere gore bas verdi ilk baxisdan doyus zamani yoldasini dusmenden ayirmaq habele ordunun mueyyen bir dovlete mensubiyyetini gostermek lazim idi Fransa ve onun tesiri altindaki dovletler formanin luks olmasi ile ferqlenirdi Butun eyaletlerde en gozel formalar varli ve daha az suvariye mexsus idi Prussiya ve Isvec qosunlari digerlerinden daha tevazokar idiler Xaclar belde ve ya ciyin uzerinde geyilen serfle evez olundu Serfin rengini monarx ozu secirdi ve buna gore de kral gerbinin renglerine uygun olurdu Meselen Danimarka krali II Frederikin 1563 cu il fermaninda deyildiyi kimi Kral ordusunun bir hissesi olan her kes sapka paltar qirmizi ve sari rengde bir lent ve ya serf taxmalidir Bu rengler Oldenburg Kral Evinin gerbinin rengleri idi 1625 ci ilde 30 illik muharibeye giren IV Kristian qizil rengli bir mavi ve qirmizi qehveyi bir serf secdi ve bas geyimine ag lelek elave etdi Daha sonra padsah yene bu gun movcud olan Oldenburg evinin ciceklerine qayitdi Isvecde serfin rengi de deyisdi 30 illik muharibe zamani ordusu ucun mavi X Carlz Gustavin hakimiyyeti dovrunde mavi ve sari idi bu gune qeder de bele davam edir 30 illik muharibe zamani Alman imperiyasinin esgerlerinin serfleri qirmizi fransizlarda ag hollandlarda narinci saksonlarda ise yasil rengde idi Ingilterede Cromwell narinci serf teqdim etdi kralistlerin ag serfleri vardi Boyuk doyusler zamani serfleri diger ferqlendirici nisanlarla meselen sap desteleri sapka ve ya debilqedeki yasil budaqlarla tamamlamaq zeruri hesab olunurdu Belelikle muttefiq qosunlarin esgerleri bir birini doyus meydaninda tanidilar ve asanliqla dusmen koalisiyasinin esgerlerinden ferqlendiler Formanin tetbiqi bezi cetinliklere sebeb oldu Esgerlerin geyimleri maaslarindan tutulurdu Belelikle forma tamamile onlara aid olurdu ve xidmetin sonunda geri alinmirdi Adeten polkovniklere komandir ve alay komandirlerine sahe formasi alinib paylanilirdi Lakin kral hakimiyyeti guclendikce polkovniklerin tesiri zeifledi Formanin xarici gorunusu ve teferruatlari elece de onu geyinme usulu monarxin emrleri ile tesdiq edildi Tedricen orduya forma techizati merkezlesdirilmis sekilde heyata kecirilmeye basladi Herbi hisse legv edildikde ve ya cevrildiyi teqdirde dovlet formanin deyerini odemis ve diger alaylar arasinda bolusdurmusdur Evvelce her bir alayin formasina xususi bir gorunus vermeye calisdilar lakin tez bir zamanda her bir qosun novu ucun sonra da butun ordu eyni kesikli geyimlerin teqdim edilmesinin ve yaxaliqlarin mansetlerin cebhelerin seklini ve renglerini bir birinden ayirmaq ucun ustunluk verdiklerine emin oldular Lakin meselen qusarlar kimi bezi herbi hisseler xususi geyimlerini saxladilar Fransiz inqilabi ve ondan sonraki muharibeler sonra da ordularin davamli boyumesi geyimlerin sadelesdirilmesine ve ucuzlasmasina sebeb oldu XIX XX esrlerYalniz 19 cu esrin evvellerinde butun orduya ve ya onun en ehemiyyetli hissesine esasen de piyada destelerine demek olar ki eyni formada geyinmek alaylari bas geyimleri ve duymelere hekk olunmus nisanlarla ayirmaq adeti qurulmusdu Bu tendensiyani 19 esr boyu izlemek olar lakin adet eneneleri qorumaq isteyi itmemisdir Her bir dovlet qosun formasinin esas rengine sahib idi Bele ki Rusiya ve Isvecde tund yasil Prussiyada ve Almaniyanin ekser eyaletlerinde mavi Avstriyada ag Fransa ve Italiyada mavi Bavariya ve Hollandiyada mavi Boyuk Britaniya ve Danimarkada mavi rengdedir Formalarin kifayet qeder parlaq rengleri deyismedi agzi yuklu hamar doymeler ise ehemiyyetsiz idi Sonradan odlu silahin effektivliyinin artmasi bizi formalara tamamile yeni bir prizmadan baxmaga mecbur etdi Esgerlerin yerdeki hereketinin dusmene gorunmemesi ucun geyimler etraf menzerenin rengine uygun olmalidir Ilk defe xaki formasi Ingiltere ordusunda tetbiq edildi kutlevi sekilde 1899 1902 ci iller Boer muharibesi zamani 20 ci esrin evvellerinde ekser olkeler herbi geyimler ucun demek olar ki eyni kesimi secdiler Muhafizeciler ve suvari desteler bir cox hallarda yene de luks ve bezekli geyimler geyinirdiler Birinci Dunya Muharibesi dovrunde butun telebkar ordularda bu telebi odemek ucun geyim formalari tetbiq olundu Butun qosun novlerinde eyni rengde forma vardi Deklar kicik herflerden ve ya reqemlerden ince nisanlardan ve kenarlardan ibaret idi Muasir dovrdeDaim artan deqiqlik ve silah silsilesi habele hava mekaninin ustaligi serbest hereket etmeyi mehdudlasdirmadan muxtelif veziyyetlerde maksimum gizlenmeni temin eden herbi texnikanin meydana gelmesine sebeb oldu Indi artiq tek rengli ve cox rengli kamuflyajlar var Adeten bagli oldugu monoxromatik kamuflyajin en populyar rengi xaki dir Muxtelif nov meselerde collerde qarda ve s de kamuflyaj ucun bir cox reng sxemi movcuddur Evveller hec vaxt herbi geyimler indiki kimi mulki geyimlerden bu qeder ferqlenmirdi AzerbaycandaHerbi geyim formasi Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvvelerinin sexsi heyeti ve herbi litseyin kursantlari ucun mueyyen edilmis herbi qulluqcularin herbi geyim predmetleri ferqlendirme nisanlari ve herbi levazimatlarinin komplektidir Herbi geyim formasi merasim gundelik sehra geyim formalarina ve xususi geyimlere onlardan her biri ise oz novbesinde yay ve qis geyimlerine bolunur Merasim geyim formasi xususile tenteneli hallarda istirahet ve bayram gunlerinde habele xidmetdenkenar vaxtda geyinmek ucun nezerde tutulmusdur Sehra geyim formasi doyus seraitinde sutkaliq naryadlarda qerargahlarda idarelerde ve muessiselerde novbetciliklerden basqa telimlerde manevrlerde doyus novbelerinde ve telim merkezindeki mesgelelerde geyinmek ucun nezerde tutulmusdur Gundelik geyim formasi qalan butun hallarda geyilir Xususi geyim xususi parad resmi qebullar ucun xususi merasim xususi xidmet formalari xususi texniki xususi pese xususi is istilesdirilmis xususi xususi yay xususi qospital xususi mulki paltarlar Xususi xidmet geyim formasini yeralti qurgularda doyus novbesi ceken komendant xidmeti patrul xidmeti qarovul xidmeti naryadda daxili xidmet cekmek ucun teyin edilen sulhmeramli emeliyyatlari yerine yetiren silahlara nezaret uzre numayende heyetini musayiet eden ve diger xidmeti fealiyyetde olan herbi qulluqcular geyinirler Xususi pese paltarini xidmeti fealiyyetleri yerine yetirdikleri ixtisaslara xas olan vezifelerle elaqedar herbi qulluqcular xususi qosun bolmelerinin herbi qulluqculari cerrahlar yaxalayici teyyarelerin pilotlari ve basqalari geyinirler Xususi texniki paltari xidmetleri silahlarin ve herbi texnikanin istismari onlara qulluq edilmesi ve temiri ile elaqedar herbi qulluqcular tank piyadanin doyus masininin desantin doyus masininin zirehli transportyorlarin tirtilli dartici zirehli transportyorlarin ve onlarin bazasi esasinda yaradilmis masinlarin ozuyeriyen artilleriya ve ozuyeriyen zenit qurgularinin heyetlerine daxil olan herbi qulluqcular teyyarelere gemilerin guc qurgularina qulluq eden herbi qulluqcular bilavasite silahlarin ve herbi texnikanin temiri ile mesgul olan temir bolmelerinin ve herbi hisselerin herbi qulluqculari ve basqalari geyinirler Xususi is paltarini herbi qulluqcular teserrufat insaat islerini yerine yetirdikde mualice muessiselerinde yemekxanalarda kambuzlarda isledikde texnika ve silahlara qulluq etdikde habele Herbi Hava Quvveleri ve Hava Hucumundan Mudafie qosunlarinin ucus heyeti ucuslari yerine yetirdikde Herbi Deniz Quvvelerinin gemi heyeti gemi seferi zamani geyinirler Istilesdirilmis xususi paltari yarimkurkler godekceler salvarlar xez elcekler sviterler kece cekmeler ve s herbi qulluqcular qis vaxti havanin temperaturu asagi olan seraitde kecirilen mesgelelerde telimlerde ve islerde xususile soyuq iqlimli havanin temperaturu asagi olan ve guclu kulekler esen rayonlarda ise her gun geyinirler Xususi yay paltarini qisaqol godekceler panamalar sortlar sendeller ve s herbi qulluqcular yay vaxti havanin temperaturu yuxari olan seraitde kecirilen mesgelelerde telimlerde islerde ve gemi seferi zamani xususile isti iqlimli havanin temperaturu yuxari olan rayonlarda ise her gun geyinirler Xususi qospital paltarini mualice muessiselerinde mualice edilen herbi qulluqcular geyinirler Xususi mulki paltari Silahli Quvvelerin ofisiant teyin edilmis herbi qulluqculari ve qulluqculari xidmet vaxti elece de xidmeti zeruretle bagli diger hallarda geyinirler Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvvelerinin zabitleri ister olke daxilinde isterse de xaricde resmi qebullarda dovlet ve hokumet rehberlerinin istirak etdikleri konsertlerde oz toylarinda oz isteyi ile ve diger hallarda herbi hisse gemi komandirinin Mudafie Nazirliyinin tabeliyinde olan muessise xususi teyinatli tehsil muessisesi idare teskilat reisinin emri ile resmi qebullar ucun xususi merasim geyim formasini geyinirler Predmetleri Ust geyimleri qis paltosu demisezon palto buslat plas kitel tujurka godekceler kombinezonlar xalatlar ve s Bas geyimleri papaq qulaqli papaq furajka slyapa pilotka beret ve s Ayaqqabilar tufli botinka uzunbogaz cekme ve s diger paltar predmetleri koynekler yun koynekler serfler elcekler ve s Ferqlendirme nisanlari Herbi qulluqcularin ferqlendirme nisanlari herbi geyim formasinda remzi serti tesvir olub mueyyen anlayisi eks etdirir ve dovlet mensubiyyetini Azerbaycan Respublikasinin Silahli Quvvelerine Silahli Quvvelerin novune qosun xidmet novune ixtisasina herbi rutbeye herbi qulluqcularin heyetine ve konkret qosun vahidine mensubiyyeti gosterir Ferqlendirme nisanlarina paqonlar yaxa nisanlari dos ve qol nisanlari jetonlar tikmeler bas geyimlerindeki nisanlar kokardalar emblemler paqon ve yaxaliqlardaki nisanlar emblemler ulduzlar ve s kantlar ve lampaslar aiddir Bundan elave herbi geyim formasindaki reng bicim geyimin komplektliyi duymeler ve geyimin basqa detallari kimi diger xarici ferqlendirme elametlerinden de hemin meqsedlerle istifade edilir Herbi levazimat Sexsi silahi ve emlaki gezdirmek ucun nezerde tutulmus esyalar destidir Ona bel kemeri asirma kemer sehra jileti esya torbasi qumquma ve bel ucun cexollar sehra cantasi qobur ve s aiddir QalereyaEdebiyyatKannik P Herbi geyimler Butun dunya olkeleri Poliqon 2002 Herbi geyimler Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvveleri herbi qulluqcularinin herbi geyim formasi ve ferqlendirme nisanlari haqqinda Esasname mod gov az 03 08 2020 Qosun formasi Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Qoruyucu geyimler Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Xarici kecidler Mundir internet jurnali alm Knopfsammler de alm Bir ordunun anatomiyasi rus rus Orta esrlerin ve muasir dovrun baslangicindaki Avrasiyanin herbi islerine dair qeydler 2012 04 13 at the Wayback Machine Dunyanin ordularinin geyimleri 2020 09 18 at the Wayback Machine rus