Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hotaki dövləti — 1709-1738-ci illərdə indiki Əfqanıstanı, İran və Pakistanın bir hissəsini əhatə etmişdir. Bu dövlət 1709-cu ldə Mir Veys Hotaki tərəfindən Qəndəharda əsası qoyulmuşdur. Paştun mənşəli Gilzay tayfasının başçısı olan Mir Üveys Səfəvilərin tabeliyində olan Qəndəhar şəhərində çıxardığı üsyan nəticəsində 1709-cu ildə Qəndəhar ələ keçirilir və Hotaki dövləti yaradılır. Bundan sonra Hotakilər mütəmadi olaraq Səfəvilərin tabeliyində olan ərazilərə yürüş etməyə başlayırlar. Hotaki dövlətinin çiçəklənməsi dövrü Mir Mahmud Hotakinin zamanında olur. Onun dövründə Hotakilər Səfəvilərin paytaxtı İsfahanı ələ keçirir və Mir Mahmud Hotaki özünü şah elan edir. Hotaki dövlətinin varlığına 1738-ci ildə Nadir şah Əfşar tərəfindən Qəndəharın ələ keçirilməsi ilə son qoyulmuşdur.
| Tarixi dövlət | |||
| Hotakilər | |||
|---|---|---|---|
| |||
 Hotaki imperiyası 1722-1729-cu illərdə | |||
| | |||
| Paytaxt | Qəndəhar | ||
| Rəsmi dilləri | Puştu dili Fars dili | ||
| Dövlət dini | İslam (Sünni) | ||
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya | ||
| Tarixi | |||
| • 1722 | Gülnabad döyüşü | ||
| • 1722 | İsfahanın mühasirəsi | ||
| • 1729 | |||
| Davamiyyət | |||
| → | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Gilzay qiyamının səbəbləri
17-ci əsrin sonu 18-ci əsrin əvvəllərində bütün Səfəvilər İmperiyası ərazisində feodal istismarın güclənməsi ilə əlaqədar olaraq bütün ölkəni xalq etirazları və üsyanlar dalğası bürüdü.
Əfqanların ən nüfuzlu və güclü tayfası olan gilzaylar 1698–99-cü illərdə Qəndəhar hakimi Abdulla xanın əvəz olunması xahişi ilə şaha müraciət etdilər. Müraciət cavabsız qaldı. Onda qilzaylar - yenədə uğursuz olaraq - Kabilun moğol valisinə müraciət etdilər.
1704-cü ildə Qəndəhar ərazisinə bəluclar soxuldu. Onlar kəndləri yağmaladılar və Səfəvilərin onların yatırılması üçün göndərdikləri dəstəni darmadağın etdilər. Sağ qalanlar, yerli əhalinin qisasından qaçaraq Qəndəharın güclü istehkamlarının müdafiyəsinə sığındılar. İşlərin belə gedişi İsfahan sarayını narahat etməyə başladı, və bir az bundan əvvəl Kirmanda bəluclara qarşı özünü yaxşı tərəfdən göstərən şah sərkərdəsi göndərildi. Dəşti-Lüt səhrasının kənarı ilə keçən qısa yolla o Qəndahara gəldi və burada sərt şəkildə qilzayları yatırmağa çalışdı. Onlar, onlara qohum olmayan çoxlu yerli əhali də qoşulan üsyanla cavab verdilər. Bu üsyana, Hindistanla ticarətdən varlanan kələntər Mir Veys xan Hotaki başçılıq etdi. Qurqen xan böyük səylər nəticəsində üsyanı yatıra bildi.
Mir Veys İsfahandan qatı üsyançı kimi sürgün edildi, lakin rüşvət və hədiyələrlə səfəvi hakimlərini özünün suçsuz olması fikrini, eləcə də Qurqen xana qarşı şübhə oyada bildi. Qurqen xan neofit gürcü olduğuna görə sarayda buna inanan tapıdlı. Şah hətta Mir Veysin həcc ziyarətinə getməsində ona yardım etdi. Mir Veys isə Məkkədə müsəlman alimlərindən sünnü-əfqanların şiə-səfəvilərə qarşı mübarizəsi üçün fətva aldı. Qəndəhara qayıdaraq o özünə tərəfdarlar toplamağa başladı. 1709-cu ildə Qurqen xanın səhlənkarlığından yararlanan Mir Veys ona hücum etdi və öldürdü.
Şahın Mir Veysə danışmaq cəhdi baş tutmadı. O İsfahan vasitəçilərini zindana salırdı. Qəndahara Qurgen xanın qohumunun komandanlığı altında 12 minlik qızılbaş qoşunu göndərildi, lakin onlara qilzaylarla düşmənçilik edən əfqan tayfalarının köməyinə baxmayaraq, şəhərin uğursuz mühasirəsi nəticəsində 1711-ci ilin sonunda darmadağın edildi.
Abdali tayfası ilə münasibətlər
Heratda yerləşən tayfası ilə Qəndəharda olan gilzayların münasibətləri gərgin olaraq qalırdı. Onların arasında həlledici döyüşün nəticəsində gilzaylar qalib gəldi Mahmud məğlub olan abdali tayfasının başçısının başını kəsib İsfahana şah Sultan Hüseynə göndərdi. Mahmud öz hərəkətlərini qiyamçı Əsədullanı cəzalandırmaq kimi izah etdi. Şah görünür bütün bunlara inandı və Mahmudu Qəndəharın Səfəvi valisi təyin etdi.
Gilzayların İsfahanı alması
İki ildən sonra eyni məqsədlər göndərilən daha bir qızılbaş korpusu darmadağın edildi. Sonrakı beş-altı il ərzində vəziyət köklü surətdə dəyişdi və İsfahan sarayı yeni Qəndahar hakimi Mahmudun qarşısında geri çəkilməyə başladı. 1719-cu ilin yayının axırında Mahmud qərbə yürüş etdi; 1722-ci ilin oktyabrında İsfahana daxil oldu, və Səfəvi şahı Sultan Hüseyni taxtdan imtina etməyə məcbur etdi. Qəndahardakı hadisələrin inkişafı Heratdakı vəziyədə də təsir edirdi. Qilzayların təzyiqi nəticəsində Herat ətrafına köçmüş əfqan abdali tayfasının aristokratiyasının nüfuzu artırdı.
1720-1722-ci illərdə Mir Əşrəf əmisi oğlu Qəhdəhar əmiri Mir Mahmud Hotakinin İrana yürüşündə iştirak etmişdi.
1725-ci ilin aprelində Mir Əşrəh öz əmisi oğlu Mir Mahmud şaha qarşı İsfahanda sui qəsd təşkil etdi, o taxtdan salındı və öldürüldü. Mir Əşrəh özünü İranın yeni şahı elan etdi. O Mir Mahmuddan daha çevik siyasətçi idi və anlayırdı ki, ancaq əfqan tayfalarına dayanaraq İran üzərində hakim ola bilməyəcək. Mir Əşrəf orduda nizam intizam yaratdı, yerli aristokratiyanı öz tərəfinə çəkmək məqsədiyləyerli əhali üzərində talanları və zorakılığı dayandırdı.
Gilzayların osmanlılarla münasibətləri
1726-ci ildə İran şahı Mir Əşrəf əfqan ordusu başında, o zamana qədər Qəzvin, Təbriz və Həmədan daxil bütün Azərbaycanı tutan Osmanlılara qarşı çıxış etdi.
Bir sıra döyüşdən sonra Əşrəf Osmanlı ordusunun irəliləməsini dayandıra bildi. 1727-ci ilin sentyabrında Mir Əşrəf, Osmanlı imperiyasının Azərbaycanı, Kürdüstanı və Xuzistanı, eləcə də Zəncanı və Tehranı alması şərti ilə sülh sazişi bağladı.
Mir Əşrəf, İrana nəzarət edərək, heç də hər yerdə özünü hakim hiss etmirdi. Mazandaranda, hələ 1722-ci ildə özünü İran yeni şahı elan etmiş Sultan Hüseynin oğlu Səfəvi şahzadəsi II Təhmasib möhkəmlənmişdi.
1726-cı ildə Osmanlı ordusunun İsfahana yaxınlaşmasını görən Mir Əşrəf, II Təhmasibin atası əsir şah Sultan Hüseyni öldürtdürmüşdü.
Gilzayların məğlubiyəti
1726-cı ildə istedadlı sərkərdə Nadir xan gənc şahzadə II Təhmasibin qulluğuna girdi. Təhmasib Nadir xanı baş komandan təyin etdi və o dövlətin birləşdirilməsi işinə başladı. Nadir Sistanı, Xorasanı tabe etdi və Herata uğurlu yürüş etdi.
Nadir xanın hərbi uğurları əfqan hakimi Mir Əşrəfi narahat etməyə başladı. 1729-cu ildə Mir Əşrəf 50 minlik qoşun başında İsfahandan şimala tərəf hərəkət etdi. 29 sentyabr 1729-ci ildə Damğan civarındakı döyüşdə Nadirin 25 minlik qoşunu, 12 min adamını itirən Mir Əşrəfin sayca üstün qüvvələrini məğlub etdi. Əfqanlar darmadağın edildi və İsfahana çəkildilər. Nadir xan onları təqib edərək noyabrın 29-da onları Murçexurt kəndi yanında ikinci dəfə məğlub etdi. Mir Əşrəh İsfahanı tərk etdi və Şiraza çəkildi. II Təhmasib İsfahana daxil oldu və taxta oturdu. Dekabrda Nadir xan, şahı paytaxtda qoyaraq, əfqanları tamamilə dağıtmaq üçün ordu ilə Farsa doğru hərəkət etdi. Şiraz yaxınlığındakı döyüşdə Mir Əşrəf tamamilə darmadağın olaraq, əvvəl Lara qaçdı, ordan da Bəlucistana. 1730-cu ilin əvvəlində Mir Əşrəf şah bəlucistanlı xanlardan biri tərəfindən öldürüldü
Hotaki dövlətinin şahları
Mir Veys Hotaki 1709-1715
1715-1717
Mahmud Hotaki 1717-1725
Əşraf Hotaki 1725-1730
1725-1738
Ədəbiyyat
- Н.Н.Туманович. История Герата XVI- XVIII века.Москва. Главная редакция восточной литературы 1989
İstinadlar
- Lokhart L. The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia. Cambridge, 1958. 83-87
- Рыжов Монархи мира. Мусульманский Восток XV—XX вв. Гильзаи[ölü keçid]
Həmçin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hotaki dovleti 1709 1738 ci illerde indiki Efqanistani Iran ve Pakistanin bir hissesini ehate etmisdir Bu dovlet 1709 cu lde Mir Veys Hotaki terefinden Qendeharda esasi qoyulmusdur Pastun menseli Gilzay tayfasinin bascisi olan Mir Uveys Sefevilerin tabeliyinde olan Qendehar seherinde cixardigi usyan neticesinde 1709 cu ilde Qendehar ele kecirilir ve Hotaki dovleti yaradilir Bundan sonra Hotakiler mutemadi olaraq Sefevilerin tabeliyinde olan erazilere yurus etmeye baslayirlar Hotaki dovletinin ciceklenmesi dovru Mir Mahmud Hotakinin zamaninda olur Onun dovrunde Hotakiler Sefevilerin paytaxti Isfahani ele kecirir ve Mir Mahmud Hotaki ozunu sah elan edir Hotaki dovletinin varligina 1738 ci ilde Nadir sah Efsar terefinden Qendeharin ele kecirilmesi ile son qoyulmusdur Tarixi dovletHotakilerBayraqHotaki imperiyasi 1722 1729 cu illerde 1709 1738Paytaxt QendeharResmi dilleri Pustu dili Fars diliDovlet dini Islam Sunni Idareetme formasi Mutleq monarxiyaTarixi 1722 Gulnabad doyusu 1722 Isfahanin muhasiresi 1729DavamiyyetEfqanistan Iran Pakistan Vikianbarda elaqeli mediafayllarGilzay qiyaminin sebebleriSah Sultan Huseyn 17 ci esrin sonu 18 ci esrin evvellerinde butun Sefeviler Imperiyasi erazisinde feodal istismarin guclenmesi ile elaqedar olaraq butun olkeni xalq etirazlari ve usyanlar dalgasi burudu Efqanlarin en nufuzlu ve guclu tayfasi olan gilzaylar 1698 99 cu illerde Qendehar hakimi Abdulla xanin evez olunmasi xahisi ile saha muraciet etdiler Muraciet cavabsiz qaldi Onda qilzaylar yenede ugursuz olaraq Kabilun mogol valisine muraciet etdiler 1704 cu ilde Qendehar erazisine beluclar soxuldu Onlar kendleri yagmaladilar ve Sefevilerin onlarin yatirilmasi ucun gonderdikleri desteni darmadagin etdiler Sag qalanlar yerli ehalinin qisasindan qacaraq Qendeharin guclu istehkamlarinin mudafiyesine sigindilar Islerin bele gedisi Isfahan sarayini narahat etmeye basladi ve bir az bundan evvel Kirmanda beluclara qarsi ozunu yaxsi terefden gosteren sah serkerdesi gonderildi Desti Lut sehrasinin kenari ile kecen qisa yolla o Qendahara geldi ve burada sert sekilde qilzaylari yatirmaga calisdi Onlar onlara qohum olmayan coxlu yerli ehali de qosulan usyanla cavab verdiler Bu usyana Hindistanla ticaretden varlanan kelenter Mir Veys xan Hotaki basciliq etdi Qurqen xan boyuk seyler neticesinde usyani yatira bildi Mir Veys Isfahandan qati usyanci kimi surgun edildi lakin rusvet ve hediyelerle sefevi hakimlerini ozunun sucsuz olmasi fikrini elece de Qurqen xana qarsi subhe oyada bildi Qurqen xan neofit gurcu olduguna gore sarayda buna inanan tapidli Sah hetta Mir Veysin hecc ziyaretine getmesinde ona yardim etdi Mir Veys ise Mekkede muselman alimlerinden sunnu efqanlarin sie sefevilere qarsi mubarizesi ucun fetva aldi Qendehara qayidaraq o ozune terefdarlar toplamaga basladi 1709 cu ilde Qurqen xanin sehlenkarligindan yararlanan Mir Veys ona hucum etdi ve oldurdu Sahin Mir Veyse danismaq cehdi bas tutmadi O Isfahan vasitecilerini zindana salirdi Qendahara Qurgen xanin qohumunun komandanligi altinda 12 minlik qizilbas qosunu gonderildi lakin onlara qilzaylarla dusmencilik eden efqan tayfalarinin komeyine baxmayaraq seherin ugursuz muhasiresi neticesinde 1711 ci ilin sonunda darmadagin edildi Abdali tayfasi ile munasibetlerHeratda yerlesen tayfasi ile Qendeharda olan gilzaylarin munasibetleri gergin olaraq qalirdi Onlarin arasinda helledici doyusun neticesinde gilzaylar qalib geldi Mahmud meglub olan abdali tayfasinin bascisinin basini kesib Isfahana sah Sultan Huseyne gonderdi Mahmud oz hereketlerini qiyamci Esedullani cezalandirmaq kimi izah etdi Sah gorunur butun bunlara inandi ve Mahmudu Qendeharin Sefevi valisi teyin etdi Gilzaylarin Isfahani almasiIki ilden sonra eyni meqsedler gonderilen daha bir qizilbas korpusu darmadagin edildi Sonraki bes alti il erzinde veziyet koklu suretde deyisdi ve Isfahan sarayi yeni Qendahar hakimi Mahmudun qarsisinda geri cekilmeye basladi 1719 cu ilin yayinin axirinda Mahmud qerbe yurus etdi 1722 ci ilin oktyabrinda Isfahana daxil oldu ve Sefevi sahi Sultan Huseyni taxtdan imtina etmeye mecbur etdi Qendahardaki hadiselerin inkisafi Heratdaki veziyede de tesir edirdi Qilzaylarin tezyiqi neticesinde Herat etrafina kocmus efqan abdali tayfasinin aristokratiyasinin nufuzu artirdi 1720 1722 ci illerde Mir Esref emisi oglu Qehdehar emiri Mir Mahmud Hotakinin Irana yurusunde istirak etmisdi 1725 ci ilin aprelinde Mir Esreh oz emisi oglu Mir Mahmud saha qarsi Isfahanda sui qesd teskil etdi o taxtdan salindi ve olduruldu Mir Esreh ozunu Iranin yeni sahi elan etdi O Mir Mahmuddan daha cevik siyasetci idi ve anlayirdi ki ancaq efqan tayfalarina dayanaraq Iran uzerinde hakim ola bilmeyecek Mir Esref orduda nizam intizam yaratdi yerli aristokratiyani oz terefine cekmek meqsediyleyerli ehali uzerinde talanlari ve zorakiligi dayandirdi Gilzaylarin osmanlilarla munasibetleri1726 ci ilde Iran sahi Mir Esref efqan ordusu basinda o zamana qeder Qezvin Tebriz ve Hemedan daxil butun Azerbaycani tutan Osmanlilara qarsi cixis etdi Bir sira doyusden sonra Esref Osmanli ordusunun irelilemesini dayandira bildi 1727 ci ilin sentyabrinda Mir Esref Osmanli imperiyasinin Azerbaycani Kurdustani ve Xuzistani elece de Zencani ve Tehrani almasi serti ile sulh sazisi bagladi Mir Esref Irana nezaret ederek hec de her yerde ozunu hakim hiss etmirdi Mazandaranda hele 1722 ci ilde ozunu Iran yeni sahi elan etmis Sultan Huseynin oglu Sefevi sahzadesi II Tehmasib mohkemlenmisdi 1726 ci ilde Osmanli ordusunun Isfahana yaxinlasmasini goren Mir Esref II Tehmasibin atasi esir sah Sultan Huseyni oldurtdurmusdu Gilzaylarin meglubiyeti1726 ci ilde istedadli serkerde Nadir xan genc sahzade II Tehmasibin qulluguna girdi Tehmasib Nadir xani bas komandan teyin etdi ve o dovletin birlesdirilmesi isine basladi Nadir Sistani Xorasani tabe etdi ve Herata ugurlu yurus etdi Nadir xanin herbi ugurlari efqan hakimi Mir Esrefi narahat etmeye basladi 1729 cu ilde Mir Esref 50 minlik qosun basinda Isfahandan simala teref hereket etdi 29 sentyabr 1729 ci ilde Damgan civarindaki doyusde Nadirin 25 minlik qosunu 12 min adamini itiren Mir Esrefin sayca ustun quvvelerini meglub etdi Efqanlar darmadagin edildi ve Isfahana cekildiler Nadir xan onlari teqib ederek noyabrin 29 da onlari Murcexurt kendi yaninda ikinci defe meglub etdi Mir Esreh Isfahani terk etdi ve Siraza cekildi II Tehmasib Isfahana daxil oldu ve taxta oturdu Dekabrda Nadir xan sahi paytaxtda qoyaraq efqanlari tamamile dagitmaq ucun ordu ile Farsa dogru hereket etdi Siraz yaxinligindaki doyusde Mir Esref tamamile darmadagin olaraq evvel Lara qacdi ordan da Belucistana 1730 cu ilin evvelinde Mir Esref sah belucistanli xanlardan biri terefinden oldurulduHotaki dovletinin sahlariMir Veys Hotaki 1709 1715 1715 1717 Mahmud Hotaki 1717 1725 Esraf Hotaki 1725 1730 1725 1738EdebiyyatN N Tumanovich Istoriya Gerata XVI XVIII veka Moskva Glavnaya redakciya vostochnoj literatury 1989IstinadlarLokhart L The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia Cambridge 1958 83 87 Ryzhov Monarhi mira Musulmanskij Vostok XV XX vv Gilzai olu kecid Hemcin baxNadirin Efqanistan yurusleri