Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsfahanın mühasirəsi — əfqanların üsyanı zamanı 6 aylıq İsfahan mühasirəsi nəzərdə tutulur. Mühasirə 1722-ci ildə martdan oktyabra qədər davam etmiş və şəhərin üsyançılar tərəfindən ələ keçirilməsi ilə nəticələnmişdir.
| İsfahanın əfqanlar tərəfindən mühasirəsi | |||
|---|---|---|---|
| Hotaki-Səfəvi müharibəsi | |||
 | |||
| Tarix | 8 mart 1722 - 23 oktyabr 1722 | ||
| Yeri | İsfahan | ||
| Səbəbi | Əfqan üsyanı | ||
| Nəticəsi | İsfahan ələ keçirildi Mahmud Hotaki özünü şah elan etdi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
Arxa plan
Bir zamanların güclü dövlətlərindən olan Səfəvi imperiyası XVII əsrin sonlarından özünün tənəzzül dövrünü yaşayırdı. Bunun səbəbləri sırasına hakim şahların idarəetmə ilə məşğul olmamaları, mülki qarışıqlıqlar, saray daxili çəkişmələr, qonşu dövlətlərlə müharibələr və s. daxil idi.
Bəzi şaha tabe hakimlər, məsələn hörmətli tayfa liderlərindən biri olan Mir Veys Hotaki Şah Sultan Hüseyni idarəetmədəki boşluqların aradan qaldırılmadığı təqdirdə onun hakimiyyətinin zərbə alacağı barədə məlumatlandırmağa çalışdı. Lakin bu cəhd hakim elitada təmsil olunan və mövcud sistemin dəyişdirilməsində maraqsız olan şəxsləri narahat etdi. Hotaki Gurgin xan tərəfindən həbs edilməsi üçün İsfahana göndərildi, lakin o, bu imkandan istifadə edərək şahla yaxınlaşdı və geri qayıtmağa icazə aldı. Geri döndükdən sonra Gurgin xanla strateji tərəfdaşlıq etdi və sonda onu öldürərək bir neçə üsyanın başlamasına səbəb oldu.
Şiə olan Səfəvilərdən narazı olan sünni pəştunlar Mir Veys Hotakinin rəhbərliyi altında üsyana qalxdılar. Üsyana cavab olaraq Səfəvi dövləti tərəfindən göndərilmiş bir neçə cəza ordusu üsyançılar tərəfindən məğlub edildi. Lakin Mir Veys Hotaki həbs edildi və qətlə yetirildi. 1709-cu ildə onun öldürülməsindən sonra oğlu Mahmud Hotaki yerinə keçdi və üsyanı davam etdirdi. Onun əsas məqsədlərindən biri imperiyanın paytaxtı olan İsfahan şəhərini ələ keçirmək idi.
Mühasirə
8 mart 1722-ci ildə Gülnabad yaxınlığında baş vermiş döyüşdə əfqan ordusu gözlənilmədən şah ordusu üzərində qələbə qazandı və İsfahan şəhərini mühasirə aldı. Bu döyüşdə iştirak etmş ordulardakı döyüşçü sayı dəqiq bilinməsə də, ehtimal edilir ki, əfqan ordusunun sayı 18 min nəfərdən ibarət olduğu halda, Səfəvi imperiyası ordusunun sayı təxminən 40 min nəfər olmuşdur. Məğlubiyyətdən sonra sağ qalmış Səfəvi ordusu dağınıq şəkildə geri çəkilməyə başladı və şəhər mühasirəyə alındı. Əfqanlar şəhərin qala divarlarını dağıda biləcək artilleriya qüvvələrindən məhrum idilər, buna görə də, şəhəri sadəcə mühasirəyə aldılar. Onlar ümid edirdilər ki, sonda Şah Hüseyn təslim olacaqdır. Səfəvi ordusunun mühasirəni ortadan qaldırmaq üçün həyata keçirdiyi cəhdlər uğursuz olduqdan sonra, Səfəvi imperiyasına tabe olan gürcü hakimi VI Vaxtanq da yardıma gəlməkdən imtina etdi. Kənarda ordu toplamaq və yardım gətirmək üçün şahzadə Təhmasib Mirzə 600 döyüşçü ilə birlikdə əfqan mühasirəsini yararaq qaçmağı bacardı.Nəhayət 8 aylıq mühasirədən sonra şəhərdə böyük aclıq başladı. Aclıq sonda şəhərin təslim edilməsi ilə nəticələndi və Şah Hüseyn 1722-ci ilin 23 oktyabrında Mahmud Hotakiyə təslim oldu. 25 oktyabrda Mahmud Hotaki şəhərə daxil oldu. Əfqanların Səfəvi torpaqlarındakı hakimiyyəti 1729-cu ilə qədər davam edəcəkdir.
Nəticə
1722-ci ildəki Gülnabad döyüşündən 1729-cu ilə qədər imperiya ərazisindəki hakimiyyət Səfəvi sülaləsindən Gilzay əfqanlarından olan Mahmuda, ondan sonra da əmisioğlu Əfrəfin əlinə keçdi. Səfəvi şahzadələrinin çoxu, habelə Şah Sultan Hüseyn sonda edam edildi. Əfqanların üsyanları və sonda paytaxtın ələ keçirilməsinin yaratdığı böhran nəticəsində qonşu Rusiya çarlığı və Osmanlı imperiyası müharibə elan edərək dövlətin ərazilərinin işğalına başladılar.Gilan, Azərbaycan, Luristan və Qərbi İran əraziləri 1724-cü ildə Rusiya və Osmanlı arasında imzalanmış İstanbul müqaviləsi ilə iki yerə parçalandı. Bu müqavilənin əsas səbəbi iki dövlətin də aralarında müharibəyə yol açmadan, yerdə qalan torpaqların da ələ keçirilməsi və paylaşdırılması idi. Rusiya Xəzər dənizinin şərqindəki torpaqları ələ keirərək buradan Hindistana gedən ticarət yolu qurmaq istəyərkən, Osmanlı ona yaxın olan torpaqların Rusiya tərəfindən işğalına əngəl ola bilmək üçün oraları ələ keçirmək istəyirdi.Mahmud Hotakini əvəzləyən Əşrəf bütün imperiya torpaqlarında qanuni hökmdar kimi tanınmaq istəyirdi, buna görə də, 1727-ci ildə Osmanlı ilə imzaladığı razılaşmaya görə Qərbi İran torpaqlarının Osmanlı hakimiyyətinə keçdiyini tanıdı, bunun qarşılığında isə, Osmanlı onu qanuni hökmdar kimi tanıdı.
1729-cu ildə Şah Sultan Hüseynin oğlu şahzadə Təhmasibin və onun sərkərdəsi Təhmasibqulu xan (sonralar Nadir şah Əfşar) əfqan ordusunu dəfələrlə məğlub etdilər.Xorasandan başlayan bu proses sonda İsfahanın əfqanlardan geri alınması ilə nəticələndi. Murçe-Xort döyüşündən bir gün sonra — 16 noyabr 1729-cu ildə Nadir xan ordusuna İsfahana daxil olma əmri verdi. Səfəvi ordusunun İsfahana daxil olması ilə Əşrəf xanın şəhəri tərk etməsindən sonra yaranmış özbaşınalıq və xaosa dərhal son verildi. Əfqanların İsfahanı ələ keçirən zaman törətdiyi qırğına cavab olaraq şəhərdəki əfqanlar öldürüldü və meyidləri küçələrdə sürükləndirildi. Qısasçıların bir digər hədəfi isə 1722-ci ildə İsfahanı tutan əfqan hökmdarı Mir Mahmud Hotaki oldu. Onun məzarı üzərində olan məqbərə dağıdıldı və ictimai tualet kimi istifadə edildi. 1729-cu ilin noyabr ayının 9-da şəhər qapılarının qarşısında Nadir xan II Təhmasib şahı qarşılamaq üçün gözləyirdi. Şah, Nadir xana çatan kimi minnətdarlıq əlaməti kimi atdan düşdü və ona öz təşəkkürünü bildirdi. Nadir də cavabın da öz atından düşdü. Qısa bir diaoloqdan sonra ikisi də yenidən öz atlarına mindilər. Öndə II Təhmasib, onun bir qədər gerisində Nadir xan olmaqla şəhərə daxil oldular. Şəhər əhalisi Səfəvi şahını böyük sevinclə qarşıladı. O dövrün tarixçilərinin dediyinə görə Səfəvi şahı şəhərin dağıdılmasını və insanların düşdüyü pis vəziyyəti gördükdən sonra göz yaşlarını saxlaya bilməmiş və ağlamışdır.
1730-cu ildə əfqanlar tamamı ilə qovuldular və II Təhmasibin şahlığı altında Səfəvi imperiyası yenidən bərpa edildi. II Təhmasib rəmən şah olsa da, faktiki hakimiyyət Nadir xanın əlində cəmləşmişdi. Sonda 1732-ci ildə II Təhmasib taxtdan salındı və yerinə oğlu 2–3 yaşlı Abbas Mirzə şah elan edildi. 1736-cı ildə Muğan qurultayında III Abbas da taxtdan salındı və Səfəvi sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. Nadir xan özünü şah elan etdi. Yeni şah Hindistana yürüş edərək 1739-cu ildə Karnal döyüşündə böyük qələbə qazandı və Dehliyə daxil oldu. Osmanlı ilə uzun müddət müharibələr edən və sonda qələbə qazanan Nadir şah 1747-ci ildə qətə yetirildi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Malcolm, John. The History of Persia, from the most early period to the present time: containing an Account of the religion, government, usages and character of the inhabitants of that Kingdom. London. 1829.
- "The Fall of Isfahan | History Today". www.historytoday.com. 2022-03-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-17.
- Mikaberidze, Alexander, redaktorConflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. 2011. 352.
- Lang, D. M. "Georgia and the Fall of the Ṣafavi Dynasty". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (ingilis). 14 (3). October 1952: 523–539. doi:10.1017/S0041977X00088492. ISSN 1474-0699. 2022-09-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-28.
- Mikaberidze, Alexander, redaktorConflict and conquest in the Islamic world: a historical encyclopedia. Santa Barbara, Calif. 2011. ISBN . OCLC 763161287.
- Spencer Tucker, redaktorA global chronology of conflict: from the ancient world to the modern Middle East. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. 2010. ISBN . OCLC 617650689.
- "CORRECTION". Journal of the Economic and Social History of the Orient. 45 (1): 139. 2002. doi:10.1163/156852002320123082. ISSN 0022-4995.
- Mikaberidze, Alexander, redaktorConflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopaedia. Santa Barbara: Calif.: Abc-Clio. 2011. səh. 352.
- Masroori, Cyrus; Mannis, Whitney; Christian Laursen, John. Persia and the Enlightment. Liverpool: Liverpool University Press. 13 September 2021. səh. 103.
- Afghan interlude // Arxivlənmiş surət. Encyclopedia Britannica . 10 April 2018. 5 September 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 28 June 2022.
- Ricks, Thomas M; Mannis. Political and Socioeconomic Structures of Late-Safavid Iran, Southern Iran, and the Gulf: The Safavids, Afghans, and Afshars, 1700–1745 // Notables, Merchants, and Shaykhs of Southern Iran and Its Ports. Piscataway, NJ: Gorgias Press. 2012. səh. 42.
- Ricks, Thomas M; Mannis. Political and Socioeconomic Structures of Late-Safavid Iran, Southern Iran, and the Gulf: The Safavids, Afghans, and Afshars, 1700–1745 // Notables, Merchants, and Shaykhs of Southern Iran and Its Ports. Piscataway, NJ: Gorgias Press. 2012. səh. 43.
- Masroori, Cyrus; Mannis, Whitney; Christian Laursen, John. Persia and the Enlightment. Liverpool: Liverpool University Press. 13 September 2021. səh. 103.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isfahanin muhasiresi efqanlarin usyani zamani 6 ayliq Isfahan muhasiresi nezerde tutulur Muhasire 1722 ci ilde martdan oktyabra qeder davam etmis ve seherin usyancilar terefinden ele kecirilmesi ile neticelenmisdir Isfahanin efqanlar terefinden muhasiresiHotaki Sefevi muharibesiTarix 8 mart 1722 23 oktyabr 1722Yeri IsfahanSebebi Efqan usyaniNeticesi Isfahan ele kecirildi Mahmud Hotaki ozunu sah elan etdi Munaqise terefleriHotakiler Sefevi imperiyasiKomandan lar Mahmud Hotaki Sah Sultan HuseynArxa planBir zamanlarin guclu dovletlerinden olan Sefevi imperiyasi XVII esrin sonlarindan ozunun tenezzul dovrunu yasayirdi Bunun sebebleri sirasina hakim sahlarin idareetme ile mesgul olmamalari mulki qarisiqliqlar saray daxili cekismeler qonsu dovletlerle muharibeler ve s daxil idi Bezi saha tabe hakimler meselen hormetli tayfa liderlerinden biri olan Mir Veys Hotaki Sah Sultan Huseyni idareetmedeki bosluqlarin aradan qaldirilmadigi teqdirde onun hakimiyyetinin zerbe alacagi barede melumatlandirmaga calisdi Lakin bu cehd hakim elitada temsil olunan ve movcud sistemin deyisdirilmesinde maraqsiz olan sexsleri narahat etdi Hotaki Gurgin xan terefinden hebs edilmesi ucun Isfahana gonderildi lakin o bu imkandan istifade ederek sahla yaxinlasdi ve geri qayitmaga icaze aldi Geri dondukden sonra Gurgin xanla strateji terefdasliq etdi ve sonda onu oldurerek bir nece usyanin baslamasina sebeb oldu Sie olan Sefevilerden narazi olan sunni pestunlar Mir Veys Hotakinin rehberliyi altinda usyana qalxdilar Usyana cavab olaraq Sefevi dovleti terefinden gonderilmis bir nece ceza ordusu usyancilar terefinden meglub edildi Lakin Mir Veys Hotaki hebs edildi ve qetle yetirildi 1709 cu ilde onun oldurulmesinden sonra oglu Mahmud Hotaki yerine kecdi ve usyani davam etdirdi Onun esas meqsedlerinden biri imperiyanin paytaxti olan Isfahan seherini ele kecirmek idi Gulnabad doyusunun planiMuhasire8 mart 1722 ci ilde Gulnabad yaxinliginda bas vermis doyusde efqan ordusu gozlenilmeden sah ordusu uzerinde qelebe qazandi ve Isfahan seherini muhasire aldi Bu doyusde istirak etms ordulardaki doyuscu sayi deqiq bilinmese de ehtimal edilir ki efqan ordusunun sayi 18 min neferden ibaret oldugu halda Sefevi imperiyasi ordusunun sayi texminen 40 min nefer olmusdur Meglubiyyetden sonra sag qalmis Sefevi ordusu daginiq sekilde geri cekilmeye basladi ve seher muhasireye alindi Efqanlar seherin qala divarlarini dagida bilecek artilleriya quvvelerinden mehrum idiler buna gore de seheri sadece muhasireye aldilar Onlar umid edirdiler ki sonda Sah Huseyn teslim olacaqdir Sefevi ordusunun muhasireni ortadan qaldirmaq ucun heyata kecirdiyi cehdler ugursuz olduqdan sonra Sefevi imperiyasina tabe olan gurcu hakimi VI Vaxtanq da yardima gelmekden imtina etdi Kenarda ordu toplamaq ve yardim getirmek ucun sahzade Tehmasib Mirze 600 doyuscu ile birlikde efqan muhasiresini yararaq qacmagi bacardi Nehayet 8 ayliq muhasireden sonra seherde boyuk acliq basladi Acliq sonda seherin teslim edilmesi ile neticelendi ve Sah Huseyn 1722 ci ilin 23 oktyabrinda Mahmud Hotakiye teslim oldu 25 oktyabrda Mahmud Hotaki sehere daxil oldu Efqanlarin Sefevi torpaqlarindaki hakimiyyeti 1729 cu ile qeder davam edecekdir Netice1722 ci ildeki Gulnabad doyusunden 1729 cu ile qeder imperiya erazisindeki hakimiyyet Sefevi sulalesinden Gilzay efqanlarindan olan Mahmuda ondan sonra da emisioglu Efrefin eline kecdi Sefevi sahzadelerinin coxu habele Sah Sultan Huseyn sonda edam edildi Efqanlarin usyanlari ve sonda paytaxtin ele kecirilmesinin yaratdigi bohran neticesinde qonsu Rusiya carligi ve Osmanli imperiyasi muharibe elan ederek dovletin erazilerinin isgalina basladilar Gilan Azerbaycan Luristan ve Qerbi Iran erazileri 1724 cu ilde Rusiya ve Osmanli arasinda imzalanmis Istanbul muqavilesi ile iki yere parcalandi Bu muqavilenin esas sebebi iki dovletin de aralarinda muharibeye yol acmadan yerde qalan torpaqlarin da ele kecirilmesi ve paylasdirilmasi idi Rusiya Xezer denizinin serqindeki torpaqlari ele keirerek buradan Hindistana geden ticaret yolu qurmaq isteyerken Osmanli ona yaxin olan torpaqlarin Rusiya terefinden isgalina engel ola bilmek ucun oralari ele kecirmek isteyirdi Mahmud Hotakini evezleyen Esref butun imperiya torpaqlarinda qanuni hokmdar kimi taninmaq isteyirdi buna gore de 1727 ci ilde Osmanli ile imzaladigi razilasmaya gore Qerbi Iran torpaqlarinin Osmanli hakimiyyetine kecdiyini tanidi bunun qarsiliginda ise Osmanli onu qanuni hokmdar kimi tanidi 1729 cu ilde Sah Sultan Huseynin oglu sahzade Tehmasibin ve onun serkerdesi Tehmasibqulu xan sonralar Nadir sah Efsar efqan ordusunu defelerle meglub etdiler Xorasandan baslayan bu proses sonda Isfahanin efqanlardan geri alinmasi ile neticelendi Murce Xort doyusunden bir gun sonra 16 noyabr 1729 cu ilde Nadir xan ordusuna Isfahana daxil olma emri verdi Sefevi ordusunun Isfahana daxil olmasi ile Esref xanin seheri terk etmesinden sonra yaranmis ozbasinaliq ve xaosa derhal son verildi Efqanlarin Isfahani ele keciren zaman toretdiyi qirgina cavab olaraq seherdeki efqanlar olduruldu ve meyidleri kucelerde suruklendirildi Qisascilarin bir diger hedefi ise 1722 ci ilde Isfahani tutan efqan hokmdari Mir Mahmud Hotaki oldu Onun mezari uzerinde olan meqbere dagidildi ve ictimai tualet kimi istifade edildi 1729 cu ilin noyabr ayinin 9 da seher qapilarinin qarsisinda Nadir xan II Tehmasib sahi qarsilamaq ucun gozleyirdi Sah Nadir xana catan kimi minnetdarliq elameti kimi atdan dusdu ve ona oz tesekkurunu bildirdi Nadir de cavabin da oz atindan dusdu Qisa bir diaoloqdan sonra ikisi de yeniden oz atlarina mindiler Onde II Tehmasib onun bir qeder gerisinde Nadir xan olmaqla sehere daxil oldular Seher ehalisi Sefevi sahini boyuk sevincle qarsiladi O dovrun tarixcilerinin dediyine gore Sefevi sahi seherin dagidilmasini ve insanlarin dusduyu pis veziyyeti gordukden sonra goz yaslarini saxlaya bilmemis ve aglamisdir 1730 cu ilde efqanlar tamami ile qovuldular ve II Tehmasibin sahligi altinda Sefevi imperiyasi yeniden berpa edildi II Tehmasib remen sah olsa da faktiki hakimiyyet Nadir xanin elinde cemlesmisdi Sonda 1732 ci ilde II Tehmasib taxtdan salindi ve yerine oglu 2 3 yasli Abbas Mirze sah elan edildi 1736 ci ilde Mugan qurultayinda III Abbas da taxtdan salindi ve Sefevi sulalesinin hakimiyyetine son qoyuldu Nadir xan ozunu sah elan etdi Yeni sah Hindistana yurus ederek 1739 cu ilde Karnal doyusunde boyuk qelebe qazandi ve Dehliye daxil oldu Osmanli ile uzun muddet muharibeler eden ve sonda qelebe qazanan Nadir sah 1747 ci ilde qete yetirildi Hemcinin baxII Tehmasibin Sefevi taxtina geri getirilmesi Isfahanin azad edilmesiIstinadlarMalcolm John The History of Persia from the most early period to the present time containing an Account of the religion government usages and character of the inhabitants of that Kingdom London 1829 The Fall of Isfahan History Today www historytoday com 2022 03 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 17 Mikaberidze Alexander redaktorConflict and Conquest in the Islamic World A Historical Encyclopedia ABC CLIO 2011 352 Lang D M Georgia and the Fall of the Ṣafavi Dynasty Bulletin of the School of Oriental and African Studies ingilis 14 3 October 1952 523 539 doi 10 1017 S0041977X00088492 ISSN 1474 0699 2022 09 28 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 28 Mikaberidze Alexander redaktorConflict and conquest in the Islamic world a historical encyclopedia Santa Barbara Calif 2011 ISBN 978 1 59884 337 8 OCLC 763161287 Spencer Tucker redaktorA global chronology of conflict from the ancient world to the modern Middle East Santa Barbara Calif ABC CLIO 2010 ISBN 1 85109 672 8 OCLC 617650689 CORRECTION Journal of the Economic and Social History of the Orient 45 1 139 2002 doi 10 1163 156852002320123082 ISSN 0022 4995 Mikaberidze Alexander redaktorConflict and Conquest in the Islamic World A Historical Encyclopaedia Santa Barbara Calif Abc Clio 2011 seh 352 Masroori Cyrus Mannis Whitney Christian Laursen John Persia and the Enlightment Liverpool Liverpool University Press 13 September 2021 seh 103 Afghan interlude Arxivlenmis suret Encyclopedia Britannica 10 April 2018 5 September 2022 tarixinde Istifade tarixi 28 June 2022 Ricks Thomas M Mannis Political and Socioeconomic Structures of Late Safavid Iran Southern Iran and the Gulf The Safavids Afghans and Afshars 1700 1745 Notables Merchants and Shaykhs of Southern Iran and Its Ports Piscataway NJ Gorgias Press 2012 seh 42 Ricks Thomas M Mannis Political and Socioeconomic Structures of Late Safavid Iran Southern Iran and the Gulf The Safavids Afghans and Afshars 1700 1745 Notables Merchants and Shaykhs of Southern Iran and Its Ports Piscataway NJ Gorgias Press 2012 seh 43 Masroori Cyrus Mannis Whitney Christian Laursen John Persia and the Enlightment Liverpool Liverpool University Press 13 September 2021 seh 103