Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hiqqs bozonu — fərziyyəyə görə başqa hissəciklərə kütlə verən hissəcik.
Bozonlar qarşılıqlı təsir qüvvələrinin daşıyıcıları olan hissəciklərdir. Məsələn, bozonlardan biri olan foton – işıq hissəciyidir və o, elektromaqnit güvvəsinin (qarşılıqlı təsirinin) keçiricisi və daşıyıcısıdır. Fundamental qüvvələrin daşıyıcısı olan bu hissəciklər Hindistanlı fizik Şatyendranat Bozun şərəfinə adlandırılmışlar.
Hiqqs bozonu və ya Hiqqs hissəciyi Britaniyalı fizik Peter Higgsin şərəfinə adlandırılmışdır.
Bu hissəcik gündəlik mətbuatda "Tanrının hissəciyi" də adlandırılır. Bu ifadənin hissəciklər fizikasına aidiyyəti yoxdur. İfadə jurnalistlər tərəfindən həvəslə qarşılandı və işlənir, ona görə ki, "Tanrı kimi bu hissəcik də çox güclüdür, hər yerdə mövcuddur, lakin tapılması çətindir".
Hiqqs sahəsi və onun daşıyıcısı
1964-cü ildə Peter Higgs hissəciklərə kütlə verən bir sahənin olması fərziyyəsini irəli sürdü. Təqribən həmin vaxtlarda Belçikalı fiziklər Robert Braut, Fransua Enqler və onlardan başqa daha üç fizik (Qerald Quralnik, Karl Haqen, Tom Kibbl) apardıqları tədqiqatlarda oxşar nəticəyə gəldilər. Hələ ki, ancaq fərziyyəyə əsaslanan (hipotetik) bu sahə adlandırıldı. Sonradan Piter Hiqqs öz hesablamaları üzərində düzəliş apararkən o, həmin sahənin daşıyıcısı kimi kütləyə malik bozonun mövcud ola biləcəyi ideyasına gəldi. Bu hissəciyə Hiqqs bozonu və ya Hiqqs hissəciyi adı verildi.
Hipotezə görə, Hiqqs bosonu yüksüz, spini 0 olan hissəcikdir və o, kütləyə malikdir. Lakin onun kütləsi haqqında dəqiq fikir yoxdur.
Standart Model nəzəriyyəsi ancaq bir növ Hiqqs hissəciyindən bəhs edir. Lakin başqa nəzəriyyələrə görə, bir neçə növ Hiqqs hissəciyi ola bilər.
Hiqqs bosonunun zəruriyyətinin səbəbi
Hiqqs bosonunun empirik tapılması hissəciklər fizikasında bir çox məsələlərin izah edilməsinə kömək edə bilər.
Simmetriya anlayışı
Standart Model çərçivəsində indiyə qədər aşkar edilmiş elementar hissəciklər sistemində müəyyən simmetriya var. Məsələn, yüksək enerjilərdə elektromaqnetik qüvvə və zəif nüvə qüvvəsi eyni davranış nümayiş etdirirlər. Bu zaman onları eyni bərabərliklər sistemi ilə ifadə etmək olur. Aşağı enerjilərdə isə bu iki qüvvənin davranışı fərqlənir. Beləliklə, simmetriya sınmış olur.
Simmetriya tələb edir ki, qarşılıqlı təsir qüvvəsi daşıyıcıları kütləsiz olsunlar. Foton, qlüon, qraviton (hələki hesablamalarda mövcud olan) bu tələbə cavab verirlər. Yeni tədqiqatlarda əldə edilən nəticələr bu simmetriyaya tabe olmadıqda bunun səbəbi araşdırılır.
Elektrozəif qüvvəsinin kəşfi
Hissəciklər fizikasında bir çox hissəciklər, sahələr empirik olaraq aşkar edilməmişdən bir neçə il əvvəl ayrı ayrı fiziklər tərəfindən nəzəri olaraq aşkar edilir və qabaqcadan xəbər verilir.
1967-ci ildə Əbdus Salam və Stiven Vaynberq bir-birindən asılı olmadan elektromaqnetik qüvvənin və zəif nüvə qüvvəsinin eyni prinsiplərə söykəndiyini kəşf etdilər və bu yeniliyi riyazi ifadə etdilər. alınmış formulaları ümumiləşdirdi və bu səyin nəticəsində elektrozəif qarşılıqlı təsir nəzəriyyəsi yarandı.
Hesablamalar göstərdi ki, zəif qüvvənin daşıyıcıları olan bozonlar, elektromaqnetizm qüvvəsinin daşıyıcısı olan fotondan fərqli olaraq kütləyə malikdirlər. Beləliklə, simmetriya sınmış oldu.
Zəif qüvvənin daşıyıcıları olan , və bozonları 1983-cü ildə kəşf edildi və onların kütləyə malik olduqları aşkarlandı.
Fiziklər elektrozəif qüvvənin daşıyıcılarının simmetriya qanununa tabe olmamasının səbəbini aydınlaşdırmağa çalışdılar. Piter Hiqqsin təklif etdiyi – hissəciklərə kütlə verən sahə (Hiqqs sahəsi) və hissəcik (Hiqqs hissəciyi) qoyulmuş suala cavab ola bilərdi.
Beləliklə, yeni hipotez irəli sürüldü:
- W±, Z bozonları bütün kainatda mövcud olan, lakin gözəgörünməz Hiqqs sahəsindən keçərkən kütlə qazanırlar.
Hipotezi təsdiq etmək üçün fiziklər eksperimental olaraq Hiqqs hissəciyini axtarmağa başladılar.
Hiqqs bozonunun aşkarlanması kütlənin mənşəyi, kainatın yaranışı ilə bağlı suallara cavab tapılmasını asanlaşdıra bilər.
CERN — LHC təcrübələri
Avropa Nüvə Tədqiqatları Mərkəzi 1954-cü ildə yaradılmışdır və fundamental hissəciklərin mənşəyini öyrənməklə məşğuldur. Bu məqsəd üçün CERN-də müxtəlif gücə malik akseleratorlar və detektorlar quraşdırılmışdır.
Akseleratorlardan sonuncusu, 10 sentyabr 2008-ci ildə quraşdırılmış Böyük Hadron Toqquşdurucusu əvvəlkilərdən daha böyük gücə malikdir. BHT Fransa – İsveçrə sərhədinin altında 50–175 m dərinlikdə 27 km uzunluğa malik halqavari tuneldə yerləşir.
Akseleratorun iş prinsipi
Akselerator subatomik hissəcikləri sürətləndirən qurğudur. Hissəciklər akseleratorun borusunda yüksək dərəcəli vakuum şəraitində hərəkət edərək sürətlənirlər. Təcrübə üçün əvvəlcə hidrogen atomlarından elektronu çıxarırlar. Sonra alınmış protonları akseleratorlar kompleksindən keçirərək onların sürətini artırırlar. Əvvəlcə protonlar aşağı gücə malik akseleratorlardan keçirlər və onların sürəti tədricən artır. Sonda protonlar BHT akseleratoruna daxil olurlar. Burada onlar işıq sürətinə (saniyədə 299.792,458 metr və ya təqribən 300.000,000 m/san) yaxın sürət alırlar.
Yüksək sürətli hissəciklərdən ibarət proton şüası Eynşteynin E=mc2 formuluna uyğun olaraq böyük enerji qazanır (E — enerji, m — kütlə, c — işıq sürəti).
BHT-də proton şüası ikiyə ayrılaraq bir birinə əks istiqamətlənmiş iki halqavari boruya daxil olur. BHT-də protonların enerjisi 4 TeV olur.
Detektorun iş prinsipi
Təcrübənin növbəti mərhələsində işıq sürətinə yaxın sürət almış iki proton şüası toqquşdurulur. Bu toqquşma detektor adlanan böyük ölçülü qurğunun içində baş verir. Bu toqquşmadan çox saylı hissəciklər meydana gəlir və səpələnir.
Toqquşmadan yaranan (səpələnən) hissəciklər detektorun daxilində yerləşən elektromaqnitlər vasitəsilə istiqamətləndirilir. Detektorda yerləşən müxtəlif qurğular hissəciklərin sürətini, kütləsini və yükünü ölçürlər.
Detektorun içərisində bir neçə kiçik detektorlar yerləşdirilmişdir ki, onlar müəyyən tipli hissəciklərin aşkarlanmasına istqamətləndirilmişlər. Belə detektorlar konkret hipotetik hissəciklərin aşkar edilməsini asanlaşdırır.
CERN təcrübələrində dörd detektordan istifadə edilir: ALICE, ATLAS, CMS və LHCb.
BHT akseleratoru həyata keçirdiyi əməliyyata uyğun olaraq Böyük Hadron Toqquşdurucusu (ing. Large Hadron Collider – LHC) adlanır proton hadronlar qrupuna aid hissəcikdir.
Yığılan məlumatların emalı
Vacib məlumatlar toplandıqdan sonra onların emal edilməsi prosesi başlayır. Bununla CERN-də çalışan fiziklərlə yanaşı GRID sisteminə qoşulmuş fiziklər də məşğul olur.
GRID — təcrübələrdə əldə edilən çox böyük miqdarda məlumatın (təqribən 15 petabayt, yəni 15 million giqabayt) emal edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş internet — kompüter şəbəkəsidir. GRID (tam adı Worldwide LHC Computing Grid) "paylanmış hesablama infrastrukturdur". Gridin (ing. grid — şəbəkə, tor) məqsədi müxtəlif ölkələrdən olan fiziklərə öz ölkələrindən internet vasitəsilə CERN-də aparılan təcrübələri izləmək və yeni biliklərin qazanılmasında əməkdaşlıq etmək imkanı verməkdir. Son məlumatlara görə, WLCG 36 ölkədən 170 kompüter (hesablama) mərkəzini birləşdirir.
CERN təcrübələrinin nəticələri
BHT quraşdırıldıqdan sonra CERN Hiqqs hissəciyinin tapılmasına istiqamətlənmiş təcrübələrin mərkəzi oldu. Hiqqs hissəciyinin arayışı bir neçə il davam etdi. 2012-ci ilin 4 iyul tarixində CERN elan etdi ki, təcrübələrdə Hiqqs bozonunun göstəricilərinə uyğun olaraq kütləsi təqribən 126 GeV/c2 olan hissəcik aşkarlanmışdır. Lakin onun Hiqqs bozonu olduğuna əmin olmaq üçün əlavə tədqiqatlara ehtiyac var.
2013-cü ilin 14 mart tarixində CERN mətbuat ofisinin yaydığı məlumata görə, aparılan əlavə tədqiqatlar göstərir ki, tapılmış hissəciyin Hiqqs bozonu olması ehtimalı artır. Bu hissəciyin axtarılan hissəciyə daha çox uyğun olduğu aydınlaşır. Məsələn, hipotezə görə, Hiqqs bozonu spinə malik olmamalıdır. Tapılmış hissəcik spini 0 olan hissəcikdir. Bu uyğunluğa baxmayaraq, yenə də aşkarlanmış hissəciyin Hiqqs bozonu və ya başqa nəzəriyyələrə aid hipotetik hissəcik olduğunu demək çətindir.
2013-cü ilin 8 oktyabrında Piter Hiqqs və Belçika fiziki Fransua Enqler "Subatom hissəciklərin kütləsinin mənşəyini başa düşməyimizə kömək edən və yaxınlarda CERN-in Böyük Hadron Kollayderində ATLAS və CMS təcrübələri vasitəsilə qabaqcadan xəbər verilmiş fundamental hissəciyin tapılması ilə təsdiq edilmiş mexanizmin nəzəri kəşfinə görə" 2013-cü ildə Fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "What is the 'God particle'?". ABS-CBN news. 07/04/2012. 2012-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-16.
- Erik Gregersen. "Peter Higgs". Encyclopædia Britannica. 2013. 2015-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-22.
- B. Martin. Nuclear and Particle Physics. . 2006. ISBN .
- J. Gribbin. Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics. . 1999. ISBN .
- "The Higgs boson". CERN Accelerating science. 2014-02-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-16.
- "Large Hadron Collider (LHC)". Encyclopædia Britannica. 2013. 2015-04-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-21.
- "Light". Encyclopædia Britannica. 2013. 2015-05-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-24.
- "The accelerator complex". CERN Accelerating science. 2012. 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-21.
- "How a detector works". CERN Accelerating science. 2012. 2015-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-21.
- . Worldwide LHC Computing Grid CERN. 2011. 2012-07-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-21.
- . CERN press office. 04 Jul 2012. 2012-10-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-21.
- "New results indicate that particle discovered at CERN is a Higgs boson". CERN press office. 14 Mar 2013. 2013-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-16.
- ""Announcements of the 2013 Nobel Prizes"". . 2012-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: Oktyabr 8, 2013.
“for the theoretical discovery of a mechanism that contributes to our understanding of the origin of mass of subatomic particles, and which recently was confirmed through the discovery of the predicted fundamental particle, by the ATLAS and CMS experiments at CERN’s Large Hadron Collider”
Xarici keçidlər
- Detector Description 2013-02-15 at the Wayback Machine ATLAS Experiment
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hiqqs bozonu ferziyyeye gore basqa hisseciklere kutle veren hissecik Iki proton suasinin toqqusmasindan yaranan partlayisin resmi Bozonlar qarsiliqli tesir quvvelerinin dasiyicilari olan hisseciklerdir Meselen bozonlardan biri olan foton isiq hisseciyidir ve o elektromaqnit guvvesinin qarsiliqli tesirinin keciricisi ve dasiyicisidir Fundamental quvvelerin dasiyicisi olan bu hissecikler Hindistanli fizik Satyendranat Bozun serefine adlandirilmislar Hiqqs bozonu ve ya Hiqqs hisseciyi Britaniyali fizik Peter Higgsin serefine adlandirilmisdir Bu hissecik gundelik metbuatda Tanrinin hisseciyi de adlandirilir Bu ifadenin hissecikler fizikasina aidiyyeti yoxdur Ifade jurnalistler terefinden hevesle qarsilandi ve islenir ona gore ki Tanri kimi bu hissecik de cox gucludur her yerde movcuddur lakin tapilmasi cetindir Hiqqs sahesi ve onun dasiyicisi1964 cu ilde Peter Higgs hisseciklere kutle veren bir sahenin olmasi ferziyyesini ireli surdu Teqriben hemin vaxtlarda Belcikali fizikler Robert Braut Fransua Enqler ve onlardan basqa daha uc fizik Qerald Quralnik Karl Haqen Tom Kibbl apardiqlari tedqiqatlarda oxsar neticeye geldiler Hele ki ancaq ferziyyeye esaslanan hipotetik bu sahe adlandirildi Sonradan Piter Hiqqs oz hesablamalari uzerinde duzelis apararken o hemin sahenin dasiyicisi kimi kutleye malik bozonun movcud ola bileceyi ideyasina geldi Bu hisseciye Hiqqs bozonu ve ya Hiqqs hisseciyi adi verildi Hipoteze gore Hiqqs bosonu yuksuz spini 0 olan hissecikdir ve o kutleye malikdir Lakin onun kutlesi haqqinda deqiq fikir yoxdur Standart Model nezeriyyesi ancaq bir nov Hiqqs hisseciyinden behs edir Lakin basqa nezeriyyelere gore bir nece nov Hiqqs hisseciyi ola biler Hiqqs bosonunun zeruriyyetinin sebebiHiqqs bosonunun empirik tapilmasi hissecikler fizikasinda bir cox meselelerin izah edilmesine komek ede biler Simmetriya anlayisi Standart Model cercivesinde indiye qeder askar edilmis elementar hissecikler sisteminde mueyyen simmetriya var Meselen yuksek enerjilerde elektromaqnetik quvve ve zeif nuve quvvesi eyni davranis numayis etdirirler Bu zaman onlari eyni beraberlikler sistemi ile ifade etmek olur Asagi enerjilerde ise bu iki quvvenin davranisi ferqlenir Belelikle simmetriya sinmis olur Simmetriya teleb edir ki qarsiliqli tesir quvvesi dasiyicilari kutlesiz olsunlar Foton qluon qraviton heleki hesablamalarda movcud olan bu telebe cavab verirler Yeni tedqiqatlarda elde edilen neticeler bu simmetriyaya tabe olmadiqda bunun sebebi arasdirilir Elektrozeif quvvesinin kesfi Hissecikler fizikasinda bir cox hissecikler saheler empirik olaraq askar edilmemisden bir nece il evvel ayri ayri fizikler terefinden nezeri olaraq askar edilir ve qabaqcadan xeber verilir 1967 ci ilde Ebdus Salam ve Stiven Vaynberq bir birinden asili olmadan elektromaqnetik quvvenin ve zeif nuve quvvesinin eyni prinsiplere soykendiyini kesf etdiler ve bu yeniliyi riyazi ifade etdiler alinmis formulalari umumilesdirdi ve bu seyin neticesinde elektrozeif qarsiliqli tesir nezeriyyesi yarandi Hesablamalar gosterdi ki zeif quvvenin dasiyicilari olan bozonlar elektromaqnetizm quvvesinin dasiyicisi olan fotondan ferqli olaraq kutleye malikdirler Belelikle simmetriya sinmis oldu Zeif quvvenin dasiyicilari olan ve bozonlari 1983 cu ilde kesf edildi ve onlarin kutleye malik olduqlari askarlandi Fizikler elektrozeif quvvenin dasiyicilarinin simmetriya qanununa tabe olmamasinin sebebini aydinlasdirmaga calisdilar Piter Hiqqsin teklif etdiyi hisseciklere kutle veren sahe Hiqqs sahesi ve hissecik Hiqqs hisseciyi qoyulmus suala cavab ola bilerdi Belelikle yeni hipotez ireli suruldu W Z bozonlari butun kainatda movcud olan lakin gozegorunmez Hiqqs sahesinden kecerken kutle qazanirlar Hipotezi tesdiq etmek ucun fizikler eksperimental olaraq Hiqqs hisseciyini axtarmaga basladilar Hiqqs bozonunun askarlanmasi kutlenin menseyi kainatin yaranisi ile bagli suallara cavab tapilmasini asanlasdira biler CERN LHC tecrubeleriAvropa Nuve Tedqiqatlari Merkezi 1954 cu ilde yaradilmisdir ve fundamental hisseciklerin menseyini oyrenmekle mesguldur Bu meqsed ucun CERN de muxtelif guce malik akseleratorlar ve detektorlar qurasdirilmisdir Akseleratorlardan sonuncusu 10 sentyabr 2008 ci ilde qurasdirilmis Boyuk Hadron Toqqusdurucusu evvelkilerden daha boyuk guce malikdir BHT Fransa Isvecre serhedinin altinda 50 175 m derinlikde 27 km uzunluga malik halqavari tunelde yerlesir Akseleratorun is prinsipi Akselerator subatomik hissecikleri suretlendiren qurgudur Hissecikler akseleratorun borusunda yuksek dereceli vakuum seraitinde hereket ederek suretlenirler Tecrube ucun evvelce hidrogen atomlarindan elektronu cixarirlar Sonra alinmis protonlari akseleratorlar kompleksinden kecirerek onlarin suretini artirirlar Evvelce protonlar asagi guce malik akseleratorlardan kecirler ve onlarin sureti tedricen artir Sonda protonlar BHT akseleratoruna daxil olurlar Burada onlar isiq suretine saniyede 299 792 458 metr ve ya teqriben 300 000 000 m san yaxin suret alirlar Yuksek suretli hisseciklerden ibaret proton suasi Eynsteynin E mc2 formuluna uygun olaraq boyuk enerji qazanir E enerji m kutle c isiq sureti BHT de proton suasi ikiye ayrilaraq bir birine eks istiqametlenmis iki halqavari boruya daxil olur BHT de protonlarin enerjisi 4 TeV olur Detektorun is prinsipi ATLAS detektorunun sxematik resmi Tecrubenin novbeti merhelesinde isiq suretine yaxin suret almis iki proton suasi toqqusdurulur Bu toqqusma detektor adlanan boyuk olculu qurgunun icinde bas verir Bu toqqusmadan cox sayli hissecikler meydana gelir ve sepelenir Toqqusmadan yaranan sepelenen hissecikler detektorun daxilinde yerlesen elektromaqnitler vasitesile istiqametlendirilir Detektorda yerlesen muxtelif qurgular hisseciklerin suretini kutlesini ve yukunu olcurler Detektorun icerisinde bir nece kicik detektorlar yerlesdirilmisdir ki onlar mueyyen tipli hisseciklerin askarlanmasina istqametlendirilmisler Bele detektorlar konkret hipotetik hisseciklerin askar edilmesini asanlasdirir CERN tecrubelerinde dord detektordan istifade edilir ALICE ATLAS CMS ve LHCb BHT akseleratoru heyata kecirdiyi emeliyyata uygun olaraq Boyuk Hadron Toqqusdurucusu ing Large Hadron Collider LHC adlanir proton hadronlar qrupuna aid hissecikdir Yigilan melumatlarin emali Vacib melumatlar toplandiqdan sonra onlarin emal edilmesi prosesi baslayir Bununla CERN de calisan fiziklerle yanasi GRID sistemine qosulmus fizikler de mesgul olur GRID tecrubelerde elde edilen cox boyuk miqdarda melumatin teqriben 15 petabayt yeni 15 million giqabayt emal edilmesi ucun nezerde tutulmus internet komputer sebekesidir GRID tam adi Worldwide LHC Computing Grid paylanmis hesablama infrastrukturdur Gridin ing grid sebeke tor meqsedi muxtelif olkelerden olan fiziklere oz olkelerinden internet vasitesile CERN de aparilan tecrubeleri izlemek ve yeni biliklerin qazanilmasinda emekdasliq etmek imkani vermekdir Son melumatlara gore WLCG 36 olkeden 170 komputer hesablama merkezini birlesdirir CERN tecrubelerinin neticeleriBHT qurasdirildiqdan sonra CERN Hiqqs hisseciyinin tapilmasina istiqametlenmis tecrubelerin merkezi oldu Hiqqs hisseciyinin arayisi bir nece il davam etdi 2012 ci ilin 4 iyul tarixinde CERN elan etdi ki tecrubelerde Hiqqs bozonunun gostericilerine uygun olaraq kutlesi teqriben 126 GeV c2 olan hissecik askarlanmisdir Lakin onun Hiqqs bozonu olduguna emin olmaq ucun elave tedqiqatlara ehtiyac var 2013 cu ilin 14 mart tarixinde CERN metbuat ofisinin yaydigi melumata gore aparilan elave tedqiqatlar gosterir ki tapilmis hisseciyin Hiqqs bozonu olmasi ehtimali artir Bu hisseciyin axtarilan hisseciye daha cox uygun oldugu aydinlasir Meselen hipoteze gore Hiqqs bozonu spine malik olmamalidir Tapilmis hissecik spini 0 olan hissecikdir Bu uygunluga baxmayaraq yene de askarlanmis hisseciyin Hiqqs bozonu ve ya basqa nezeriyyelere aid hipotetik hissecik oldugunu demek cetindir 2013 cu ilin 8 oktyabrinda Piter Hiqqs ve Belcika fiziki Fransua Enqler Subatom hisseciklerin kutlesinin menseyini basa dusmeyimize komek eden ve yaxinlarda CERN in Boyuk Hadron Kollayderinde ATLAS ve CMS tecrubeleri vasitesile qabaqcadan xeber verilmis fundamental hisseciyin tapilmasi ile tesdiq edilmis mexanizmin nezeri kesfine gore 2013 cu ilde Fizika uzre Nobel mukafatina layiq gorulduler Hemcinin baxStandart model Elementar hissecikIstinadlar What is the God particle ABS CBN news 07 04 2012 2012 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 16 Erik Gregersen Peter Higgs Encyclopaedia Britannica 2013 2015 06 10 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 22 B Martin Nuclear and Particle Physics 2006 ISBN 0 470 01999 9 J Gribbin Q is for Quantum An Encyclopedia of Particle Physics 1999 ISBN 0 684 85578 X The Higgs boson CERN Accelerating science 2014 02 17 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 16 Large Hadron Collider LHC Encyclopaedia Britannica 2013 2015 04 29 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 21 Light Encyclopaedia Britannica 2013 2015 05 02 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 24 The accelerator complex CERN Accelerating science 2012 2015 10 15 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 21 How a detector works CERN Accelerating science 2012 2015 10 12 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 21 Worldwide LHC Computing Grid CERN 2011 2012 07 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 21 CERN press office 04 Jul 2012 2012 10 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 21 New results indicate that particle discovered at CERN is a Higgs boson CERN press office 14 Mar 2013 2013 03 16 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 16 Announcements of the 2013 Nobel Prizes 2012 12 13 tarixinde Istifade tarixi Oktyabr 8 2013 for the theoretical discovery of a mechanism that contributes to our understanding of the origin of mass of subatomic particles and which recently was confirmed through the discovery of the predicted fundamental particle by the ATLAS and CMS experiments at CERN s Large Hadron Collider Xarici kecidlerDetector Description 2013 02 15 at the Wayback Machine ATLAS Experiment