Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
CERN — Avropa nüvə araşdırmaları təşkilatı, dünyanın ən iri yüksək enerji fizikası laboratoriyası. Bəzən Avropa nüvə tədqiqatları mərkəzi kimi də tərcümə olunur. CERN abbreviaturası fransız dilindən Conseil Europėen pour la Recherce Nucėaire (Avropa nüvə tədqiqatları Şurası) adından götürülüb.
| CERN CERN | |
|---|---|
| Organisation européenne pour la recherche nucléaire | |
 | |
 | |
| Yaranma tarixi | 29 sentyabr 1954 |
| Rəsmi dili | |
| Mərkəzi | |
| Üzvləri |
|
| home.cern home.cern/fr | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
CERN İsveçrə və Fransa sərhəddində, Cenevrə şəhəri yaxınlığında yerləşir. Ərazisi iki əsas və bir neçə kiçik meydançadan təşkil olunub. Böyük binalar kompleksinə işçi otaqlar, laboratoriyalar, anbarlar, konfrans zalları, yaşayış evləri, yeməkxanalar daxildir. Sürətləndirici kompleks həm yerin səthində (Linac, PS kimi köhnə sürətləndiricilər), həm də yerin 100 metrə qədər dərinliyində (dahah yeni SPS, LHC sürətləndiriciləri) yerləşir.
Əsas meydança İsveçrənin Meyran şəhəri yaxınlığında, digər əsas meydança isə Fransanın Prevesan-Moen şəhəri yaxınlığında yerləşir. Nisbətən kiçik meydançalar yaxın ətraflarda LEP sürətləndiricisi üçün tikilmiş yeraltı həlqə boyunca salınmışdır.
CERN-nin yaradılması haqqında razılıq 12 Avropa ölkəsi nümayəndəlirinin iştirakı ilə Parisdə 29 iyun-1 iyul 1953-cü il tarixində imzalanmışdır. Təşkilat 1954-cü ilin 29 sentyabrında yaradılmışdır. Hazırda üzv-ölkələrin sayı 20-dir. Bundan əlavə bəzi ölkə və beynəlxalq təşkilatlar mərkəzdə müşahidəçi statusuna malikdir. CERN-də 2500 daimi işçi çalışır, eyni zamanda 85 ölkənin 580 universitet və institutundan 8000-ə yaxın fizik və mühəndis mərkəzin beynəlxalq təcrübələrində iştirak edir.
CERN-ə üzv ölkələrin ayırdığı illik vəsait 2008-ci ildə 1075,863 milyon İsveçrə frankı və ya 990 milyon ABŞ dolları olmuşdur.
Tarixi
Beynəlxalq qurumların müharibədən sonra Avropada yaranmış problemlərin həllinə nail olmasından sonra, aparıcı Avropa fizikləri oxşar təşkilatların fiziki tədqiqatlar üçün də yaradılması ideyası ilə çıxış etməyə başladılar. Bunlar arasında Fransadan Raul Dotri, Pyer Oje və Lev Kovarski, İtaliyadan Edoardo Amaldi, Danimarkadan Nils Bor var idi. Avropa alimlərini birləşdirməkdən əlavə yaradılacaq təşkilat yüksək enerjili fizika sahəsində tədqiqatların maliyyə xərclərini iştirakçi dövlətlər arasinda bölüşməli idi. Fransız fiziki Lui de Broyl 1949-cu ildə İsveçrənin Lozanna şəhərində keçirilmiş Avropa Mədəni Konfransında rəsmi şəkildə vahid Avropa laboratoriyası yaratmaq təklifini irəli sürdü.
Növbəti təkan Amerikalı Nobel mükafatı laureatı İsidor Rabi tərəfindən gəldi. Amerikalı alim 1950-ci ildə UNESCO-nun Florensiyada (İtaliya) keçirilmiş sayca beşinci konfransında "beynəlxalq elmi əməkdaşlığın genişləndirilməsi məqsədilə regional tədqiqat laboratoriyalarının yaradılmasına yardım və dəstək" tezisini irəli sürdü. 1951-ci ilin dekabr ayında Parisdə UNESCO-nun hökumətlərarası görüşündə nüvə tədqiqatları sahəsində Avropa Şurasının yaradılması haqqında qərar qəbul olundu. İki ay sonra 11 ölkə müvəqqəti Şuranın yaradılması barədə razılığa gəldilər. Elə həmin vaxt da CERN adı meydana gəldi. 1952-ci ilin oktyabr ayında müvəqqəti Şuranın Cenevrədə keçirilən üçüncü ssesiyasında gələcək laboratoriyanın yeri seçildi. 1953-cü ilin iyun ayında Cenevrə kantonunda referendum keçirildi. Seçicilərin 2/3 hissəsi elmi mərkəzin yerləşməsinə səs verdilər. Şuranın konvensiyası 12 iştirakçı-ölkə arasında imzalandı. 1954-cü ilin 29 sentyabrında razılığa Fransa və Almaniya da qoşuldu. Beləliklə Avropa nüvə tədqiqatları Təşkilatı yarandı. Şura tezliklə dağılsada, CERN akronimi saxlanıldı.
İştirakçı Ölkələr
Razılığa 1953-1954-cü illərdə imza atan ilk ölkələr
![image]()
Belçika![image]()
Danimarka![image]()
Almaniya![image]()
Fransa![image]()
Yunanıstan![image]()
İtaliya![image]()
Norveç![image]()
İsveç![image]()
İsveçrə![image]()
Niderland
![image]()
Birləşmiş Krallıq![image]()
Yuqoslaviya
1954-cü ildən sonra baş verən dəyişikliklər
![image]()
Avstriya:1959-cu ildə qoşulur![image]()
Yuqoslaviya:1961-ci ildə təşkilatı tərk edir![image]()
İspaniya:1961-ci ildə qoşulur, 1969-cu ildə tərk edir və 1983-cü ildə yenidən qoşulur![image]()
Portuqaliya:1985-ci ildə qoşulur![image]()
Finlandiya:1991-ci ildə qoşulur![image]()
Polşa:1991-ci ildə qoşulur![image]()
Macarıstan:1992-ci ildə qoşulur![image]()
Çexiya:1993-cü ildə qoşulur![image]()
Slovakiya:1993-cü ildə qoşulur![image]()
Bolqarıstan:1999-cu ildə qoşulur![image]()
İsrail:2013-cu ildə qoşulur
Müşahidəçi statusu olan ölkə və təşkilatlar
UNESCO
Hal-hazırda təşkilata 20 ölkə daxildir. Bununla belə müşahidəçi ölkələr də mərkəzin elmi tədqiqatlarında fəal iştirak edir.
Laboratoriyanın elmi nailiyyətləri
CERN-də aparılmış təcrübələrdə bir neçə böyük kəşflərə imza atılmışdır:
- 1973-cü il: Qarqamel qabarcıqlı kamerasının köməkliyi ilə neytral cərəyan kəşf edilir
- 1983-cü il: UA1 və UA2 təcrübələrində W-və Z-bozonlar kəşf edilir.
- 1989-cu il: LEP sürətləndiricisində aparılan təcrübələrdə neytrino çeşidlərinin sayı təyin edilir.
- 1995-ci il: Antimaddə atomları- PS210 təcrübəsində antihidrogen atomu yaradılır
- 2001-ci il: NA48 təcrübəsində CP-simmetriyasının birbaşa pozulması kəşf olunur.
1984-cü ildə Karlo Rubbia və Simon van der Mer W- və Z-bozonların kəşfinə səbəb olacaq işlərinə görə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülürlər.
1992-ci ildə CERN-nin digər bir əməkdaşı Jorj Şarlak elementar hissəciklər detektorlarının kəşfi və yaradılması, o cümlədən çoxməftilli proporsional kameranın yaradılmasına görə fizika üzrə Nobel mükafatıan layiq görülür.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://home.cern/fr/about.
- https://cds.cern.ch/record/2771424?ln=en.
Xarici keçidlər
- Rəsmi saytı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler CERN Avropa nuve arasdirmalari teskilati dunyanin en iri yuksek enerji fizikasi laboratoriyasi Bezen Avropa nuve tedqiqatlari merkezi kimi de tercume olunur CERN abbreviaturasi fransiz dilinden Conseil Europeen pour la Recherce Nuceaire Avropa nuve tedqiqatlari Surasi adindan goturulub CERN CERNOrganisation europeenne pour la recherche nucleaireYaranma tarixi 29 sentyabr 1954Resmi dili ingilis dili fransiz diliMerkezi Prevessen MoenUzvleri 2 635 nef 2020 home cern home cern fr Vikianbarda elaqeli mediafayllarUmumi melumatCERN Isvecre ve Fransa serheddinde Cenevre seheri yaxinliginda yerlesir Erazisi iki esas ve bir nece kicik meydancadan teskil olunub Boyuk binalar kompleksine isci otaqlar laboratoriyalar anbarlar konfrans zallari yasayis evleri yemekxanalar daxildir Suretlendirici kompleks hem yerin sethinde Linac PS kimi kohne suretlendiriciler hem de yerin 100 metre qeder derinliyinde dahah yeni SPS LHC suretlendiricileri yerlesir Esas meydanca Isvecrenin Meyran seheri yaxinliginda diger esas meydanca ise Fransanin Prevesan Moen seheri yaxinliginda yerlesir Nisbeten kicik meydancalar yaxin etraflarda LEP suretlendiricisi ucun tikilmis yeralti helqe boyunca salinmisdir CERN nin yaradilmasi haqqinda raziliq 12 Avropa olkesi numayendelirinin istiraki ile Parisde 29 iyun 1 iyul 1953 cu il tarixinde imzalanmisdir Teskilat 1954 cu ilin 29 sentyabrinda yaradilmisdir Hazirda uzv olkelerin sayi 20 dir Bundan elave bezi olke ve beynelxalq teskilatlar merkezde musahideci statusuna malikdir CERN de 2500 daimi isci calisir eyni zamanda 85 olkenin 580 universitet ve institutundan 8000 e yaxin fizik ve muhendis merkezin beynelxalq tecrubelerinde istirak edir CERN e uzv olkelerin ayirdigi illik vesait 2008 ci ilde 1075 863 milyon Isvecre franki ve ya 990 milyon ABS dollari olmusdur TarixiBeynelxalq qurumlarin muharibeden sonra Avropada yaranmis problemlerin helline nail olmasindan sonra aparici Avropa fizikleri oxsar teskilatlarin fiziki tedqiqatlar ucun de yaradilmasi ideyasi ile cixis etmeye basladilar Bunlar arasinda Fransadan Raul Dotri Pyer Oje ve Lev Kovarski Italiyadan Edoardo Amaldi Danimarkadan Nils Bor var idi Avropa alimlerini birlesdirmekden elave yaradilacaq teskilat yuksek enerjili fizika sahesinde tedqiqatlarin maliyye xerclerini istirakci dovletler arasinda bolusmeli idi Fransiz fiziki Lui de Broyl 1949 cu ilde Isvecrenin Lozanna seherinde kecirilmis Avropa Medeni Konfransinda resmi sekilde vahid Avropa laboratoriyasi yaratmaq teklifini ireli surdu Novbeti tekan Amerikali Nobel mukafati laureati Isidor Rabi terefinden geldi Amerikali alim 1950 ci ilde UNESCO nun Florensiyada Italiya kecirilmis sayca besinci konfransinda beynelxalq elmi emekdasligin genislendirilmesi meqsedile regional tedqiqat laboratoriyalarinin yaradilmasina yardim ve destek tezisini ireli surdu 1951 ci ilin dekabr ayinda Parisde UNESCO nun hokumetlerarasi gorusunde nuve tedqiqatlari sahesinde Avropa Surasinin yaradilmasi haqqinda qerar qebul olundu Iki ay sonra 11 olke muveqqeti Suranin yaradilmasi barede raziliga geldiler Ele hemin vaxt da CERN adi meydana geldi 1952 ci ilin oktyabr ayinda muveqqeti Suranin Cenevrede kecirilen ucuncu ssesiyasinda gelecek laboratoriyanin yeri secildi 1953 cu ilin iyun ayinda Cenevre kantonunda referendum kecirildi Secicilerin 2 3 hissesi elmi merkezin yerlesmesine ses verdiler Suranin konvensiyasi 12 istirakci olke arasinda imzalandi 1954 cu ilin 29 sentyabrinda raziliga Fransa ve Almaniya da qosuldu Belelikle Avropa nuve tedqiqatlari Teskilati yarandi Sura tezlikle dagilsada CERN akronimi saxlanildi Istirakci OlkelerShiva heykeli Nataraja reqs eden Raziliga 1953 1954 cu illerde imza atan ilk olkeler Belcika Danimarka Almaniya Fransa Yunanistan Italiya Norvec Isvec Isvecre Niderland Birlesmis Kralliq Yuqoslaviya 1954 cu ilden sonra bas veren deyisiklikler Avstriya 1959 cu ilde qosulur Yuqoslaviya 1961 ci ilde teskilati terk edir Ispaniya 1961 ci ilde qosulur 1969 cu ilde terk edir ve 1983 cu ilde yeniden qosulur Portuqaliya 1985 ci ilde qosulur Finlandiya 1991 ci ilde qosulur Polsa 1991 ci ilde qosulur Macaristan 1992 ci ilde qosulur Cexiya 1993 cu ilde qosulur Slovakiya 1993 cu ilde qosulur Bolqaristan 1999 cu ilde qosulur Israil 2013 cu ilde qosulur Musahideci statusu olan olke ve teskilatlar Avropa Ittifaqi Avropa komissiyasi Hindistan Rusiya ABS Turkiye YUNESKOUNESCO Yaponiya Hal hazirda teskilata 20 olke daxildir Bununla bele musahideci olkeler de merkezin elmi tedqiqatlarinda feal istirak edir Laboratoriyanin elmi nailiyyetleriCERN de aparilmis tecrubelerde bir nece boyuk kesflere imza atilmisdir 1973 cu il Qarqamel qabarciqli kamerasinin komekliyi ile neytral cereyan kesf edilir 1983 cu il UA1 ve UA2 tecrubelerinde W ve Z bozonlar kesf edilir 1989 cu il LEP suretlendiricisinde aparilan tecrubelerde neytrino cesidlerinin sayi teyin edilir 1995 ci il Antimadde atomlari PS210 tecrubesinde antihidrogen atomu yaradilir 2001 ci il NA48 tecrubesinde CP simmetriyasinin birbasa pozulmasi kesf olunur 1984 cu ilde Karlo Rubbia ve Simon van der Mer W ve Z bozonlarin kesfine sebeb olacaq islerine gore fizika uzre Nobel mukafatina layiq gorulurler 1992 ci ilde CERN nin diger bir emekdasi Jorj Sarlak elementar hissecikler detektorlarinin kesfi ve yaradilmasi o cumleden coxmeftilli proporsional kameranin yaradilmasina gore fizika uzre Nobel mukafatian layiq gorulur Hemcinin baxIstinadlarhttps home cern fr about https cds cern ch record 2771424 ln en Xarici kecidlerResmi sayti