Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gilgilçay səddi — Erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda inşa edilmiş ən böyük müdafiə səddi.
| Gilgilçay səddi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Siyəzən |
| Yerləşir | Gilgilçayın sahili |
| Aidiyyatı | Qafqaz Albaniyası Sasanilər imperiyası |
| Tikilmə tarixi | V əsr |
| Üslubu | Qafqaz Albaniyasının memarlığı Sasani memarlığı |
| Vəziyyəti | xarabalıqları qalıb |
UNESCO Ehtiyat Siyahısı | |
| Rəsmi adı: The Caspian Shore Defensive Constructions | |
| Tipi | Mədəni |
| Təyin edilib | 2001 |
| İstinad nöm. | 1573 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 1697 |
| | |
İlkin orta əsrlərdə Azərbaycanı şimaldan bir neçə möhtəşəm sədd qoruyurdu. Onlardan Dərbənd qalası ölkənin şimal sərhəddində idisə, Gilgilçay səddi Şirvanın içərilərində çəkilmişdi. Ərəbdilli qaynaqlarda "Sur ət-Tin" ("Gil divar") adlandırılan bu səddin əsasının Sasani hökmdarı I Qubad (488-531) zamanında qoyulduğu bildirilir. Gilgilçayın Xəzər dənizinə töküldüyü yerdən başlayan səddin divarları Babadağın zirvəsinə doğru 60 kilometrəcən uzanır.
Gilgilçay səddinə daxil olan Çıraqqala Azərbaycanın dağ qalaları içərisində ən oynaq silueti olan abidədir. V əsrin yadigarı sayılan Çıraqqala fəal mövqeyi, möhkəm quruluşu ilə Gilgilçay səddinin baş dayaq məntəqəsi idi; dinclik çağında geniş ərazini nəzarət altında saxlayırdısa, təhlükə baş verəndə azman çırağa çevrilir, təhlükə sorağını dörd yana yayırdı.
Tarixi
Gilgilçay ətrafında V əsrin sonu VI əsrin əvvəllərində tikilmiş bir-birindən 220 m aralı iki divardan ibarət gil sədlər mövcuddur.I Qubad (488-531) Xəzər dənizi ilə Qafqaz dağlarının arasındakı keçiddə, Beşbarmaq dağının başında tikdirmişdi. Həmin istehkamlar Barmaq divan adlanırdı. Ərəb tarixçisi əl-Məsudi bunu xatırlayaraq yazırdı:
"əl-Bab haqqında, Kəsra Ənuşirəvanın atası Qubad ibn Firuzun Məsqət deyilən yerdə daşdan tikilmiş şəhərə bənzər qəribə tikililər inşa etməsi haqqında – Şirvanda tikdirdiyi Surətın (palçıqdan hörülmüş hasar) adı ilə məşhur olan divarlar, bərməki kimi tanınan və Bərdə vilayətinə bitişən daş divar haqqında çoxlu xəbərlər var..."
Müəllif Məsqətdən danışarkən, ehtimal ki, indiki Quba rayonunu, Firuzun adını qoruyub saxlamış müasir Quba şəhərini nəzərdə tuturdu.
Çiy kərpicdən hörülmüş divar Sasanilər dövründə xəzərsahili keçidin qabağını kəsən "uzun sədlər"dən ən cənubda olanı idi. Sonralar, I Qubad zamanında Şirvan ölkəsində müdafiə sədlərinin birinci hissəsindən 23 km şimalda Əbzud Qubad adlanan ikinci hissəsi çəkildi. Bu sədd Gilgilçay boyunca uzanıb gedirdi. Şaporan (Şəbəran) şəhəri onun yaxınlığında yerləşirdi. Bu, X əsr müəllifinin Sur ət-tın adı ilə xatırladığı Gilgilçay, yaxud Şəbəran səddi idi.Sasanilərin möhtəşəm müdafıə səddi olan Gilgilçay səddinin uzunluğu təqribən 30 km-ə (onun 20 km-i çiy kərpicdən, qalan hissəsi daşdan çəkilmişdi), divarların qalınlığı və hündürlüyü təqribən 8 m-ə çatırdı. Səddin qurtaracağında dağ zirvəsindəki nəhəng qaya üzərində müdafiə məqsədilə Çıraqqala qalası tikilmişdi. Baş bürcü hörmə üsuluna görə Bakıdakı qız qalasını xatırladan nəhəng istehkam olan Çıraqqala təqribən V əsrdə tikilmişdir. Beşbarmaqdan şimala doğru sahil boyu, ehtimal ki, Sasani dövrünə aid qədim şəhər yerlərinin xarabalıqlarına və qalıqlarına rast gəlinir. Onlardan biri, ehtimal ki, IX əsr müəlliflərinin adını çəkdiyi Beşbarmaq yaxınlığındakı Bacarvan şəhəri idi. Üçüncü maneə səddi Samurçaydan və Massaget hökmdarlığının paytaxtı Cora – Çora – Çoladan şimalda çəkilmişdi. Burada Rubas çayının düzənliyə çıxdığı yerdə dağlar yenidən dəniz sahilinə yaxınlaşır. "Uzun sədlər"in xarabalıqları Torpaqqala şəhər yeri yaxınlığında bu günədək qalmaqdadır.
Gilgilçay səddinin qalıqları yeddinci səlib yürüşündə IX Lüdoviki müşayiət edən Rubruklu Uilyam tərəfindən müşahidə edilmişdir.
İstinadlar
- Е.А.Пахомов. Крупнейшие памятники сасанидского строительства в Закавказье. стр.39
- Ал-Масуди. Мурудж ад-Дзахаб (гл.XVII). Перевод: В.Ф.Минорский. История Ширвана и Дербенда. М.: 1963, стр.213
- Е.А.Пахомов. Крупнейшие памятники сасанидского строительства в Закавказье. стр.40-43
- С.Т.Еремян. Политическая история Албании III-VII вв. Очерки истории СССР III-IX вв. M.: 1958, стр.316.
- Е.А.Пахомов. Крупнейшие памятники сасанидского строительства в Закавказье. стр.42-43
- İbn Xordadbeh, s.122, 124
- N.M.Vəlixanlı, s.16, 24
- Е.А.Пахомов. Крупнейшие памятники сасанидского строительства в Закавказье. стр.43
- Еремян. Политическая история Албании. стр.316
- Murtazali Gadjiev. "APZUT KAWĀT WALL". Iranica. May 30, 2017. 2020-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-10.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Gilgilcay deqiqlesdirme Gilgilcay seddi Erken orta esrlerde Azerbaycanda insa edilmis en boyuk mudafie seddi Gilgilcay seddiGilgilcay seddinin plani41 09 07 sm e 49 05 17 s u Olke AzerbaycanSeher SiyezenYerlesir Gilgilcayin sahiliAidiyyati Qafqaz Albaniyasi Sasaniler imperiyasiTikilme tarixi V esrUslubu Qafqaz Albaniyasinin memarligi Sasani memarligiVeziyyeti xarabaliqlari qalibUNESCO Ehtiyat SiyahisiResmi adi The Caspian Shore Defensive ConstructionsTipiMedeniTeyin edilib2001Istinad nom 1573DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 1697Gilgilcay seddi Ilkin orta esrlerde Azerbaycani simaldan bir nece mohtesem sedd qoruyurdu Onlardan Derbend qalasi olkenin simal serheddinde idise Gilgilcay seddi Sirvanin icerilerinde cekilmisdi Erebdilli qaynaqlarda Sur et Tin Gil divar adlandirilan bu seddin esasinin Sasani hokmdari I Qubad 488 531 zamaninda qoyuldugu bildirilir Gilgilcayin Xezer denizine tokulduyu yerden baslayan seddin divarlari Babadagin zirvesine dogru 60 kilometrecen uzanir Gilgilcay seddine daxil olan Ciraqqala Azerbaycanin dag qalalari icerisinde en oynaq silueti olan abidedir V esrin yadigari sayilan Ciraqqala feal movqeyi mohkem qurulusu ile Gilgilcay seddinin bas dayaq menteqesi idi dinclik caginda genis erazini nezaret altinda saxlayirdisa tehluke bas verende azman ciraga cevrilir tehluke soragini dord yana yayirdi TarixiGilgilcay etrafinda V esrin sonu VI esrin evvellerinde tikilmis bir birinden 220 m arali iki divardan ibaret gil sedler movcuddur I Qubad 488 531 Xezer denizi ile Qafqaz daglarinin arasindaki kecidde Besbarmaq daginin basinda tikdirmisdi Hemin istehkamlar Barmaq divan adlanirdi Ereb tarixcisi el Mesudi bunu xatirlayaraq yazirdi el Bab haqqinda Kesra Enusirevanin atasi Qubad ibn Firuzun Mesqet deyilen yerde dasdan tikilmis sehere benzer qeribe tikililer insa etmesi haqqinda Sirvanda tikdirdiyi Suretin palciqdan horulmus hasar adi ile meshur olan divarlar bermeki kimi taninan ve Berde vilayetine bitisen das divar haqqinda coxlu xeberler var Muellif Mesqetden danisarken ehtimal ki indiki Quba rayonunu Firuzun adini qoruyub saxlamis muasir Quba seherini nezerde tuturdu Ciy kerpicden horulmus divar Sasaniler dovrunde xezersahili kecidin qabagini kesen uzun sedler den en cenubda olani idi Sonralar I Qubad zamaninda Sirvan olkesinde mudafie sedlerinin birinci hissesinden 23 km simalda Ebzud Qubad adlanan ikinci hissesi cekildi Bu sedd Gilgilcay boyunca uzanib gedirdi Saporan Seberan seheri onun yaxinliginda yerlesirdi Bu X esr muellifinin Sur et tin adi ile xatirladigi Gilgilcay yaxud Seberan seddi idi Sasanilerin mohtesem mudafie seddi olan Gilgilcay seddinin uzunlugu teqriben 30 km e onun 20 km i ciy kerpicden qalan hissesi dasdan cekilmisdi divarlarin qalinligi ve hundurluyu teqriben 8 m e catirdi Seddin qurtaracaginda dag zirvesindeki neheng qaya uzerinde mudafie meqsedile Ciraqqala qalasi tikilmisdi Bas burcu horme usuluna gore Bakidaki qiz qalasini xatirladan neheng istehkam olan Ciraqqala teqriben V esrde tikilmisdir Besbarmaqdan simala dogru sahil boyu ehtimal ki Sasani dovrune aid qedim seher yerlerinin xarabaliqlarina ve qaliqlarina rast gelinir Onlardan biri ehtimal ki IX esr muelliflerinin adini cekdiyi Besbarmaq yaxinligindaki Bacarvan seheri idi Ucuncu manee seddi Samurcaydan ve Massaget hokmdarliginin paytaxti Cora Cora Coladan simalda cekilmisdi Burada Rubas cayinin duzenliye cixdigi yerde daglar yeniden deniz sahiline yaxinlasir Uzun sedler in xarabaliqlari Torpaqqala seher yeri yaxinliginda bu gunedek qalmaqdadir Gilgilcay seddinin qaliqlari yeddinci selib yurusunde IX Ludoviki musayiet eden Rubruklu Uilyam terefinden musahide edilmisdir IstinadlarE A Pahomov Krupnejshie pamyatniki sasanidskogo stroitelstva v Zakavkaze str 39 Al Masudi Murudzh ad Dzahab gl XVII Perevod V F Minorskij Istoriya Shirvana i Derbenda M 1963 str 213 E A Pahomov Krupnejshie pamyatniki sasanidskogo stroitelstva v Zakavkaze str 40 43 S T Eremyan Politicheskaya istoriya Albanii III VII vv Ocherki istorii SSSR III IX vv M 1958 str 316 E A Pahomov Krupnejshie pamyatniki sasanidskogo stroitelstva v Zakavkaze str 42 43 Ibn Xordadbeh s 122 124 N M Velixanli s 16 24 E A Pahomov Krupnejshie pamyatniki sasanidskogo stroitelstva v Zakavkaze str 43 Eremyan Politicheskaya istoriya Albanii str 316 Murtazali Gadjiev APZUT KAWAT WALL Iranica May 30 2017 2020 11 18 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 10 Hemcinin bax