Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Fotoperoidizim — Təbiətdə canlı orqanizmlərin əksəriyyətində mövsüm dəyişikliyini temperatur dəyişmələri zamanı müşahidə edirik. Ancaq mövsüm hadisələrinin əsas tənzimləyicisi günün uzunluğudur. Orqanizmlərin günün uzunluğuna qarşı olan reaksiyası fotoperiodizm adlanır.
Fotoperiodizim haqqında
Bitkilərin bir qismi uzun yaz və yay günlərində çiçəkləyir. Bunlar uzungünlü bitkilər, payızda çiçəkləyən bitkilər isə qısagünlü bitkilər adlanır.
| Uzungünlü bitkilər | Qısagünlü bitkilər |
|---|---|
| Fındıq, vələs, palıd, ağ akasiya, söyüd, buğda, çovdar, darı, arpa, kənaf və s. | Payızgülü, zəfəran, soğangülü və s. |
Mövsüm hadisələrinin tənzim edilməsində günün uzunluğunun əsas rol oynadığını bilməklə insanlar bir çox canlıların inkişafını idarə edə bilirlər. Mülayim iqlim qurşağında süni işıqlanma şəraitində bitkilər yarpaqlarını tökmür, həşəratlar inkişaflarını davam etdirir. Toyuqlarda yumurtavermə çoxalır . İlin dörd fəslinin əlamətləri müxtəlifdir. Planetimizin coğrafi ərazilərində fəsil dəyişmələri bir-birindən fərqlənir. Ölkəmizdə də aran və dağ rayonlarında bu sahədə fərqlər olduğunu müşahidə etmək mümkündür. Hər bir coğrafi ərazidə yaşayan canlılar yaşadıqları ərazilərdə mövsümlərə məxsus uyğunlaşmalar qazanmışlar. Kəskin mövsüm dəyişkənliyi zamanı canlıların davranışlarında və fizioloji proseslərində müəyyən dəyişikliklər müşahidə olunur. Temperatur və günün uzunluğu artdıqca canlılarda fizioloji proseslər sürətlənir, temperatur azalıb günün uzunluğu qısaldıqca fizioloji proseslər zəifləyir .
- Yazda
- bitkilər yarpaq və çiçək açır;
- bitkilərdə şirə hərəkəti başlayır;
- bəzi bitkilər (fındıq, qızılağac, söyüd) yarpaqlamamış çiçək açır;
- köçəri quşlar gəlir;
- həşəratlar görünür;
- quşlar yuva qurmağa başlayır.
- Yayda
- bitkilərdə böyümə prosesi zəifləyir;
- quşlarda balavermə dayanır;
- yayın ikinci yarısında meyvə və toxumlarda ehtiyat qida maddələri toplanır.
- Payızda
- meyvələr yetişir;
- xəzan baş verir;
- həşəratların sayı azalır;
- qış tumurcuqları yaranır;
- meyvə və toxumlar yetişir;
- köçəri quşlar uçub gedir.
- Qışda
- əksər canlılarda maddələr mübadiləsi zəifləyir;
- qış sükunət halı başlayır;
- fizioloji sakitlik yaranır.
Bitkilərdə qışa hazırlıq və qışlama
Bu dövrdə bitkilərdə suyun miqdarı azalır, şəkərin miqdarı çoxalır. Bu onların domnasının qarşısını alır. Maddələr mübadiləsi çox aşağı düşür. Bu zaman bitkilər toplanmış yağlardan və karbohidratlardan istifadə edir. Ehtiyat qida maddələri birillik bitkilərdə, meyvə və toxumlarda, çoxillik ot bitkilərində isə həm də kökümsov, gövdə yumrusu, soğanaqlarda və s. toplanır. Bu səbəbdən də birillik ot bitkiləri — toxum; ikiillik ot bitkiləri birinci il, əsasən, meyvəköklər; çoxillik ot, kol və ağaclar isə, demək olar ki, özünəməxsus vegetativ və generativ orqanlarla qışlayır.
Soyuqqanlı heyvanlarda qışa hazırlıq və qışlama
Həşəratlar sinfinin nümayəndələri inkişaflarının müxtəlif mərhələlərində qışlayır. Kəpənəyin inkişaf mərhələləri
- yetkin fərd ▶ yumurta ▶ tırtıl ▶ pup
Bu canlıların hüceyrələrində qliserinin qatılığı artır və onlar donmur. Suda-quruda yaşayanlar və sürünənlər soyuqqanlı olduqları üçün fəaliyyətlərini dayandırır və qışı anabioz (həyatın geriyə dönə biləcəyi) vəziyyətdə keçirir.
İstiqanlı heyvanlarda qışa hazırlıq və qışlama
Quşlarda qışı keçirmək üçün lələk örtüyü qalınlaşır, bəzən rəngləri dəyişir. Onların bir çoxu qışlama miqrasiyası keçirir.. Məməlilərdə də qışa hazırlıq zamanı tük örtüyü qalınlaşır. Bəzi məməlilərin rəngi dəyişir. Bəzi məməlilər (ayılar, porsuqlar, yarasalar, bir qism gəmiricilər və s.) qış yuxusuna gedir. Yuxuda olduqları müddətdə onlarda maddələr mübadiləsi zəifləyir. Suya olan tələbatlarını isə piy toxumasının parçalanması nəticəsində ayrılan su ödəyir. Bir qram piy parçalandıqda 1,1 q su alınır. Aktiv həyat tərzi keçirən məməlilərin bir qismində miqrasiyalar həyata keçirilir. Bir çox hallarda yazda və payızda temperatur eyni olsa da, canlılarda gedən proseslər fərqli olur.
İstinadlar
- Purcell, Larry C.; Salmeron, Montserrat; Ashlock, Lanny. // Arkansas Soybean Production Handbook - MP197. Little Rock, AR: University of Arkansas Cooperative Extension Service. 2014. 5–7. 4 March 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 February 2016.
- Mauseth, James D. Botany : An Introduction to Plant Biology (3rd). Sudbury, MA: Jones and Bartlett Learning. 2003. 422–27. ISBN .
- Fankhauser, Christian. "The Phytochromes, a Family of Red/Far-red Absorbing Photoreceptors". Journal of Biological Chemistry. 276 (15). 2001: 11453–11456. doi:10.1074/jbc.R100006200. ISSN 0021-9258. PMID 11279228.
- "Fotoperiodizim" (az.). e-derslik.edu.az. 2021-02-12 tarixində .
- Casal, J.J. "Light perception and signalling by phytochrome A". Journal of Experimental Botany. 65 (11). (11). 2014: 2835–2845. doi:10.1093/jxb/ert379. PMID 24220656.
- Nelson Randy J. (2005) An Introduction to Behavioral Endocrinology (p.189). Sunderland, MA: Sinauer Associates.
- Lin, Chentao. "Photoreceptors and Regulation of Flowering Time". Plant Physiology. 123 (1). 2000: 39–50. doi:10.1104/pp.123.1.39. PMC 1539253. PMID 10806223.
- Chamovitz, Daniel. What A Plant Knows. Scientific American. 2013. 17–18. ISBN .
- Foster, Russell; Williams, Robyn. "Extra-retinal photo receptors" (Interview). Science Show. ABC Radio National. 5 December 2009. İstifadə tarixi: 2010-05-28.
...we have the evolutionary baggage of showing seasonality but we're not entirely sure what the mechanism is.
- Mockler, Todd. "Regulation of photoperiodic flowering by Arabidopsis photoreceptors". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (4). 2003: 2140–2145. Bibcode:2003PNAS..100.2140M. doi:10.1073/pnas.0437826100. PMC 149972. PMID 12578985.
- Lin, Chentao. "The cryptochromes". Genome Biology. 6 (5). 2005: 220. doi:10.1186/gb-2005-6-5-220. PMC 1175950. PMID 15892880.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Fotoperoidizim Tebietde canli orqanizmlerin ekseriyyetinde movsum deyisikliyini temperatur deyismeleri zamani musahide edirik Ancaq movsum hadiselerinin esas tenzimleyicisi gunun uzunlugudur Orqanizmlerin gunun uzunluguna qarsi olan reaksiyasi fotoperiodizm adlanir Fotoperiodizim haqqindaBitkilerin bir qismi uzun yaz ve yay gunlerinde cicekleyir Bunlar uzungunlu bitkiler payizda cicekleyen bitkiler ise qisagunlu bitkiler adlanir Uzungunlu bitkiler Qisagunlu bitkilerFindiq veles palid ag akasiya soyud bugda covdar dari arpa kenaf ve s Payizgulu zeferan sogangulu ve s Movsum hadiselerinin tenzim edilmesinde gunun uzunlugunun esas rol oynadigini bilmekle insanlar bir cox canlilarin inkisafini idare ede bilirler Mulayim iqlim qursaginda suni isiqlanma seraitinde bitkiler yarpaqlarini tokmur heseratlar inkisaflarini davam etdirir Toyuqlarda yumurtaverme coxalir Ilin dord feslinin elametleri muxtelifdir Planetimizin cografi erazilerinde fesil deyismeleri bir birinden ferqlenir Olkemizde de aran ve dag rayonlarinda bu sahede ferqler oldugunu musahide etmek mumkundur Her bir cografi erazide yasayan canlilar yasadiqlari erazilerde movsumlere mexsus uygunlasmalar qazanmislar Keskin movsum deyiskenliyi zamani canlilarin davranislarinda ve fizioloji proseslerinde mueyyen deyisiklikler musahide olunur Temperatur ve gunun uzunlugu artdiqca canlilarda fizioloji prosesler suretlenir temperatur azalib gunun uzunlugu qisaldiqca fizioloji prosesler zeifleyir Yazda dd bitkiler yarpaq ve cicek acir bitkilerde sire hereketi baslayir bezi bitkiler findiq qizilagac soyud yarpaqlamamis cicek acir koceri quslar gelir heseratlar gorunur quslar yuva qurmaga baslayir Yayda dd bitkilerde boyume prosesi zeifleyir quslarda balaverme dayanir yayin ikinci yarisinda meyve ve toxumlarda ehtiyat qida maddeleri toplanir Payizda dd meyveler yetisir xezan bas verir heseratlarin sayi azalir qis tumurcuqlari yaranir meyve ve toxumlar yetisir koceri quslar ucub gedir Qisda dd ekser canlilarda maddeler mubadilesi zeifleyir qis sukunet hali baslayir fizioloji sakitlik yaranir Bitkilerde qisa hazirliq ve qislamaBu dovrde bitkilerde suyun miqdari azalir sekerin miqdari coxalir Bu onlarin domnasinin qarsisini alir Maddeler mubadilesi cox asagi dusur Bu zaman bitkiler toplanmis yaglardan ve karbohidratlardan istifade edir Ehtiyat qida maddeleri birillik bitkilerde meyve ve toxumlarda coxillik ot bitkilerinde ise hem de kokumsov govde yumrusu soganaqlarda ve s toplanir Bu sebebden de birillik ot bitkileri toxum ikiillik ot bitkileri birinci il esasen meyvekokler coxillik ot kol ve agaclar ise demek olar ki ozunemexsus vegetativ ve generativ orqanlarla qislayir Soyuqqanli heyvanlarda qisa hazirliq ve qislamaHeseratlar sinfinin numayendeleri inkisaflarinin muxtelif merhelelerinde qislayir Kepeneyin inkisaf merheleleri yetkin ferd yumurta tirtil pup dd Bu canlilarin huceyrelerinde qliserinin qatiligi artir ve onlar donmur Suda quruda yasayanlar ve surunenler soyuqqanli olduqlari ucun fealiyyetlerini dayandirir ve qisi anabioz heyatin geriye done bileceyi veziyyetde kecirir Istiqanli heyvanlarda qisa hazirliq ve qislamaQuslarda qisi kecirmek ucun lelek ortuyu qalinlasir bezen rengleri deyisir Onlarin bir coxu qislama miqrasiyasi kecirir Memelilerde de qisa hazirliq zamani tuk ortuyu qalinlasir Bezi memelilerin rengi deyisir Bezi memeliler ayilar porsuqlar yarasalar bir qism gemiriciler ve s qis yuxusuna gedir Yuxuda olduqlari muddetde onlarda maddeler mubadilesi zeifleyir Suya olan telebatlarini ise piy toxumasinin parcalanmasi neticesinde ayrilan su odeyir Bir qram piy parcalandiqda 1 1 q su alinir Aktiv heyat terzi keciren memelilerin bir qisminde miqrasiyalar heyata kecirilir Bir cox hallarda yazda ve payizda temperatur eyni olsa da canlilarda geden prosesler ferqli olur IstinadlarPurcell Larry C Salmeron Montserrat Ashlock Lanny Arkansas Soybean Production Handbook MP197 Little Rock AR University of Arkansas Cooperative Extension Service 2014 5 7 4 March 2016 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 February 2016 Mauseth James D Botany An Introduction to Plant Biology 3rd Sudbury MA Jones and Bartlett Learning 2003 422 27 ISBN 978 0 7637 2134 3 Fankhauser Christian The Phytochromes a Family of Red Far red Absorbing Photoreceptors Journal of Biological Chemistry 276 15 2001 11453 11456 doi 10 1074 jbc R100006200 ISSN 0021 9258 PMID 11279228 Fotoperiodizim az e derslik edu az 2021 02 12 tarixinde Casal J J Light perception and signalling by phytochrome A Journal of Experimental Botany 65 11 11 2014 2835 2845 doi 10 1093 jxb ert379 PMID 24220656 Nelson Randy J 2005 An Introduction to Behavioral Endocrinology p 189 Sunderland MA Sinauer Associates Lin Chentao Photoreceptors and Regulation of Flowering Time Plant Physiology 123 1 2000 39 50 doi 10 1104 pp 123 1 39 PMC 1539253 PMID 10806223 Chamovitz Daniel What A Plant Knows Scientific American 2013 17 18 ISBN 978 0 374 28873 0 Foster Russell Williams Robyn Extra retinal photo receptors Interview Science Show ABC Radio National 5 December 2009 Istifade tarixi 2010 05 28 we have the evolutionary baggage of showing seasonality but we re not entirely sure what the mechanism is Mockler Todd Regulation of photoperiodic flowering by Arabidopsis photoreceptors Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 100 4 2003 2140 2145 Bibcode 2003PNAS 100 2140M doi 10 1073 pnas 0437826100 PMC 149972 PMID 12578985 Lin Chentao The cryptochromes Genome Biology 6 5 2005 220 doi 10 1186 gb 2005 6 5 220 PMC 1175950 PMID 15892880