Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ermənistan HHQ-nin (ermənicə Հայաստանի Ռազմաօդային Ուժեր) inventarına 15 ədəd Su-25 hücum təyyarəsi, bir ədəd MiQ-25PD və 2 ədəd İlyushin İL-76 hərbi yük təyyarəsinin daxil olduğu bildirilir. Ermənistan hava məkanının qorunmasında bununla yanaşı, 12 ədəd Mi-24 helikopteri və Gümrüdəki 102-ci hərbi bazadakı Rusiyanın 18 ədəd MiQ-29-a bel bağlayır. BMT-yə təqdim olunmuş məlumata görə, Ermənistan 2005-ci ilin sentyabr ayında Slovakiyadan 10 ədəd Su-25 hücum təyyarəsi əldə edib. Bəzi məlumatlara görə bunun 3 və ya 4-ü Su-27 olub. Amma maraqlısı odur ki, heç Sovetlər Birliyi dönəmində də SSRİ havaya qalxması və manevrləri üçün şəraitin olmaması səbəbindən Cənubi Qafqazda Su-27 saxlamayıb. Azərbaycan və Gürcüstandan fərqli olaraq, Ermənistanda relyef Su-27-lərin havalanması üçün əlverişli deyil.
| Ermənistan Respublikasının Hərbi Hava Qüvvələri | |
|---|---|
| Հայաստանի Ռազմաօդային Ուժեր | |
 | |
 | |
| Növü | Hərbi Hava Qüvvələri |
| Yaranma tarixi | 1992-ci ilin avqust ayından hal-hazırkı dövrə kimi |
| Ölkə |  Ermənistan |
| Tabedir | Ermənistan Silahlı Qüvvələri |
| Vəzifəsi | Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyünü havadan müdafiə etmək |
| Sayı | 3500 |
| Qərargah | |
| Himayədarı | Ermənistan Respublikasının Müdafiə Sənayesi Nazirliyi |
| Rəngləri | göy, qırmızı, narıncı |
| Tilsimi |  |
| Müharibələr | Qarabağ Müharibəsi |
| Döyüşlər | Aprel döyüşləri |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ermənistan hərbi aviasiyası 4 bölmədən ibarətdir: Gümrüdəki 121-ci əsas Hücum Aviasiyası Eskadronu, 15-ci Qarışıq Aviasiya alayı (Gümrü), mürəkkəb helikopter eskadronu (İrəvan) və 60-cı Aviasiya Təlim eskadronu (Arzni). Rusiyaya məxsus 18 ədəd MiQ-29 isə Erebuni Hava Limanındakı 3624 saylı aviabazada saxlanılır.
Ermənistan HHMQ zenit reaktiv briqadasından və iki alaydan ibarətdir. Hansı ki bu alaylar müxtəlif modelli 100 zenit kompleksi ilə silahlanıb. Bunların sırasında Osa M79-u, Kruq, S-125 və 102-ci bazada yerləşdirilmiş səkkiz buraxılış qurğusunda olmaqla 24 ədəd S-300 zenit raketi daxildir. Hazırda HHMQ-də 3 min nəfər xidmət edir. Ermənistan Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları ən azı 3 divizion S-300PT-1 malikdir ki, onlarında hər biri 12 buraxma qurğusundan ibarətdir. Başqa bir məlumatda görə 1 divizion da S-300PТ-1 işğal olunmuş Dağlıq Qarabağda yerləşdirilib.
Ermənistan HHQ-yə aşağıdakı zenit-raket kompleksləri daxildir: S-300 raketləri, «Scud B» ballastik raketləri, «Krug 2K11» yer-hava raketləri, 9K33 Osa qısa məsafəli taktiki yer-hava raket sistemi, «Strela 9K35», S-125 Neva/Pechora yer-hava raketləri, «Strela 9K32» yer-hava raket sistemi, ZSU-23, ZU-23, ZU-23M özüyeriyən zenit sistemi, P-40, P-15 və P-12 radarları.
Tarixi
1980-cı illərin sonlarından etibarən SSRİ- də tədricən dağılma prosesi güclənir, respublikalar daxilində ayrı-ayrı hərbi qruplaşmalar formalaşmağa başlayırdı. Sistem daxilində parçalanmadan istifadə edən ermənilər artıq, 1989-cu ildən etibarən hərbi qruplaşmalar yaratmağa çalışırdı. Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən yaradılan bu qruplaşmalar, yerli azərbaycanlılara qarşı qırğınlarda və deportasiya proseslərində birbaşa iştirak edirdi. SSRİ-dən ayrılmaq istəyi ilə yanaşı Ermənistan rəhbərliyi daha da irəli gedərək ordu quruculuğu fonunda hərbi hava qüvvələrinin yaradılması prosesini (halbuki hələ SSRİ dağılmamışdı) tezləşdirmək istəyirdi.
SSRİ-nin dağıldığı zaman, Ermənistanda reaktiv döyüş aviasiyası olmayıb. Döyüş aviasiyasının olmaması Ermənistan hərbi hava qüvvələrinin formalaşmasını 1992-ci ilin avqustuna qədər təxirə saldı. 1990-ci il dekabrın 19-da “Avropada Adi Silahlar üzrə” müqaviləyə əsasən Ermənistana havadan müdafiə sistemi ilə yanaşı üç əməliyyat təyyarəsi (1992-ci ilin yayında Rusiya rəsmi olaraq Ermənistana ilk iki SU- 25 və SU- 25 UB döyüş təyyarələrini verib) və on üç silahlı helikopter qaldı. Döyüş helikopterləri qrupu 1991-ci ildə keçmiş 7- №-li Qvardiya helikopter alayının 382 saylı əlahiddə helikopter eskadrilyasının (İrəvan yaxınlığında keçmiş 32823 saylı hərbi hissə) əsasında formalaşdırıldı.
Bununla yanaşı, bölgüyə əsasən Ermənistan üçün Mİ-8 və Mİ-24 hərbi helikopterləri verilir. Ermənistan 1991-ci ildə altı An-2, bir An-24 və bir An-32B nəqliyyat təyyarələrini, həmçinin 10 Yak-52 təlim təyyarəsini qəbul edir. Noyabr ayında isə Rusiya Ermənistana daha 4 ədəd SU-25 təyyarələrini göndərir. Belə ki, SU-25-lərin göndərilməsi ermənilərə ilk həmlə eskadrilyasını təşkil etməyə imkan versə də, təyyarələr döyüş əməliyyatlarında istifadə edilməyib.
Qarabağ müharibəsi Ermənistanı 1992-1994-cü illər üçün hərbi hava və hava hücumundan müdafiə sahəsində tədbirlər görməyə vadar etdi. Ümumiyyətlə Ermənistan aviasiya ilə bağlı sərmayeni daha çox hava hücumundan müdafiə sahəsinə yönləndirib. Rusiya tərəfdən texniki yardım, havadan müdafiə silah-sursat və avadanlıqlarının göndərilməsi nəticəsində Ermənistan bir il ərzində hərbi hava qüvvələri sahəsində irəliləməyi bacardı. Nəticə etibarı ilə 1992-ci ildən başlayaraq formalaşdırılan havadan müdafiə sistemi öz rəsmi fəaliyyətini 1994-cü ilin aprelində elan etdi. Lakin Ermənistanın hərbi rəhbərliyi bunu qənaətbəxş hesab etmədi. Bu səbəblə 1994-cü ilin sonuna qədər Ermənistan hərbi hava qüvvələri təxminən beş-altı Su-25, iki L-39 və on Yak-52 təlim təyyarəsi, altı An-2, iki An-72, bir Tu-134 nəqliyyat təyyarəsi və iki Mİ-2, yeddi Mİ-8/Mİ-17, on beş ədəd Mİ-24 helikopterləri aldı. Azərbaycan və Türkiyəyə nisbətən çox zəif inkişaf etmiş erməni ordusunu gücləndirmək üçün Rusiya onunla 16 mart 1995-ci ildə 25 illik müqavilə bağladı. Bundan sonra, 27 sentyabr 1996-cı ildə Gümrü və İrəvanda Rusiya hərbi bazalarının yaradılması barədə müqavilə imzalandı. Rusiyaya məxsus aviasiya qüvvələri Ermənistanda yerləşən 426- №li qırıcı eskadronda, 700- №li Hava Nəqliyyatına Nəzarət mərkəzində və İrəvandan kənarda yerləşən 3624- №li Yerebuni hava limanında yerləşdirilib. Araşdırmalara görə, məhz 426- №li qırıcı eskadrona Rusiya tərəfindən 18 MİQ-29 təyyarəsi (məlumatlara görə hal-hazırda Yerebuni aeroportundakı 3624 saylı aviabazada saxlanılır ) göndərilib.
Rusiyanın MİQ-29 təyyarələrinin Ermənistana gətirilməsi dörd mərhələ ilə həyata keçirilib;
- 1) 16 dekabr 1998-ci ildə beş ;
- 2) 26 fevral 1999-cu ildə beş;
- 3) 18 iyunda daha dörd;
- 4) son olaraq 1999-cu il 22 oktyabrda dörd təyyarə.
Ermənilər Rusların bu təyyarələrini yerləşdirmək üçün ilkin olaraq bunu Ermənistan hərbi hava qüvvələrinə çatdırılma kimi təhrif etdi. Rusiya MİQ-29 təyyarələrini əvvəl yerləşdirdiyi MİQ-23 döyüş təyyarələri ilə əvəz edilə bilərdi. MİQ-23 və MİQ-29-ların birgə sayı isə İrəvanda bəlkə də otuzdan çoxdur. Ermənistana MİQ-23 təyyarələrinin yenidən göndərilməsi haqqında da iddialar var. 2004-2005-ci ildən etibarən Ermənistan hava qüvvələrinin genişləndirilməsinə başlandı. 2004-cü ildə 1 milyon $ qiymətində Slovakiyadan on Su-25 alındı. Təyyarələrin çatdırılması 2005-ci ilin sentyabrında başa çatdı. Bununla yanaşı 2004-cü ilin mayında Rusiya və Ukraynadan bir cüt L-39C təlim təyyarələri, həmçinin həmin ayda Rusiyadan iki İL-76 nəqliyyat təyyarəsi alındı.
2006-cı ildə hələ də öz təsdiqini tapmayan məlumatlar yayıldı. Guya Ermənistan Rusiyadan on Su-27 təyyarəsi alıb. Bundan bir il öncə, 2005-ci ilin oktyabrında isə Azərbaycanda, Ermənistanın “on döyüş” təyyarəsi alması haqqında məlumatlar verilirdi. Lakin onların hansı təyyarələr olması bildirilmirdi. Azərbaycan hərbi mənbələrinə görə, təyyarələrin yalnız iki-üçü Su-27, qalanı isə Su-25 təyyarəsi və Mİ-24 vertolyotlarından ibarət idi. Araşdırmalara görə, alınan təyyarə və vertolyotlar Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının müddəaları əsasında güzəştli şərtlərlə satın alınıb. Lakin bu günə qədər də Su-27 təyyarələrin alınması təsdiq edilməyib. Birinci Azərbaycan və Gürcüstandan fərqli olaraq Ermənistanda relyef Su-27-lərin havalanması üçün əlverişli deyil, ikincisi isə on Su-27 təyyarəsinin Rusiyadan satın alınması maliyyə baxımından Ermənistan üçün əlçatmazdır. Hərbi ekspertlərə görə, bu təyyarələr əgər Ermənistanda mövcuddursa o yalnız Rusiyaya məxsus hərbi qüvvələrə məxsus ola bilər. Məhz bu səbəbdən Rusiya Ermənistanda olan Su-27 təyyarələrini İrəvandakı öz şəxsi aviabazasında yerləşdirə bilərdi. Qeyd etmək lazımdır ki, SSRİ dövründə belə, havaya qalxma və manevrlər üçün şəraitin olmaması səbəbindən Cənubi Qafqazda Su-27 saxlanılmayıb.
Qarabağ müharibəsində iştirakı
Ermənistan, SSRİ- nin süqutundan sonra yaranmaqda olan hərbi hava qüvvələrinin döyüş əməliyyatlarında iştirakını 1992-ci ilin oktyabrına qədər təxirə saldığını bildirir. Lakin tədqiqatçı Məmməd Vəliməmmədovun verdiyi məlumatlara görə, 13 iyun 1992-ci ildə Ağdərədə gedən döyüşlər zamanı pilotları polkovnik V. Qulayev və baş leytenant V. Tereşenko olan Mİ-24, Sırxavənd üzərində vurulub. Müharibə dövründə Ermənistan havadan dəstək üçün MDB-nin Birləşmiş Silahlı Qüvvələrinə daxil olan 382 saylı helikopter eskadrilyasından asılı idi. Daha sonra iyunun sonunda 382-ci helikopter eskadrilyası Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə verildi. İlk erməni pilotları A. Abramyan, B. Babayan, S. Xanaqyan, Q. Baginyan, B. Xaçaturov, Q. Naxapetyan, Q. Kilofyan və b. oldular. Onları rusiyalı hərbi instruktorlar Vladimir Kolyanov və Leonid Didenko hazırlayıb. 1992-ci ilin iyunun 23-ü iki erməni Mi-24 helikopteri Qarabağa Mi-8 helikopteri ilə gələn general Andeasyanı müşayiət edərkən, Qubadlı batalyonunun döyüşçüləri tərəfindən vurulur. Mi-24-dən biri məhv edilir, digərini isə qəzalı vəziyyətdə yerə oturtmaq mümkün olur. Döyüşçülərimizin əraziyə çatmasına qədər Mi-8 helikopteri yerə qona bilən Mi-24-ün ekipajını öz bortuna alıb, uzaqlaşa bilir. Yerdə qalan erməni Mi-24-ü isə təmir edilərək ordu ilə döyüşlərdə iştirak edir.
Göstərilən məlumatlar hələ Ermənistan hərbi hava qüvvələrinin rəsmi şəkildə yaranmadığı, yəni avqust ayına qədər olan bir dövrünü əhatə edir. Araşdırmalara görə, artıq avqustda öz hərbi hava qüvvələrini yaradan ermənilər elə həmin aydan başlayaraq ilk dəfə müxtəlif Mİ-24-lərdən istifadə etməyə başlayıb. Məlumata görə, Qarabağ səmasında Ermənistan ilk itkisini 1992-ci ilin sentyabrında Mİ-24 helikopterinin məhv edilməsi ilə yaşayıb. 1992-ci ilin oktyabr ayında ermənilər Qarabağ müharibəsində ilk və yeganə hərbi təyyarələrdən, Laçın (Hoçaz-Mişni-Pircahan) istiqamətində istifadə edib. Belə ki, Hocaz yüksəkliyi Azərbaycan ordusu tərəfindən işğaldan azad edildikdən sonra, oktyabrda gedən döyüşlər zamanı ermənilər 2 ədəd Su-25 təyyarəsinin iştirakı ilə (həmçinin 11 ədəd Mİ-24) Azərbaycan ordusunun mövqelərinə hücum etdi. rəhbərlik etmiş polkovnik-leytenant Çingiz Əliyevin sözlərinə görə, hücum uğursuz alınıb və bundan sonra ermənilər tərəfindən döyüş təyyarəsi tətbiq edilməyib.
Qarabağ müharibəsi zamanı ermənilərin ikinci itkisi noyabrın 12-də Xocavəndə hücum zamanı baş verib. Bununla yanaşı, noyabrın 23-də iki Mİ-8, dekabrın 30-da isə başqa bir Mİ-8 helikopteri məhv edilir. Ümumiyyətlə müharibə ərzində MDB-nin Birləşmiş Silahlı Qüvvələrinin göstərdiyi dəstəklərə baxmayaraq, 1993-cü ilin yanvarın əvvəllərində də Ermənistanın bir Mİ-8, Mİ-24 və Su-25 (müxtəlif məlumatlara görə, ermənilər tərəfindən səhvən vurulub) məhv edilir. Ermənilərin daha bir Mi-24-ü isə 1993-ü ilin fevralın 26-ı uçuş zamanı aerodromda qəzaya uğrayaraq, 3 nəfər ekipajı ilə məhv olur. Əldə edilən uğurlara baxmayaraq qeyd etmək lazımdır ki, əməliyyatlar zamanı ordumuza məxsus üç helikopter və bir MİQ-21 (15 yanvarda) qaçırdılıb. Xatırladaq ki, bundan öncə 1992-ci ilin sentyabrında ermənilər Gürcüstandan bir SU-25-i də qaçırmağı bacarıblar. 1993-cü ilin martından etibarən ermənilər müharibəni anklavdan xaricə çıxararaq, Ermənistanla birbaşa yeni bir yol açmaq üçün Kəlbəcər istiqamətində işğalçı əməliyyatlara başladılar. Kəlbəcərə hücumda iştirak edən erməni Mİ-8 helikopteri isə gec də olsa apreli 16-da məhv edildi. Məhv edilən erməni helikopterindən sonra erməni qüvvələri 1993-cü ilin yay hücumu və 1994-cü ilin mayın əvvəli üçün heç bir təyyarə itkisi yaşamayıb.
Bazaları
Ermənistan hərbi hava qüvvələri hava hücumu və hava hücumundan müdafiə sahəsində birgə fəaliyyət içərisindədir. Ermənistan hərbi hava qüvvələri dörd aviabaza, təhsil üzrə aviasiya eskadronu, aviasiya təhlükəsizlik qərargahı, aviasiya texniki xidmətlər batalyonlarından və aviasiya təmir hissələrindən ibarətdir:
1) Gümrüdə yerləşən 121-№li əsas Hücum Aviasiyası Eskadronu.
2) Gümrüdə yerləşən 15-№li Qarışıq Aviasiya alayı (Şirak bazası).
- Hücüm Aviasiyası dəstələri. On beş Su-25
- Aerodrom texniki xidmətlər batalyonu.
- Kommunikasiya-Radar bölmələri
3) İrəvan yaxınlığında yerləşən 3624- №li Erebuni mürəkkəb helikopter eskadronu. Güman edilir ki, VİP nəqliyyat birliyi məhz bu bazada yerləşir.
- Müstəqil helikopter aviasiya bölüyü. Mİ-8 helikopterləri
- Müstəqil helikopter aviasiya bölüyü. Mİ-24 helikopterləri
- Müstəqil aviasiya dəstəsi. Nəqliyyat təyyarəsi
- Aerodrom texniki xidmətlər batalyonu.
- Rabitə eskadronu
- Özəl aerodrom infrastrukturu
4) İrəvan Yeğvard aeroportu yaxınlığında Arznidə yerləşən 60-№li Aviasiya Təlim eskadronu.
5) Müstəqil Aviasiya Məktəbi eskadronu. Gümrü (L-39), Arzni (Mİ-2)
6) N-li əlahiddə batalyon aerodrom-texniki xidməti.
7) NN-li əlahiddə batalyonların aerodrom-texniki xidməti.
Gümrüdə yerləşən təyyarə təmiri zavodunda təyyarələrin təmiri və modernləşməsi kimi işlər aparılır.
Uçuş-enmə zolaqları
1) Şərqdən Türkiyə, şimaldan Gürcüstanla həmsərhəd olan Şirak mərzində yerləşən “Gümrü Şirak Aeroportu”nun enmə-uçuş zolağı
2) Türkiyə ilə həmsərhəd olan Armavir mərzində yerləşən “Hoktember Aeroportu”nun enmə-uçuş zolağı
3) Qərbdən Naxçıvan Muxtar Respublikası, şərqdən Kəlbəcər rayonu ilə həmsərhəd olan Vayoc dzor mərzində yerləşən “Cermuk Aeroportunun” enmə-uçuş zolağı
4) Cənubdan İran, qərbdən Naxçıvan Muxtar Respublikası, şərqdən Kəlbəcər,Laçın, Qubadlı, Zəngilan rayonları ilə həmsərhəd olan Sünik mərzində yerləşən enmə-uçuş zolaqları
- Sisyanda yerləşən enmə-uçuş zolağı
- Gorus-Şinuyar Aeroportunun enmə-uçuş zolağı
- Qafan Aeroportunun enmə-uçuş zolağı
- Mehridə yerləşən enmə-uçuş zolağı
5) Şərqdən Azərbaycanla həmsərhəd olan Geğarkunik mərzində yerləşən Böyük Məzrə kəndində enmə-uçuş zolağı. Hal-hazırda yararsız vəziyyətdədir
6) Şimal-şərqdə Azərbaycan və Gürcüstanla həmsərhəd olan Tavuş mərzində Berd Aeroportunun enmə-uçuş zolağı
7) Şimaldan Gürcüstanla həmsərhəd olan Loru mərzində yerləşən enmə-uçuş zolaqları
- Stepanavan Aeroportunun enmə-uçuş zolağı
- Kalinino Aeroportunun enmə-uçuş zolağı
İşğal edilmiş Qarabağda uçuş-enmə zolaqları
- Xocalı aeroportunun enmə-uçuş zolağı
- Fizulidə yerləşən enmə-uçuş zolağı. Hal-hazırda uçuşa yararlı deyil.
Şəxsi heyət
1993-cü ilin yayından erməni hərbi hava qüvvələrinin heyəti 2000 nəfər, 2004-cü ildə isə 3000 nəfər olaraq göstərilir. Qarabağ müharibəsi zamanı ermənilərdə təcrübəli pilotların azlığı səbəbilə onlar daha çox xarici muzdlu pilotlardan istifadə edirdilər. 1993-1994-cü ildən etibarən İrəvan Aviasiya İnstitutu daxilində pilotlar yetişdirilməyə başlanıldı. Pilotlar aviasiya üzrə ali məktəbi bitirmiş şəxslərdən 3-15 illik müqavilə əsasında komplektləşdirilir. Pilotlar və texniki personal İrəvanda Hərbi Aviasiya İnstitutunda kurslar keçir və namizədlər Yak 52-də (2005-ci ildə paraşutçuların təlimi üçün bir Yak-18 fəaliyyət göstərir) 80 saat təlim uçuşları, L-39-da isə 60 saat uçuş keçirdikdən sonra orduda onlara təyyarə həvalə olunur. Vertolyot pilotları isə 6 ədəd Mi-2 vasitəsi ilə öyrədilir. Təlim İrəvandan 30 km (19 mil) şimalda yerləşən Arzni bazasında keçirilir.
İnventarı
2019-cu ilin fevral ayında Ermənistan, 4 ədəd Su-30SM qırıcılarını 100 milyon dollara almaq üçün müqavilə bağladı. Təyyarələr tərəfindən istehsal olunacaq və 2020-ci ilədək çatdırılacaq. Bununla ilk dəfə olaraq Ermənistan HHQ köhnə və istifadə olunmuş deyil, tamamilə yeni texnika əldə edib. 2020-ci il avqustun 23-də Ermənistanın Müdafiə Nazirliyi ilə Birləşmiş Aviasiya Korporasiyası arasında imzalanan müqaviləyə əsasən Rusiya Ermənistanda Su-25 qırıcılarını SM-3 səviyyəsinə qədər modernləşdirəcək. Modernləşdirmə nəticəsində qırıcılar daha müdafiə olunmuş olur, yeni əhəmiyyət naviqasiya sisteminə malik olur, bu da öz növbəsində çətin hava şəraitində, eləcə də gecə saatlarında hərəkət etməyə imkan verir. Nəticədə təyyarə 55 mm qalınlıqda zirehli ön şüşəyə, 24 mm qalınlığında yan və üst şüşəyə, aşağıdan və arxadan isə 10 mm qalınlığında polad zirehə malik olacaq.
2019-cu il üçün Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinin mövcud inventarı.
| Təyyarə | İstehsalçı | Növü | Versiya | Sayı | Şəkil | Qeydlər |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Hücum təyyarəsi | ||||||
| Suxoy Su-30SM | Rusiya | hücum | 4 | 4 ədəd 2019-cü ildə Rusiyadan alınıb 8 ədəd əlavə alınması planlaşdırılır | ||
| Suxoy Su-25 | SSRİ | hücum | 9 |  | 10 ədəd 2004-cü ildə Slovakiyadan alınıb 2018-ci ildə onlardan biri qəzaya uğrayıb. | |
| Hərbi nəqliyyat təyyarəsi | ||||||
| Fransa | 1 |  | ||||
| İlyuşin İl-76 | SSRİ | ağır daşıma | 3 |  | ||
| Helikopterlər | ||||||
| Mil Mi-8 | SSRİ | ümumi məqsədli | 11 |  | ||
| Mil Mi-24 | SSRİ | hücum | 15 | |||
| Təlim Təyyarəsi | ||||||
| Aero L-39 | Çexiya | qırıcı təlim | 6 |  | ||
| Polşa | təlim / ümumi | 6 |  | |||
2009-cu ildə olan inventar.
| Təyyarə | İstehsalçı | Növü | Sayı | Xidmətdə | |
|---|---|---|---|---|---|
| Hücum təyyarəsi | |||||
| Suxoy Su-25 | Rusiya | hücum | 5 | 5 | |
| Rusiya | hücum | 9 | 9 | ||
| Rusiya | hücum | 1 | 1 | ||
| MiQ-25PD | Rusiya | hücum | 1 | 1 | |
| Hərbi nəqliyyat təyyarəsi | |||||
| Fransa | 1 | ||||
| İlyuşin İl-76 | Rusiya | ağır daşıma | 2 | 2 | |
| Helikopterlər | |||||
| Mil Mi-8 | Rusiya | ümumi məqsədli | 18 | 11 | |
| Mil Mi-24 | Rusiya | hücum | 16 | 14 | |
| Təlim Təyyarəsi | |||||
| Aero L-39 | Çexiya | qırıcı təlim | 6 | 4 | |
| SSRİ | yüngül təlim | 16 | 16 | ||
| Polşa | təlim / ümumi | 2 | 2 | ||
Pilotsuz Uçuş Aparatları
- Ermənistan istehsalı olan on beş ədəd Krunk 25-1 .
- Ermənistan istehsalı olan Krunk 25-2 ( Ermənistanın Qarabağda qanunsuz olaraq keçirdiyi “hərbi parad” zamanı nümayiş etdirilib.)
- Ermənistan istehsalı olan Baze.
- Rusiya istehsalı olan beş ədəd Ptero-E5 üzərində ermənilər bir sıra dəyişikliklər apararaq onu ictimaiyyətə X-55 olaraq təqdim edirlər. Belə ki, bu il Ermənistan Müdafiə Nazirliyi tərəfindən təşkil edilən təqdimatda uzun müddət gizli olaraq istehsal olunan və mətbuata açıqlanmayan X-55-in iki nümunəsi təqdim edilib. Hazırda bu model Ermənistan xüsusi qüvvələri və fövqəladə hallar nazirliyi tərəfindən istifadə edilir.
- Armdrone. 2014-cü ilin əvvəllərində yayılan fotolara əsasən üzə çıxan bu aparat öz dizaynına görə, Krunk və Baze modellərindən fərqlənir.
- Azniv. Müxtəlif məlumatlara əsasən Ermənistan hərbi hava qüvvələri Azniv adlı pilotsuz uçuş aparatları istehsal edir.
- Rusiya istehsalı olan ZALA 421-08 Mİ (Qranat). Hal-hazırda ZALA 421-08 Mİ erməni xüsusi təyinatlıları tərəfindən kəşfiyyat aparatı kimi istifadə olunur.
- Danimarka şirkətlərindən birindən alınan detallar hesabına Ermənistan kiçik ölçülü multikopterlər istehsal edir. Kamikadze (kamera çıxarılıraq əvəzinə trotil yerləşdirilir və uzaqdan idarə edilərək partladılır ) və kəşfiyyat məqsədli olan bu uşuş aparatları xüsusi təyinatlı qüvvələr tərkibində istifadə edilir. Məlumatlara görə, bu aparatlar əlavə dəyişikliklər edilmədən Danimarka fermer təsərüfatlarına olduğu kimi satılıb.
Qeyd: Ermənistan mətbuatının bildirdiyinə görə, hazırda X-55 pilotsuz uçuş aparatları ilə yanaşı, bir neçə pilotsuz uçuş aparatının modeli modifikasiya edilir. Göstərilən aparatlarla yanaşı, Ermənistanda Rusiyaya aid sayını və modelini bilmədiyimiz pilotsuz uçuş aparatları da mövcuddur.
Qarabağdakı inventar
- Blandy, C. W. “Azerbaijan: Is War Over Nagorno Karabakh a Realistic Option?” adlı hesabatında işğal edilmiş Qarabağda Rusiya istehsalı olan iki ədəd Su-25 təyyarəsinin olduğunu bildirir. Lakin araşdırmalara görə, Qarabağda ermənilərə məxsus nə döyüş təyyarələri, nə də mülki təyyarələr var. Turistləri gəzdirmək üçün yalnız Xocalı aeroportunda təkmotorlu təyyarə mövcuddur ki, bu da demək olar ki, artıq təyyarə sinifinə aid edilmir.
- SSRİ istehsalı olan beş ədəd Mİ-24 helikopteri. Bu helikopterlər Ermənistanın 9 may 2007-ci ildə və 2012-ci ildə Qarabağda qanunsuz olaraq keçirdiyi “hərbi parad” zamanı nümayiş etdirilib. Helikopterlərdən biri 12 noyabr 2014-cü ildə Ağdam üzərində məhv edildi.
- SSRİ istehsalı olan beş ədəd Mİ-8 helikopteri. Böyük Britaniyanın Araşdırma və Qiymətləndirmə qrupu Qarabağda beş Mİ-8 helikopterinin olmasını bildirirdi. Həqiqətən də, Ermənistanın 2012 ci ildə Qarabağda qanunsuz olaraq keçirdiyi “hərbi parad” zamanı bu beş helikopter nümayiş etdirilib.
- Ermənistan istehsalı olan Krunk pilotsuz uçuş aparatı. 2012-ci ildə Qarabağda qanunsuz olaraq keçirilən “hərbi parad” zamanı göstərilib ki, onun da ən azı ikisi təkminləşdirilib. Ermənistana məxsus pilotsuz uçuş aparatının biri bu ilin 29 yanvar tarixində Ağdam rayonu, digər ikisi isə 4 iyul tarixində Tərtər rayonu istiqamətində məhv edilib.
HHM Sistemləri
SSRİ-nin dağılmasından sonra 7-ci Ordusunun və Ermənistanda yerləşən 19-cu Hava Hücumundan Müdafiə Ordusunun 96-cı Zenit-Raket Briqadasının əmlakı, hərbi texnikası və silahları Ermənistana təhvil verildi. 1994-cü ilin ortalarına qədər Rusiya Ermənistan silahlı qüvvələrinə yaxın və orta mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemləri “Kruq-M1” və “Kub”, qısa mənzilli mobil sistemləri olan “Strela-1”, “Strela-2M”, “Strela-10”, “Osa-AKM”, “İqla-1”, həmçinin ZSU-23-4 “Şilka” ZU-23-2 və S-60 zenit silahlarını təhvil verdi. Obyektlərin havadan müdafiəsi S-125M və S-75M3 bir neçə zenit raket divizionları tərəfindən gücləndirildi. Ermənistanın hava məkanına nəzarət P-12M, P-14, P-15, P-18, P-19, P-35, P-37, P-40 hədəf kəşfiyyat stansiyaları və PRV-9, PRV-11, PRV-13, PRV-16. markalı hərəkətedən radiohündürlük ölçənlər vasitəsi ilə həyata keçirildi.
Yüksək çinli erməni hərbçilərinin açıqlamalarına görə, ölkənin düzənliklərində yerləşən radiolokasiya stansiyalarından alınan məlumatlar real vaxt rejimində avtomatlaşdırılmış hava hücumundan müdafiə sistemlərinə ötürülür. Dublikat rabitə kanalları olaraq Qısa və Ultraqısa radio şəbəkələri, həmçinin radiorele xətləri istifadə olunur. Qərb məlumatlarına görə, Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə Sisteminin mərkəzi komanda məntəqəsi kəndinin yaxınlığında və İrəvandan 17 km qərbdə yerləşir.
2013-cü il məlumatlarına görə Ermənistan Hava Hücumundan Müdafiə üzrə aşağıdakı silah sistemlərinə malik idi.
- S-300 uzun məsafəli HHM sistemi. S-300PT hava hücumundan müdafiə raket sisteminin mövqeyi İrəvanın cənubundadır. S-300PT hava hücumundan müdafiə sisteminin dörd zenit-raket divizionu İrəvanı qoruyur. Yedəklə çəkilən atıcı qurğu ”S-300”ün bu ilk seriya modifikasiyası 1978-ci ildə silahlanmaya qəbul edilib. Əvvəlcə sistem sursatlarına yalnız uzaq məhvetmə zonası 47 km-ə qədər olan 5V55K radiokomanda raketlər daxil edilib. Yəni, S-300PT-nin ilk versiyası, uzaq məhvetmə zonasının hüdudlarına görə, hətta hava hücumundan müdafiə sistemindən də aşağı idi. S-300PT-1 modernləşdirilmiş sistemi 75 km məsafədəki hədəfləri vura bilən yarımaktiv özüyönələn başlıq ilə - raketi ilə təhciz edildi. Sonralar bu zenit raket sistemləri üçün uzaq məhv etmə zonası 90 km-ə qədər artırılan raketlərinin tədarükü başladı. Bu raketlər S-300PT/PS hava hücumundan müdafiə sisteminin hər birində istifadə edilə bilər. Öz döyüş xüsusiyyətlərinə görə, S-300PS modernləşdirilmiş S-300PT sisteminə bənzəyir, lakin bütün atıcı qurğular MAZ-543 özüyeriyən şassilərdə yerləşir. Ermənistan silahlı qüvvələrində S-300PT zenit raket sistemlərindən əlavə iki ədəd S-300PS zenit raket divizionu da var. Bu zenit raket divizionları Azərbaycanla sərhədə yaxın Gorus və Kamxut kəndlərinin yaxınlığındakı dağlıq ərazidə yerləşdirilib. Ermənistan hərbi rəhbərliyinin fikrincə, burada yerləşdirilən zenit raket sistemlərinin məhv etmə uzaqlığı, Qarabağı Ermənistanla birləşdirən dəhliz üzərində hava hücumundan müdafiə çətiri yaratmağa və Azərbaycan təyyarələrinin işğal altında olan ərazilərdə yerləşdirilmiş qüvvələrin mövqelərinə hava hücumlarının qarşısını almağa imkan verir. Ermənistandakı S300PT/PS hava hücumundan müdafiə sistemləri resurslarının bitməsi səbəbindən ömrünün sonuna yaxınlaşır. İstehsalçı tərəfindən yayımlanan məlumatlara görə, hazırda 5V55R/5V55RM zenit raketlərinin zəmanət müddətinin vaxtı çoxdan bitib. Aerokosmik Müdafiə nümayəndələri ən yeni S-300PS hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün təyin edilmiş resursun 2013-cü ildə başa çatdığı barədə məlumat verdilər. Bu da qaçılmaz olaraq döyüş növbəsində olan zenit raket sistemlərinin texniki etibarlılıq səviyyəsinə təsir etməkdədir. 2027-ci ilə qədər Ermənistanın hava hücumundan müdafiə sisteminin mövcud döyüş potensialını qorumaq üçün S-300PT/PS hava hücumundan müdafiə sistemlərini və köhnəlmiş radarları əvəz etmək lazımdır. Ermənistanın maddi vəziyyətinin müasir silahların genişmiqyaslı satın alınmasına imkan vermədiyini nəzərə alsaq, bu yükün Rusiya üzərinə düşəcəyi güman edilməlidir.
- S-75 Dvina yüksək hündürlüklü, komanda idarə sisteminə malik, yer-hava tipli raket sistemi
- 9K33 Osa yüksək mobilliyə malik, aşağı hündürlüklü və qısa məsafəli taktiki yer-hava tipli raket sistemi. 178 ədəd yaxın məsafəli hava müdafiə raket sistemləri “Osa-AK/AKM” təkərli üzən şassi əsasında (MT-LB) var.
- yüksək mobilliyə malik, vizual nişangahlı, aşağı hündürlüklü, optik-infraqırmızı idarəolunan, qısa məsafəli taktiki yer-hava tipli raket sistemi. 48 ədəd “Strela-10” tırtıllı MT-LB baza əsasında var.
- S-125 Neva/Peçora qısa məsafəli yer-hava tipli raket sistemi. 2016-cı ildən bəri Ermənistanda cəmi 5 ədəd S-125 zenit raket divizionu hazır vəziyyətə gətirilib. Bir sıra kütləvi informasiya vasitələrində deyilirdi ki, Ermənistan “yüz iyirmi beş”lərini “Peçora-2M” səviyyəsinə qədər modernləşdirməkdə maraqlıdır. Lakin iqtisadi çətinliklər ucbatından, ölkədə bunun üçün pul vəsaiti tapılmadığından layihə həyata keçrilmədi. Rusiyadan ehtiyat hissələrin tədarükü və yerli müəssisələrdə aparılan təmir işləri səbəbindən zenit raket sistemlərinin avadanlıqlarını işlək vəziyyətində saxlamaq çətinliklə mümkün olur. Ermənistanın mövcud S-125 hava hücumundan müdafiə sistemlərini modernləşdirmək niyyətində olduğuna dair dolayı dəlil, 2016-cı ilin sentyabr ayında üçoxlu tam ötürücü ”KamAZ” bazasında yeni nəqliyyat yükləmə avtomobillərinin nümayişidir.
- 9K32 Strela-2 insan tərəfindən daşına bilən, çiyin üzərindən atılan, yüksək partlayışa malik döyüş başlığı və passiv infraqırmızı tuşlanması olan aşağı hündürlüklü yer-hava tipli raket sistemi
- 9K38 İqla-1 insan tərəfindən daşına bilən, infraqırmızı tuşlanması olan yer-hava tipli raket sistemi. Arsenalda 90 ədəd daşınan zenit raket kompleksi “İqla”, “İqla-S” və 400-ə qədər köhnə “Strela-2M” və “Strela-3” var.
- insan tərəfindən daşına bilən, çiyin üzərindən atılan, aşağı hündürlüklü yer-hava tipli raket sistemi
“Krug-M1” və “Kub” havadan müdafiə sistemlərinin hazırda istismar vəziyyətində olub-olmadığı məlum deyil. Peyk çəklişindən Xankəndinin cənub-qərb və şərq istiqamətində S-125M1, “Kruq-M1” və “Kub” zenit raket komplekslərinin mövqelərini müşahidə etmək olar. Qısa mənzilli səyyar zenit-raket sistemləri və ZSU-23-4 “Şilka” da Dağlıq Qarabağda yerləşdirilib.
Ermənistanın hava müdafiəsində yeniliklərdən biri də “” orta mənzilli mobil hava hücumundan müdafiə sistemidir. Təkərli nəqliyyat vasitələrinə yüklənmiş bir neçə döyüş maşını da 2016-cı ildə keçirilən hərbi paradda nümayiş olundu. S-300PT/PS hava hücumundan müdafiə sistemləri, həmçinin S-125M1 və “Buk-M2” hava hücumundan müdafiə sistemləri Hərbi Hava Qüvvələrinin bir hissəsi olaraq siyahıya alınıb.
2016-cı ildə Rusiya ilə “İqla-S” və “” portativ zenit sistemləri də daxil olmaqla, müasir silahların böyük bir dəstinin alınması üçün bağlanmış 200 milyon dollarlıq kreditin verilməsi barədə müqavilə əldə edildi. Ermənistanın hava hücumundan müdafiə qüvvələrinin döyüş hazırlığının lazımi səviyyədə saxlanmasına Rusiyanın köməyi və yerli müəssisələrdə avadanlıq və silahların təmiri, bərpası təşkil edilir. Rusiyadakı mütəxəssislərin köməyi ilə mövcud hava hücumundan müdafiə sistemləri və sistemlərinin bərpası və “kiçik” modernləşdirilməsi təşkil edilir.
2019-cu ildə Rusiya tərəfində yeni istehsal olunan “Tor-M2KM” zenit-raket kompleksləri Ermənistan ordusunun silahlanmasına daxil olub, lakin onun miqdarı açıqlanmayıb.İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Rusiyanın Ermənistana 2019-cu ildə 6 “Tor-M2KM” zenit-raket kompleksinin verildiyi açıqlandı, onların 4-nü Azərbaycan ordusu müharibənin ilk 2 həftəsində məhv etdi. Ermənistan hərbi rəhbərliyi Rusiya istehsalı olan digər zenit raket sistemlərinin (“”, “Pantsir-S1”, “”, MD-PS) alınmasını da nəzərdən keçirir.
HHM strategiyası
Ermənistanın HHM sisteminin təşkili və mövqelərdə yerləşdirilməsini analiz etdikdə onun strategiyasını aşağıdakı kimi sinifləndirmək olar:
- Daha bahalı və yüksək məhvetmə xassələrinə malik olan zenit raket sistemlərini böyük şəhərlərin və iqtisadi obyektlərin müdafiəsinə yönəltmək;
- Yüksək məhvetmə xassələrinə malik olan zenit raket sistemlərinin və hədəf kəşfiyyat stansiyaların bir qismini Azərbaycanın Ermənistanla (əsasən Qarabağla) təmas xəttinə yaxın məsafələrdə yerləşdirməklə öz hava sərhədlərini qorumaqla yanaşı, orta və yüksək hündürlüklərdə Qarabağ üzərindəki hava məkanını da nəzarətə götürmək;
- Daha mobil və ucuz başa gələn (“Osa”, “İqla”, ZSU 23-4 “Şilka”, yeni alınan “Tor”) zenit raket sistemlərini isə əsasən işğal altında olan ərazilərdə yerləşdirməklə qəfil peyda olan hədəflərin uçuşlarının qarşısını almaq.
İtkilər
- 12 noyabr 2014-cü il 13:45 radələrində Ağdam rayonunun Kəngərli kəndi yaxınlığında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus Mil Mi-24 helikopterinin vurulması nəticəsində 3 erməni hərbçisi məhv edilib.
- 4 dekabr 2018-ci ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə məxsus SU-25 qırıcı döyüş təyyarəsi qəzaya uğrayıb, iki pilot həlak olub. Təyyarə yerli vaxtla saat 10:06-da hərbi təlim uçuşu üçün Gümri aeroportundan havaya qalxdıqdan 14 dəqiqə sonra qəzaya uğrayıb. Hadisə nəticəsində döyüş təyyarəsinin ekipaj üzvləri polkovnik-leytenant Armen Babayan və mayor Movses Manukyan həlak olublar. Qəzanın səbəblərinin araşdırılmasının ləng getməsi zabitlərin yaxınlarının narazılığına səbəb olub. Sosial şəbəkələrdə təyyarənin qəzaya uğramasının texniki nasazlıq və istismara yararsız olması səbəbindən baş verdiyi barədə xəbərlər yayılıb.
İstinadlar
- Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları ən azı üç divizion S-300ПТ-1 malikdir 2012-05-14 at the Wayback Machine Defence.az
- . 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-06.
- Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int'l Business Publications. 1 sentyabr 2013. səh. 116. ISBN . İstifadə tarixi: 21 dekabr 2019.[ölü keçid]
- "Россия продала Армении истребители как себе". Коммерсантъ. 2019-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2019-02-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13.
- Ermənitan-Rusiya arasında imzalanan Su-25 təkmilləşdirilmiş qırıcıları müqaviləsindən nə gözləmək olar?[ölü keçid]
- "Ermənistan Rusiyadan 12 qırıcı almağı planlaşdırır". 2020-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-15.
- "World Air Forces 2017". Flightglobal Insight. 2017. 29 July 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 4 July 2017.
- "valka.cz 2009". valka.cz. 12 September 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 12 September 2017.
- "Armenia Government EK-RA01". airfleets.net. 20 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 1 January 2015.
- Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə atəş sistemi və dəf edilmə prinsipləri[ölü keçid]
- "Rusiya Ermənistana "Tor" zenit-raket kompleksləri verdi". 2021-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-21.
- ""Rusiyanın verdiyi 6 "Tor" kompleksinin 4-nü Azərbaycan ilk 2 həftədə məhv etdi..."". 2023-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-12-14.
- "Ermənistanda hərbi təyyarə qəzaya uğrayıb". 2023-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-15.
- "Ermənistan ordusunun qeyri-döyüş şəraitində 7 hərbçisi ölüb". 2020-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-15.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ermenistan HHQ nin ermenice Հայաստանի Ռազմաօդային Ուժեր inventarina 15 eded Su 25 hucum teyyaresi bir eded MiQ 25PD ve 2 eded Ilyushin IL 76 herbi yuk teyyaresinin daxil oldugu bildirilir Ermenistan hava mekaninin qorunmasinda bununla yanasi 12 eded Mi 24 helikopteri ve Gumrudeki 102 ci herbi bazadaki Rusiyanin 18 eded MiQ 29 a bel baglayir BMT ye teqdim olunmus melumata gore Ermenistan 2005 ci ilin sentyabr ayinda Slovakiyadan 10 eded Su 25 hucum teyyaresi elde edib Bezi melumatlara gore bunun 3 ve ya 4 u Su 27 olub Amma maraqlisi odur ki hec Sovetler Birliyi doneminde de SSRI havaya qalxmasi ve manevrleri ucun seraitin olmamasi sebebinden Cenubi Qafqazda Su 27 saxlamayib Azerbaycan ve Gurcustandan ferqli olaraq Ermenistanda relyef Su 27 lerin havalanmasi ucun elverisli deyil Ermenistan Respublikasinin Herbi Hava QuvveleriՀայաստանի Ռազմաօդային ՈւժերNovu Herbi Hava QuvveleriYaranma tarixi 1992 ci ilin avqust ayindan hal hazirki dovre kimiOlke ErmenistanTabedir Ermenistan Silahli QuvveleriVezifesi Ermenistan Respublikasinin erazi butovluyunu havadan mudafie etmekSayi 3500Qerargah IrevanHimayedari Ermenistan Respublikasinin Mudafie Senayesi NazirliyiRengleri goy qirmizi narinciTilsimiMuharibeler Qarabag MuharibesiDoyusler Aprel doyusleri Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ermenistan herbi aviasiyasi 4 bolmeden ibaretdir Gumrudeki 121 ci esas Hucum Aviasiyasi Eskadronu 15 ci Qarisiq Aviasiya alayi Gumru murekkeb helikopter eskadronu Irevan ve 60 ci Aviasiya Telim eskadronu Arzni Rusiyaya mexsus 18 eded MiQ 29 ise Erebuni Hava Limanindaki 3624 sayli aviabazada saxlanilir Ermenistan HHMQ zenit reaktiv briqadasindan ve iki alaydan ibaretdir Hansi ki bu alaylar muxtelif modelli 100 zenit kompleksi ile silahlanib Bunlarin sirasinda Osa M79 u Kruq S 125 ve 102 ci bazada yerlesdirilmis sekkiz buraxilis qurgusunda olmaqla 24 eded S 300 zenit raketi daxildir Hazirda HHMQ de 3 min nefer xidmet edir Ermenistan Hava Hucumundan Mudafie Qosunlari en azi 3 divizion S 300PT 1 malikdir ki onlarinda her biri 12 buraxma qurgusundan ibaretdir Basqa bir melumatda gore 1 divizion da S 300PT 1 isgal olunmus Dagliq Qarabagda yerlesdirilib Ermenistan HHQ ye asagidaki zenit raket kompleksleri daxildir S 300 raketleri Scud B ballastik raketleri Krug 2K11 yer hava raketleri 9K33 Osa qisa mesafeli taktiki yer hava raket sistemi Strela 9K35 S 125 Neva Pechora yer hava raketleri Strela 9K32 yer hava raket sistemi ZSU 23 ZU 23 ZU 23M ozuyeriyen zenit sistemi P 40 P 15 ve P 12 radarlari Ermenistan Herbi Hava Quvvelerine mensub olan Su 25 teyyareleriTarixi1980 ci illerin sonlarindan etibaren SSRI de tedricen dagilma prosesi guclenir respublikalar daxilinde ayri ayri herbi qruplasmalar formalasmaga baslayirdi Sistem daxilinde parcalanmadan istifade eden ermeniler artiq 1989 cu ilden etibaren herbi qruplasmalar yaratmaga calisirdi Ermenistan rehberliyi terefinden yaradilan bu qruplasmalar yerli azerbaycanlilara qarsi qirginlarda ve deportasiya proseslerinde birbasa istirak edirdi SSRI den ayrilmaq isteyi ile yanasi Ermenistan rehberliyi daha da ireli gederek ordu quruculugu fonunda herbi hava quvvelerinin yaradilmasi prosesini halbuki hele SSRI dagilmamisdi tezlesdirmek isteyirdi SSRI nin dagildigi zaman Ermenistanda reaktiv doyus aviasiyasi olmayib Doyus aviasiyasinin olmamasi Ermenistan herbi hava quvvelerinin formalasmasini 1992 ci ilin avqustuna qeder texire saldi 1990 ci il dekabrin 19 da Avropada Adi Silahlar uzre muqavileye esasen Ermenistana havadan mudafie sistemi ile yanasi uc emeliyyat teyyaresi 1992 ci ilin yayinda Rusiya resmi olaraq Ermenistana ilk iki SU 25 ve SU 25 UB doyus teyyarelerini verib ve on uc silahli helikopter qaldi Doyus helikopterleri qrupu 1991 ci ilde kecmis 7 li Qvardiya helikopter alayinin 382 sayli elahidde helikopter eskadrilyasinin Irevan yaxinliginda kecmis 32823 sayli herbi hisse esasinda formalasdirildi Bununla yanasi bolguye esasen Ermenistan ucun MI 8 ve MI 24 herbi helikopterleri verilir Ermenistan 1991 ci ilde alti An 2 bir An 24 ve bir An 32B neqliyyat teyyarelerini hemcinin 10 Yak 52 telim teyyaresini qebul edir Noyabr ayinda ise Rusiya Ermenistana daha 4 eded SU 25 teyyarelerini gonderir Bele ki SU 25 lerin gonderilmesi ermenilere ilk hemle eskadrilyasini teskil etmeye imkan verse de teyyareler doyus emeliyyatlarinda istifade edilmeyib Qarabag muharibesi Ermenistani 1992 1994 cu iller ucun herbi hava ve hava hucumundan mudafie sahesinde tedbirler gormeye vadar etdi Umumiyyetle Ermenistan aviasiya ile bagli sermayeni daha cox hava hucumundan mudafie sahesine yonlendirib Rusiya terefden texniki yardim havadan mudafie silah sursat ve avadanliqlarinin gonderilmesi neticesinde Ermenistan bir il erzinde herbi hava quvveleri sahesinde irelilemeyi bacardi Netice etibari ile 1992 ci ilden baslayaraq formalasdirilan havadan mudafie sistemi oz resmi fealiyyetini 1994 cu ilin aprelinde elan etdi Lakin Ermenistanin herbi rehberliyi bunu qenaetbexs hesab etmedi Bu sebeble 1994 cu ilin sonuna qeder Ermenistan herbi hava quvveleri texminen bes alti Su 25 iki L 39 ve on Yak 52 telim teyyaresi alti An 2 iki An 72 bir Tu 134 neqliyyat teyyaresi ve iki MI 2 yeddi MI 8 MI 17 on bes eded MI 24 helikopterleri aldi Azerbaycan ve Turkiyeye nisbeten cox zeif inkisaf etmis ermeni ordusunu guclendirmek ucun Rusiya onunla 16 mart 1995 ci ilde 25 illik muqavile bagladi Bundan sonra 27 sentyabr 1996 ci ilde Gumru ve Irevanda Rusiya herbi bazalarinin yaradilmasi barede muqavile imzalandi Rusiyaya mexsus aviasiya quvveleri Ermenistanda yerlesen 426 li qirici eskadronda 700 li Hava Neqliyyatina Nezaret merkezinde ve Irevandan kenarda yerlesen 3624 li Yerebuni hava limaninda yerlesdirilib Arasdirmalara gore mehz 426 li qirici eskadrona Rusiya terefinden 18 MIQ 29 teyyaresi melumatlara gore hal hazirda Yerebuni aeroportundaki 3624 sayli aviabazada saxlanilir gonderilib Rusiyanin MIQ 29 teyyarelerinin Ermenistana getirilmesi dord merhele ile heyata kecirilib 1 16 dekabr 1998 ci ilde bes 2 26 fevral 1999 cu ilde bes 3 18 iyunda daha dord 4 son olaraq 1999 cu il 22 oktyabrda dord teyyare Ermeniler Ruslarin bu teyyarelerini yerlesdirmek ucun ilkin olaraq bunu Ermenistan herbi hava quvvelerine catdirilma kimi tehrif etdi Rusiya MIQ 29 teyyarelerini evvel yerlesdirdiyi MIQ 23 doyus teyyareleri ile evez edile bilerdi MIQ 23 ve MIQ 29 larin birge sayi ise Irevanda belke de otuzdan coxdur Ermenistana MIQ 23 teyyarelerinin yeniden gonderilmesi haqqinda da iddialar var 2004 2005 ci ilden etibaren Ermenistan hava quvvelerinin genislendirilmesine baslandi 2004 cu ilde 1 milyon qiymetinde Slovakiyadan on Su 25 alindi Teyyarelerin catdirilmasi 2005 ci ilin sentyabrinda basa catdi Bununla yanasi 2004 cu ilin mayinda Rusiya ve Ukraynadan bir cut L 39C telim teyyareleri hemcinin hemin ayda Rusiyadan iki IL 76 neqliyyat teyyaresi alindi 2006 ci ilde hele de oz tesdiqini tapmayan melumatlar yayildi Guya Ermenistan Rusiyadan on Su 27 teyyaresi alib Bundan bir il once 2005 ci ilin oktyabrinda ise Azerbaycanda Ermenistanin on doyus teyyaresi almasi haqqinda melumatlar verilirdi Lakin onlarin hansi teyyareler olmasi bildirilmirdi Azerbaycan herbi menbelerine gore teyyarelerin yalniz iki ucu Su 27 qalani ise Su 25 teyyaresi ve MI 24 vertolyotlarindan ibaret idi Arasdirmalara gore alinan teyyare ve vertolyotlar Kollektiv Tehlukesizlik Muqavilesi Teskilatinin muddealari esasinda guzestli sertlerle satin alinib Lakin bu gune qeder de Su 27 teyyarelerin alinmasi tesdiq edilmeyib Birinci Azerbaycan ve Gurcustandan ferqli olaraq Ermenistanda relyef Su 27 lerin havalanmasi ucun elverisli deyil ikincisi ise on Su 27 teyyaresinin Rusiyadan satin alinmasi maliyye baximindan Ermenistan ucun elcatmazdir Herbi ekspertlere gore bu teyyareler eger Ermenistanda movcuddursa o yalniz Rusiyaya mexsus herbi quvvelere mexsus ola biler Mehz bu sebebden Rusiya Ermenistanda olan Su 27 teyyarelerini Irevandaki oz sexsi aviabazasinda yerlesdire bilerdi Qeyd etmek lazimdir ki SSRI dovrunde bele havaya qalxma ve manevrler ucun seraitin olmamasi sebebinden Cenubi Qafqazda Su 27 saxlanilmayib Qarabag muharibesinde istirakiErmenistan SSRI nin suqutundan sonra yaranmaqda olan herbi hava quvvelerinin doyus emeliyyatlarinda istirakini 1992 ci ilin oktyabrina qeder texire saldigini bildirir Lakin tedqiqatci Memmed Velimemmedovun verdiyi melumatlara gore 13 iyun 1992 ci ilde Agderede geden doyusler zamani pilotlari polkovnik V Qulayev ve bas leytenant V Teresenko olan MI 24 Sirxavend uzerinde vurulub Muharibe dovrunde Ermenistan havadan destek ucun MDB nin Birlesmis Silahli Quvvelerine daxil olan 382 sayli helikopter eskadrilyasindan asili idi Daha sonra iyunun sonunda 382 ci helikopter eskadrilyasi Ermenistan Silahli Quvvelerine verildi Ilk ermeni pilotlari A Abramyan B Babayan S Xanaqyan Q Baginyan B Xacaturov Q Naxapetyan Q Kilofyan ve b oldular Onlari rusiyali herbi instruktorlar Vladimir Kolyanov ve Leonid Didenko hazirlayib 1992 ci ilin iyunun 23 u iki ermeni Mi 24 helikopteri Qarabaga Mi 8 helikopteri ile gelen general Andeasyani musayiet ederken Qubadli batalyonunun doyusculeri terefinden vurulur Mi 24 den biri mehv edilir digerini ise qezali veziyyetde yere oturtmaq mumkun olur Doyusculerimizin eraziye catmasina qeder Mi 8 helikopteri yere qona bilen Mi 24 un ekipajini oz bortuna alib uzaqlasa bilir Yerde qalan ermeni Mi 24 u ise temir edilerek ordu ile doyuslerde istirak edir Gosterilen melumatlar hele Ermenistan herbi hava quvvelerinin resmi sekilde yaranmadigi yeni avqust ayina qeder olan bir dovrunu ehate edir Arasdirmalara gore artiq avqustda oz herbi hava quvvelerini yaradan ermeniler ele hemin aydan baslayaraq ilk defe muxtelif MI 24 lerden istifade etmeye baslayib Melumata gore Qarabag semasinda Ermenistan ilk itkisini 1992 ci ilin sentyabrinda MI 24 helikopterinin mehv edilmesi ile yasayib 1992 ci ilin oktyabr ayinda ermeniler Qarabag muharibesinde ilk ve yegane herbi teyyarelerden Lacin Hocaz Misni Pircahan istiqametinde istifade edib Bele ki Hocaz yuksekliyi Azerbaycan ordusu terefinden isgaldan azad edildikden sonra oktyabrda geden doyusler zamani ermeniler 2 eded Su 25 teyyaresinin istiraki ile hemcinin 11 eded MI 24 Azerbaycan ordusunun movqelerine hucum etdi rehberlik etmis polkovnik leytenant Cingiz Eliyevin sozlerine gore hucum ugursuz alinib ve bundan sonra ermeniler terefinden doyus teyyaresi tetbiq edilmeyib Qarabag muharibesi zamani ermenilerin ikinci itkisi noyabrin 12 de Xocavende hucum zamani bas verib Bununla yanasi noyabrin 23 de iki MI 8 dekabrin 30 da ise basqa bir MI 8 helikopteri mehv edilir Umumiyyetle muharibe erzinde MDB nin Birlesmis Silahli Quvvelerinin gosterdiyi desteklere baxmayaraq 1993 cu ilin yanvarin evvellerinde de Ermenistanin bir MI 8 MI 24 ve Su 25 muxtelif melumatlara gore ermeniler terefinden sehven vurulub mehv edilir Ermenilerin daha bir Mi 24 u ise 1993 u ilin fevralin 26 i ucus zamani aerodromda qezaya ugrayaraq 3 nefer ekipaji ile mehv olur Elde edilen ugurlara baxmayaraq qeyd etmek lazimdir ki emeliyyatlar zamani ordumuza mexsus uc helikopter ve bir MIQ 21 15 yanvarda qacirdilib Xatirladaq ki bundan once 1992 ci ilin sentyabrinda ermeniler Gurcustandan bir SU 25 i de qacirmagi bacariblar 1993 cu ilin martindan etibaren ermeniler muharibeni anklavdan xarice cixararaq Ermenistanla birbasa yeni bir yol acmaq ucun Kelbecer istiqametinde isgalci emeliyyatlara basladilar Kelbecere hucumda istirak eden ermeni MI 8 helikopteri ise gec de olsa apreli 16 da mehv edildi Mehv edilen ermeni helikopterinden sonra ermeni quvveleri 1993 cu ilin yay hucumu ve 1994 cu ilin mayin evveli ucun hec bir teyyare itkisi yasamayib Ermenistan Respublikasinin Silahli Quvvelerine mexsus olan Su 25 hucum teyyareleri Yerevandaki Respublika Meydaninda V formasinda cixis ederken BazalariErmenistan herbi hava quvveleri hava hucumu ve hava hucumundan mudafie sahesinde birge fealiyyet icerisindedir Ermenistan herbi hava quvveleri dord aviabaza tehsil uzre aviasiya eskadronu aviasiya tehlukesizlik qerargahi aviasiya texniki xidmetler batalyonlarindan ve aviasiya temir hisselerinden ibaretdir 1 Gumrude yerlesen 121 li esas Hucum Aviasiyasi Eskadronu 2 Gumrude yerlesen 15 li Qarisiq Aviasiya alayi Sirak bazasi Hucum Aviasiyasi desteleri On bes Su 25 Aerodrom texniki xidmetler batalyonu Kommunikasiya Radar bolmeleri 3 Irevan yaxinliginda yerlesen 3624 li Erebuni murekkeb helikopter eskadronu Guman edilir ki VIP neqliyyat birliyi mehz bu bazada yerlesir Musteqil helikopter aviasiya boluyu MI 8 helikopterleri Musteqil helikopter aviasiya boluyu MI 24 helikopterleri Musteqil aviasiya destesi Neqliyyat teyyaresi Aerodrom texniki xidmetler batalyonu Rabite eskadronu Ozel aerodrom infrastrukturu 4 Irevan Yegvard aeroportu yaxinliginda Arznide yerlesen 60 li Aviasiya Telim eskadronu 5 Musteqil Aviasiya Mektebi eskadronu Gumru L 39 Arzni MI 2 6 N li elahidde batalyon aerodrom texniki xidmeti 7 NN li elahidde batalyonlarin aerodrom texniki xidmeti Gumrude yerlesen teyyare temiri zavodunda teyyarelerin temiri ve modernlesmesi kimi isler aparilir Ucus enme zolaqlari1 Serqden Turkiye simaldan Gurcustanla hemserhed olan Sirak merzinde yerlesen Gumru Sirak Aeroportu nun enme ucus zolagi 2 Turkiye ile hemserhed olan Armavir merzinde yerlesen Hoktember Aeroportu nun enme ucus zolagi 3 Qerbden Naxcivan Muxtar Respublikasi serqden Kelbecer rayonu ile hemserhed olan Vayoc dzor merzinde yerlesen Cermuk Aeroportunun enme ucus zolagi 4 Cenubdan Iran qerbden Naxcivan Muxtar Respublikasi serqden Kelbecer Lacin Qubadli Zengilan rayonlari ile hemserhed olan Sunik merzinde yerlesen enme ucus zolaqlari Sisyanda yerlesen enme ucus zolagi Gorus Sinuyar Aeroportunun enme ucus zolagi Qafan Aeroportunun enme ucus zolagi Mehride yerlesen enme ucus zolagi 5 Serqden Azerbaycanla hemserhed olan Gegarkunik merzinde yerlesen Boyuk Mezre kendinde enme ucus zolagi Hal hazirda yararsiz veziyyetdedir 6 Simal serqde Azerbaycan ve Gurcustanla hemserhed olan Tavus merzinde Berd Aeroportunun enme ucus zolagi 7 Simaldan Gurcustanla hemserhed olan Loru merzinde yerlesen enme ucus zolaqlari Stepanavan Aeroportunun enme ucus zolagi Kalinino Aeroportunun enme ucus zolagiIsgal edilmis Qarabagda ucus enme zolaqlari Xocali aeroportunun enme ucus zolagi Fizulide yerlesen enme ucus zolagi Hal hazirda ucusa yararli deyil Sexsi heyet1993 cu ilin yayindan ermeni herbi hava quvvelerinin heyeti 2000 nefer 2004 cu ilde ise 3000 nefer olaraq gosterilir Qarabag muharibesi zamani ermenilerde tecrubeli pilotlarin azligi sebebile onlar daha cox xarici muzdlu pilotlardan istifade edirdiler 1993 1994 cu ilden etibaren Irevan Aviasiya Institutu daxilinde pilotlar yetisdirilmeye baslanildi Pilotlar aviasiya uzre ali mektebi bitirmis sexslerden 3 15 illik muqavile esasinda komplektlesdirilir Pilotlar ve texniki personal Irevanda Herbi Aviasiya Institutunda kurslar kecir ve namizedler Yak 52 de 2005 ci ilde parasutcularin telimi ucun bir Yak 18 fealiyyet gosterir 80 saat telim ucuslari L 39 da ise 60 saat ucus kecirdikden sonra orduda onlara teyyare hevale olunur Vertolyot pilotlari ise 6 eded Mi 2 vasitesi ile oyredilir Telim Irevandan 30 km 19 mil simalda yerlesen Arzni bazasinda kecirilir Inventari2019 cu ilin fevral ayinda Ermenistan 4 eded Su 30SM qiricilarini 100 milyon dollara almaq ucun muqavile bagladi Teyyareler terefinden istehsal olunacaq ve 2020 ci iledek catdirilacaq Bununla ilk defe olaraq Ermenistan HHQ kohne ve istifade olunmus deyil tamamile yeni texnika elde edib 2020 ci il avqustun 23 de Ermenistanin Mudafie Nazirliyi ile Birlesmis Aviasiya Korporasiyasi arasinda imzalanan muqavileye esasen Rusiya Ermenistanda Su 25 qiricilarini SM 3 seviyyesine qeder modernlesdirecek Modernlesdirme neticesinde qiricilar daha mudafie olunmus olur yeni ehemiyyet naviqasiya sistemine malik olur bu da oz novbesinde cetin hava seraitinde elece de gece saatlarinda hereket etmeye imkan verir Neticede teyyare 55 mm qalinliqda zirehli on suseye 24 mm qalinliginda yan ve ust suseye asagidan ve arxadan ise 10 mm qalinliginda polad zirehe malik olacaq 2019 cu il ucun Ermenistan Herbi Hava Quvvelerinin movcud inventari Teyyare Istehsalci Novu Versiya Sayi Sekil QeydlerHucum teyyaresiSuxoy Su 30SM Rusiya hucum 4 4 eded 2019 cu ilde Rusiyadan alinib 8 eded elave alinmasi planlasdirilirSuxoy Su 25 SSRI hucum 9 10 eded 2004 cu ilde Slovakiyadan alinib 2018 ci ilde onlardan biri qezaya ugrayib Herbi neqliyyat teyyaresiFransa 1Ilyusin Il 76 SSRI agir dasima 3HelikopterlerMil Mi 8 SSRI umumi meqsedli 11Mil Mi 24 SSRI hucum 15Telim TeyyaresiAero L 39 Cexiya qirici telim 6Polsa telim umumi 6 2009 cu ilde olan inventar Teyyare Istehsalci Novu Sayi XidmetdeHucum teyyaresiSuxoy Su 25 Rusiya hucum 5 5Rusiya hucum 9 9Rusiya hucum 1 1MiQ 25PD Rusiya hucum 1 1Herbi neqliyyat teyyaresiFransa 1Ilyusin Il 76 Rusiya agir dasima 2 2HelikopterlerMil Mi 8 Rusiya umumi meqsedli 18 11Mil Mi 24 Rusiya hucum 16 14Telim TeyyaresiAero L 39 Cexiya qirici telim 6 4SSRI yungul telim 16 16Polsa telim umumi 2 2Pilotsuz Ucus Aparatlari Ermenistan istehsali olan on bes eded Krunk 25 1 Ermenistan istehsali olan Krunk 25 2 Ermenistanin Qarabagda qanunsuz olaraq kecirdiyi herbi parad zamani numayis etdirilib Ermenistan istehsali olan Baze Rusiya istehsali olan bes eded Ptero E5 uzerinde ermeniler bir sira deyisiklikler apararaq onu ictimaiyyete X 55 olaraq teqdim edirler Bele ki bu il Ermenistan Mudafie Nazirliyi terefinden teskil edilen teqdimatda uzun muddet gizli olaraq istehsal olunan ve metbuata aciqlanmayan X 55 in iki numunesi teqdim edilib Hazirda bu model Ermenistan xususi quvveleri ve fovqelade hallar nazirliyi terefinden istifade edilir Armdrone 2014 cu ilin evvellerinde yayilan fotolara esasen uze cixan bu aparat oz dizaynina gore Krunk ve Baze modellerinden ferqlenir Azniv Muxtelif melumatlara esasen Ermenistan herbi hava quvveleri Azniv adli pilotsuz ucus aparatlari istehsal edir Rusiya istehsali olan ZALA 421 08 MI Qranat Hal hazirda ZALA 421 08 MI ermeni xususi teyinatlilari terefinden kesfiyyat aparati kimi istifade olunur Danimarka sirketlerinden birinden alinan detallar hesabina Ermenistan kicik olculu multikopterler istehsal edir Kamikadze kamera cixariliraq evezine trotil yerlesdirilir ve uzaqdan idare edilerek partladilir ve kesfiyyat meqsedli olan bu usus aparatlari xususi teyinatli quvveler terkibinde istifade edilir Melumatlara gore bu aparatlar elave deyisiklikler edilmeden Danimarka fermer teserufatlarina oldugu kimi satilib Qeyd Ermenistan metbuatinin bildirdiyine gore hazirda X 55 pilotsuz ucus aparatlari ile yanasi bir nece pilotsuz ucus aparatinin modeli modifikasiya edilir Gosterilen aparatlarla yanasi Ermenistanda Rusiyaya aid sayini ve modelini bilmediyimiz pilotsuz ucus aparatlari da movcuddur Qarabagdaki inventar Blandy C W Azerbaijan Is War Over Nagorno Karabakh a Realistic Option adli hesabatinda isgal edilmis Qarabagda Rusiya istehsali olan iki eded Su 25 teyyaresinin oldugunu bildirir Lakin arasdirmalara gore Qarabagda ermenilere mexsus ne doyus teyyareleri ne de mulki teyyareler var Turistleri gezdirmek ucun yalniz Xocali aeroportunda tekmotorlu teyyare movcuddur ki bu da demek olar ki artiq teyyare sinifine aid edilmir SSRI istehsali olan bes eded MI 24 helikopteri Bu helikopterler Ermenistanin 9 may 2007 ci ilde ve 2012 ci ilde Qarabagda qanunsuz olaraq kecirdiyi herbi parad zamani numayis etdirilib Helikopterlerden biri 12 noyabr 2014 cu ilde Agdam uzerinde mehv edildi SSRI istehsali olan bes eded MI 8 helikopteri Boyuk Britaniyanin Arasdirma ve Qiymetlendirme qrupu Qarabagda bes MI 8 helikopterinin olmasini bildirirdi Heqiqeten de Ermenistanin 2012 ci ilde Qarabagda qanunsuz olaraq kecirdiyi herbi parad zamani bu bes helikopter numayis etdirilib Ermenistan istehsali olan Krunk pilotsuz ucus aparati 2012 ci ilde Qarabagda qanunsuz olaraq kecirilen herbi parad zamani gosterilib ki onun da en azi ikisi tekminlesdirilib Ermenistana mexsus pilotsuz ucus aparatinin biri bu ilin 29 yanvar tarixinde Agdam rayonu diger ikisi ise 4 iyul tarixinde Terter rayonu istiqametinde mehv edilib Ermenistan Herbi Hava Quvvelerine mensub olan An Il 76 teyyaresiHHM SistemleriSSRI nin dagilmasindan sonra 7 ci Ordusunun ve Ermenistanda yerlesen 19 cu Hava Hucumundan Mudafie Ordusunun 96 ci Zenit Raket Briqadasinin emlaki herbi texnikasi ve silahlari Ermenistana tehvil verildi 1994 cu ilin ortalarina qeder Rusiya Ermenistan silahli quvvelerine yaxin ve orta menzilli hava hucumundan mudafie sistemleri Kruq M1 ve Kub qisa menzilli mobil sistemleri olan Strela 1 Strela 2M Strela 10 Osa AKM Iqla 1 hemcinin ZSU 23 4 Silka ZU 23 2 ve S 60 zenit silahlarini tehvil verdi Obyektlerin havadan mudafiesi S 125M ve S 75M3 bir nece zenit raket divizionlari terefinden guclendirildi Ermenistanin hava mekanina nezaret P 12M P 14 P 15 P 18 P 19 P 35 P 37 P 40 hedef kesfiyyat stansiyalari ve PRV 9 PRV 11 PRV 13 PRV 16 markali hereketeden radiohundurluk olcenler vasitesi ile heyata kecirildi Yuksek cinli ermeni herbcilerinin aciqlamalarina gore olkenin duzenliklerinde yerlesen radiolokasiya stansiyalarindan alinan melumatlar real vaxt rejiminde avtomatlasdirilmis hava hucumundan mudafie sistemlerine oturulur Dublikat rabite kanallari olaraq Qisa ve Ultraqisa radio sebekeleri hemcinin radiorele xetleri istifade olunur Qerb melumatlarina gore Ermenistanin Hava Hucumundan Mudafie Sisteminin merkezi komanda menteqesi kendinin yaxinliginda ve Irevandan 17 km qerbde yerlesir 2013 cu il melumatlarina gore Ermenistan Hava Hucumundan Mudafie uzre asagidaki silah sistemlerine malik idi S 300 uzun mesafeli HHM sistemi S 300PT hava hucumundan mudafie raket sisteminin movqeyi Irevanin cenubundadir S 300PT hava hucumundan mudafie sisteminin dord zenit raket divizionu Irevani qoruyur Yedekle cekilen atici qurgu S 300 un bu ilk seriya modifikasiyasi 1978 ci ilde silahlanmaya qebul edilib Evvelce sistem sursatlarina yalniz uzaq mehvetme zonasi 47 km e qeder olan 5V55K radiokomanda raketler daxil edilib Yeni S 300PT nin ilk versiyasi uzaq mehvetme zonasinin hududlarina gore hetta hava hucumundan mudafie sisteminden de asagi idi S 300PT 1 modernlesdirilmis sistemi 75 km mesafedeki hedefleri vura bilen yarimaktiv ozuyonelen basliq ile raketi ile tehciz edildi Sonralar bu zenit raket sistemleri ucun uzaq mehv etme zonasi 90 km e qeder artirilan raketlerinin tedaruku basladi Bu raketler S 300PT PS hava hucumundan mudafie sisteminin her birinde istifade edile biler Oz doyus xususiyyetlerine gore S 300PS modernlesdirilmis S 300PT sistemine benzeyir lakin butun atici qurgular MAZ 543 ozuyeriyen sassilerde yerlesir Ermenistan silahli quvvelerinde S 300PT zenit raket sistemlerinden elave iki eded S 300PS zenit raket divizionu da var Bu zenit raket divizionlari Azerbaycanla serhede yaxin Gorus ve Kamxut kendlerinin yaxinligindaki dagliq erazide yerlesdirilib Ermenistan herbi rehberliyinin fikrince burada yerlesdirilen zenit raket sistemlerinin mehv etme uzaqligi Qarabagi Ermenistanla birlesdiren dehliz uzerinde hava hucumundan mudafie cetiri yaratmaga ve Azerbaycan teyyarelerinin isgal altinda olan erazilerde yerlesdirilmis quvvelerin movqelerine hava hucumlarinin qarsisini almaga imkan verir Ermenistandaki S300PT PS hava hucumundan mudafie sistemleri resurslarinin bitmesi sebebinden omrunun sonuna yaxinlasir Istehsalci terefinden yayimlanan melumatlara gore hazirda 5V55R 5V55RM zenit raketlerinin zemanet muddetinin vaxti coxdan bitib Aerokosmik Mudafie numayendeleri en yeni S 300PS hava hucumundan mudafie sistemleri ucun teyin edilmis resursun 2013 cu ilde basa catdigi barede melumat verdiler Bu da qacilmaz olaraq doyus novbesinde olan zenit raket sistemlerinin texniki etibarliliq seviyyesine tesir etmekdedir 2027 ci ile qeder Ermenistanin hava hucumundan mudafie sisteminin movcud doyus potensialini qorumaq ucun S 300PT PS hava hucumundan mudafie sistemlerini ve kohnelmis radarlari evez etmek lazimdir Ermenistanin maddi veziyyetinin muasir silahlarin genismiqyasli satin alinmasina imkan vermediyini nezere alsaq bu yukun Rusiya uzerine duseceyi guman edilmelidir S 75 Dvina yuksek hundurluklu komanda idare sistemine malik yer hava tipli raket sistemi 9K33 Osa yuksek mobilliye malik asagi hundurluklu ve qisa mesafeli taktiki yer hava tipli raket sistemi 178 eded yaxin mesafeli hava mudafie raket sistemleri Osa AK AKM tekerli uzen sassi esasinda MT LB var yuksek mobilliye malik vizual nisangahli asagi hundurluklu optik infraqirmizi idareolunan qisa mesafeli taktiki yer hava tipli raket sistemi 48 eded Strela 10 tirtilli MT LB baza esasinda var S 125 Neva Pecora qisa mesafeli yer hava tipli raket sistemi 2016 ci ilden beri Ermenistanda cemi 5 eded S 125 zenit raket divizionu hazir veziyyete getirilib Bir sira kutlevi informasiya vasitelerinde deyilirdi ki Ermenistan yuz iyirmi bes lerini Pecora 2M seviyyesine qeder modernlesdirmekde maraqlidir Lakin iqtisadi cetinlikler ucbatindan olkede bunun ucun pul vesaiti tapilmadigindan layihe heyata kecrilmedi Rusiyadan ehtiyat hisselerin tedaruku ve yerli muessiselerde aparilan temir isleri sebebinden zenit raket sistemlerinin avadanliqlarini islek veziyyetinde saxlamaq cetinlikle mumkun olur Ermenistanin movcud S 125 hava hucumundan mudafie sistemlerini modernlesdirmek niyyetinde olduguna dair dolayi delil 2016 ci ilin sentyabr ayinda ucoxlu tam oturucu KamAZ bazasinda yeni neqliyyat yukleme avtomobillerinin numayisidir 9K32 Strela 2 insan terefinden dasina bilen ciyin uzerinden atilan yuksek partlayisa malik doyus basligi ve passiv infraqirmizi tuslanmasi olan asagi hundurluklu yer hava tipli raket sistemi 9K38 Iqla 1 insan terefinden dasina bilen infraqirmizi tuslanmasi olan yer hava tipli raket sistemi Arsenalda 90 eded dasinan zenit raket kompleksi Iqla Iqla S ve 400 e qeder kohne Strela 2M ve Strela 3 var insan terefinden dasina bilen ciyin uzerinden atilan asagi hundurluklu yer hava tipli raket sistemi Krug M1 ve Kub havadan mudafie sistemlerinin hazirda istismar veziyyetinde olub olmadigi melum deyil Peyk ceklisinden Xankendinin cenub qerb ve serq istiqametinde S 125M1 Kruq M1 ve Kub zenit raket komplekslerinin movqelerini musahide etmek olar Qisa menzilli seyyar zenit raket sistemleri ve ZSU 23 4 Silka da Dagliq Qarabagda yerlesdirilib Ermenistanin hava mudafiesinde yeniliklerden biri de orta menzilli mobil hava hucumundan mudafie sistemidir Tekerli neqliyyat vasitelerine yuklenmis bir nece doyus masini da 2016 ci ilde kecirilen herbi paradda numayis olundu S 300PT PS hava hucumundan mudafie sistemleri hemcinin S 125M1 ve Buk M2 hava hucumundan mudafie sistemleri Herbi Hava Quvvelerinin bir hissesi olaraq siyahiya alinib 2016 ci ilde Rusiya ile Iqla S ve portativ zenit sistemleri de daxil olmaqla muasir silahlarin boyuk bir destinin alinmasi ucun baglanmis 200 milyon dollarliq kreditin verilmesi barede muqavile elde edildi Ermenistanin hava hucumundan mudafie quvvelerinin doyus hazirliginin lazimi seviyyede saxlanmasina Rusiyanin komeyi ve yerli muessiselerde avadanliq ve silahlarin temiri berpasi teskil edilir Rusiyadaki mutexessislerin komeyi ile movcud hava hucumundan mudafie sistemleri ve sistemlerinin berpasi ve kicik modernlesdirilmesi teskil edilir 2019 cu ilde Rusiya terefinde yeni istehsal olunan Tor M2KM zenit raket kompleksleri Ermenistan ordusunun silahlanmasina daxil olub lakin onun miqdari aciqlanmayib Ikinci Qarabag muharibesi zamani Rusiyanin Ermenistana 2019 cu ilde 6 Tor M2KM zenit raket kompleksinin verildiyi aciqlandi onlarin 4 nu Azerbaycan ordusu muharibenin ilk 2 heftesinde mehv etdi Ermenistan herbi rehberliyi Rusiya istehsali olan diger zenit raket sistemlerinin Pantsir S1 MD PS alinmasini da nezerden kecirir HHM strategiyasi Ermenistanin HHM sisteminin teskili ve movqelerde yerlesdirilmesini analiz etdikde onun strategiyasini asagidaki kimi siniflendirmek olar Daha bahali ve yuksek mehvetme xasselerine malik olan zenit raket sistemlerini boyuk seherlerin ve iqtisadi obyektlerin mudafiesine yoneltmek Yuksek mehvetme xasselerine malik olan zenit raket sistemlerinin ve hedef kesfiyyat stansiyalarin bir qismini Azerbaycanin Ermenistanla esasen Qarabagla temas xettine yaxin mesafelerde yerlesdirmekle oz hava serhedlerini qorumaqla yanasi orta ve yuksek hundurluklerde Qarabag uzerindeki hava mekanini da nezarete goturmek Daha mobil ve ucuz basa gelen Osa Iqla ZSU 23 4 Silka yeni alinan Tor zenit raket sistemlerini ise esasen isgal altinda olan erazilerde yerlesdirmekle qefil peyda olan hedeflerin ucuslarinin qarsisini almaq Itkiler12 noyabr 2014 cu il 13 45 radelerinde Agdam rayonunun Kengerli kendi yaxinliginda Azerbaycan Silahli Quvveleri terefinden Ermenistan Herbi Hava Quvvelerine mexsus Mil Mi 24 helikopterinin vurulmasi neticesinde 3 ermeni herbcisi mehv edilib 4 dekabr 2018 ci ilde Ermenistan Silahli Quvvelerine mexsus SU 25 qirici doyus teyyaresi qezaya ugrayib iki pilot helak olub Teyyare yerli vaxtla saat 10 06 da herbi telim ucusu ucun Gumri aeroportundan havaya qalxdiqdan 14 deqiqe sonra qezaya ugrayib Hadise neticesinde doyus teyyaresinin ekipaj uzvleri polkovnik leytenant Armen Babayan ve mayor Movses Manukyan helak olublar Qezanin sebeblerinin arasdirilmasinin leng getmesi zabitlerin yaxinlarinin naraziligina sebeb olub Sosial sebekelerde teyyarenin qezaya ugramasinin texniki nasazliq ve istismara yararsiz olmasi sebebinden bas verdiyi barede xeberler yayilib IstinadlarErmenistanin Hava Hucumundan Mudafie Qosunlari en azi uc divizion S 300PT 1 malikdir 2012 05 14 at the Wayback Machine Defence az 2016 03 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 06 Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments Int l Business Publications 1 sentyabr 2013 seh 116 ISBN 1 4387 7382 X Istifade tarixi 21 dekabr 2019 olu kecid Rossiya prodala Armenii istrebiteli kak sebe Kommersant 2019 02 01 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 01 Arxivlenmis suret 2019 02 05 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 13 Ermenitan Rusiya arasinda imzalanan Su 25 tekmillesdirilmis qiricilari muqavilesinden ne gozlemek olar olu kecid Ermenistan Rusiyadan 12 qirici almagi planlasdirir 2020 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 15 World Air Forces 2017 Flightglobal Insight 2017 29 July 2017 tarixinde Istifade tarixi 4 July 2017 valka cz 2009 valka cz 12 September 2017 tarixinde Istifade tarixi 12 September 2017 Armenia Government EK RA01 airfleets net 20 April 2019 tarixinde Istifade tarixi 1 January 2015 Ermenistanin Hava Hucumundan Mudafie ates sistemi ve def edilme prinsipleri olu kecid Rusiya Ermenistana Tor zenit raket kompleksleri verdi 2021 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 21 Rusiyanin verdiyi 6 Tor kompleksinin 4 nu Azerbaycan ilk 2 heftede mehv etdi 2023 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2020 12 14 Ermenistanda herbi teyyare qezaya ugrayib 2023 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 15 Ermenistan ordusunun qeyri doyus seraitinde 7 herbcisi olub 2020 05 16 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 15