Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəhnamə — Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki Şah İsmayıl Xətainin məsnəvi janrında yazdığı poema. Əsər Azərbaycan ədəbiyyatının yazılı abidəsi hesab edilir. 1506-cı ildə Azərbaycan dilində yazılan şeir əsəri Azərbaycan ədəbiyyatında məsnəvi janrında yazılan ilk poemalardan biri sayılır.
| Dəhnamə | |
|---|---|
 "Dəhnamə" əlyazmasının titul səhifəsi | |
| Janr | məsnəvi |
| Müəllif | Şah İsmayıl Xətai |
| Orijinal dili | Azərbaycan dili |
| Yazılma ili | 1506 |
| Nəşr ili | 1506 |
Məsnəvidə aşiq oğlan (yəni şairin özü) və onun sevgilisi bir birinə on sevgi məktubu göndərirlər, buna görə də əsərin adı elə "Dəhnamə" ("On məktub") qoyulub. Poema bütövlüklə 1532 beytdən ibarətdir.
Tədqiqi və nəşri
1923-cü ildə tədqiqatçı Salman Mümtaz XVII əsrə aid əlyazmaları istifadə edərək "Dəhnamə"nin tam olmayan siyahısını dərc etdi, indi o siyahı Bakıda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır.
1961-ci ildə Əzizağa Məmmədov "Şah İsmayıl Xətai" adlı şairin əsərlərinin ikicildliyini hazırlamışdı, orada o, "Dəhnamə"nin elmi-tənqidi mətnlərin yaradılmasının əsas prinsiplərinə baxış keçirmişdi.
1967-ci ildə tədqiqatçı Qasım Həsənov "Dəhnamənin sintaksisi" (rus. «Синтаксис Дехнаме») adlı işini yayımladı, hansında ki poemanın təyini söz birləşmələrini təhlil etmişdi. Həsənov hələ 1962-ci ildə yazırdı ki, poemada olan təyini söz birləşmələrinin müasir azərbaycan dilindəki kəlmələrlə çox oxşarlıqları var.
1977-ci ildə Minayə Cavadovanın "Şah İsmayıl Xətainin Leksikası ("Dəhnamə" poeması əsasında) (rus. «Лексика Шах Исмаила Хатаи (По поэме "Дехнаме")» adlı əsəri nəşr olundu, orada o, "Dəhnamə" poemasının tədqiqi tarixi və Səfəvilər dövründə Azərbaycan dilinin əhəmiyyəti haqqında yazırdı. Cavadova bu əsərində qeyd edir ki, "Dəhnamə" Xətainin ədəbi irsində xüsusi yer tutur və bu əsər Azərbaycan dilində yaradılmış mükəmməl yazılı ədəbi abidələrindən biri sayılır.
Əlyazmalar
Əfqanistanın Məzari-Şərif şəhərindəki muzeydə xəttat Mir İmad Qəzvini tərəfindən köçürülən və "Dəhnamə" məsnəvisindən başlayan əlyazma saxlanılır.
Bakı şəhərində Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda XVII əsrdə tərtib edilən poemanın əlyazması saxlanılır.
"Dəhnamə"nin siyahılarından biri həmçinin Sankt-Peterburqda saxlanılır, onun ətraflı şərh edilmiş təsvirini Vladimir Minorskinin xahişi ilə 1923-cü ildə şərqşünas Nikolay Marr verdi. Buna oxşar təsviri türkiyəli ədəbiyyatşünas İsmayıl Hikmət "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" (Bakı, 1928) kitabında vermişdir.
O da məlum idi ki, 1923-cü ildə "Dəhnamə"nin bir əlyazması Azərbaycan dövlət nəşriyyatının kitabxanasına təhvil verilmişdir, onun sonraki taleyi naməlum olaraq qaldı.
Ədəbi təhlil
"Dəhnamə" "saray ədəbiyyatı" adlanan mühitdə yaradılmışdır. Filoloq Həsən Quliyevin sözlərinə görə, poemada xalq şeiri tərzinə yaxın yazılan çoxlu süjetdən kənar elementlər var. Əsərdə bir-birini sevən cütlüyün hissləri romantik tərzdə əks olunub. Hər fəsil tamamlanmış ayrıca müstəqil "məktub-müraciət" təşkil edir, hansı ki qəhrəman şairin və onun sevgilisinin obrazlarını birlikdə birləşdir. Hadisələr poemada gec inkişaf edir, qəhrəmanlarının obrazları hərəkətsizdir. Əsər sevgi monoloqundan ibarətdir ki, bunu şairin sevgilisinə "şeirli cavab" kimi də xarakterizə etmək olar.
Quliyevin sözlərinə görə, məhz məktublar süjeti hərəkətləndirirlər. Poemada hansısa dinamik və gərgin intriqa yoxdur. Rəvayət bütövlüklə həyati faktlara əsaslanan məhəbbət hisslərindən ibarətdir. Romantik xüsusiyyətlərin olmasına baxmayaraq, poemada realizm elementləri qorunub saxlanılıb.
Tədqiqatçı Qasım Cahaninin sözlərinə əsasən, poemada Nizami Gəncəvinin yazma ənənələri nəzərə çarpır, xüsusilə onun məhəbbət fəlsəfəsinin ruhuna uyğun olan istiqamətlərin inkişafı. Belə ki, Xətainin "Dəhnamə"sində "Bahariyyə" adlı hissə əlavə edilmişdir, şair Nizaminin "Leyli və Məcnun" poemasını bu parça üçün nümunə kimi istifadə etmişdir.
İstinadlar
- Джавадова М., 1978, səh. 115
- Javadi, Burrill, 1998.
- Джавадова, 1984, səh. 77
- Джавадова, 1984, səh. 81
- Джавадова, 1984, səh. 82.
- Гасанов, 1962, səh. 96.
- Джавадова, 1984, səh. 80.
- Mikayıl Rəfili. Избранное. — Б.: Азербайджанское государственное издательство, 1973. — səh. 139. — 487 səh.
- Гулиев, 2005, səh. 60.
- Гулиев, 2005, səh. 58.
- Cahani, 1979, səh. 174.
- Ҹаһани, 1979, səh. 175.
Ədəbiyyat
- Гасанов К. Определительные словосочетания II типа в «Дех-наме» // Известия Академии наук Азербайджанской ССР. — Б., 1962. (rus)
- Гулиев Г. М. Азербайджанская литература. Исторический очерк. — Б.: Нурлан, 2005. — 530 səh.
- Джавадова М. Лексика Шах Исмаила Хатаи (По поэме «Дехнаме») // Общественные науки в СССР. — М., 1978. (rus)
- Джавадова М. Н. Об истории изучения и языке произведений Хатаи // Советская тюркология. — Б., 1984 (rus).
- Сасани Ч. С. Натуралистическая литературно-теософская мысль в поэме «Дехнаме» Шах Исмаила Хатаи // Известия Национальной академии наук Азербайджана. — Б.: Элм, 2007. (rus)
- H. Javadi and K. Burrill. Azerbaijan. Azeri Literature in Iran (ing.). — Encyclopædia Iranica, 1998. — Vol. III. — P. 251-255.
- Ҹаһани Г. Азәрбајҹан әдәбијјатында Низами ән'әнәләри = Традиции Низами в азербайджанской литературе / Под редакцией И. Гамидова. — Б.: Элм, 1979. — 204 səh.
Xarici keçidlər
- Firudin Həmidli - "Xətainin "Dəhnamə"əsərində dini ifadələr"
- Şah İsmayıl Xətainin kitabı nəşr olundu
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dehname Azerbaycan edebiyyatinin klassiki Sah Ismayil Xetainin mesnevi janrinda yazdigi poema Eser Azerbaycan edebiyyatinin yazili abidesi hesab edilir 1506 ci ilde Azerbaycan dilinde yazilan seir eseri Azerbaycan edebiyyatinda mesnevi janrinda yazilan ilk poemalardan biri sayilir Dehname Dehname elyazmasinin titul sehifesiJanr mesneviMuellif Sah Ismayil XetaiOrijinal dili Azerbaycan diliYazilma ili 1506Nesr ili 1506 Mesnevide asiq oglan yeni sairin ozu ve onun sevgilisi bir birine on sevgi mektubu gonderirler buna gore de eserin adi ele Dehname On mektub qoyulub Poema butovlukle 1532 beytden ibaretdir Tedqiqi ve nesri1923 cu ilde tedqiqatci Salman Mumtaz XVII esre aid elyazmalari istifade ederek Dehname nin tam olmayan siyahisini derc etdi indi o siyahi Bakida Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Elyazmalar Institutunda saxlanilir 1961 ci ilde Ezizaga Memmedov Sah Ismayil Xetai adli sairin eserlerinin ikicildliyini hazirlamisdi orada o Dehname nin elmi tenqidi metnlerin yaradilmasinin esas prinsiplerine baxis kecirmisdi 1967 ci ilde tedqiqatci Qasim Hesenov Dehnamenin sintaksisi rus Sintaksis Dehname adli isini yayimladi hansinda ki poemanin teyini soz birlesmelerini tehlil etmisdi Hesenov hele 1962 ci ilde yazirdi ki poemada olan teyini soz birlesmelerinin muasir azerbaycan dilindeki kelmelerle cox oxsarliqlari var 1977 ci ilde Minaye Cavadovanin Sah Ismayil Xetainin Leksikasi Dehname poemasi esasinda rus Leksika Shah Ismaila Hatai Po poeme Dehname adli eseri nesr olundu orada o Dehname poemasinin tedqiqi tarixi ve Sefeviler dovrunde Azerbaycan dilinin ehemiyyeti haqqinda yazirdi Cavadova bu eserinde qeyd edir ki Dehname Xetainin edebi irsinde xususi yer tutur ve bu eser Azerbaycan dilinde yaradilmis mukemmel yazili edebi abidelerinden biri sayilir ElyazmalarEfqanistanin Mezari Serif seherindeki muzeyde xettat Mir Imad Qezvini terefinden kocurulen ve Dehname mesnevisinden baslayan elyazma saxlanilir Baki seherinde Elmler Akademiyasinin Elyazmalar Institutunda XVII esrde tertib edilen poemanin elyazmasi saxlanilir Dehname nin siyahilarindan biri hemcinin Sankt Peterburqda saxlanilir onun etrafli serh edilmis tesvirini Vladimir Minorskinin xahisi ile 1923 cu ilde serqsunas Nikolay Marr verdi Buna oxsar tesviri turkiyeli edebiyyatsunas Ismayil Hikmet Azerbaycan edebiyyati tarixi Baki 1928 kitabinda vermisdir O da melum idi ki 1923 cu ilde Dehname nin bir elyazmasi Azerbaycan dovlet nesriyyatinin kitabxanasina tehvil verilmisdir onun sonraki taleyi namelum olaraq qaldi Edebi tehlil Dehname saray edebiyyati adlanan muhitde yaradilmisdir Filoloq Hesen Quliyevin sozlerine gore poemada xalq seiri terzine yaxin yazilan coxlu sujetden kenar elementler var Eserde bir birini seven cutluyun hissleri romantik terzde eks olunub Her fesil tamamlanmis ayrica musteqil mektub muraciet teskil edir hansi ki qehreman sairin ve onun sevgilisinin obrazlarini birlikde birlesdir Hadiseler poemada gec inkisaf edir qehremanlarinin obrazlari hereketsizdir Eser sevgi monoloqundan ibaretdir ki bunu sairin sevgilisine seirli cavab kimi de xarakterize etmek olar Quliyevin sozlerine gore mehz mektublar sujeti hereketlendirirler Poemada hansisa dinamik ve gergin intriqa yoxdur Revayet butovlukle heyati faktlara esaslanan mehebbet hisslerinden ibaretdir Romantik xususiyyetlerin olmasina baxmayaraq poemada realizm elementleri qorunub saxlanilib Tedqiqatci Qasim Cahaninin sozlerine esasen poemada Nizami Gencevinin yazma eneneleri nezere carpir xususile onun mehebbet felsefesinin ruhuna uygun olan istiqametlerin inkisafi Bele ki Xetainin Dehname sinde Bahariyye adli hisse elave edilmisdir sair Nizaminin Leyli ve Mecnun poemasini bu parca ucun numune kimi istifade etmisdir IstinadlarDzhavadova M 1978 seh 115 Javadi Burrill 1998 Dzhavadova 1984 seh 77 Dzhavadova 1984 seh 81 Dzhavadova 1984 seh 82 Gasanov 1962 seh 96 Dzhavadova 1984 seh 80 Mikayil Refili Izbrannoe B Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo 1973 seh 139 487 seh Guliev 2005 seh 60 Guliev 2005 seh 58 Cahani 1979 seh 174 Ҹaһani 1979 seh 175 EdebiyyatGasanov K Opredelitelnye slovosochetaniya II tipa v Deh name Izvestiya Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR B 1962 rus Guliev G M Azerbajdzhanskaya literatura Istoricheskij ocherk B Nurlan 2005 530 seh Dzhavadova M Leksika Shah Ismaila Hatai Po poeme Dehname Obshestvennye nauki v SSSR M 1978 rus Dzhavadova M N Ob istorii izucheniya i yazyke proizvedenij Hatai Sovetskaya tyurkologiya B 1984 rus Sasani Ch S Naturalisticheskaya literaturno teosofskaya mysl v poeme Dehname Shah Ismaila Hatai Izvestiya Nacionalnoj akademii nauk Azerbajdzhana B Elm 2007 rus H Javadi and K Burrill Azerbaijan Azeri Literature in Iran ing Encyclopaedia Iranica 1998 Vol III P 251 255 Ҹaһani G Azәrbaјҹan әdәbiјјatynda Nizami әn әnәlәri Tradicii Nizami v azerbajdzhanskoj literature Pod redakciej I Gamidova B Elm 1979 204 seh Xarici kecidlerFirudin Hemidli Xetainin Dehname eserinde dini ifadeler Sah Ismayil Xetainin kitabi nesr olundu